Egzamin PDF - Rewitalizacja i rekultywacja

Co to rekultywacja i rewitalizacja i jak są powiązane Rekultywacja to przywracanie wartości terenom zdegradowanym poprzez działania techniczne i środowiskowe, a rewitalizacja to szerszy proces ożywiania tych obszarów, obejmujący aspekty społeczne i gospodarcze, przy czym rekultywacja często jest el...

Co to rekultywacja i rewitalizacja i jak są powiązane Rekultywacja to przywracanie wartości terenom zdegradowanym poprzez działania techniczne i środowiskowe, a rewitalizacja to szerszy proces ożywiania tych obszarów, obejmujący aspekty społeczne i gospodarcze, przy czym rekultywacja często jest elementem rewitalizacji Czynniki w planie rewitalizacji Czynniki ekonomiczne obejmują koszty rewitalizacji i utrzymania oraz opłacalność inwestycji. Czynniki formalno-prawne wynikają z przepisów prawa dotyczących ochrony przyrody, zabytków i własności gruntów. Czynniki techniczne uwzględniają cechy wyrobisk, obiektów infrastruktury i terenów poprzemysłowych, takie jak typ wyrobiska, kształt, głębokość i powierzchnia, jak również stan techniczny obiektów infrastruktury. Czynniki hydrologiczne dotyczą obecności i jakości wody w wyrobiskach oraz głębokości poziomu wód podziemnych. Czynniki kulturowe odnoszą się do miejsc pamięci, obiektów historycznych i dziedzictwa materialnego, determinując sposób zagospodarowania obszarów. Czynniki przestrzenne uwzględniają stopień zurbanizowania terenu, infrastrukturę komunikacyjną i odległość od innych terenów. Czynniki społeczne analizują demografię, zamożność, poziom wykształcenia, bezrobocie i potrzeby społeczności, dostosowując rodzaj planowanych funkcji do profilu przyszłych użytkowników. Czynniki środowiskowe dotyczą wartości przyrodniczych, siedlisk i zagrożeń środowiska, takich jak zanieczyszczenie gleby. Historia rewitalizacji 1884 - Rekultywacja i rewitalizacja kamieniołomu w Krakowie. Kamieniołom Szkoła Twardowskiego został przekształcony w park miejski, co stanowiło wczesny przykład działań rekultywacyjnych i rewitalizacyjnych. Wojciech Bednarski, ówczesny radny miasta Podgórza, odegrał kluczową rolę w przekształceniu tego terenu w park miejski. 1939 - Badania nad nieużytkami przemysłowymi. W tym okresie rozpoczęto klasyfikację nieużytków poprzemysłowych, co zapoczątkowało prace badawcze nad rekultywacją tych terenów. Badania te były istotne w kontekście późniejszych działań rekultywacyjnych. 1966 - Pierwsze przepisy prawa o rekultywacji. Uchwała Rady Ministrów wprowadziła pojęcie rekultywacji oraz zasady jej realizacji, co stanowiło istotny krok w regulacji prawnej tych działań. Ustawa ta określiła zakres zabiegów i dokumentacji wymaganej przy rekultywacji. 2015 - Pierwsze przepisy prawa o rewitalizacji. Ustawa o rewitalizacji wprowadziła pojęcie rewitalizacji, ustanawiając ją zadaniem własnym gminy i określając zasady wyznaczania obszarów zdegradowanych i rewitalizacji, a także zasady konsultacji społecznych i narzędzia takie jak gminny program rewitalizacji. Ustawa ta podkreśliła kompleksowe podejście do rewitalizacji, obejmujące aspekty społeczne, gospodarcze i przestrzenne. Kultowy przykład rewitalizacji Park Bednarskiego jest kultowym przykładem rewitalizacji, ponieważ przekształcił zdegradowany kamieniołom w park miejski, łącząc aspekty historyczne, społeczne i przyrodnicze w celu poprawy jakości życia mieszkańców. Park Bednarskiego to udana rewitalizacja, ponieważ: Powstał na zdegradowanym terenie kamieniołomu dzięki inicjatywie Wojciecha Bednarskiego. Łączy aspekty techniczne i społeczne, co jest charakterystyczne dla rewitalizacji. Został poddany rewitalizacji w 2021 roku, co obejmowało uporządkowanie zieleni, nowe nasadzenia, budowę sceny plenerowej, placu zabaw oraz renowację pomnika. Służy lokalnej społeczności, oferując przestrzeń do wypoczynku i rekreacji. Jest przykładem historycznego podejścia do rekultywacji i rewitalizacji, gdzie działania praktyczne poprzedzały uregulowania prawne. Ukazuje, że rewitalizacja może łączyć w sobie aspekty historyczne, społeczne i przyrodnicze, tworząc wartość dodaną dla społeczności lokalnej. Wskazuje na wagę harmonijnego połączenia korzyści społecznych, ekonomicznych i przyrodniczych, co sprawia, że zaniedbane obszary stają się wartościowymi częściami miasta. Ponadto, historia Parku Bednarskiego, sięgająca 1884 roku, ilustruje, jak wizja i determinacja mogą prowadzić do znaczących zmian w przestrzeni miejskiej Park Śląski jest kultowym przykładem rewitalizacji, ponieważ przekształcił on zdegradowane tereny poprzemysłowe w rozległy park o różnorodnych funkcjach rekreacyjnych i kulturalnych. Park ten, powstały na obszarze 620 ha obejmującym hałdy, odpady wydobywcze i zapadliska, stał się sensacją na skalę europejską, oferując unikatowe połączenie przyrody i rekreacji. Park Śląski jest przykładem udanej rewitalizacji, gdyż: Powstał na terenach poprzemysłowych, które wcześniej stanowiły zdegradowany obszar z hałdami, odpadami wydobywczymi i zapadliskami. Obejmował kompleksową rekultywację, w tym przemieszczenie i dowiezienie ziemi, budowę systemu komunikacyjnego oraz nasadzenia drzew i roślin. Uwzględnił zróżnicowany program przyszłej działalności, dzieląc park na rejony ciche, przeznaczone do biernego wypoczynku, oraz kulturalno-rozrywkowe, oferujące różne strefy dla aktywności. Oferował zróżnicowane funkcje, m.in. wesołe miasteczko, zoo, planetarium, kąpieliska, stadion i skansen. Był jedynym tego rodzaju obiektem przyrodniczo-rekreacyjnym na tak dużą skalę w Polsce i Europie w tamtym okresie. Zastosowano w nim zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, co jest kluczowe w procesie rewitalizacji. Wprowadzenie Przyczyny degradacji środowiska: Naturalne: erozja wodna i powietrzna, powierzchniowe ruchy masowe, klęski żywiołowe. Antropogeniczne: przemysł (szczególnie wydobywczy) rolnictwo poligony wojskowe składowanie odpadów zabudowa motoryzacja (rafinerie, stacje paliw, drogi) Podstawowe definicje: Grunty zdegradowane: grunty o obniżonej wartości użytkowej (rolniczej, leśnej) z powodu zmian środowiska lub działalności człowieka. Grunty zdewastowane: grunty, które całkowicie utraciły wartość użytkową. Rekultywacja: przywrócenie gruntom zdegradowanym lub zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych poprzez kształtowanie terenu, poprawę właściwości gleby, regulację stosunków wodnych i umocnienie skarp. Remediacja: działania mające na celu usunięcie lub zmniejszenie zanieczyszczenia gleby. Może polegać na samooczyszczaniu. Renaturyzacja: odtworzenie pierwotnych warunków ekologicznych i naturalnych zbiorowisk roślinnych w danym fragmencie krajobrazu. Dotyczy także przywracania naturalnego stanu rzek. Sukcesja naturalna: spontaniczne wkraczanie roślin i zwierząt na tereny przekształcone. Zagospodarowanie: docelowe zabiegi zapewniające odpowiednie wykorzystanie gruntów zrekultywowanych. Rewitalizacja: Definicja formalna (2004): proces rekultywacji i ponownego zagospodarowania terenu, przywracający jego funkcje użytkowe. Definicja z programów UE (2007-2013): kompleksowy proces przemian przestrzennych, technicznych, społecznych i gospodarczych, inicjowany przez samorząd w celu wyprowadzenia obszaru ze stanu kryzysowego. Definicja ogólna (2013): łączenie działań technicznych, środowiskowych i społeczno-gospodarczych, zmierzających do ponownego zagospodarowania, ożywienia i poprawy jakości życia. Definicja ustawowa (2015): proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy i zintegrowany, przez interesariuszy na podstawie gminnego programu rewitalizacji. Istotna rola mieszkańców: w procesie rewitalizacji Zrównoważony rozwój: rekultywacja, zagospodarowanie i rewitalizacja są elementami zrównoważonego rozwoju, który łączy naturę, gospodarkę i społeczeństwo. Odpowiedzialność w procesie: Przedsiębiorca jest odpowiedzialny za likwidację i rekultywację (obowiązek). Inwestor (gmina, prywatny podmiot) jest odpowiedzialny za rewitalizację. Różnice między rekultywacją i rewitalizacją: Brak jasnej granicy między tymi pojęciami. Rekultywacja koncentruje się na bezpieczeństwie i walorach użytkowych, podczas gdy rewitalizacja na funkcjonalności i estetyce. Inne: Termin brownfield odnosi się do terenów zabudowanych, dla których poszukuje się nowych funkcji. Teren poprzemysłowy to obszar, na którym odbywała się produkcja lub usługi dla przemysłu. W procesie rewitalizacji ważna jest ochrona dziedzictwa przemysłowego i walorów przyrodniczych. Fazy i metody rewitalizacji Fazy rewitalizacji obejmują przygotowanie (dokumentację), działania techniczne (kształtowanie terenu, zabezpieczenia) oraz biologiczne (wprowadzenie roślinności), a metody to rekultywacja techniczna i biologiczna, renaturyzacja, fitoremediacja, naturalna sukcesja oraz zabezpieczenie infrastruktury, które razem dążą do poprawy środowiska i ożywienia społeczno- gospodarczego. Faza I – Przygotowawcza (dokumentacyjna): Obejmuje rozpoznanie obiektu, ustalenie kierunku rekultywacji oraz sporządzenie dokumentacji. Faza II – Podstawowa (techniczna): Koncentruje się na kształtowaniu terenu, zabezpieczeniu skarp, regulacji stosunków wodnych, redukcji zanieczyszczeń i odtworzeniu gleb. Faza III – Szczegółowa (biologiczna): Polega na wprowadzeniu roślinności, aby zainicjować procesy glebotwórcze i ukształtować warunki siedliskowe. Metody rewitalizacji to: Rekultywacja techniczna: Zmiana ukształtowania terenu i jego zabezpieczenie. Rekultywacja biologiczna: Wprowadzenie roślinności w celu poprawy jakości gleby i środowiska. Renaturyzacja: Przywrócenie naturalnego stanu środowiska, np. rzek. Fitoremediacja: Wykorzystanie roślin do oczyszczania gleby, wody i powietrza. Naturalna sukcesja: Spontaniczne wkraczanie zespołów roślinnych i zwierzęcych na grunty przekształcone. Zabezpieczenie infrastruktury: Odbudowa lub remont dróg oraz likwidacja zbędnej infrastruktury. Rewitalizacja to proces kompleksowy, który nie kończy się na rekultywacji, a jej celem jest ożywienie społeczno- gospodarcze i poprawa jakości życia mieszkańców. Metody projektowania rewitalizacji Metody projektowania rewitalizacji obejmują określenie rejonu, analizę czynników i kryteriów, ustalenie kierunków rewitalizacji, wybór optymalnej koncepcji oraz sformułowanie zasad realizacji i funkcjonowania. Te etapy, realizowane za pomocą metod takich jak JARK/WAK lub AHP, mają na celu kompleksowe podejście do przekształcania terenów zdegradowanych w funkcjonalne i wartościowe przestrzenie. Szczegółowy opis etapów projektowania rewitalizacji: Etap I – Określenie rejonu: Polega na identyfikacji i analizie obszaru poeksploatacyjnego, np. kamieniołomów, terenów poprzemysłowych czy powojskowych. Na tym etapie analizuje się strukturę rejonu, jego otoczenie i istniejące walory. Etap II – Czynniki i kryteria: Obejmuje analizę różnorodnych czynników (ekonomicznych, formalno-prawnych, technicznych, hydrologicznych, kulturowych, przestrzennych, społecznych i środowiskowych) oraz ustalenie kryteriów wyboru kierunku rewitalizacji. Kryteria te, ustalane na podstawie analizy czynników, wprowadzają preferencje lub ograniczenia dla sposobów rekultywacji i rewitalizacji. Czynniki ekonomiczne obejmują koszty rewitalizacji i utrzymania oraz opłacalność inwestycji. Czynniki formalno-prawne wynikają z przepisów prawa dotyczących ochrony przyrody, zabytków i własności gruntów. Czynniki techniczne uwzględniają cechy wyrobisk, obiektów infrastruktury i terenów poprzemysłowych, takie jak typ wyrobiska, kształt, głębokość i powierzchnia, jak również stan techniczny obiektów infrastruktury. Czynniki hydrologiczne dotyczą obecności i jakości wody w wyrobiskach oraz głębokości poziomu wód podziemnych. Czynniki kulturowe odnoszą się do miejsc pamięci, obiektów historycznych i dziedzictwa materialnego, determinując sposób zagospodarowania obszarów. Czynniki przestrzenne uwzględniają stopień zurbanizowania terenu, infrastrukturę komunikacyjną i odległość od innych terenów. Czynniki społeczne analizują demografię, zamożność, poziom wykształcenia, bezrobocie i potrzeby społeczności, dostosowując rodzaj planowanych funkcji do profilu przyszłych użytkowników. Czynniki środowiskowe dotyczą wartości przyrodniczych, siedlisk i zagrożeń środowiska, takich jak zanieczyszczenie gleby. Etap III – Kierunki rewitalizacji: W tym etapie ustala się główne i szczegółowe kierunki rewitalizacji, takie jak leśny, rolniczy, wodny, rekreacyjny, przyrodniczy, mieszkaniowy, gospodarczy lub kulturowy. Przykładowo, wyrobiska zawodnione mogą być preferowane do kierunków wodnych, a tereny z obiektami o wysokich walorach historycznych do kierunków kulturowych. Etap IV – Wybór optymalnej koncepcji: Polega na hierarchizacji czynników i koncepcji, np. za pomocą metody AHP, aby wybrać najbardziej odpowiednią strategię rewitalizacji. Analizuje się różne koncepcje, np. akcent na kwestie kulturowe i przyrodnicze, zachowanie stanu obecnego lub akcent na kwestie społeczne. Etap V – Zasady realizacji i funkcjonowania: Obejmuje określenie zasad realizacji inwestycji (inwestor, źródła finansowania) oraz zasad funkcjonowania (oferta, program, docelowa grupa beneficjentów, marketing). Na tym etapie określa się także źródła finansowania utrzymania, zasady promocji i ewentualnej współpracy z konkurencją. Metody projektowania rewitalizacji wykorzystują różne narzędzia, w tym: Metoda JARK/WAK: Służy do analizy i określenia rejonu poddanego rewitalizacji. Metoda AHP (Analytical Hierarchy Process): Jest to metoda hierarchizacji czynników i koncepcji w procesie decyzyjnym. Umożliwia ocenę różnych wariantów rewitalizacji na podstawie porównania parami poszczególnych kryteriów. Te metody mają na celu stworzenie kompleksowego planu rewitalizacji, który uwzględni różne aspekty i pozwoli na efektywne przekształcenie terenów zdegradowanych w wartościowe przestrzenie. Rewitalizacja wodna Rewitalizacja wodna obejmuje działania mające na celu przywrócenie lub poprawę jakości ekosystemów wodnych oraz wykorzystanie ich potencjału w celach gospodarczych, rekreacyjnych lub przyrodniczych, poprzez rekultywację wyrobisk poeksploatacyjnych, renaturyzację cieków i zbiorników wodnych oraz budowę lub modernizację budowli hydrotechnicznych. Rewitalizacja wodna ma na celu: Rekultywację wyrobisk poeksploatacyjnych: Przekształcanie wyrobisk, takich jak kopalnie odkrywkowe, w zbiorniki wodne o różnych funkcjach, np. rekreacyjnych, przyrodniczych, lub retencyjnych. Przykłady obejmują zalewanie wyrobisk, tworzenie plaż, a także budowę obiektów rekreacyjnych na ich obrzeżach. Renaturyzację cieków i zbiorników wodnych: Przywracanie naturalnego stanu rzek i zbiorników, poprzez usuwanie regulacji, odtwarzanie korytarzy ekologicznych i zapewnienie drożności dla ryb. Budowę lub modernizację budowli hydrotechnicznych: Wykorzystanie i modernizację istniejących budowli, takich jak zbiorniki retencyjne, do celów hydroenergetyki, ochrony przeciwpowodziowej, gromadzenia wody lub rekreacji. Przykładem jest rewitalizacja zbiornika retencyjnego Chechło, gdzie historia przemysłu i leśne otoczenie posłużyły jako potencjał dla utworzenia nowego terenu rekreacyjnego. Przedmiotem rewitalizacji wodnej mogą być: budowle hydrotechniczne, wyrobiska poeksploatacyjne, niecki osiadania, naturalne zbiorniki i cieki wodne. Rewitalizacja wodna jest ważna, ponieważ pozwala na wykorzystanie terenów zdegradowanych w sposób zrównoważony, przyczyniając się do poprawy stanu środowiska oraz oferując nowe możliwości rekreacyjne i gospodarcze. Przykłady takich działań to Enklawa Przyrodnicza „Bobrowisko” gdzie po eksploatacji żwirowni zastosowano rekultywację i naturalną sukcesję, Jezioro Berzdorfer See gdzie zabytki techniki wkomponowano w koncepcję rewitalizacji oraz tereny rekreacyjne Miłocin i Dziedźkowice, powstałe na terenach po eksploatacji kruszyw. Ożywienie i trendy w rewitalizacji Ożywienie i trendy w rewitalizacji obejmują łączenie działań technicznych, środowiskowych i społecznych w celu poprawy stanu środowiska i funkcjonalności przestrzeni, ożywienia społeczno-gospodarczego i przyrodniczego, w tym ochronę dziedzictwa przemysłu, wykorzystanie naturalnej sukcesji i nowoczesne podejście do hałd, przekształcając tereny zdegradowane w atrakcyjne miejsca. Szczegółowe aspekty ożywienia i trendy w rewitalizacji: Ożywienie przyrodnicze: Sukcesja naturalna jest ważnym elementem, gdzie przyroda samoistnie odzyskuje tereny zdegradowane, tworząc nowe siedliska. Planowa rekultywacja uwzględnia naturalne procesy przyrodnicze, wspomagając odtwarzanie ekosystemów. Przykładem jest Kopalnia „Lipówka”, gdzie po nieudanej rekultywacji leśnej, naturalna sukcesja doprowadziła do powstania cennej przyrodniczo przestrzeni edukacyjno-rekreacyjnej. Łużycki Park Znalezisk Nochten pokazuje, jak poprzez kształtowanie terenu i stabilizację geologiczną można stworzyć atrakcyjne tereny przyrodnicze. Ożywienie społeczno-gospodarcze: Rewitalizacja ma na celu poprawę warunków życia mieszkańców poprzez tworzenie nowych miejsc pracy i przestrzeni rekreacyjnych. Obiekty poprzemysłowe są adaptowane na centra kulturalne, rekreacyjne i biznesowe, czego przykładem jest Kopalnia Radbod w Hamm, gdzie zachowano elementy dziedzictwa przemysłowego. Nowe Muzeum Śląskie w Katowicach to przykład adaptacji zabytkowej kopalni, gdzie nowoczesne rozwiązania architektoniczne łączą się z ochroną historycznych obiektów. Ochrona dziedzictwa przemysłu: Zabytkowe obiekty poprzemysłowe są chronione i adaptowane na nowe funkcje, np. kulturalne i edukacyjne, jak Kopalnia Zollverein w Essen, która stała się muzeum, centrum kultury i biznesu. Elementy infrastruktury górniczej mogą stać się atrakcjami turystycznymi i elementami tożsamości regionu, czego przykładem są składowiska w Loos en Gohelle wpisane na listę UNESCO. Składowiska odpadów są przekształcane w tereny rekreacyjne z wykorzystaniem kruszyw z recyklingu, tak jak w przypadku Trzech Wzgórz przy KWK Janina. Trendy w zagospodarowaniu hałd: Pozostawianie hałd bez rekultywacji jako obiekty przyrodnicze lub kulturowe pod ochroną prawną, uwzględniając naturalną sukcesję i specyfikę danego terenu. Odzysk materiałów z hałd do wykorzystania w budownictwie. Przebudowa hałd dla konkretnych kierunków rewitalizacji, w tym kształtowanie skarp i systemów odwodnienia. Hałdy jako artystyczne dominanty w krajobrazie, np. instalacje artystyczne i punkty widokowe, jak w przypadku składowiska Haniel w Bottrop. Przykłady z Niemiec pokazują, że hałdy mogą stać się miejscem organizacji wydarzeń kulturalnych i sportowych. Nowoczesne podejście do rewitalizacji: - Gospodarka o obiegu zamkniętym, gdzie odpady są wykorzystywane jako surowce. - Interdyscyplinarność w działaniach, gdzie współpracują specjaliści z różnych dziedzin. - Uwzględnienie skali rewitalizacji, od punktowej do kompleksowej, obejmującej całe regiony. Podsumowując, ożywienie i trendy w rewitalizacji dążą do tego, aby tereny zdegradowane stały się atrakcyjnymi, funkcjonalnymi i ekologicznie zrównoważonymi przestrzeniami, łącząc ochronę dziedzictwa z nowoczesnymi rozwiązaniami i zaspokajając potrzeby społeczności.