Wykład 2. Gospodarka rynkowa -2023-2024 PDF

EKONOMIA dr Eric Ambukita Dr Eric Ambukitadrdrmmmmm Wykład 2.Gospodarka rynkowa Plan wykładu ➔ Rynek jako proces ➔ Model gospodarki rynkowej ➔ Rynek i jego elementy ➔ Popyt , podaż i cena ➔ Prawo popytu i podaży ➔ Determinanty popytu i podaży ➔ Równowaga i nierównowaga ➔...

EKONOMIA dr Eric Ambukita Dr Eric Ambukitadrdrmmmmm Wykład 2.Gospodarka rynkowa Plan wykładu ➔ Rynek jako proces ➔ Model gospodarki rynkowej ➔ Rynek i jego elementy ➔ Popyt , podaż i cena ➔ Prawo popytu i podaży ➔ Determinanty popytu i podaży ➔ Równowaga i nierównowaga ➔ Interwencja państwa w działanie mechanizmu rynkowego 1.Rynek i gospodarka rynkowa W ekonomii stosuje się kilka pokrewnych pojęć, a mianowicie: „rynek”, „gospodarka rynkowa” i „mechanizm rynkowy”, które odnoszą się do pewnej historycznie ukształtowanej i zmieniającej się formy gospodarowania.  1.1.Rynek Rynek ma dwa znaczenia: ▪ po pierwsze, „rynek” to każde miejsce, np. sklep, targowisko, bank, giełda papierów wartościowych, gdzie dokonuje się transakcji rynkowych, czyli takiej wymiany dóbr, która jest dobrowolna i dwustronna, tzn. jedna strona transakcji sprzedaje jakiś towar, np. telefon, a druga strona płaci określoną sumę pieniędzy lub dostarcza w zamian inne dobro lub usługę. ▪ po drugie, „rynek” to ogół transakcji rynkowych, w efekcie których kształtują się : ceny, warunki transakcji, np. termin dostawy, termin płatności, warunki gwarancji itd. Rynek –to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. Podsumowanie Rynek to ogół transakcji kupna-sprzedaży Aby doszło do transakcji muszą być ci, którzy chcą towar kupić (nabywcy) i ci, którzy chcą towar sprzedać (sprzedawcy) Nabywcy tworzą na rynku popyt Sprzedawcy tworzą na rynku podaż 2.Gospodarka rynkowa Pojęcie „gospodarki rynkowej”, używane w liczbie pojedynczej bądź w mnogiej w dwóch trochę odmiennych, lecz bardzo powiązanych znaczeniach. - „Gospodarka rynkowa” to system (lub: ustrój) gospodarczy, w którym koordynacja działalności podmiotów gospodarczych i alokacja zasobów czynników produkcji odbywa się za pośrednictwem rynku. - Natomiast określenie „gospodarki rynkowe” (w liczbie mnogiej) odnosi się do krajów, w których działaniu dominuje rynkowy system gospodarczy  Kryterium wyróżniania systemów gospodarczych jest to, jaki rodzaj własności czynników produkcji w danej gospodarce przeważa: jeśli przeważa własność prywatna, taką gospodarkę określa się jako kapitalistyczną, a jeśli własność państwowa – jako socjalistyczną (albo: etatystyczną). Realnie istniejące gospodarki rynkowe są zwykle gospodarkami kapitalistycznymi, ponieważ czynniki produkcji są w nich w większości własnością prywatną.  Podsumowanie Gospodarka rynkowa to system gospodarczy, w którym alokacja zasobów czynników wytwórczych ( pracy, ziemi i kapitału) pomiędzy alternatywne możliwości ich wykorzystania ,a także podział wytworzonych produktów pomiędzy poszczególne jednostki, dokonuje się głównie za pośrednictwem rynku. 3.Model gospodarki rynkowej Do najczęściej wykorzystywanych modeli ekonomicznych należą modele gospodarki rynkowej, czyli uproszczone odwzorowania jej działania. Każdy taki model zawiera listę założeń upraszczających w stosunku do rzeczywistości, a najczęściej także równania opisujące działanie gospodarki w ramach przyjętych założeń. Najważniejsze założenia modelu gospodarki rynkowej 1. Model dotyczy gospodarki rynkowej w warunkach kapitalizmu (czynniki produkcji są w nich w większości własnością prywatną), 2. Gospodarka składa się z dwóch grup podmiotów gospodarczych- gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw, 3. Rynek dzieli się na rynek dóbr (konsumpcyjnych i kapitałowych) oraz rynek zasobów i usług ( czyli rynek czynników wytwórczych) 4. Istnieje współzależności między podmiotami gospodarczymi.  Model gospodarki rynkowej RYNEK DÓBR Sprzedaż dóbr Zakup dóbr Wydatkowanie Otrzymywanie dochodu dochodu GOSPODARSTWA PRZEDSIĘBIORSTWA DOMOWE Płatności za Otrzymywanie usługi czynników dochodu Sprzedaż wytwórczych Zakup usług usług czynników RYNEK czynników wytwórczych wytwórczych CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH Elementy rynku ➔ Popyt ( ang. Demand - D) ➔ Podaż ( ang. Supply – S) ➔ Cena ( ang. Price – P) POPYT (ang. Demand) Popyt jest związkiem, relacją, zależnością między ceną i ilością popytu. Ilość popytu -to ilość dobra (towaru), jaką nabywcy są gotowi zakupić w określonym czasie przy ustalonej cenie. Uwaga: popyt to nie to samo co ilość popytu Rodzaje popytu ▪ Popyt efektywny – chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu. ▪ Popyt potencjalny – oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi Rodzaje popytu ▪ popyt indywidualny – określa wielkość popytu od strony pojedynczego, konkretnego podmiotu gospodarczego na określone dobro przy różnych cenach ▪ popyt rynkowy – suma popytów indywidualnych, który obrazuje wielkość popytu wszystkich podmiotów gospodarczych na określone dobro przy różnych cenach. Rodzaje popytu ➔popyt globalny (zagregowany) – określa wielkość popytu na wszystkie dobra lub ich określone grupy ze strony wszystkich nabywców Podaż (ang. supply) ➔to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować w określonym czasie przy różnym poziomie ceny. Cena (price) ➔to ilość pieniędzy jaką należy zapłacić za nabycie jednostki określonego towaru lub usługi.  Rodzaje ceny ➔ Cena maksymalna ➔ Cena minimalna Cena powyżej której dany towar Cena poniżej której dany towar nie może być sprzedawany na nie może być sprzedawany na rynku. Cena ta jest zawsze niższa rynku. Cena ta jest zawsze od ceny równowagi. większa od ceny równowagi.Jest Jest ona ustalana przez rząd ona ustalana przez rząd wówczas, wówczas, gdy na rynku występuje gdy na rynku występuje nadwyżka nadwyżka wielkości popytu nad wielkości podaży nad wielkością wielkością podaży.( czyli gdy popytu. (czyli gdy mamy do mamy do czynienia z niedoborem czynienia z nadwyżką rynkową). rynkowym). Cena maksymalna i cena minimalna  Wielkość ( ilość) popytu ➔ Wielkość popytu -ilość dobra, którą kupujący chcą kupić po danej cenie Prawo popytu Prawo popytu – wraz ze wzrostem ceny danego dobra (towaru lub usługi), zmniejsza się, ceteris paribus, ilość popytu na to dobro, a wraz ze spadkiem ceny ceteris paribus ilość popytu wzrasta. Zasada ceteris paribus Ceteris paribus to po łacinie …??? Oznacza założenie niezmienności pozostałych czynników (warunków, okoliczności, elementów itp.) wpływających na analizowane zjawisko ekonomiczne. Zamiast całego sformułowania stosowany będzie skrót c.p. Tabela 1. Popyt na dobra A Cena dobra A ( w zł.)- P Wielkość popytu w kg - QD 0,00 12 0,50 10 1,00 8 1,50 6 2,00 4 2,50 2 3,00 0 Krzywa popytu Krzywa popytu jest graficzną ilustracją popytu rynkowego Krzywa popytu odzwierciedla prawidłowość, zgodnie z którą im wyższa cena, tym mniejsza ilość popytu; im niższa cena tym ilość popytu większa, ceteris paribus. Krzywa popytu musi w takim razie mieć nachylenie ujemne  Krzywa popytu P – cena Q – ilość popyt Cena (P) D – popyt D Ilość dobra (Q) Popyt rynkowy ➔popyt rynkowy – suma popytów indywidualnych, który obrazuje wielkość popytu wszystkich podmiotów gospodarczych na określone dobro dla każdego poziomu cen Tabela 2. Popyt rynkowy Cena dobra A Helena ( QD) + Diana (QD) = Popyt rynkowy 0,00 12 7 19 0,50 10 6 16 1,00 8 5 13 1,50 6 4 10 2,00 4 3 7 2,50 2 2 4 3,00 0 1 1  Determinanty popytu Zmienne wpływające na popyt Modyfikacja tej zmiennej powoduje Cena samego dobra Ruch wzdłuż danej krzywej popytu Dochody konsumentów Przesunięcie krzywej popytu Ceny dóbr komplementarnych Przesunięcie krzywej popytu Ceny dóbr substytucyjnych Przesunięcie krzywej popytu Przewidywania dotyczące zmian cen Przesunięcie krzywej popytu Liczba ludności Przesunięcie krzywej popytu  Przesuwanie się Krzywej popytu Uwagi: 1. Zmiana ceny dobra powoduje Cena D zmiany wielkości popytu wzdłuż (P) krzywej popytu ( wykres 1) 2. Zmiany czynników niecenowych- np. wzrost dochodów konsumentów przesuwa krzywa popytu w górę ( Ilość dobra prawo) z krzywej popytu D do (Q) Cena krzywej D1, spadek dochodów (P) D D1 konsumentów przesuwa krzywej popytu w dół ( lewo) z D do D2 ( D2 wykres 2) 3. Krzywa popytu rynkowego przesuwa Ilość dobra się tylko w rezultacie zmian (Q) czynników niecenowych (. wykres 2) Należy zapamiętać że: 1) Zmiana ceny dobra powoduje zmiany wielkości popytu ( NIE POPYT!!!!) wzdłuż danej krzywej popytu ( czyli – przesuwamy się po krzywej popytu w górę lub w dół) 2) Krzywa popytu rynkowego przesuwa się tylko w rezultacie zmian czynników niecenowych. Krzywa popytu ma zawsze nachylenie ujemne ( od reguły zawsze są wyjątki) 1. Dobra Giffena ( tzw. dobra podstawowe) 2. Dobra Veblena (tzw. dobra luksusowe lub efekt snoba) PODAŻ Podaż jest związkiem, relacją, zależnością między ceną i ilością podaży Ilość podaży to, mówiąc najprościej, ilość towaru jaką chcą (bo im się najbardziej opłaca) i mogą (bo mają możliwości techniczne) po danej cenie sprzedać sprzedawcy. Uwaga: podaż to nie to samo co ilość podaży Prawo podaży Prawo podaży – wraz ze wzrostem ceny danego dobra (towaru lub usługi), zwiększa się, ceteris paribus, ilość podaży tego dobra, a wraz ze spadkiem ceny ilość podaży maleje. Tabela 3. Podaż na dobra A Cena dobra A ( w zł.)- P Wielkość podaży w kg - Qs 0,00 0 0,50 0 1,00 1 1,50 2 2,00 3 2,50 4 3,00 5 Krzywa podaży Krzywa podaży jest graficzną ilustracją podaży rynkowej Krzywa podaży odzwierciedla prawidłowość, zgodnie z którą im wyższa cena, tym większa ilość podaży; im niższa cena tym ilość podaży mniejsza, ceteris paribus Krzywa podaży musi w takim razie mieć nachylenie dodatnie  Krzywa podaży Cena (P) S Ilość dobra (Q)  Podaż rynkowa ➔ Podaż rynkowa - jest sumą ilości oferowanych przez wszystkich sprzedawców. Podaż rynkowa na dobra A Cena dobra A ( zł.) Jan (QS/kg) + Jakub (QS/kg) = Podaż rynkowa 0,00 0 0 0 0,50 0 0 0 1,00 1 0 1 1,50 2 2 4 2,00 3 4 7 2,50 4 6 10 3,00 5 8 13  Determinanty podaży Zmienne wpływające na podaż Modyfikacja tej zmiennej powoduje Cena tego samego dobra Ruch wzdłuż danej krzywej podaży Ceny czynników produkcji Przesunięcie krzywej podaży Technologia produkcji Przesunięcie krzywej podaży Podatki i dotacje (subsydia) Przesunięcie krzywej podaży Ilość przedsiębiorstw w gałęzi Przesunięcie krzywej podaży Przewidywanie cen Przesunięcie krzywej podaży  Przesuwanie się Krzywej podaży rynkowej Zmiana ceny dobra – zmiany wielkości podaży wzdłuż Cena S krzywej podaży (P) ( 1 wykres ) Zmiany czynników niecenowych – np.. ceny czynników produkcji (opłat za energię, czynszów, Ilość dobra surowców), wzrost cen (Q) powoduje c.p. przesuwanie Cena się krzywej podaży w górę (P) S S1 (lewo) z S do S2, natomiast spadek cen czynników S2 produkcji krzywa podaży przesuwa się w dół ( prawo) z S do S1( 2 wykres) Ilość dobra (Q)  Należy zapamiętać że: Gdy zmienia się cena – zmienia się ilość podaży (NIE PODAŻ!!!) – przesuwamy się po krzywej podaży w górę lub w dół Gdy zmienia się czynnik pozacenowy, czyli cokolwiek, co nie jest ceną tego dobra, zmienia się podaż – krzywa podaży przesuwa się w prawo (podaż rośnie) lub w lewo (podaż maleje) Równowaga rynkowa ➔ Z prawa popytu oraz z prawa podaży wynika, że ilości dobra kupowanego przez konsumentów i wytwarzanego przez producentów zmieniają się pod wpływem zmiany ceny. ➔ Wraz ze wzrostem ceny wielkość popytu maleje, natomiast wielkość podaży wzrasta c.p. ➔ Ale w danym czasie na danym rynku istnieje jedna cena dobra dla której wielkość popytu(QD) zrówna się z wielkością podaży(QS) c.p.  Równowaga rynkowa Cena dobra A ( zł.) Popyt rynkowy Podaż rynkowa 0,00 19 0 0,50 16 0 1,00 13 1 1,50 10 4 2,00 7 7 2,50 4 10 3,00 1 13  Cena równowagi rynkowej (market clearing price) Cena (PE), przy której występuje zrównoważenie Cena popytu (ilości dóbr, które (P) konsumenci chcą kupić) i D S podaży (ilości oferowanych produktu) PE Ilość QE – ilość równowagi W punkcie równowagi rynkowej QD=QS QE Ilość dobra (Q)  Nadwyżka rynkowa i niedobór rynkowy Cena Cena wyższa od (P) PE (np. P1)– D S nadwyżka podaży P1 nad popytem B (nadwyżka PE rynkowa lub A P2 nadmiar produktu) Cena niższa od PE (np. P2) – nadwyżka popytu QE Ilość dobra (Q) nad podażą (niedobór produktu) Nadwyżka rynkowa i niedobór rynkowy Nadwyżka rynkowa i niedobór rynkowy Nadwyżka rynkowa - ilość dobra, o którą wielkość podaży przewyższa wielkość popytu przy danej cenie ceteris paribus. Niedobór rynkowy- ilość dobra, o którą wielkość popytu przewyższa wielkość podaży przy danej cenie ceteris paribus. Zmiany sytuacji rynkowej Równowaga rynkowa jest określana w odniesieniu do danej krzywej popytu i danej krzywej podaży. Cena i punkt równowagi zmieniają się wraz ze zmianami krzywej popytu lub krzywej podaży.  Przesunięcia popytu – wzrost popytu 1. Wzrost popytu na dobro Cena S (P) D1 2. Niedobór na D rynku P1 3. Podbijanie PE ceny dobra P2 4. Wzrost produkcji 5. Wzrost ceny QE Q1 równowagi i Ilość dobra (Q) ilości równowagi  Przesunięcia popytu – spadek popytu 1. Spadek popytu na dobro Cena S 2. Nadwyżka na (P) D rynku 3. Obniżanie ceny P1 D2 dobra PE 4. Spadek (lub P2 zaprzestanie) produkcji 5. Spadek ceny równowagi i Q2 QE ilości równowagi Ilość dobra (Q)  Przesunięcia podaży – wzrost podaży 1. Wzrost podaży dobra Cena S (P) 2. Nadwyżka na D rynku P1 S2 3. Obniżenie PE ceny dobra, P2 4. Spadek ceny równowagi i wzrost ilości QE Q2 równowagi Ilość dobra (Q)  Przesunięcia podaży – spadek podaży 1. Spadek podaży dobra Cena S1 S (P) 2. Niedobór na D rynku P1 3. Podbijanie PE ceny dobra P2 4. Wzrost ceny równowagi i spadek ilości Q1 QE równowagi Ilość dobra (Q) Nadwyżka konsumenta i nadwyżka producenta  Nadwyżka konsumenta Różnica między Cena A Całkowita (P) ceną, która jest nadwyżka skłonny zapłacić konsumentów konsument a ceną S czyszczącą rynek. P1 C B PE Łączna nadwyżka P2 konsumentów D wyraża pole trójkąta znajdującego się pod krzywą popytu Ilość dobra (Q) ,a linią ceny QE równowagi  Nadwyżka producenta Różnica między ceną Całkowita rynkową po której nadwyżka Cena sprzedaje on dane producentów (P) dobro, a kosztem S marginalnym produkcji. P1 A B Łączną nadwyżkę PE producentów jest pole P2 trójkąta zawartego D między krzywą podaży rynkowej danego dobra C a linią ceny równowagi. QE Ilość dobra (Q) INGERENCJA PAŃSTWA  CELE: ➔ stabilizacja gospodarki przy użyciu narzędzi polityki gospodarczej, ➔ stymulowanie wzrostu gospodarczego, ➔ protekcjonizm socjalny i gospodarczy, ➔ redystrybucja dochodu, ➔ utrzymywanie sektora przedsiębiorstw państwowych w celu zapewnienia podaży niektórych dóbr prywatnych (np. w Polsce hutnictwo, górnictwo). Ingerencja państwa 1. Pośrednia- nie zakłóca działania mechanizmu rynkowego, lecz koryguje przebieg popytu i/lub podaży np. podatki pośrednie 2. Bezpośrednia- zakłóca działanie mechanizmu rynkowego, ponieważ prowadzi do nierównowagi rynkowej. np. ceny urzędowe ( minimalne lub maksymalne) DZIAŁANIA: ▪ interwencje ingerujące w mechanizm rynkowy w kreślonych sektorach ▪ określenie i ochrona praw własności, ▪ zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego, ▪ utrzymanie wymiaru sprawiedliwości, ▪ kształtowanie i utrzymywanie systemu oświaty, ▪ kształtowanie systemu pieniężnego.