Ekstraksiyon Yöntemleri PDF

EKSTRAKSİYON YÖNTEMLERİ Arş. Gör. Eda AVCI Öğr. Gör. E. Ayça ALTINKAYA SAMİM Öğr. Gör. Reyhan ARICI Ekstraksiyon Nedir? • Ekstraksiyon, Latince’de extractio kelimesinden gelir. Bu terim Türkçe’ye tüketme olarak çevrilir. • Drog, karışım veya çözeltilerden uygun bir çözücü kullanarak, bir veya bir...

EKSTRAKSİYON YÖNTEMLERİ Arş. Gör. Eda AVCI Öğr. Gör. E. Ayça ALTINKAYA SAMİM Öğr. Gör. Reyhan ARICI Ekstraksiyon Nedir? • Ekstraksiyon, Latince’de extractio kelimesinden gelir. Bu terim Türkçe’ye tüketme olarak çevrilir. • Drog, karışım veya çözeltilerden uygun bir çözücü kullanarak, bir veya birkaç maddeyi çekip alma işlemidir. • İşlem sonucunda elde edilen ürüne ekstre ismi verilir. • Farmakognozide en çok kullanılan temel yöntemlerden biridir. • Belirli bir maddeyi ayırmak veya çözeltiyi/karışımı istenmeyen safsızlıklarından arındırmak için bu yönteme başvurulur. • Ekstraksiyonda 2 faz mevcuttur: Katı faz ve sıvı faz. 2 Ekstraksiyon Yöntemleri 1-Mekanik Ekstraksiyon 2-Çözücülerle Yapılan Ekstraksiyon Katı-Sıvı Ekstraksiyon Sıvı-Sıvı Ekstraksiyon 3 Mekanik Ekstraksiyon Materyalin sıkılması ya da çizilmesi ile yapılmaktadır. • Tohum ve meyvelerdeki sabit yağlar • Narenciye meyve kabuklarındaki uçucu yağlar • Bitki öz suları • Reçine, balsam, oleoresin, zamk ve lateks gibi maddeler bu yöntem ile elde edilir. 4 Çözücülerle Yapılan Ekstraksiyon Katı-Sıvı Ekstraksiyon • Katı fazda bulunan bileşiklerin, bir sıvı çözücü yardımıyla çözülüp çözücü fazına geçmesi işlemidir. • Bu tip ekstraksiyondan, drog ve biyolojik materyallerden ekstre hazırlarken ve çeşitli madde karışımlarından izolasyon/saflaştırma işlemi yaparken yararlanılır. • İşlem sırasında dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır: 1- Öncelikle uygun bir çözücü seçilmelidir. 2-Materyalde uzaklaştırılması gereken maddeler varsa ön ekstraksiyon yapılmalıdır. 3-Ekstre edilecek materyal, uygun boyuta getirilmelidir. 5 Katı-Sıvı Ekstraksiyon Yöntemleri • İnfüzyon • Dekoksiyon • Maserasyon • Perkolasyon • Devamlı Ekstraksiyon 6 Katı-Sıvı Ekstraksiyon Yöntemleri Maserasyon • Uygun büyüklüğe getirilen droğun, uygun çözücü içinde oda sıcaklığında belirli bir süre bekletilmesi ile yapılan ekstraksiyon yöntemidir. • İşlem esnasında çalkalama işlemi yapılır. • Çözücünün tamamı katı faz ile temas halindedir. • Hypericum perforatum’un maserasyon ile elde edilen yağı görselde görülmektedir. 7 Katı-Sıvı Ekstraksiyon Yöntemleri İnfüzyon • Uygun inceliğe getirilmiş droğun üzerine kaynar su ilave edilir. • Sık sık karıştırılır ve su banyosunda 5 dk bekletilir. • Ekstre soğumaya bırakılıp, oda ısısında pamuk veya tülbent ile süzülür. • Geriye kalan posa sıkılır. • Bitkinin yaprak ve çiçek drogları için genellikle bu yöntemden yararlanılır. • Örneğin Tilia cordata’nın toprak üstü ile hazırlanan infüzyon çayı soğuk algınlığında kullanılır. 8 Katı-Sıvı Ekstraksiyon Yöntemleri Dekoksiyon • Bu yöntemde soğuk su çözücü olarak kullanılır. • Uygun ve homojen incelikteki materyal üzerine soğuk su ilave edilir. • Sık sık karıştırarak 30 dakika 100ºC’de ısıtılır ve sıcakken tülbent ya da pamuktan süzülür. • Bitkinin genellikle kök ve kabuk drogları için bu yöntemden faydalanılır. • Peki ya müsilaj içeren bir kök droğunda?? 9 Katı-Sıvı Ekstraksiyon Yöntemleri Perkolasyon • Bu yöntem eczacılıkta ilk kez 1815 de kullanılmış ve 1882’de perkolasyon adı ile USP’ye girmiştir. • Perkolasyon işlemi birkaç ton kapasiteli olabilen perkolatörlerde yapılır. • Uygun büyüklüğe getirilmiş olan drog, çözücü ile ön ıslatmaya tabi tutulur. • Oda ısısında 2 saat boyunca çözücü ile temasta bırakılır ardından elekten geçirilir ve perkolatör içine yerleştirilir. • Ekstraksiyona uygun çözücü üstten ilave edilir. • Alttaki musluktan ekstre toplanarak istenen maddeler ayrılır. • Perkolatördeki çözücü miktarı devamlı olarak tamamlanır. • İstenen maddenin tümü ekstre edilinceye kadar işleme devam edilir. 10 Katı-Sıvı Ekstraksiyon Yöntemleri Devamlı Ekstraksiyon • Soxhlet apareyi ile yapılan devamlı sıcakta perkolasyon yöntemidir. • Bu düzenek sayesinde az miktar çözücü kullanarak çok miktarda droğu devamlı ekstraksiyona tabi tutmak mümkündür. • Bu yöntemden sabit yağların eldesinde de faydalanılmaktadır. 11 Sıvı-Sıvı Ekstraksiyon • Sıvı fazda çözünmüş ve dağılmış halde bulunan maddelerin, bu sıvı ile karışmayan fakat içerik maddelerini çözme özelliği gösteren ikinci bir sıvı faza çekilmesi olayıdır. • Sıvı-sıvı ekstraksiyon işlemi pratik çalışmalarda ayırma hunisi kullanılarak yapılır. 12