D2-Komunikasyon_ Q1 PDF

KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 WIKA 5. Patuloy na ginagamit...

KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 WIKA 5. Patuloy na ginagamit ❖ Kasangkapan sa komunikasyon at ❖ Lingua ay nangangahulugang “dila” at “wika” katulad ng iba pang kasangkapan, o “lengguwahe kailangang patuloy itong ginagamit. ❖ napakahalagang instrumento ng 6. Nagbabago komunikasyon. ❖ Dinamiko ang wika. ❖ pinagsama-samang makabuluhang tunog, ❖ Hindi ito maaaring tumangging simbolo, at tuntunin na nabubuo ang mga magbago. salitang nakapagpapahayag ng kahulugan o ❖ Ang isang wika ay maaaring kaisipan. nadaragdagan ng mga bagong ❖ behikulong ginagamit sa pakikipag-usap at bokabularyo. pagpaparating ng mensahe sa isa’t isa. ❖ Bunga ng pagiging malikhain ng mga ❖ masistemang balangkas ng sinasalitang tao maaaring sila ay nakakalikha ng tunog na pinili at isinaayos sa paraang mga bagong salita. arbitraryo upang magamit ng mga taong 7. Natatangi kabilang sa iisang kultura (Henry Gleason) ❖ May kaibahan ang bawat wika sa ❖ Tulay na ginagamit para maipahayag at ibang wika. Walang dalawang wika mangyari ang anumang minimithi o ang magkatulad. pangangailangan natin (Paz, Hernandez at 8. Malikhain Pereyna) ❖ May abilidad na makabuo ng walang ❖ Sistema ng komunikasyon na nagtataglay ng katapusang dami ng salita mga tunog, salita at gramatikang ginagamit sa pakikipagtalastasan ng mga mamamayan Mga Pinagmulan ng Wika sa isang bayan sa iba’t ibang uri ng gawain I. Bibliya (Cambridge Dictionary) a. Tore ng Babel ❖ Ginawang magkakaiba ang Mga Katangian ng Wika WIKA ng bawat, isa, hindi na 1. Masistemang Balangkas magkaintindihan at ❖ Lahat ng wika sa daigdig ay naghiwa-hiwalay ayon sa sistematikong nakaasayos sa isang wikang sinasalita tiyak na balangkas. Ito ay isinasaayos II. Ebolusyon sa sistematikong paraan para a. Teoryang Bow-wow makabuo ng makahulugang salita. ❖ Ito ay panggagaya sa mga 2. Sinasalitang Tunog tunog ng kalikasan ❖ Bawat wika ay may kanya-kanyang set ❖ Ang mga bagay-bagay sa ng mga makabuluhang tunog o kanilang paligid ay natutuhan ponema. Kasangkapan sa pagsasalita. nilang tagurian sa 3. Arbitraryo pamamagitan ng mga tunog ❖ Ang isang taong walang ugnayan sa ❖ hal: Langitngit ng kahoy, Ihip isang komunidad ay hindi matututong ng hangin, Dagundong ng magsalita kung paanong ang mga kulog naninirahan sa komunidad na iyon ay b. Teoryang Ding-Dong nagsasalita sapagkat ang esensya ng ❖ Tunog na nalilikha ng mga wika ay panlipunan bagay-bagay sa paligid na 4. Pinipili at Isinasaayos likha ng tao. ❖ Pinipili ang wikang ating gagamitin ❖ Ang lahat ng bagay ay may upang tayo’y maunawaan ng ating sariling tunog na kausap. kumakatawan sa nasabing ❖ Upang maging epektib ang bagay komunikasyon, kailangang isaayos ❖ hal: kampana, relo, tren natin ang paggamit ng wika. FIRST SEM ASPASIA 1 of 15  KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 c. Teoryang Pooh-Pooh ❖ Hindi sinasadya na napabulalas sila bunga ng masidhing damdamin tulad ng sakit, tuwa, sarap, kalungkutan, takot, pagkabigla at iba pa. ❖ hal: pagtawa, Pag-iyak, Pagtataka d. Teoryang Yo-he-ho ❖ Ang pagbuo ng salita bunga ng puwersang pisikal ❖ hal: pag-ire, pagkarate e. Teoryang yum-yum ❖ Ito ang mga salitang nilikha ng tao na nagsasaad na ang tao ay tutugon sa pamamagitan ng senyas o aksyon “body language”. ❖ Pinakikilos ang bahagi ng katawan upang makagawa ng aksyon ❖ hal: kakain, sisipa. f. Teoryang Ta-ra-ra-boom-de-ay ❖ Ang wika ay nag-ugat sa mga tunog na nilikha sa mga ritwal na nagpabago at nilapatan ng iba’t ibang kahulugan ❖ hal: pagluluto, pag-aani, pakiki digma g. Teoryang Ta-Ta ❖ Ang kumpas o galaw ng kamay ng tao na kanyang ginagawa sa bawat partikular na okasyon ay ginagaya o binibigyan ng tunog na nagiging salita ❖ Hal. pag wave/paalamg FIRST SEM ASPASIA 2 of 15  KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 Wikang Pambansa Base sa rekomendasyon ng Surian sa ❖ 150 wika at diyalekto ang umiiral sa ating bisa ng Kautusang Tagapagpaganap bansa. Blg. 134 ❖ magbubuklod ng mga mamamayan ng Magkakabisa sa pagkaraan ng bansang Pilipinas at tatawaging Wikang dalawang taon Pambansa 1940 1934 ❖ Kautusang Tagapagpaganap Blg. 134, ❖ tinalakay sa Kumbensyong Konstitusyonal nagsimula ng ituro ang Wikang Pambansang noong 1934, ang pagpili sa wikang ito Tagalog sa paaralang pampubliko at pribado. ❖ Iminungkahi ng grupo ni Lope K. Santos, na ang wikang Pambansa ay dapat ibatay sa isa 1946 sa mga umiiral na wika ng Pilipinas ❖ Araw ng Pagsasarili ng Pilipinas noong Hulyo 4, 1946 1935 ❖ wikang Opisyal sa bansa ay Tagalog at Ingles ❖ pagsusog ni Pangulong Manuel L. Quezon sa bisa ng Batas Komonwelt Blg. 570. ❖ Artikulo XIV, Seksyon 3 ng Saligang Batas ng 1935: 1959 Ang Kongreso ay gagawa ng mga ❖ Agosto 13, 1959 hakbang tungo sa pagkakaroon ng ❖ pinalitan ang tawag sa Wikang Pambansa. - isang wikang pambansang ibabatay sa Mula Tagalog ito ay naging Pilipino isa sa mga umiiral na katutubong ❖ Kautusang Pangkagawaran Blg. 7 na wika. Hangga’t hindi itinakda ng batas, ipinalabas ni Jose E. Romero, ang Kalihim ng ang wikang Ingles at Kastila ang Edukasyon noon siyang manananitiling Opisyal na ❖ wikang ginamit sa mga tanggapan, gusali, at Wika.” mga dokumentong pampamahalaan ❖ Batas na isinulat ni Norberto Romualdez ng Leyte, ang Batas Komonwelt Blg.184 1972 Nagtatag ng Surian ng Wikang ❖ Muling nagkaroon ng mainit ang pagtatalo sa Pambansa. Kumbensyong Konstitusyonal mag-aaral ng mga diyalekto sa ❖ Saligang Batas ng 1973, Artikulo XV, Seksyon 3, pangkalahatan para sa layuning Blg. 2 magpaunlad at magpatibay ng isang ❖ Saligang Batas ng 1973, Artikulo XV, Seksiyon pambansang wikang batay sa isa sa 3, Blg. 2: mga umiiral na wika ayon sa Ang Batasang Pambansa ay dapat balangkas, mekanismo, at panitikan magsagawa ng mga hakbang na na tinatanggap at sinasalita ng magpapaunlad at pormal na nakararaming Pilipino nagpapatibay sa isang panlahat na ❖ TAGALOG ang Wikang PAMBANSA ayon sa wikang pambansang kikilaning SURIAN FILIPINO. wika ng sentro ng pamahalaan; wika ng sentro ng edukasyon 1987 wika ng sentro ng kalakalan ❖ Saligang Batas ng 1987 ay pinagtibay ng wika ng pinakamarami at Komisyong Konstitusyonal pinakadakilang nasusulat sa panitikan. ❖ binuo ni dating Pangulong Cory Aquino ang implementasyon sa paggamit ng Wikang 1937 Filipino. ❖ Disyembre 30, 1937 ❖ Artikulo XIV, Seksiyon 6 iprinoklama ni Pangulong Manuel L. “Ang wikang Pambansa ng Pilipinas ay Quezon ang Wikang Tagalog upang Filipino. Samantalang nililinang, ito ay maging batayan ng Wikang dapat payabungin at pagyamanin pa Pambansa. FIRST SEM ASPASIA 3 of 15  KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 salig sa umiiral na mga wika sa ❖ Lingua Franca Pilipinas at sa iba pang mga wika.” ginagamit ng mga tao mula sa iba’t ❖ Nagbigay ng lubos na suporta si dating ibang bansa para mag-usap at Pangulong Corazon Aquino sa paggamit ng magkaunawaan. Filipino ❖ Atas Tagapagpaganap Blg. 335, serye ng 1988 Bilingguwalismo Nag-aatas sa lahat ng mga kagawaran, ❖ dalawang wika. Maituturing na bilingguwal kawanihan, opisina, ahensiya, at ang isang tao kapag naka pagsasalita siya ng instrumentality ng pamahalaan na dalawang wika nang pantay na kahusayan. magsagawa ng mga hakbang na kailangan para sa layuning magamit Leonard Bloomfield (1935) ang Filipino sa opisyal na mga ❖ ang paggamit o pagkontrol ng tao sa transaksyon dalawang wikang tila ba ang dalawang ito ang kanyang katutubong wika. Wikang Panturo ❖ “perpektong bilinggwal” Konstitusyon ng 1987 John Macnamara (1967) ❖ paggamit sa Filipino bilang Wikang Panturo. ❖ ang isang taong may sapat na kakayahan sa isa sa apat na makrong kasanayan sa isa pang Artikulo XIV, Seksyon 6 wika maliban sa kanyang unang wika. ❖ Filipino bilang midyum ng opisyal na komunikasyon at bilang wika ng pagtuturo sa Uriel Weinreich (1953) sistemang pang-edukasyon ❖ Polish-American ❖ ang paggamit ng dalawang wika nang Wikang Opisyal magkasalitan ay matatawag na ❖ wika na binigyan ng natatanging pagkilala sa bilingguwalismo at ang taong gagamit ng konstitusyon bilang wikang gagamitin sa mga mga wikang ito ay bilingguwal opisyal na transaksyon ng pamahalaan ❖ Dalawang Opisyal na Wika ng Pilipinas: MULTILINGGUWALISMO Filipino at Ingles ❖ kakayahan ng isang indibidwal na ❖ May tiyak at magkahiwalay na gamit ang makapagsalita at makaunawa ng iba’t ibang Filipino at Ingles. wika. ❖ Filipino Opisyal na wika sa pag-takda ng mga batas at mga dokumento ng pamahalaan wikang gagamitin sa mga talakay at diskurso sa loob ng bansa (talumpati ng pangulo, mga deliberasyon sa kongreso at senado, pagtuturo sa mga paaralan) ❖ Lingua Franca kapag may dalawang tao na mamamayang Pilipinas ang hindi nagkakaunawaan dahil magkaiba ang dayalekto ❖ Ingles pakikipag-usap sa mga banyagang nasa Pilipinas at sa pakikipagkomunikasyon sa iba’t ibang bansa sa daigdig. FIRST SEM ASPASIA 4 of 15  KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 Bokabularyo Alimpuyok - amoy ng kaning nasusunog Anluwage - Karpintero ❖ E.g. Jologs/Jejemon Awangan - Walang hanggan “s0weE KzC Iiwn NaH CcKta HidHid - Maramot SzA MuNd0w” HudHod - Ihaplos Salakat - Pag krus ng binti 3ow ph0w Hello po 180 Wika; 35 dito ay ang nasa panganib na aQcKuH iT2h Ako ito mamatay iMiszqcKyuH I miss you :( Paz, Hernandez, at Peneyra ❖ “Hindi namamatay ang isang wika hangga’t MuZtaH Kumusta may mga gumagamit pa rin nito.” 3. Idyolek 8 Barayti ng Wika ❖ Identity o pagkakakilanlan ❖ Pagkakaiba ng bigkas/tono, uri at anyo ❖ Personal na wika ❖ E.g. 1. Dayalek ❖ Mula sa iba’t ibang rehiyon/lalawigan “Magandang Gabi Bayan” (Noli ❖ E.g. De Castro), Tagalog: “Mahal Kita”, “Hindi ka namin tatantanan” Hiligaynon: “Langga ta gd ka”, (Mike Enriquez), Bikolano: “Namumutan taka”, “Ito ay iyong Igan” (Arnold Cebuano: “Dili ka sabot” Clavio), 2. Sosyolek “Hoy Gising!” (Ted Failon), ❖ Pansamantalang barayti “Ang buhay ay weather ❖ E.g. Gay Lingo, weather lang” (Kim Atienza) “Ang chaka ng outfit niya, 4. Etnolek mare, walang ❖ nadedevelop mula sa salita ng mga ka-kyeme-kyeme!” etnolinggwistikong grupo. ❖ etniko at dayalek ❖ pagkakakilanlan ng bawat pangkat Churchill Sosyal etniko Indiana Hindi Jones Sumipot Bulanon Full moon Bigalou Malaki Kalipay Tuwa/Ligaya Givenchy Pahingi Palangga Mahal/Minamah al Juli Mahuli Andrews Vakkul Panakip sa ulo Bulanim Hugis na buo ❖ E.g. Conyospeak/Taglish ang buwan "Wait lang, I'm so gutom na, let’s eat na tayo sa fave resto ko!" “Oh my god! It’s so mainit naman dito” “Sige ka, jujumbagin kita!” “Repapips, ala na ako datung eh” FIRST SEM ASPASIA 5 of 15  KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 5. Ekolek pisara ❖ Nililikha sa tahanan. Doktor Stethoscope Palikuran Banyo/Kubeta Paminggan Lalagyan ng 9. Register plato ❖ naia angkop ng isang nagsasalita ang Silid-tulugan Pahingahan, uri ng wikang ginagamit niya sa kwarto sitwasyon at sa kausap Pormal - kausap niya ay isang Papa Ama, tatay taong may mas mataas ng katungkulan o kapangyarihan, Mama Ina, nanay nakatatanda, o hindi niya masyadong kilala Di Pormal - kausap ay mga 6. Pidgin kaibigan, malalapit na ❖ nobody’s native language. kapamilya, mga kaklase, o ❖ Wala itong pormal na estruktura mga kasing edad ❖ “lengwahe ng wala ninuman”. ❖ Mga Salitang Jejemon “Ako kita ganda babae.” ❖ Mga salitang binaliktad “Suki ikaw bili akon ako bigay ❖ Mga salitang ginagamit sa teks diskawnt.” ❖ Mga salitang ginagamit ng mga iba’t “Ikaw wag upo d’yan. Para di ibang propesyon. luge.” “Suki, ikaw bili tikoy. Sarap, Ekonomiks Kita, mura.” puhunan, 7. Creole produkto ❖ pinaghalo-halong salita ng indibidwal ❖ (Chavacano), African at Espanyol Politika Pamahalaan, (Palenquero), Portuguese at Espanyol batas, (Annobonese) kongreso Edukasyon Pagsusulit, Chavacano Tagalog klase, akademiks Buenas dias Magandang umaga Literatura Akda, mitolohiya, Buenas Magandang tauhan noches gabi Ta ama iyo Mahal kita contigo 8. Jargon ❖ nagpapakilala sa trabaho, larangan o gawain Abogado Complaint, appeal Guro Class record, FIRST SEM ASPASIA 6 of 15  KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 WIKA DI PORMAL NA WIKA ❖ isang napakahalagang instrumento ng ❖ bukambibig ng karaniwan at hindi komunikasyon. kinakailangan ng panuntunang itinataas ng balarila ANTAS NG WIKA ❖ salitang karaniwan, palasak at pang araw-araw ❖ salamin kung anong uri ng pamumuhay o na madalas nating gamitin sa pakikipag-usap kung nasaang antas ng lipunan nabibilang at pakikipagtalastasan sa mga kilala at ang isang taong gumagamit ng mga salita o kaibigan wika ❖ Ang ating wika ay mayroong kaantasan kung 1. Lalawiganin saan inaayon ng tagapagsalita ang kanyang ❖ salitang ginagamit sa isang lalawigan wikang gagamitin depende sa kausap, lugar at hindi pamilyar na gamitin sa ibang at sitwasyon lugar ❖ May pagkakataon o sitwasyon na PORMAL NA WIKA hinihiram ang salitang lalawiganin na ❖ istandard ng wika nagkakaroon ng ibang kahulugan ❖ wikang ginagamit sa mga seryosong ❖ Kabilang sa uri o antas na ito ay ang publikasyon, tulad ng mga aklat, mga panulat mga salitain o diyalekto ng mga na akademiko o teknikal, at mga sanaysay sa katutubo sa lalawigan o mga paaralan panlalawigang salita ❖ impersonal, obhetibo, eksakto, at tiyak. Ito ay ❖ mapapansing ang mga salita ay gumagamit ng bokabularyong mas pawang nakakulong lamang sa komplikado kaysa sa ginagamit sa pang probinsya o rehiyong pinanggalingan araw-araw nito ❖ E.g.: 1. Wikang Pambansa ❖ ginagamit sa paaralan o sa Tagalog Bikolano Ilokano pamahalaan Kanin Maluto Inapoy ❖ Salitang higit na kilala o ginagamit sa pook na sentro ng sibilisasyon Alikabok Alpog Tapok ❖ E.g. Aklat, Guro, Ina, Magulang, Ama, Kapatid, Mag-aaral, Kasintahan Paa Bitis Saka 2. Wikang Pampanitikan ❖ Mga salita sa Luzon na ginagamit sa ❖ mga salitang nagbibigay buhay sa ibang rehiyon/lugar: mga akda ng mga manunulat, makata, tagapag-ulat at mga Kaunin Sunduin Batangas mamamahayag Mabanas Mainit na Laguna ❖ mga salitang karaniwang matatayog, panahon malalalim, makulay at masining ❖ E.g. : Abiarin Asikasuhi Quezon n Salitang Kahulugan Pampanitikan Balaw Alamang Aurora Mababaw ang Madaling ❖ Mga salita sa Visaya na ginagamit sa Luha Umiyak ibang rehiyon/lugar: Magbanat ng Magtrabaho Bana Asawang lalaki buto Onse Labing isa Bukas Palad Handang tumulong sugba Ihaw ❖ FIRST SEM ASPASIA 7 of 15  KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 c. Pagbibigay ng Bagong Kadyot Sandali lang Kahulugan sa Salita. ❖ Mga salita sa Mindanao na ginagamit sa ibang rehiyon/lugar: Toyo Wala sa mood/mainit Malong Kasuotan ng mga ang ulo kapatid na Muslim Bato Ipinagbabaw Kulintang Instrumentong al na gamot pangmusika Lagay Bayad upang hindi 2. Kolokyal mahuli ❖ salita na ginagamit ng mga tao sa pang-araw-araw na Luto Hindi patas pakikipagtalastasan ang laban ❖ Pinapaiksi nito ang pagbigkas at pagsulat ng mga salitang madalas d. Pagbabaliktad ng Salita. natin gamitin. ❖ E.g.: atab bata Salita Pinaikli lespu Pulis Kailan Kelan tsikot Kotse Mayroon mayron/meron petmalu Malupet Sa akin Sakin e. Paggamit ng Akronim 3. Balbal ❖ Pinakamababang antas ng wika. KSP Kulang sa pansin ❖ singaw ng panahon, sapagkat bawat panahon ay may nabubuong mga GG Galunggong salita ❖ gawa-gawa o likha lamang PG Patay gutom ❖ pinakadinamikong wika ❖ ang bawat henerasyon ay gumagawa GGSS Gandang ng mga panibagong salita na ganda/Gwap ong gwapo maaaring uso sa kasalukuyan at sa sa sarili paglaon ng panahon ay lilipas din. ❖ Paraan ng pagkakabuo sa mga salitang Balbal: f. Pagsasama ng Wika a. Paghango sa mga salitang ❖ Anong say mo? katutubo ❖ Teka lang wait ❖ Gurang, Buang, Dako ❖ Di ko ma-take b. Panghihiram sa wikang banyaga ❖ Busted, Chicks, Dedbol FIRST SEM ASPASIA 8 of 15  KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 KONSEPTO NG WIKA sa ating wika dahil hindi bahagi ng kulturang Pilipino ang paggamit ng HETEROGENOUS mga kamelyo. ❖ Griyego: Heteros (iba), genos (uri) ❖ Hindi maisasalin sa Filipino ang mga ❖ magkakaibang katangian, istruktura, o salitang Arabe para sa salitang komposisyon. kamelyo dahil walang katumbas ang ❖ isang kabuuan na hindi pantay-pantay o hindi mga salitang ito sa ating wika. magkakatulad ang mga bahagi, na 4. MAY SARILING KAKANYAHAN nagpapakita ng pagkakaiba-iba at hindi - Ang wikang Nihonggo ay sumusunod uniform na kalikasan sa loob ng nasabing sa estrukturang "paksa- layon ng kabuuan. pandiwa-pandiwa" samantalang ang ❖ E.g.: Tagalog sa iba’t ibang rehiyon, Jejemon at Ingles ay "paksa- pandiwa-layon ng Bekimon, at Taglish pandiwa. " HOMOGENOUS UNANG WIKA ❖ Griyego: Homo (pareho), genos (uri) ❖ Mother tongue ❖ nagkakaroon ng panibagong kahulugan dahil ❖ Wikang kinagisnan mula sa pagsilang at sa paraan ng pagbaybay at intonasyon ng unang itinuro sa isang tao nagsasalita. ❖ Karaniwang may malalim na emosyon at ❖ E.g.: BUkas - tomorrow, buKAS - Open kultural na ugnayan sa tao ang kanyang unang wika KATANGIAN NG HOMOGENEOUS NA WIKA ❖ Ang wika ay nagtataglay ng mga Skutnabb-Kangas at Philippson pagkakatulad. (1989) ❖ Ang wika ay may homogeneous na kalikasan. ❖ Ang unang wika ay maaaring a. Wikang natutunan sa mga magulang 1. ARBITRAYO b. Unang wikang natutunan, kanino pa ❖ Ang wika ay pinagkakasunduan man ito natutuhan ❖ Nagkakaunawaan sa kahulugan ng c. Unang wika ng isang bayan o bansa mga salita ang mga gumagamit nito. (e.g. Cebuano, Bikol) ❖ Hindi dinidikta ng mismong itsura at d. Wikang pinakamadalas gamitin ng tunog ng salita ang kahulugan, kung isang tao sa pakikipagtalastasan kaya masasabing arbitraryo ang wika. e. Wikang mas gustong gamitin ng isang tao Tagalog Ilokano Bikolano Kapampa ❖ E.g.: ngan Bata sa kanilang tahanan Sa eskwelahan Kamay Ima Kamot Gamat Sa komunidad 2. DINAMIKO ❖ Paghihiram ng salitang dayuhan at PANGALAWANG WIKA pagbibigay ng sariling kahulugan. ❖ tumutukoy sa alinmang wikang natutunan ng ❖ E.g.: “gimmick” (ingles) isang tao matapos niyang maunawaang lubos "pakulo o paraan ng at magamit ang kanyang sariling wika o pagpukaw ng atensyon.” kanyang unang wika. Habang ngayon nagkaroon ito ❖ Maaaring makuha mula sa kapaligiran ng ng kahulugan na "pamamasyal pamilya maliban sa inang wika, kapaligiran ng kasama ng mga kaibigan. " paaralan ng mga bata, at gayundin sa 3. BAHAGI NG KULTURA nakapaligid na komunidad. ❖ Sa wikang Arabe ay mayroong iba't ibang katawagan para sa mga uri ng kamelyo. Ang mga salitang ito ay wala FIRST SEM ASPASIA 9 of 15  KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 Maaari bang higit sa isa ang Pangalawang Wika? ❖ Oo, dahil dahil ang mga tao ay maaaring Kahalagahan matuto ng iba't ibang wika mula sa iba't ibang ❖ ang paraan ng wika upang magbigay ng konteksto tulad ng paaralan, trabaho, o karagdagang kaalaman sa mambabasa o pakikisalamuha sa iba't ibang komunidad. nakikinig ❖ ginagamit para ipaalam sa isang tao ang mga pananaw tungkol sa isang bagay GAMIT NG WIKA Pagkakaiba ng Heuristiko sa Impormatibo HEURISTIKO ❖ Pagkuha o paghahanap ng impormasyong may kinalaman sa paksang pinag-aaralan HEURISTIKO IMPORMATIBO ❖ Proseso ng pagtatanong, pananaliksik, at - Paghahanap o - Pagbibigay ng pakikipanayam pagkuha ng iba’t kaalaman ❖ Larangan (kadalasang ginagamitan) ibang tungkol sa isang Paglutas ng problema impormasyon paksa Paggawa ng desisyon - E.g. Aklat - E.g. Pagtuturo Pag-aaral ❖ E.g.: INTERAKSYONAL Pag-iinterbyu ❖ pagpapalitan ng impormasyon ng dalawa o Pakikinig sa radyo higit pang tao. Panonood ng telebisyon ❖ pagkakaroon ng kontak sa iba at pagbubuo Pagbabasa ng pahayagan, aklat, o ng ugnayan sa pamamagitan ng blog pakikipagtalakayan. ❖ maaaring sa paraan na pasalita o pasulat. IMAHINASYON ❖ Mas nagiging epektibo rin ito kung paiba-iba ❖ lumikha ng mga kathang-isip na ideya, ang ekspresyon, tono at intonasyon. kuwento, tula, o malikhaing pahayag. ❖ Ipinapakita nito ang malikhaing kaisipan ng Ayon kay Michael (M.) A.K.Halliday tao, gaya ng: ❖ Ang interaksyonal ay nagpapanatili at pagsasalaysay ng mga nobela nakapagpapatatag ng relasyong sosyal. Pagkukuwento ❖ E.g. Pagbati, Pagpapaalam, Pag aanyaya, pagsulat ng tula Nakikipag biruan paglalaro ng mga salita. Pagbibiro: Napakaganda ng iyong ❖ E.g.: "Sa ibang multiverse, ako ay si Spiderman, ngiti, lalo na siguro kung ako ang naglalambitin sa mga gusali at nagliligtas ng sanhi. mga tao sa siyudad mula sa masasamang Pangangamusta: Kamusta na? Naka loob.” move on ka na ba? ❖ Ang gamit ng wika sa imahinasyon ay Pagaanyaya: Tara teh! hanapin natin nagbibigay-daan sa pagpapahayag ng halaga natin. malikhaing isip at pagpapalawak ng imahinasyon sa pamamagitan ng salita. INSTRUMENTAL ❖ Kadalasang ginagamit upang tumugon sa IMPORMATIBO pangangailangan ❖ nagbibigay ng impormasyon o datos para ❖ Pangunahing instrumento ang wika upang mag-ambag sa kaalaman ng iba makuha o matamo ng tao ang kanyang mga ❖ ang wika na ginagamit ay maaaring pasulat o lunggati o pangangailangan pasalita sa pagbibigay ng datos ❖ Ito ay tumutulong sa tao para maisagawa ang ❖ instrumento upang ibahagi sa bawat tao ang mga gusto niyang gawin kinakailangan nilang detalye ❖ Tumutugon sa mga pangangailangan ng tao ❖ E.g. pagpapaliwanag, pag sagot, pagsulat ng gaya ng pakikipag ugnayan sa iba panahunang papel o tesis FIRST SEM ASPASIA 10 of 15  KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 ❖ Nagagamit ng bata ang wika upang ipahayag ang kanyang pangangailangan tulad ng pakikipag-usap E.g. “Gusto ko ng gatas.” ❖ Maaaring maikonekta ang wikang instrumental sa gamit ng wikang pang regulatori ❖ Nagagamit ang wika upang sabihin sa iba kung ano ang dapat gawin ❖ E.g.: ❖ Rona pakikuha nga ng libro ko ❖ Bago paman dumating ang mga espanyol sa Ma, pabili ako ng laruan ating bansa ay mayroon na noon ng: Gary, kunin mo nga yung papel Sining Batas PERSONAL Panitikan ❖ Ginagamit ito sa paglabas ng saloobin o ❖ Mga ginagamit bilang papel noon: pagpapahayag ng sariling damdamin, Biyas ng kawayan opinyon, at pananaw sa buhay Dahon ng palaspas ❖ E.g.: Pagkatuwa, paghanga, pagkainip, Balat ng punong kahoy pagkayamot ❖ E.g.: Ako’y natutuwa sa mga ibong umaawit Napahanga mo ako sa iyong tapang at determinasyon Kailan kaya magsisimulang gumalaw itong pila? Nakakainis ka naman! Lagi nalang akong mali sa paningin mo DAMDAMIN ❖ Tumutukoy sa mga emosyon o pakiramdam na nararanasan ng isang tao KASAYSAYAN NG WIKA SA PANAHON NG MGA KASTILA ❖ Ang impluwensya ng wikang Espanyol sa PANAHON NG MGA SINAUNANG PILIPINO wikang Filipino ay malalim at may pangmatagalang epekto sa maraming aspeto PADRE CHINO ng ating wika. : ❖ Pinatunayan niya sa kanyang Relacion de Las Islas Filipinas (1604) na mayroong sariling 1. Paglaganap ng Mga salitang Hiram sistema ng pagsulat ang mga katutubo noon ❖ Relihiyon: Simbahan, Misa, o Diyos at ito ay tinatawag na Baybayin o Alibata ❖ Pamumuhay: Mesa, Silya, o Bintana ❖ Pamahalaan: Gobernador, Alkalde, o BAYBAYIN Kapitan ❖ Lumang paraan ng pagsulat ng mga ❖ Ang mga salitang ito ay isinama sa kayumangging Pilipino bago pa nakarating sa mga lokal na wika, na kadalasang kapuluan ang mga dayong kastila nagiging bahagi ng pang-araw- araw ❖ Tinawag na baybayin dahil paraan ito ng na paggamit. pagsusulat na nakahanay 2. Pagbabago sa Estruktura ng Wika ❖ Binubuo ng labing pitong titik (17), tatlong ❖ Mga Pangalan at Pamagat: pantig (3), at labing-apat na katinig (14) FIRST SEM ASPASIA 11 of 15  KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 Maraming Pilipino ang KASAYSAYAN NG WIKA SA PANAHON NG MGA gumamit ng mga pangalang KASTILA Espanyol, tulad ng "Jose, " 1565 "Juan, " "Maria, " at "Carmen." ❖ Pagdating ni Miguel Lopez de Legazpi at Ang mga titulong "Señor " at pagsisimula ng kolonisasyon ng mga Kastila "Señora " ay naging bahagi ng sa Pilipinas. Dinala nila ang wikang Espanyol, pamantayang pormalidad. at nagsimulang gamitin ito sa mga opisyal na ❖ Numarasyon: transaksyon, pamahalaan, at kalakalan. Marami sa mga Pilipino ang 1593 natutong gumamit ng mga ❖ Paglilimbag ng Doctrina Christiana, ang numerong Espanyol, tulad ng " unang aklat na nalimbag sa Pilipinas. Ito ay uno, " "dos, " "tres." isinulat sa baybayin (lumang alpabeto ng mga 3. Edukasyon at Pamahalaan Tagalog) at Espanyol. ❖ Espanyol, ginamit ang wikang ❖ Layunin nitong ituro ang doktrina ng Espanyol sa mga opisyal na Kristiyanismo, gamit ang parehong lokal na dokumento at batas. wika at Espanyol. ❖ Ang edukasyon sa mga paaralan ay 1637 itinuturo sa Espanyol, kaya’t ang mga ❖ Isinulat ni Tomas Pinpin, isang Pilipinong elite at edukadong Pilipino ay manunulat, ang unang lokal na pahayagan sa natutong magsalita at sumulat sa Espanyol at Tagalog, na nagpapakita ng Espanyol. pag-usbong ng pagkamulat sa paggamit ng ❖ ito ang naging wika ng mga opisyal na Espanyol sa pagpapalaganap ng transaksyon, kalakalan, at edukasyon, impormasyon. na nag-iwan ng malaking 1768 impluwensya sa intelektwal na ❖ Pagtanggal ng mga Heswita sa Pilipinas bokabularyo. Nagresulta ito sa pagbabago ng mga 4. Pag-usbong ng Bilingualismo estruktura ng simbahan at edukasyon. ❖ Ang mga ilustrado o edukadong ❖ Ang mga misyonerong natitira ay patuloy na Pilipino ay nagiging gumamit ng mga katutubong wika ngunit bilingual—marunong sa Espanyol at sa may matinding impluwensya ng Espanyol. kanilang katutubong wika. 1863 ❖ Nagbunga ito ng mga bilingguwal na ❖ Ipinatupad ang sistema ng pampublikong teksto, tulad ng mga akda nina Jose edukasyon, na nagbigay-daan sa pagtuturo ng Rizal, Marcelo H. del Pilar, at iba pang wikang Espanyol sa mga Pilipino. mga bayani na gumagamit ng ❖ Sa unang pagkakataon, naging mas malawak Espanyol sa kanilang mga likha. ang sakop ng Espanyol sa edukadong sektor 5. Kasaysayan at Panitikan ng lipunan. ❖ Ang mga dokumento ng pamahalaan, 1872 batas, at mga aklat noong Panahon ng ❖ Ang pagbitay sa tatlong pari ay nagbunsod ng Kastila ay isinulat sa Espanyol. makabayang damdamin laban sa Espanya. ❖ ilan sa mga klasikong akda ng ❖ Nagkaroon ng pag-usbong ng mga kilusang literatura ay naisulat din sa Espanyol, propaganda kung saan ginamit ang Espanyol gaya ng mga nobela ni Jose Rizal na bilang pangunahing wika ng mga repormista. Noli Me Tangere at El Filibusterismo. ❖ Hanggang ngayon, ang ilang mga 1898 salitang Espanyol ay ginagamit pa rin ❖ Nagtapos ang tatlong siglong kolonyalismo ng sa mga legal na termino, tulad ng " Espanya, at kasama nito ay ang pagtatapos ng abogado " (lawyer) at " proklamasyon " Espanyol bilang pangunahing wika ng (proclamation). pamahalaan at edukasyon. FIRST SEM ASPASIA 12 of 15  KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 KASAYSAYAN NG WIKANG PAMBANSA SA PANAHON ❖ Noli Me Tangere: NG REBOLUSYONG PILIPINO nobela ni Rizal ay tumatalakay ❖ 300 na taon ang pananakop ng mga kastila sa mga kinagisnang kutura ng namulat sila sa kaapihang dinanas pilipinas sa pagiging kolonya ❖ maraming Pilipino ang naging matindi ang nito ng espanya. damdaming NASYONALISMO (damdamin ❖ El Filibusterismo: bumubugkos sa isang tao sa iba pang mga inialay sa tatlong paring martir taong may pagkakapareho sa kanyang wika, na lalong kilala sa bansa na kultura o kalinangan, at mga kaugalian o gomburza o gomez, burgos, at tradisyon) zamora. ❖ nagkaroon ang mga propagandista ng kilusan ❖ La Solidaridad: noong 1872 na siyang naging simula ng opisyal na pahayagan noong kamalayan upang maghimagsik panahon ng himagsikan. ❖ sumisibol sa mga maghihimagsik ang kaisipang “isang bansa, isang diwa” laban sa mga Espanyol. pinili nila ang tagalog sa 3. Graciano Lopez Jaena pagsulat ng mga sanaysay, tula, kuwento, ❖ pilipinong mamamahayag, liham at talumpati. tagapagsalita, rebolusyonaryo, at ❖ masidhing damdamin laban sa mga Espanyol editor sa kilalang pahayagan na La ang pangunahing paksa na kanilang sinulat Solidaridad. ❖ Noong madiskubre ng mga Espanyol ang ❖ Fray Botod: katipunan noong Agosto 19, 1896. kathang satiriko ni Graciano Napakaraming inaresto at ikinulong na mga Lopez Jaena noong 1874 pinaghihinalaan na kasapi ng katipunan. tungkol sa isang paring Sinimulan ng mga katipunan sa pamumuno ni Espanyol na ginagamit ang Andres Bonifacio ang himagsikan sa relihiyon upang apihin at pamamagitan ng pagpunit ng kanilang mga abusuhin ang iba at upang cedula. busugin ang sarili sa pagkain, ❖ Ang kanilang pagpunit ng cedula ay salapi, at babae. sumasagisag sa pagpapalaya ng mga Pilipino hango sa salitang Hiligaynon sa kapangyarihan ng espanya, ang pagpunit na "botod" na na ito ay nakilala sa kasaysayan sa tawag na nangangahulugang bundat o “Sigaw sa Pugad Lawin” malaki ang tiyan dahil sa sobrang pagkain. Katipunan 4. Antonio Luna ❖ layunin nito ay ganap na kasarinlan ❖ Pilipinong parmasiyotiko,at lumaban ❖ wikang tagalog ang ginamit sa kanilang mga sa panahon ng rebolusyon sa kautusan at pahayagan pamamagitan ng sulat, merong ❖ sinasabing unang hakbang tungo sa impresyon na inaambag sa La pagtaguyod ng wikang tagalog Solidaridad. ❖ Taga-Ilog: Mga propagandista nakipaglaban sa mga kastila sinulat niya ang kwento na 1. Andres Bonifacio may pamagat na mga ❖ nagtatag ng Katipunan impresyon na nakitungo sa ❖ wikang tagalog ang ginagamit nila sa mga Kastilang kaugalian sa mga kautusan at pahayagan. ito ang ilalim ng pangalang unang hakbang sa pagtataguyod ng "Taga-ilog" wika. 5. Marcelo H. del Pilar 2. Jose Rizal ❖ kilala bilang Plaridel, ❖ naniniwala na ang wika ay malaking ❖ isang Pilipinong manunulat, bagay upang mapagbuklod ang abugado,at mamamahayag. kanyang mga kababayan FIRST SEM ASPASIA 13 of 15  KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 ❖ ay kilala bilang isa sa mga lider ng ❖ Natuklasang nahihirapan ang mga guro at Kilusang Propaganda sa Espanya. estudyante sa paggamit ng Ingles, kaya ❖ Kilusang Propaganda: iminungkahi ang bernakular, o lokal na wika isang kilusan sa Barcelona, bilang pantulong espanya noong 1889 hanggang 1892. INGLES VS BERNAKULAR sinimulan ito dahil sa pagbitay sa tatlong pari na si mariano Pro-Ingles Pro-Bernakular gomez, jose burgos, at jacinto zamora (gomburza). Wika ng pandaigdigang Epektibo ito sa layunin ng kilusan ang kalakalan at mas pagtuturo sa primarya at kilalanin ng mga kastıla ang mayaman sa mga nagtataguyod ng pilipinas bilang bahagi at terminong pang-agham nasyonalismo lalawigan ng bansang espanya, pantay na pagtingin sa bawat Pilipino at kastila sa harapan ng batas. KONSTITUSYON NG 1935 Dito nagsimula ang kilusang ❖ Iminungkahi ni Lope K. Santos na ang wikang La Solidaridad bilang gamit pambansa ay dapat ibatay sa isa sa mga upang maka propaganda sa katutubong wika espanya. ❖ Sinang-ayunan ito ni Manuel L. Quezon 6. Emilio Aguinaldo ❖ Itinatag ang unang republika KAUTUSANG TAGAPAGPAGANAP BLG. 134 (1937) ❖ isinasaad sa konstitusyonal na ang ❖ Ipinahayag ni pangulong Quezon na ang paggamit ng wikang tagalog ay tagalog ang magiging batayan ng wikang opsyonal. pambansa ❖ Konstitusyon ng biak-na-bato: 1899, ginawang opisyal na wika ang tagalog, ngunit walang PANAHON NG HAPON opisyal na isinasaad na ito ang magiging wikang pambansa PAGBABAGO SA WIKA SA PANAHON NG HAPON ng republika. ❖ Pagpapalakas ng panitikang tagalog ❖ Mahigpit na pagbabago sa ingles at amerikanong aklat PANAHON NG AMERIKANO ORDINANSA MILITAR BLG. 13 PAGDATING NG AMERIKANO ❖ Tagalog at Nihongo bilang opisyal na wika ❖ Pinamumunuan ni George Almirante Dewey ❖ Pagbubukas ng paaralang bayan ay nagtapos ng pamumuno ng kastila sa pilipinas EDUKASYON AT KALIBAPI ❖ Edukasyon ang naging pangunahing pamana ❖ Pagpapalaganap ng tagalog at nihongo ng mga Amerikano ❖ Kalibapi Direktor: Benigno Aquino BATAS BLG. 74 (1901) PAGSULONG NG WIKANG PAMBANSA ❖ Marso 21 1901 ❖ Pagtuturo ng tagalog sa mga hapones ni Jose ❖ Nagtatag ng mga paaralang pambayan at Villa Panganiban nagtakda ng ingles bilang opisyal na wikang ❖ Tatlong uri ng katibayan: panturo Junior Intermediate HAMONG DULOT NG PAGGAMIT NG INGLES Senior ❖ 1925, sa Monroe Survey FIRST SEM ASPASIA 14 of 15  KOMUNIKASYON FIRST QTR STEM | MONTE | SY 2024-2025 HAMON AT USAPIN ❖ Debate sa pagitan ng Tagalista at Di-Tagalista ❖ Pagbuo ng katipunan at kartilyang katipunan HANGGANG SA KASALUKUYAN Corazon Aquino (Saligang Batas ng 1987) ❖ Pinagtibay ang implementasyon ng paggamit ng Wikang Filipino ❖ Atas Tagapagpaganap Blg. 335 serye ng 1988: Nagbigay ng suporta sa dating Pangulong Corazon Aquino sa paggamit ng Filipino sa lubos na pamahalaan at iba pang opisyal na dinadala 1987 - Artikulo XIV, Seksyon 6 ❖ Ang wikang Pambansa ng Pilipinas ay Filipino. ❖ Samantalang nililinang, ito ay dapat payabungin at pagyamanin pa salig sa umiiral na mga wika sa Pilipinas at sa iba pang mga wika.”? 1987 - Artikulo XIV, Seksyon 7 ❖ Ukol sa layunin ng komunikasyon at pagtuturo, ang mga wikang opisyal ng Pilipinas ay Filipino at, hangga't walang ibangitinatadhanaang batas, Ingles.”? 1988 - Tagapagpaganap Blg. 335, serye ng 1988 ❖ “Ito ay nag-aatas sa lahat ng mga kagawaran, kawanihan, opisina, ahensiya, at instrumentality ng pamahalaan na magsagawa ng mga hakbang na kailangan para sa layuning magamit ang Filipino sa opisyal na mga transaksyon, komunikasyon, at korespondensya.” FIRST SEM ASPASIA 15 of 15