CZAS SKRYPT PDF

**CZAS - SKRYPT** **[CZAS ZDARZEŃ (FABUŁY) \[tiempo de la historia\]]** - \[\*CZAS AKCJI -- obejmuje akcję\] - CZAS ZDARZEŃ (FABUŁY/FABULARNY) \[tiempo de la historia\] -- obejmuje preakcję, akcję i poakcję; - czas, w którym istnieje narrator i zdarzenia towarzyszące opowiadaniu (c...

**CZAS - SKRYPT** **[CZAS ZDARZEŃ (FABUŁY) \[tiempo de la historia\]]** - \[\*CZAS AKCJI -- obejmuje akcję\] - CZAS ZDARZEŃ (FABUŁY/FABULARNY) \[tiempo de la historia\] -- obejmuje preakcję, akcję i poakcję; - czas, w którym istnieje narrator i zdarzenia towarzyszące opowiadaniu (czas fikcyjny); - opisując czas zdarzeń, należy wziąć pod uwagę: rozpiętość czasową akcji, chronologię zdarzeń i wzajemne relacje pomiędzy zdarzeniami („przyczynowo-skutkowość" lub jej brak). - Biorąc pod uwagę sposób ukazywania zdarzeń wyróżniamy: - [czas autentyczny] - zdarzenia są szczegółowo przedstawiane, unaoczniane („prezentacja sceniczna"); - [czas schematyczny]- narrator informuje o zdarzeniach, streszczać to, co się działo się na przestrzeni dni, tygodni, miesięcy czy lat, - [czas sukcesywny] -- przedstawia zdarzenia następujące jedne po drugich, - [czas jednoczesny] (ekstremum to symultanizm) -- zdarzenia są prezentowane tak jakby zachodziły równocześnie **[CZAS NARRACJI \[tiempo del relato\]]** - obejmuje czas wypowiedzi na temat zdarzeń, czas snucia opowieści na ich temat; - jest kreowany przez narratora, który (zazwyczaj\*) zna przeszłe wydarzenia i może manipulować przedstawieniem czasu: - opowiadać wydarzenia w takiej kolejności, jaka będzie służyła jego celom, czyli stosować inwersje czasowe ([retrospekcje], [antycypacje], np. w serialu *Lost*, w którym przeszłość postaci przywoływana jest po rozpoczęciu akcji \[wypadku samolotowym\] i w którym to właśnie retrospekcje stanowią dominantę kompozycyjną i całkowicie programują odbiór -- widzowie zaczynają postrzegać postaci w nowym świetle, zależnie od dostarczonych przez „narratora" informacji na temat ich przeszłości), - zwalniać tempo akcji by np. zbudować suspens (za pomocą [retardacji]), jak dzieje się w kryminałach lub ją przyśpieszać unikając opisów i stawiając na opowiadanie (np. nowele z cyklu *Dekameron* Boccacciego), - pomijać pewne wydarzenia (stosując [elipsy czasowe], np. pominięty czas spędzony w klasach „bez rusyfikacji" w *Syzyfowych pracach*), - powtarzać pewne zdarzenia ([iteracja]), by np. uwypuklić ich wagę (skok z Patny w *Lordzie Jimie*) lub wskazać na stan psychiczny bohatera (obsesyjne i wielokrotne przywoływanie epizodu ze stonogą w *Żaluzji* wskazuje na chorobliwą zazdrość) - przedstawiać wydarzenia jednocześnie ([symultaniczność] czasowa potęgująca efekt koncentracji akcji w barze w powieści *Ul* Camilo José Celi; odbiorca ma wrażenie, że cała akcja rozgrywa się jednocześnie, że jest świadkiem wszystkiego, że słyszy i widzi wszystko, ma dostęp do pełnej wiedzy i tym sposobem narrator zbliża się do narracji „obiektywnej" i „autentycznej") \[\*narrator nie zna przeszłych zdarzeń np. w przypadku strumienia świadomości, gdyż w tym przypadku na bieżąco „protokołuje" wydarzenia i nie wie, co się wydarzy później; nie ma dystansu czasowego, nie jest w stanie ułożyć całości w całkowicie spójną wypowiedź na temat zdarzeń, bo rozgrywają się one „na jego oczach") **[CZAS ZDARZEŃ A CZAS NARRACJI]** - A/ Czas zdarzeń jest uprzedni do czasu narracji (sytuacja relacjonowania przeszłych wydarzeń, charakterystyczna dla narratora wszechwiedzącego opowiadającego w gramatycznym czasie przeszłym o świecie przedstawionym) - B/ Czas zdarzeń jest równoległy do czasu narracji i się z nim pokrywa (relacja na bieżąco, w czasie zbliżona do czasu rozgrywającej się akcji, obecna w formach monologicznych, zwł. strumieniu świadomości) - C/ Czas narracji jest uprzedni do czasu zdarzeń (wróżby, rozprawianie o przyszłości; narracja w gramatycznym czasie przyszłym lub trybie przypuszczającym, zdarzenia jeszcze nie nastąpiły \[nastąpią lub mogą nastąpić\] lub narrator chce żeby czytelnik miał takie wrażenie; narracja zapowiada wydarzenia, które dopiero mają nastąpić, np. narrator z powieści Carlosa Fuentesa *Śmierć Antonia Cruza*)  **[PRZYKŁAD - CZAS W *GRZE O TRON*]** - np. w cyklu *Gra o tron* [czas akcji] to okres od wizyty Roberta Baratheona w Winterfell (tak otwiera się powieść i rozpoczyna serial) po roziwiązanie walki o Żelazny Tron. - Do [preakcji] należy poprzedzająca akcję właściwą (ukazana w formie retrospekcji) historia obalenia „szalonego króla" (jak i, w szerszym ujęciu, cała historia Westeros; zauważmy że wehikuł fabularny znajduje się w preakcji właśnie, nie zaś w akcji właściwej). - Do [poakcji] należeć mógłby epilog („a rodzina tego, który wygrał panowała szczęśliwie po wsze czasy"). - [Czasem zdarzeń (fabuły)] będzie czas preakcji, akcji i poakcji. - [Czasem narracji] jest czas prowadzenia opowieści przez narratora na temat zdarzeń. Jest krótszy od czasu zdarzeń, bo czas zdarzeń został zredukowany do doniosłych epizodów (konieczne były streszczenia, elipsy i inne zabiegi, które pozwoliły pominąć nieistotnie zajścia, np. czas spędzony w podróży pomiędzy Winterfell i King's Landing). **TOPOS -** gr. = miejsce 1. \*\*\*topoi = loci comunes -- w retoryce staroż. schematy argumentacji i persfazji, repertuar skonwencjonalizowanych chwytów oratorskich, obejmowały ustalone ujęcia pewnych tematów i wzory wypełniania pewnych miejsc mowy\*\*\*; 2. współcz. humanistyka - zakorzenione w europ. kulturze formy wysławiania, argumentacji i obrazowania oraz (przede wszystkim) [stale podejmowane tematy i motywy] nadające ciągłość kultury śródziemnomorskiej. Np. toposy oparte na antytezie: starzec -- młodzieniec; ***locus amoenous*** -- ***locus terribilis*** (ogród rajski i zdradziecki, raj i piekło, itd.); toposy konceptualne (świat na opak, świat jako teatr, dusza jako ogród) **[TERMINOLOGIA]** - **TELEOLOGIA** -- teoria porządku celowego, często utożsam. z finalizmem (przekonaniem o tym, że wszystko dąży do jakiegoś celu); - **TAUTOLOGIA** - konstrukcja językowa, w której poszczególne wyrazy powtarzają swoje znaczenie (np. i jeszcze w dodatku, tylko i wyłącznie); - **POWIEDZENIE** -- krótka wypowiedź zawierająca myśl ogólną lub morał; - **FRAZEOLOGIZM** - ustabilizowane w danym języku połączenie wyrazów, którego znaczenie nie wynika ze znaczeń tych wyrazów; - **ZWROT METAFORYCZNY** -- zwrot zawierający metaforycznie wyrażony sens, np. przebita opona *kosztowała* mnie godzinę (od frazeologizmu różni się nieustabilizowaniem połączenia wyrazów). - **SEZON OGÓRKOWY** -- okres niekorzystny dla jakiejś aktywności (np. zima sezonem ogórkowym dla hotelarzy nadbałtyckich), - **PUNKT ZEROWY ORIENTACJI CZASOWEJ** - moment, w którym narrator rozpoczyna swoją opowieść, zazwyczaj jest on późniejszy od czasu zdarzeń (narrator przywołuje przeszłe zdarzenia); - **POWIEŚĆ EPISTOLARNA** - powieść „w listach", np. *Niebezpieczne związki* Chaderlos de Laclos, *Cierpienia młodego Werthera* J.W. Goethe; - **FANTAZMAT** - osoba, rzecz, miejsce itp. będące wytworem wyobraźni; - **CZAS CYKLICZNY** - powtarza się, np. *Chłopi*; - **CZAS CYRKULARNY** - wraca do punktu wyjścia, np. *Dzień Świstaka*. **SKRYPT CZAS (2)** ***Zwierzenia klowna* (1963), Heinrich Böll** - wehikuł fabularny: rozczarowanie miłosne; - tematyka: przewartościowanie wartości w powojennych Niemczech, rozliczenie (i jego brak) z przeszłością (symptomatyczna postać matki: przed wojną antysemicka, po wojnie działa w komitecie zwalczającym uprzedzenia rasowe; gł. boh. wątpiący w skruchę Niemców po wojnie; oburza go wybielanie biografii byłych nazistów); inny temat: opozycja w nazistowskich Niemczech; - powieść (podobnie jak *Wymazywanie* Bernhardta) jako wielkie analepsis czyni tematem centralnym pamięć zbiorową i kulturową; ***Martin Eden* (1909), Jack London** - gatunek: *Künstlerroman* (powieść o stawaniu się artystą) - wehikuł fabularny: zakochanie w osobie wyższego stanu i chęć jej dorównania; - tematyka: awans społeczny, indywidualizm (mit amerykańskości, wyjątkowości jednostki, możliwości awansu, - topos *rags to riches* i *self-made-man, vid.* Rhett Butler z *Przeminęło z wiatrem* (1936) Margaret Mitchell i Wokulski z *Lalki.* ***Czarodziejska góra* (1924), Tomasz Mann** - gatunek: powieść filozoficzna, *Bildungsroman* \[novela de aprendizaje\]; - [tematyka]: **poznanie** (Castorp kierowny przez nauczycieli -- Settembriniego \[reprezentuje mieszczaństwo, jego światopogląd, wartości takie jak bezpieczeństwo, chęć zysku i stabilności\] i Naphtę \[skłóconego ze sobą Żyda konwertytę, w którego postaci ogniskują się różne ideologie: socjalizm, totalitaryzm i anarchizm\]; obie postacie walczą o duszę naiwnego Castorpa niczym Bóg i Diabeł; **magia** (odizolowane sanatorium „na górze" przypomina miejsce sabatów wiedźm, *Walpurgisnacht*), **czas** (tematyzowany, nie tylko widoczny w fabule, *vid*. antologia), choroba i śmierć („kontynuacja" *Śmierci w Wenecji*) **KOMPOZYCJA A CZAS** KOMPOZYCJA RAMOWA \[estructura encuadernada\] dwa poziomy narracji, postać z wyższego poziomu narracji jest narratorem opowieści niższego poziomu; stopień wyższy narracji nazywany jest RAMĄ KOMPOZYCYJNĄ; np. *Dekameron* (ok. 1350) Giovanniego Boccaccia, *Baśnie z tysiąca i jednej nocy* (ok. IX - X w.). KOMPOZYCJA SZKATUŁKOWA \[estructura de caja china\] ekstremalna wersja kompozycji ramowej -- wiele poziomów narracji, przy zachowaniu hierarchii i porządku, np. *Rękopis znaleziony w Saragossie* (1805) Jana Potockiego. KOMPOZYCJA EPIZODYCZNA/LUŹNA \[estructura fragmentaria\] dzieło składa się z osobnych części lub epizodów niepowiązanych bezpośrednio, ale spójnych pod względem motywów, tematów lub podmiotu, np. *Dziady*. KOMPOZYCJA CYRKULARNA (KOŁOWA) \[estructura circular\] powracanie do punktu wyjścia (*Odyseja*, *Ulysses* J. Joyce'a). ***DEKAMERON* (ok. 1350), Giovanni Boccaccio** - 100 nowel opowiadanych dla uprzyjemnienia sobie czasu przez florentczyków chroniących się poza miastem przed zarazą; każdego dnia inny temat (czas fab. - dwa tygodnie); - tematyka: obyczajowość w średniowiecznych Włoszech (przedstawienie wszystkich grup społ.); miłość (małżeńska - pozamałżeńska, zmysłowa - platoniczna, tragiczna -- idylliczna); tematy ze sfery profanum; - motyw -- zazwyczaj jeden na opowieść, organizuje całość fabuły; redukcja opisów i komentarzy, nacisk na opowiadanie; jednowątkowość; przykładowa nowela -- *Sokół*; - czas mierzony jest według liczby 7 (oznaczającą porządek boski), florentyńczycy dzielą go w następujący sposób: 4 dni na opowiadania, 3 dni na modlitwę. Układ 4:3 pokazuje zwrot ku doczesności (sfery profanym, ludzkiej), ale stałą pamięć o Bogu (sferze sacrum). ***KSIĘGA TYSIĄCA I JEDNEJ NOCY* (ok. IX-X w.)** - około 300 baśni, podań i legend (różnorodne źródła: dawne opowieści arabskie, legendy staroindyjskie, epopeje perskie, starożytne przypowieści babilońsko-asyryjskie); - opowieść ramowa: sułtan Szachrijar i Szeherezada, córka wezyra; - najpopularniejsze opowieści: Ali-Baba i czterdziestu rozbójników, Sindbad Żeglarz, Cudowna lampa Aladyna. ***RĘKOPIS ZNALEZIONY W SARAGOSSIE* (ok. 1805), Jan Potocki** - powieść o kompozycji szkatułkowej z elementami fantastycznymi; - losy kapitana z gwardii Hiszpanii w XVIII w., który przemierzając Hiszpanię napotyka cyganów, Maurów, złodziei, członków Inkwizycji, itd., którzy opowiadają mu swoje historie; - opowieści niższego rzędu często stają się ramowymi dla kolejnych światów przedstawionych (\****mise en abyme***).