Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii PDF

22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy ZANIM ZACZĘŁA SIĘ HISTORIA Historia jako nauka zajmuje się przeszłością człowieka od czas...

22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy ZANIM ZACZĘŁA SIĘ HISTORIA Historia jako nauka zajmuje się przeszłością człowieka od czasu wynalezienia pisma. Mimo to wiedza na temat okresu poprzedzającego to przełomowe wydarzenie również jest ważna dla zrozumienia dalszych dziejów. Jakie części świata zasiedlali pierwsi ludzie? W jaki sposób zdobywali pożywienie? ok. 4,2 mln lat p.n.e. ok. 15 tys.~4500 p.n.e. australopitek ok. 2,5 min-15 tys. p.n.e. mezolit ok. 4500-1800 p.n.e. paleclit neolit 5 min lat p.n.e. 1minlatp.n.e. 100 tys. lat p.n.e. 20 tys. latp.n.e. 10tys. lat p.ne. 100 r. p.n.e. ok. 1,8 min lat p, ok. 300 tys. lat p.n.e. ok. 8350 r. p.n.e. Homo ereci Homo sapiens powstanie Jerycha m EPOKI PREHISTORYCZNE Podział prehistorii na krótsze epoki wynika z tego, Prehistoria to pierwszy, a zarazem najdłuższy okres jakiego surowca w tym okresie używano do wyrobu w dziejach człowieka, trwający do czasu wynalezie- narzędzi. Wyróżniamy zatem: nia pisma i powstania pierwszych źródeł pisanych. » epokę kamienia, Badania dotyczące tej epoki opierają się na źródłach » epokę brązu, archeologicznych, czyli wszelkich materialnych śla- » epokę żelaza. dach działalności ludzi. Prowadzą je paleoantropolodzy Każda z nich jest dzielona na krótsze okresy. i archeolodzy. Mogą to być zarówno pozostałości osad W epoce kamienia wyróżniamy okres starszy, zwany i cmentarzyska, jak i pojedyncze przedmioty: narzędzia, paleolitem, środkowy, czyli mezolit, i młodszy, okre- broń czy ozdoby. ślany jako neolit. Epoka kamienia kończy się wraz Skąd wziął się człowiek? Przedstawiona w połowie XIX w. przez Karola Darwina teoria ewolucji miała przełomowe znaczenie dla badań nad prze- szlością ludzi. Dzięki niej odkryto, że żyjący obecnie człowiek powstał w wyniku ewolucji, która trwała miliony lat. Pralu- dzie stawali się coraz wyżsi, skóra mniej owłosiona, a mózg coraz większy. Jednymi z pierwszych człowiekowatych były australopiteki, które pojawiły się ok. 4,2 min lat temu. Posługiwały się one kijami, kamieniami i kośćmi nadającymi się na narzędzia bez uprzedniej obróbki. Jego odległy potomek, człowiek wyprostowany, czyli Homo erectus, opuścił Afrykę i zaczął egzystencję na obszarach o chłodniejszym klimacie. Z tego gatunku ok. 300 tys. lat temu w Afryce wyewoluował człowiek rozumny - Homo sapiens. Sahelantrop. Australopitek Człowiek Człowiek Neandertalczyk Człowiek (Sahelanthropus WAustralopithocus) uzdolniony wyprostowany. mo. rozumny. tchadensis) 0 habilis) (Homo erectus) noanderthalensis) (Homo sapiens) https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 1/28 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy ZANIM ZACZĘŁA SIĘ HISTORIA z opanowaniem przez człowieka umiejętności wyra- terenów rozciągających się od doliny Nilu w Egipcie, biania narzędzi ze stopu miedzi i cyny, czyli z brązu. poprzez obszary Palestyny i Syrii, aż do dorzecza Ty- W różnych częściach świata przejście od jednego grysu i Eufratu (przyjrzyj się mapie poniżej). Istniały materiału do kolejnego następowało w odmiennym tam dobrze nawodnione doliny zapewniające ludziom czasie. Różnice te sięgają nieraz tysięcy lat. Nie można obfitość pożywienia. To właśnie dlatego docierające więc ustalić jednolitych dla wszystkich kontynentów w te rejony grupy, które zajmowały się łowiectwem, dat wyznaczających granice tych epok. Przykładowo zaczęły przechodzić na osiadły tryb życia. Dzięki więk- dla ziem dzisiejszej Polski przyjmuje się, że neolit roz- szej ilości pożywienia ograniczany byt stopniowo pro- począł się ok. 4500 r. p.n.e., epoka brązu — ok. 1800 r. blem głodu i następował gwałtowny wzrost liczby lud- p.nee, a epoka żelaza — ok. 700 r. p.n.e. ności. Powstawały osady, w których osiadano na coraz dłuższy czas, aż ostatecznie wykształciły się osady B POCZĄTKI ŻYCIA OSIADŁEGO stałe, zamieszkiwane przez kolejne pokolenia. Ludzie pierwotni byli skazani na przypadkowość w zdo- bywaniu pożywienia poprzez łowiectwo i zbieractwo. Udomowienie zwierząt Wymagało to ciągłego przemieszczania się z miejsca na miejsce w poszukiwaniu dogodnych terenów łowieckich. pies ok. 15000 r. p.n.e. | Azialub Afryka Społeczności żyły w prowizorycznych obozowiskach. owca | ok.8000r.p.n.e. Bliski Wschód Przełom w życiu ludzi nastąpił wraz z rozpoczęciem świnia ok. 7000 r. p.n.e. Azja uprawy roślin i udomowieniem zwierząt. Wiązało się koza |ok.10000r.p.n.e. Azja to z przejściem od wędrownego trybu życia do osia- krowa ok. 6000 r. p.n.e. Indie dłego. Proces ten najwcześniej rozpoczął się na Bli- skim Wschodzie na obszarze tzw. Żyznego Półksię- koń | ok.4500r.pne. Azja życa. Nazwano tak pas górzystych, lecz urodzajnych kot ok. 4000 r. p.n.e. Afryka MIGRACJE PRALUDZI SPOKOJNY I Qbszaryzamieszkane przez hominidy ok. 2 min lattemu — — obszary zamieszkane przez LE Homo sopiens ok. 40 000 lat temu ZA żyzny Pótsężyc 2m obszary objęte ostatnim Uicie e zeki 7 zładowaceniem prawdopodobna powierzchnia lądów ok 20tys. lattemu _) współczesna Iia brzegowa — = kierunki rozprzestrzeniania się Homo sapiens 1. Wskaz, kiedy pierwsi przedstawiciele Horno sapiens @ miejsca odnalezienia szczątków hominidów pojawili się w Europie. miejsca odnalezienia najdawniejszych % szczątków Homo sapiens nij, którędy Homo sapiens dotart do Ameryki. 9000 daty osiedlania się Homo szpiens (t. p.n ) https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 2128 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy m PIERWSZE CYWILIZACJE Przejście do osiadłego trybu życia pociągnęło za Początki upraw roślin sobą wiele doniosłych następstw. Ludzie zajmujący się kodowlą i uprawiający ziemię stali się mniej zależniod — Gęcierzyca ok, 9900 r. p.n.e. Bliski Wschód natury, k niż ci, którzy utrzymywalik się k ze zbieractwa pszenica _ ok. 9000 r. p.n.e. Syria czy łowiectwa. Ponadto produkcja rolnicza napędzała 5 ok 8500 r. p.n.o. Chiny postep techniczny. Udoskonalano bowiem narzedzia ey & 7750 r. p.n.e. Chiny rolnicze, np. z czasem motykę, która służyła do spulch- y ł ok- 7500 r. p.n.e. Kurdystan niania ziemi, zastąpiło radło ciągnięte przez woły, g e W tym czasie powstały również pierwsze żarna, czyli jęczmień ok.. 7000 r. p.n.e. Indie & kamienne narzędziaP służące x do mielenia_ ziaren zbóż.p ukurydza _ | o K. 5000 kukur) r. p.n.e. Ameryka Pid. Pierwsze osady Jednąz najstarszych i najlepiej zbadanych osad rolniczych na świecie jest znane z tradycji biblijnej Jerycho w Palestynie, które powstało ok. 8350 lat p.n.e. Zajmo- wało ono obszar liczący 4 ha. Badacze szacują, że Jerycho było zamieszkane od 800 do 3,5 tys. osób. Bezpieczeństwo zapewniał otaczajęcy całą osadę Jerycho kamienny mur o wysokości ponad 5 m, Domostwa wznoszono z cegły suszonej na słońcu. Mieszkańcy trudnili się głównie rolnictwem. Podczas prac archeologicz- nych nie znaleziono bowiem śladów wytwórczości rzemieślniczej. Pozostałości takiej działalności odnaleziono za to w Catal Hilylik [czyt.: catal ujuk] w dzisiejszej Turcji. Ta osada powstała tysiąc lat później niż Jerycho. Nie bylo tu ulic ani murów obronnych, a bezpieczeństwo miała jej zapewniać przemyślana konstrukcja, złożona z przylegających do siebie domów pozbawionych drzwi. Bogini Matka to znaleziona w Gatal Hoylik figurka przedstawiająca kobietę Dzięki wykopaliskom wiadomo, że mieszkańcy osady poza rolnictwem i hodowlą natronie utworzonym przez dwa stojące zajmowali się produkcją narzędzi, ceramiką, tkactwem, a nawet obróbką metali. lamoarty. Figurka nawiązuje do wierzeń Odkryto tu ponad 40 budowli, które uznano za sanktuaria, co wskazuje religinych mieszkańców osady. na bogate życie religijne tej społeczności. - figurka gliniana, Turcja, ok. 7600. p.n.e. [A ] Dachy służyły mieszkańcom osady nie tyko ] Malowidła zdobiły ściany domów od wewnątrz. Byly do przemieszczania się - były również miejscem to zarówno abstrakcyjne wzory, jak i przedstawienia pracy rzemieślników. dzikich zwierząt oraz sceny polowań. Wejście do domu znajdowało się na dachu. W razie ateku Ściany domów wznoszono z kamienia, gliny wroga drabine zabierano. Rozwiązanieto zapewniało i suszonej na słońcu cegły. Były bielone wapnem. mieszkańcom większe bezpieczeństwo. W jakim celu Twoim zdaniem powstały pierwsze osady? https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 3/28 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy ZANIM ZACZĘŁA SIĘ HISTORIA B OD KAMIENIA DO ŻELAZA byt znacznie trudniejszy niż proces uzyskiwania brązu, Około 6500 lat p.n.e. pierwsze grupy rolników dotarły gdyż wymagał znacznie wyższych temperatur. Narzę- zdzisiejszej południowej Turcji do Europy. Początkowo dzia i broń wyrabiane z żelaza były jednak dużo tward- zasiedliły wyspy Morza Egejskiego, później zaś dotarły sze od przedmiotów z brązu. Ponadto ruda żelaza wy- na Półwysep Bałkański. To właśnie tam w V tysiącle- stępuje o wiele powszechniej niż metale potrzebne do ciu p.n.e. najprawdopodobniej po raz pierwszy zaczęto wytworzenia brązu. wykonywać przedmioty z miedzi. Przełomem było od- krycie dokonane tysiąc lat później przez rzemieślników z Bliskiego Wschodu. Zauważyli, że produkowane przez nich wyroby stają się znacznie twardsze, jeśli podczas wytopu do miedzi doda się cyny. W ten sposób uzy- Wyroby z brązu były znacznie skiwano brąz, który umożliwił produkcję nowych na- lepsze od stosowanych wcze- rzędzi, broni i ozdób. Tak rozpoczęła się epoka brązu. śniej przedmiotów wytwarza- Pod koniec II tysiąclecia p.n.e. również na Bliskim nych z drewna, kamienia czy miedzi Wschodzie odkryto sposób wytopu żelaza, co zapo- = wyrobyz brązu, Europa, czątkowało epokę żelaza. Proces wytopu rudy żelaza ok. ll tysiąciecie p.n.e. B SZTUKA I BUDOWNICTWO PREHISTORYCZNE Ludzie juz w epoce paleolitu wykazywali potrzebę tworzenia sztuki. Jej pierwsze zachowane ślady pochodza sprzed ponad 20 tys. lat. Są to najczęściej malowidła naskalne przedstawiające sceny polowań. Zdobiły ściany jaskiń zamiesz- kiwanych przez paleolitycznych łowców. Najstarsze budowle - megality - wznoszono z nieobrobionego kamienia bez użycia zaprawy murarskiej. Megality miały różne formy, m.in. kręgów kamiennych lub dolmenów, czyli konstrukcji składających się z dwóch glazéw wkopa- nych w ziemię, przykrytych kamienną płytą. Powstanie budowli megalitycznych miało zazwyczaj związek z wierzeniami religijnymi, kultem zmarłych lub obserwacjami astronomicznymi Malowidła z jaskini w Lascaux [czyt.: lasku] powstaly prawdopo- Stonehenge [czyt.: stonhendż] to najsłynniejszy kamienny krąg dobnie 18 tys. lat temu. Pokrywają one jej ściany i wyobrażają na świecie. W IIIi I tysiącleciu p.n.e. wznieśli go ówcześni miesz- głównie zwierzęta roślinożerne takie jak: tury, jelenie, żubry i konie. kańcy Angli. Być może powstał na potrzeby obserwacji astrono- = malowidło ścienne, Lascaux, ok. 16 tys. lat p.n.e. micznych lub kultu religiinego, łączonego w przeszłości z ruchem ciał niebieskich. Odszukaj informacje na temat megalitycznych * fotografia współczesna, Stonehenge budowli znajdujących się w Polsce. 1. Wymień i scharakteryzuj poszczególne epoki prehistoryczne. 2. Wyjaśnij, jakie były następstwa przejścia ludzi od koczowniczego do osiadłego trybu życia. 3. Omów, jakie znaczenie dla rozwoju ludzkosci miały odkrycia związane z wytopem metali. DLA ZAINTERESOWANYCH R. Leakey, Pochodzenie człowieka, tłum. Z. Skrok, Warszawa 1998. J. Shreeve, Zągadka neandertalczyka, tłum. K. Sabath, Warszawa 1998. https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 4128 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy 2 STAROZYTNA MEZOPOTAMIA Rolnictwo narodziło się na Bliskim Wschodzie, na obszarze zwanym Żyznym Pół- księżycem. Tam również odkryto, w jaki sposób wytapiać brąz. W tym regionie powstały również pierwsze cywilizacje i państwa. Jakie warunki sprzyjały tym przemianom? Które osiadłe tu ludy dokonały najważniejszych odkryć? Jakie wynalazki zawdzięczamy mieszkańcom Mezopotamii? 605-562 p.n.e. XXIV-XXII w. p.n.e. rządy Nabuchodonozora Il imperium akadyjskie w Babiloni — - 4000 r.p.n.e. 3000 r. p.n.e. 2000 r. p.n.e. 1000 r. p.n.e. 1r.ne. ok. 4000 1. p.n.e. XVIII w. p.n.e. 612r.p.n.e. | |539r. p.n.e. początek Kodeks upadek | | upadek cywilizacji sumeryjskiej Hemmurabiego Asyńi | | Bebilonu B ZNACZENIE WIELKICH RZEK zbierać bardzo obfite plony nawet kilka razy do roku. Czwarte tysiąclecie przed naszą erą było w dziejach W starożytności uprawiano tam przede wszystkim ludzkości okresem przełomowym. To właśnie wów- pszenicę i jęczmień. Do towarów chętnie kupowanych czas doszło do przemian, które nieodwracalnie zmie- przez mieszkańców innych krain należały również niły historię świata — powstały państwa, miasta i wy- owcza wełna i wykonane z niej tkaniny. naleziono pismo. Nastąpiło to na Bliskim Wschodzie. Ludzie, zachęceni korzystnymi warunkami, zakła- Tam, w południowej części Mezopotamii, rozległej dali w Mezopotamii liczne osiedla. Gdy w pobliżu krainie położonej nad rzekami Tygrys i Eufrat (gr. me- rzeki zaczęło brakować miejsca, stopniowo zajmo- sopotamos — 'między rzekami’), narodziła się pierwsza wali ziemie położone dalej od brzegu i doprowadzali cywilizacja. Do jej powstania przyczyniło się regu- do nich wodę za pomocą specjalnie budowanej sieci larnie powtarzające się zjawisko — wiosenne wylewy irygacyjnej. Organizacja budowy, a potem prace rzek. Okazało się, że powodzie oprócz strat przynosiły związane z utrzymaniem kanałów doprowadziły do również korzyści — nanosiły bowiem na pola duże ilo- powstania administracji. Nadzorcy zajmowali się roz- ści mułu rzecznego użyźniającego glebę. Dzięki temu dzielaniem zadań i kontrolowaniem ich realizacji. Sku- wzdłuż koryt rzecznych ciągnęły się pasy urodzajnej piali w związku z tym w swoich rękach coraz większą ziemi. Sprzyjające warunki sprawiały, że można było władzę. W rezultacie powstały pierwsze państwa. Wzdłuż Tygrysu i Eufratu (widocznego na zojęciu) rozciągały się pola uprawne nawadniane poprzez sieć kanałów wodą z tych wielkich rzek. = fotografia współczesna, Syria https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 5/28 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy STAROŻYTNA MEZOPOTAMIA EEE B SUMEROWIE opiekuńczego tej osady. Ze swojego pałacu kierował ad- Twórcami najstarszej znanej cywilizacji w Mezopo- ministracją wypełniającą jego rozkazy w całym kraju. tamii byli Sumerowie, o których pochodzeniu nie- Ku czci bóstwa opiekuńczego Sumerowie wzno- wiele wiadomo. Po przybyciu na ten obszar w IV ty- sili oddzielone od reszty miasta budynki świątynne. siącleciu p.n.e. stworzyli pierwsze miasta-państwa. Największe wrażenie wywierała budowla nazywana Obejmowały one niewielkie terytoria i składały się zikkuratem. W jej sąsiedztwie umieszczano również z miasta, w którym żyła większość mieszkańców, i sku- spichlerze, gdzie przechowywano plony. Świątynie, do pionych wokół niego pól uprawnych. Rządy sprawo- których należały rozległe pola uprawne, odgrywały wał tam władca, uważany za przedstawiciela bóstwa ważną rolę w życiu gospodarczym Mezopotamii. BLISKI WSCHÓD W STAROŻYTNOŚCI IV-l tysigclecie p.n.e. T Hatuszasz C AT Hu Morze Srédziemne Morze Kaspijskie [ET] ziemie uprawne | pastwiska [ pustynie ["] Patswo bablońske 22 Hammurabiego (ok. 1750 r.p.ne.) s zasięg cywilizacji Mezopotamii — przypuszczalne granice imperium Sargona Wielkiego (ok. 2280 r. p.n.e.) granice państwa asyryjskiego B Aszuaripalaok 630 ¢ pne) granie paswa babilońskego za Nabuchodonozora I (ok. 570 r.p.ne.) morskie ilądowe szlaki handlowe najazd Medów | Babilończyków na Asynę (620-609 pn.0) najazd Persów na Babiloni S pne) * n 1. Podaj nazwy krain, które leżały na terenie Zyznego Półksiężyca. najstarsze miasta sumeryjskie 2. Oceń, dlaczego położenie Mezopotamii było w starożytności tak obiężenie i zdobycie miast asyryjskich atrakcyjne. obiężenie i zdobycie miast babilońskich https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 6/28 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy m PIERWSZE CYWILIZACJE Sumerowie rozwinęli w swoich miastach monu- B POCZĄTKI PISMA mentalne budownictwo. Używali do tego celu cegieł Najdonioślejszym dokonaniem Sumerów było opracowa- suszonych na słońcu, a czasem też cegieł glazurowa- nie pisma. Początkowo miało ono charakter obrazkowy, nych, czyli pokrytych cienką warstwą szkliwa. Miesz- czyli piktograficzny, gdzie proste rysunki — piktogramy kańcom Sumeru zawdzięczamy wiele innych dokonań — ilustrowały opisywane przedmioty lub osoby. Później i odkryć. Posługiwali się oni kołem w transporcie, przekształciło się w pismo ideograficzne, w którym a także kołem garncarskim. Prawdopodobnie jako znaki, pojedynczo lub w kombinacjach przypominają- pierwsi odlewali przedmioty z brązu. Na wysokim cych rebusy, oznaczały nie tylko przedmioty lub osoby, ale poziomie stało złotnictwo. Ponadto Sumerowie rozwi- i czynności. Na koniec znaki zaczęły odpowiadać także nęli naukę, m.in. wypracowali podstawy matematyki sylabom lub pojedynczym głoskom i astronomii. Do liczenia wykorzystywali zarówno sys- Równocześnie zmieniał się też kształt i sposób zapisu tem dziesiętny, jak i sześćdziesiętny (do dziś godzina znaków. Miejsce piktogramów zajęły łatwiejsze do odbija- jest dzielona na 60 minut, a każda z nich na 60 sekund). nia w glinie kliny. W ten sposób powstało pismo klinowe, Stworzyli również oparty na roku księżycowym kalen- które od Sumerów przejęły inne ludy i dostosowywały je darz, który liczył 354 dni i dzielił się na 12 miesięcy. do swoich potrzeb. Pismo to było w użyciu do początków naszej ery. Sumerowie najpierw wykorzystywali pismo do spo- rządzania notatek związanych z handlem. Zapisywali ilość towaru oraz dane osób biorących udział w transak- cji. Znacznie później pojawiły się teksty przedstawiające dokonania władców. Pismo umożliwiło więc również spi- sywanie stanu wiedzy ludzi, co prowadziło do rozwoju nauki. Równocześnie narodziła się literatura piękna. Do najbardziej znanych dzieł literatury sumeryjskiej należy epos o mitycznym bohaterze Gilgameszu. W tym utwo- rze zawarto m.in. najstarszy opis potopu, tego samego, który został później przedstawiony także w Biblii. Złocona głowa broda- tego byka by 3PRA A NS it Sumeryjskie pismo piktogra- Pismo klinowe powstało ficzne jest uważane za najstar- ok. 3500 |at p.n.e. Do spisywa- Scenyz mitologii sze na świecie. W początkowym nia tekstów używano glinianych sumeryjskiej zdobią okresie składało się ono z kilku tabliczek. Pisano na nich instrument. Wykonano tysięcy znaków, a więc jego za pomocą zaostrzonej trzciny, je z mu 90 opanowanie było bardzo trudne. która zostawiała ślady małych niebieskiego kamienia Z czasem ich liczbę zmniejszono klinów. Stąd wzięła się nazwa lapis-lazuli. do ok. 600. „pismo klinowe”. Lira królowej została odkryta w sumeryjskim grobowcu królew. = tabliczka gliniana, Sumer, » tabliczka gliniana, skim w ruinach miasta Ur. Znalezisko świadczy o zamiłowaniu ok 3700 r. p.n.e. Mezopotarnia, Sumeryjczyków do muzyki i ogromnym kunszcie ówczesnych ok. 3000. p.n.e. rzemieślników. Odkrycie wielu luksusowych przedmiotów w gro- bowou króla dowodzi, żo wierzono, iż po śmierci władca bedzie Wyjaśnij znaczenie wynalezienia pisma miał podobne potrzeby jak za życia. przez Sumerów. = instrument muzyczny, Sumer, ok. 2600 r. p.n.e. Epos - dłuższy utwór poetycki ukazujący dzieje bohaterów na tle przełomowych wycarzeń historycznych. https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 7/28 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy INFOGRAFIKA SZTUKA I ARCHITEKTURA SUMEROW Sumerowie byli twórcami imponujących dzieł sztuki i architektury. W swoich miastach wznosili monumentalne budowle, wśród których do ahidad najważniejszych należały zikkuraty — wieże świątynne o budowie tarasowej, pełniące funkcje siedziby bóstw i miejsc kultu. Do naszych czasów Sztandar z Ur to drewniana skrzynia pokryta mozaika z muszi przetrwały także m.in. sumeryjskie figurki i niebieskiego kamienia półszłachetnego - lapis-lazuii. Po jednej i mozaiki, które stanowią bezcenne źródło wiedzy stronie skrzyni zostało uwiecznione życie Sumerów w czasie po- koju, a na odwracie (widocznym na fotografi) - podczas wojny. otej cywilizacji. Dzięki temu możemy dowiedzieć się wiele o życiu codziennym, np. poznać ich stroje i broń, którą się posługiwali M Zikkurat w Ur Oranci to sumeryjskie posążki, które zastępowały wiemnych w świątyniach Zikkurat w Ur powstał pod koniec III tysiaclecia p.n.e. w tym czasie, gdy ci nie mogli osobiście i poświęcony byt bogu księżyca Nannie. Budowla miała oddawać czoi bóstwom. Charaktery- ponad 30 m wysokosci. Zikkurat wzniesiono z cegieł styczne dla figurek były złożone do mo- suszonych, a ściany zewnętrzne z cegieł wypalanych. ditwy ręce i szeroko rozwarte oczy. Ponieważ budowla powstała z nietrwałych materiałów, nie uchowała się do naszych czasów. W latach 80. XX w. została jednak częściowo zrekonstruowana. [1 ] $wiatynia na szczycie Schody i rampy wieży była uważana prowadziły na szczyt za dom bóstwa. i tarasy zikkuratu. ¥4 Odszukaj informacje na temat budowli zblizonych N, ksztaltem i przeznaczeniem do zikkuratu, wzniesio- Procesja ofiarna nych przez inne dawne cywilizacje. wspinająca się do świątyni niosła dary dla bóstwa. https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 8/28 22.09.2024, , 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy PIERWSZE CYWILIZACJE B IMPERIUM SARGONA Mezopotamskie miasta-państwa przez długi czas [ PosTaĆ mISTORYCZNA | SARGON WIELKI funkcjonowały niezależnie od siebie. Stosunki po- między nimi nie zawsze jednak układały się poko- ?- 0k, 2280 r. p.n.e. jowo. Wiele z nich toczyło ze sobą spory graniczne, Znakomity wódz, twórca a czasami władcy najsilniejszych miast dążyli do na- imperium akadyjskiego rzucenia swoich rządów pozostałym. Największych w Mezopotamii, który miał podbojów dokonał Sargon, który na przełomie XXIV podobno panować 56 lat. i XXIII w. p.n.e. władał miastem Akad. W toku licz- Imię ‘Sargon’ zostało mu nadane już po objęciu wła- nych kampanii wojennych udało mu się nie tylko dzy i oznacza dosłownie podporządkować wszystkie miasta Sumeru, ale także 'prawowitego władcę”. Jego narzucić swoją zwierzchność licznym ludom Bliskiego losy i rządy są znane głów- Wschodu. W efekcie stworzył pierwsze znane nam nie z późniejszych legend. wielkie imperium, które rozciągało się od Zatoki Odnoszone przez niego Perskiej po Morze Śródziemne. Do zarządzania pod- zwycięstwa militarne wiązały się z utworzeniem silnej, bitymi ziemiami wyznaczał swoich namiestników, stałej armii. Z kolei trwate panowanie nad zajętymi zie- a posłuch utrzymywał dzięki potężnej armii. Sargon miami uzyskal dzięki umiejętnemu postępowaniu z eli- byl założycielem dynastii, która zachowała władzę aż tami podbitych państw. Stolicą imperium Sargona był do początku XXII w. p.n.e. Ostatecznie spory dyna- Akad - miasto, które za jego czasów osiągnęło znaczne styczne, dążenia do odzyskania niczależności przez rozmiary, ale do dzisiaj nie zostało odnalezione. podbite miasta oraz najazdy obcych ludów doprowa- dziły do upadku imperium akadyjskiego. Sargon i jego następcy pozostawili jednak trwały ślad w tradycji B BABILONIA Mezopotamii. Zaczęli spisywać dokumenty w języku W pierwszej połowie II tysiąclecia p.n.e. w Mezopota- akadyjskim, który jest zaliczany, podobnie jak hebraj- mii uformowały się dwa państwa: na południu pań- ski czy arabski, do rodziny języków semickich. W na- stwo babilońskie, a na północy — asyryjskie. stępnych stuleciach język akadyjski został głównym Leżący nad Eufratem Babilon był przez długi czas jezykiem, w którym tworzono dokumenty i teksty li- mało znaczącym miastem. Zmieniło się to w XVIII w. terackie. Sumeryjski zaś wkrótce pozostał zrozumiały p.n.e., kiedy to rządy objął tam Hammurabi. Dzięki tylko dla nielicznych i był używany do spisywania zabiegom dyplomatycznym i licznym wojnom uczynił tekstów religijnych lub naukowych. Sargon dla póź- z Babilonu stolicę silnego państwa, które objęło swoim niejszych władców Mezopotamii stał się niedości- zasięgiem niemal całą Mezopotamię. Do najbardziej głym wzorem wielkiego zdobywcy i budowniczego znanych osiągnięć tego władcy należy tzw. Kodeks imperium. Hammurabiego, który zachował się do naszych Pieczęcie cylindryczne Pieczęć cylindryczna to rolka z metalu lub kamienia z wygrawerowanym wzorem, którego odbicie uzyskiwano poprzez przetoczenie pieczęci po mięk- Kiej glinie. Na pieczęciach umieszczano sceny z mitologii lub z życia codzien- nego, a niekiedy po prostu ozdobne ormamenty. Odbicia pieczęci używano jako podpisu uwiarygodniającego za- wieraną umowę albo jako ozdoby. Pie- częć cylindryczna była bardzo poręczna — noszono jąjako biżuterię na rzemieniu Pieczęć cylindryczna ze sceną mitycznych walk boheterów z dzikimi zwierzętami. przewleczonym przez otwór. » pieczęć cylindryczna, Akad, ok. 2200 r. p.n.e. https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 9/28 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy STAROŻYTNA MEZOPOTAMIA EEE czasów. Jest to zbiór ponad 300 orzeczeń wskazu- jących, jak należy rozstrzygać różne sporne kwestie [ POSTAĆ BISTORYCZNA | ijakie kary należy wymierzać za przewinienia. Kolejne HAMMURABI wpisy odnoszą się do wielu dziedzin życia i udzielają ok. 1810-1750 1. p.n.e. informacji na temat ówczesnego społeczeństwa babi- Był twórcą imperium ba- lońskiego. Dzięki temu wiemy, że było ono podzielone bilońskiego. Początkowo na trzy grupy: ludzi wolnych, zależnych i niewolników. władał odziedziczonym Informacje o tym zamieszczono w kodeksie, wymiar niewielkim królestwem kary zależał bowiem od pozycji społecznej człowieka. w centrum Mezopotamii, którego główny ośrodek Im wyższy był status, tym niższą wymierzano karę za stanowił Babilon. Zasłynął to samo wykroczenie. jako doskonały dyplomata Państwo babilońskie utraciło potęgę w XVI w. p.n.e., i sprawny organizator. Za- ale przeżyło kolejny okres świetności za panowania wierał korzystne sojusze, Nabuchodonozora II. Władca ten na początku VI w. a gdy dzięki nim zyskiwał znaczącą przewagę nad ry- p.n.e. toczył zwycięskie wojny z Egiptem, w wyniku walami, rozpoczynał wojny i podbijał ich kraje. W sytu- których udało mu się rozciągnąć swoje panowanie acji mniej korzystnej skupiał się na budowie umocnień nad Syrią i Palestyną. Nieskutecznie próbowali mu się i sprawach wewnętrznych swojego kraju. Tym sposo- przeciwstawić Żydzi z Królestwa Judy. Nabuchodono- bem przez 42 lata swojego panowania zdołał podbić zor złamał ich opóri zmusiłdo przesiedlenia się do Ba- prawie całą Mezopotamię, a niegdyś mało znaczący bilonii, co w tradycji żydowskiej jest określane mianem Babilon przekształcić w główny ośrodek Bliskiego Wschodu. Sławę przyniosło mu jednak przede wszyst- „niewoli babilońskiej” (więcej informacji na ten temat przeczytasz na s. 34). Kres istnieniu państwa babiloń- kim stworzenie jednego z najstarszych zbiorów praw — Kodeksu Hammurabiego, który stał się wzorem dla skiego położył perski władca Cyrus II w 539 r. p. licznych późniejszych kodeksów prawnych. Odtąd Babilon stał się częścią imperium perskiego. TE ST ZRODLO! KODEKS HAMMURABIEGO Spisane na rozkaz Hammurabiego wyroki sądowe miały stanowić wzór dla wyroków wydawanych w innych sprawach. $53. Jeśli obywatel przy umacnianiu grobli [na) polu swym „pozostał bezczynny i grobli swej nie umocnił, a [..] otwór powstał i glebę woda uniosta, [...] zboże, którego utratę spowodował, zwróci [w tej ilości); $ S4. Jezeli zboża zwrócić [w tej ilości] nie może, on sam i dobytek jego zostaną sprzedane, a wieśniacy, którym zboże ich woda uniosła, podzielą się [srebrem]. [...] $ 128. Jeśli obywatel żonę sobie wziął, a umowy z nią nie zawart, kobieta ta nie jest żoną. [...] $ 215. Jeśli lekarz obywatelowi operację ciężką nożem z brązu wykonał, obywatela uzdrowit [...], 10 szekli srebra Stela z Kodeksem Hammurabiego. weźmie. [...] została ozdobiona płaskorzeźbą, która $ 218. Jeśli lekarz [...] spowodował śmierć obywatela lub ukazuje władcę przed obliczem za- [..] oka obywatela pozbawił, rękę mu utną. siadającego na tronie boga słońca Szamasza W połączeniu ze szcze- Źródło: Kodeks Hammurabiego, tium. M. Stępień, gółowymi wyrokami sądowymi spisa- Warezawa 2000, s. 93, 106, 124-126. nymi poniżej miała ona ukazywać Hammurabiego jako prawowitego włedcę, który troszczy się o spra- F] 1. Wyjaśnij, dlaczego kary za zaniedbanie prac wiedliwość w swoim państwie: umacniających groble były tak wysokie. » stela, Babilonia, XVIII w. p.n.e. 2. Podaj, co groziło lekarzowi za błąd lekarski. https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 10/28 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy PIERWSZE CYWILIZACJE Nabuchodonozor uczynił z Babilonu największe zikkurat boga Marduka. To ten obiekt mógł być in- i najwspanialsze miasto starożytności aż do czasów spiracją do powstania biblijnej przypowieści o wieży rozkwitu Rzymu (więcej o tym na s. 114-115). Babi- Babel. W Babilonie według późniejszych relacji miały lon został otoczony potężnymi murami, a wejście do też znajdować się wiszące ogrody, czyli słynne tarasy niego prowadziło przez umocnione bramy, wśród któ- ze sztucznie nawadnianą roślinnością, ozdabiające pałac rych najbardziej reprezentacyjna była brama Isztar. żony Nabuchodonozora. Ogrody Semiramidy były Najsłynniejszą budowlę tego miasta stanowił ogromny uważane w starożytności za jeden z cudów świata (wię- cej o nich w To budzi kontrowersje na s. 42). Imponujące są dokonania babilońskich uczonych, często kontynuujących i rozwijających odkrycia Sumerów. Znaczne sukcesy Babilończycy osiągnęli w aryt- metyce. Potrafili rozwiązywać równania z dwiema niewiadomymi oraz wykonywać działania z użyciem ułamków dziesiętnych. Zachowało się też wiele tekstów poświęconych geometrii, świadczących o dużych umiejetnosciach Babilończyków. Przykładowo stosowali twierdzenia matematyczne, które później, gdy stały się znane w Europie, zostały nazwane imionami starożytnych greckich matematyków — Euklidesa i Pitagorasa. Babilończycy dobrze poznali astronomię. To oni wprowadzili stosowane do dziś nazwy niektórych gwiazdozbiorów. Dzięki obserwacjom nieba dokład- nie obliczyli długość roku słonecznego i księżycowego. Isztar była jednym z najpopularniejszych bóstw czczonych Na bardzo wysokim poziomie stała babilońska w starożytności na Bliskim Wschoozie. Zwierzęciem łączonym medycyna. Wiadomo, że tamtejsi lekarze przepro- znią byt lew, widoczny tu u stóp bogini. wadzali tak skomplikowane zabiegi chirurgiczne, jak » płaskorzeźba, Mezopotamia, XX w. p.n.e. np. operacja usunięcia zaémy oka. B ASYRIA Do najpotężniejszych państw powstałych na Bliskim Wschodzie w II tysiącleciu p.n.e. zaliczało się impe- rium asyryjskie. Jego kolebką były miasta Aszur i Niniwa, położone na północy Mezopotamii nad brzegami Tygrysu. Dzięki potężnej i dobrze zorgani- zowanej armii władcy Asyrii podjęli zakrojoną na sze- roką skalę ekspansję. Opanowali północną Syrię, Ba- bilonie, a na pewien czas nawet Egipt. Okres rozkwitu państwa przypadł na VIIL i VII w. p.n.e. kiedy stało się największym mocarstwem świata starożytnego. Ostatnim wielkim władcą Asyrii był rządzący w VII w. p.n.e. Aszurbanipal. Asyryjskie imperium osiągnęło wówczas największy zasięg terytorialny. Okres rządów Aszurbanipala to także czasy wspania- łego rozkwitu kultury. W swoim pałacu w Niniwie urzą- dził ogromną bibliotekę, w której polecił zgromadzić tabliczki z tekstami sumeryjskimi i akadyjskimi. W jej Brama Isztar została odnaleziona na początku XX w. przez niemieckich archeologów prowadzących badania ruin Babilonu. ruinach w XIX w. odkryto ok. 30 tys. takich tabliczek. Przewieziono ją wówczes do Muzeum Pergamońskiego w Berlinie. Po śmierci Aszurbanipala nastąpił szybki rozpad - brama miejska, Babilon, Vil w. p.n.e. imperium. Niezależność odzyskały wówczas Babilonia 20 https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 11/28 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy STAROŻYTNA MEZOPOTAMIA EEE iEgipt, a do dużego znaczenia doszło leżące na wscho- terenach nie potrwało długo, ponieważ już w VI w. dzie państwo Medów. Ostatecznie w 612 r. p.n.e. woj- p.n.e. narodziło się tu imperium perskie, które w krót- ska Babilończyków i Medów wspólnie zdobyły, a na- kim czasie swoim zasięgiem objęło cały Bliski Wschód stępnie zniszczyły Niniwę. Ich panowanie na tych (więcej na jego temat przeczytasz na s. 61). gów. Wynikało to nie tylko z dobrej organizacji i wyszkolenia tych odcziałów, ale i okrucieństwa, z jakim Asyryjczycy traktowali po- konanych przeciwników. Wojska asyryjskie podozas oblegania miast używały drabin i maszyn oblężniczych [A]. Zeby zaskoczyć przeciwnika, wojownicy asyryjscy potrafii pokonywać przeszkody wodne, nurkując i używając do oddychania specjalnych skórza- nych worków wypełnionych powietrzem = płaskorzeźby, Asyria, Vil w. p.n.e. Płaskorzeźby z pałacu w Niniwie Sceny polowania na Iwy zdobiące ściany pałacu władców asyryjskich w Niniwie to jeden z najcenniejszych zabytków kultury ludów Mezopotemi. Obecnie te płaskorzeźby mozna podziwiać w londyńskim British Museum. Król Aszurbanipal został przedsta- wiony jako łowca Iwów, bezlitośnie za- bijający je strzatami z łuku, włócznią , anawet mieczem. Na jednej z rzeźb uwieczniono te groźne zwierzęta w klatkach - tak dostarczono je po- lującemu władcy. Warto pamiętać, że w tamtych czasach Iwy na Bliskim Wschodzie występowały na wolności. = płaskorzeźby, Asyria, 640 r. p.n.e. 5J Jaki wizerunek władcy mialy Ml utrwalać te płaskorzeźby? 1. Wyjaśnij, dlaczego pierwsze państwa powstały właśnie w Mezopotamii. 2. Wymień te osiągnięcia cywilizacji Mezopotamii, z których korzystamy także dziś. 3. Omów znaczenie wynalezienia pisma. DLA ZAINTERESOWANYCH E. Ascalone, Mezopotamia, tłum. H. Cieśla, Warszawa 2009, M. Van De Mieroop, Hammurabi. Król Babilonu, tham. F. Tryl, Poznan 2016. 21 https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 12/28 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy 3 STAROZYTNY EGIPT Gdy w III tysiącleciu p.n.e. w Mezopotamii istnialy juz pierwsze państwa, w innych częściach świata, również w dolinach wielkich rzek, stopniowo kształtowały się kolejne cywilizacje. Najsłynniejsza z nich powstała nad Nilem i przetrwała aż do I w. p.n.e. Jakie były jej największe osiągnięcia? Co sprawiło, że istniała tak długo? ok. 2675-2170 p.n.e. ok. 2000-1760 p.ne. 1540-1085 p.n.e. Stare Państwo Średnie Państwo Nowe Państwo =— 3000 r. p.n.e. 2000 r. p.n.e. 1000 r. p.ne ok. 3000 r. p.n.e. 1279-1213 1. p.n.e. począlki państwa szczył potęgi Egiptu egipskiego panowanie Ramzesa Il B W DOLINIE NILU od Fgiptu Górnego znajdował się kraj zwany Nubią, W północno-wschodniej A fryce u schyłku IV tysiącle- który Egipcjanie wielokrotnie sobie podporządkowy- cia p.n.e. zaczęła się rozwijać cywilizacja egipska. Za- wali. Duże znaczenie dla Egiptu miał również półwy- wdzięczała ona powstanie i rozwój rzece Nil. Wylewał sep Synaj, przez który przebiegały szlaki handlowe do on regularnie i dlatego z dużą dokładnością można krajów Bliskiego Wschodu. było przewidzieć, kiedy to zjawisko nastąpi. Dolina Nilu w odróżnieniu od położonej między dwiema wiel- B POCZĄTKI PAŃSTWA FARAONÓW kimi rzekami Mezopotamii była jednak bardzo wąska. Dzieje starożytnego Egiptu trwały blisko trzy tysiące Jej szerokość wynosiła od kilku do 30 km. Tylko u uj- lat, które podzielono na trzy wielkie epoki: Stare Pań- ścia rzeki, czyli w jej delcie, znajdowały się rozleglej- stwo, Średnie Państwo i Nowe Państwo. Łącznie Egip- sze obszary uprawne. Dookoła Egiptu rozciągały się tem rządziło 30 dynastii. pustynie, co zapewniało jego mieszkańcom względne Zanim rozpoczęła się epoka Starego Państwa, bezpieczeństwo. u schyłku IV tysiąclecia p.n.e. doszło do zjednoczenia Egipt dzielił się na dwie krainy: Egipt Dolny obej- dwóch dotychczas niezależnych królestw: Dolnego mujący deltę Nilu oraz Egipt Górny — wąski pas ziem i Górnego Fgiptu. Miało to przełomowe znaczenie dla uprawnych ciągnący się wzdłuż rzeki od granic delty dalszych losów kraju. do I katarakty, czyli skalnego progu na rzece. Do Egiptu Dolina Nilu jest pokryta wąskim pasem ziem uprawnych otoczonych Górnego należały również oazy leżące na pustyni, do pustyniami. Wzdłuż brzegów rzeki wznoszono również miasta, takie których prowadziły szlaki karawanowe. Na południe jak Teby (dzisiejszy Luksor), których ruiny są widoczne na zdjęciu. » fotografia współczesna, Egipt https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 13/28 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy STAROŻYTNY EGIPT Zgodnie z tradycją pierwszym władcą zjednoczo- III dynastii. W okresie Starego Państwa za rządów nego państwa został pochodzący z Górnego Egiptu IV dynastii Egipt osiągnął szczyt swojej świetności. Menes. On również wzniósł podobno pierwszą stolicę Wyprawy wojenne przyniosły krajowi ogromne łupy. kraju — Memfis. Największe dokonania w dziedzi- Zewnętrznym i istniejącym do dziś wyrazem potegi nie budowy politycznej i gospodarczej potęgi Egiptu Egipcjan z tamtych czasów są piramidy w Gizie (wię- w tamtych czasach miał jednak Dżoser, założyciel cej na ich temat na s. 30-31). Za kolejnej, V dynastii doszło do osłabienia kraju faraonów, który pogrążył STAROŻYTNY EGIPT się w chaosie i praktycznie uległ rozpadowi. Zarządcy poszczególnych regionów uniezależnili się od władzy centralnej. Egipt ponownie został zjednoczony w okre- sie Średniego Państwa, czyli na początku II tysiąclecia p.n.e. Granice państwa zostały wówczas przesunięte daleko na południe do II katarakty, a na północy Egip- cjanie zajęli także całą Palestynę. Prawdziwą potęgą Egipt stał się w okresie Nowego Państwa, czyli na początku II tysiąclecia p.n.e. Osiągnął wówczas nie tylko największy zasięg terytorialny, ale również uzy- skał wpływ na losy całego Bliskiego Wschodu. Duża w tym zasługa faraona Totmesa I, uważanego za jed- nego z największych zdobywców w dziejach Egiptu. Podbił on ziemie Nubijczyków aż do III katarakty, a w Syrii i Palestynie stworzył egipską strefę wpły- wów. W okresie Nowego Państwa doszło w Egipcie do niespotykanego konfliktu wewnętrznego, gdy faraon Amenhotep IV (Echnaton) starał się dokonać gwał- townej zmiany religii egipskiej (więcej na ten temat w Warto wiedzieć na s. 25). Jego działania okazały się jednak nietrwałe. Szczyt potęgi Egipt osiągnął za rzą- dów Ramzesa II. Zasłynął on nie tylko zwycięskimi kampaniami wojennymi, ale także pierwszym znanym traktatem pokojowym. Zawarł go z władcą Hetytów, z którym uprzednio toczył walki o wpływy w Syrii. Nubia' Pustynta S Nabljska: Y [ pola uprawne i pastwiska [mi światynie i grobowce E pustynie «db oy s granice Egiptu ok. 1900 r. p.n.e Kopalnie: se granice Egiptu u szczytu potęgiok. 1500 1. p.n.e. - 8 miedzi == lądowe i morskie szlaki handlowe e zota X bitwa Egipcjan z Hetytami 9 szmaragdów A piramidy © - turkusów Korona faronów - pszent - stanowiła symbol ziednoczonego Egiptu. Skiadata się ona z niskiej — czerwonej korony Dolnego 1. Opisz położenie i warunki naturalne Egiptu. Egiptu - oraz wysokiej — białej korony Górnego Egiotu. 2. Wymień kraje, które na przestrzeni dziejów udało Na jej przedzie umieszczano rzeźby głów świętych zwierząt się faraonom podbić lub uzależnić. Górnego | Dolnego Egiptu - sępa i kobry. » płaskorzeźba, Egipt, I tys. p..e 23 https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 14/28 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy m PIERWSZE CYWILIZACJE B SPOŁECZEŃSTWO STAROŻYTNEGO EGIPTU Hierarchia społeczna panująca w starożytnym Egipcie jest przedstawiana najczęściej w postaci piramidy, [1 ] Faraon sprawował wiadze absolutną, zarówno świecką, na której szczycie znajdował się faraon. jak i duchową. Uważano go za wcielenie boga na ziemi. Wezyr byi najwyższym urzędnikiem państwowym. Sprawował nadzór nad administracją państwa, rozstrzygał w sprawach sądowych i zarządzał dworem wiadcy. Kaptani poza funkcjemi religijnyrmi zarządzali majątkami należącymi do świątyń. Urzędnicy (pisarze) byli wyksztalceni - potrafil pisać i iczyć, Tworzyli trzon egipskiego systemu sdministracyjnego. [6 ] Rzemieślnicy i kupcy zaopatrywali Egipcjan w różne artykuły: narzedzia, oeramikę, ubrania — a także towary Iuksusowe. Rzemieślnicy dodatkowo pracowali przy wznoszeniu grobowców, pałaców oraz licznych świątyń. Żołnierze byl rekrutowani spośród egipskich chłopów i rzemioślników. Niekiody faraonowio wynajmowali również wojowników z sąsiednich krajów. Chłopi tworzyli najiczniejszą grupę społeczną w Egipcie, Zajmowali się uorawą ziemi dzierżawionej od faraona lub kapłanów. W okrosie przerw w pracach polowych byli zatrudniani na wielkich budowacn. Niewolnicy stanowili w Egincie stosunkowo nieliczną grupę. Nie posiadali żadnych praw, należeli do faraona lub bogatych Egipcjan. Byli zazwyczaj jońcami wojennymi Wskaż, które grupy społeczne były w Egipcie najliczniejsze, i wyjaśnij, jakie funkcje pełniii ich przedstawiciele. B USTRÓJ POLITYCZNY EGIPTU POSTAC HISTOR! Na czele państwa stał król, zwany po grecku faraonem. RAMZES 11 Był on władcą absolutnym, a ponadto najwyższym ka- ok. 1305-1213 p.n.e. płanem, jak wierzono, zapewniającym łączność między Joden z najwybitniejszych jego poddanymi a bogami. Najbliższym współpracow- władców starożytnego nikiem króla był wezyr. W okresie Nowego Państwa Egiptu. W początkach powoływano dwóch wezyrów, jednego dla Górnego swojego długiego, 66-let- Egiptu i jednego dla Dolnego Egiptu. Takie rozwiązanie niego panowania prowadził miało zapobiec skupieniu w ręku tego dostojnika zbyt przede wszystkim wojny dużej władzy. Cały kraj byl podzielony na mniejsze jed- z władcami hetyckimi o te- nostki administracyjne, czyli nomy. Na czele każdego reny syryjskie. Konflikty te nomu stał naczelnik, określany mianem nomarchy. zostały zakończone zawar- ciem pierwszego w historii B WIERZENIA EGIPCJAN iraktalu pokojowego, który zaowocował współpracą Starożytni Egipcjanie byli politeistami, a świat ich i kolejnymi małżeństwami Ramzesa Il z hetyckimi bóstw był bardzo rozbudowany. Czcili bogów pod posta- księżniczkami. Ramzes prowadził szeroko zakrojoną działalność budowlaną. Już w pierwszym roku sa- ciami zwierząt, tak również przedstawiali ich w sztuce — modzielnych rządów podjął decyzję o budowie nowej jako ludzi z głowami zwierząt. Każdy z egipskich bogów stolicy - Pi-Ramzes. Do dziś zachowały się niektóre miał własne symbole, miejsce kultu oraz określony za- spośród wzniesionych przez niego budowli, m.in. Ra- kres działania. Starożytni Egipcjanie wierzyli bowiem, że messeum i kompleks świątyń w Abu Simbel każda, nawet najprostsza codzienna czynność wymaga udziału i opieki bogów. Miejscami kultu sprawowanego Politeizm - forma religi zakładająca istnienie wielu bogów. 24 https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 15/28 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy STAROŻYTNY EGIPT — E Reforma religijna Echnatona WXIV w. p.n.e. faraon Amenhotep IV ogłosił nową religię państwową. Zgodnie z jej zasadami głównym bogiem państwa, chroniącym faraona ijego rządy, miał stać się Aton, czyli bóg „dysku słonecznego”. Miał on trwale zastąpić w tej roli Amona. Sam władca zmienił imię na Echnaton, czyli „umiłowany przez Atona”. Kapłani Amona utracili wpływ na władzę, jednak zachowali ogromne majątki oraz popularność wśród Egipcjan niechętnych tym zmianom. Reformy religijne Echnatona przyniosły kon- likty wewnętrzne w państwie. Po jego śmierci faraonowie powrócili do dawnych wierzeń. Z okresu Echnatona zachowały się jednak niezwykłe dzieła, odbiegające od kanonu sztuki egipskiej. Często przyjmuje się, że wprowadzona przez Echnatona religia miała Faraon Echnaton wraz żoną Nefretete (2] charakter monoleistyczny (więcej o monoteizmie i swoimi dziećmi [3 ] został przedstawiony na na s. 36). Faktycznie jednak oprócz Atona wystę- płaskorzeźbie. Ponad parą władców umiesz- powali w niej takze inni bogowie, których przesu- czono wizerunek boga Atona - dysk nięto na dalszy plan. słoneczny z promieniami zakończonymi dłońmi. Scene jest nietypowa dla sztuki egipskiej - faraona ukazano na niej w sytuacji prywatnej, Królowa Nefretete została sportretowana podczas okazywania czułości nabliższym w sposób niezwykle realistyczny, niezgodny z kanonami stosowanymi w sztuce egipskiej. » plaskorzezba, Egipt, 1350 1. p.n.e. Wizerunektej władczyni stał się jednym Z jakimi zmianami społecznymi z najstynniejszych dziet sztuki antycznej. i politycznymi wiązało się wprowadzenie = rzoźba, Egipt, ok. 1350 r. p.n.e. roformy religijnoj przez Echnatona? przez kapłanów były świątynie, uważane za mieszkania Przechowywano tam również wnętrzności w specjal- bóstw. Tam składano ofiary i organizowano modlitwy. nych urnach. Dbano też, żeby odpowiednio wyposażyć Najważniejszym bóstwem był bóg słońca Re, który zmarłego na przyszłe życie. W grobie składano więc miał być źródłem życia na ziemi. Egipcjanie otaczali wiele przedmiotów, które należały do zmarłej osoby, szczególną czcią parę bóstw: Ozyrysa i Izydę. Wie- oraz żywność i napoje. Ubodzy Egipcjanie, których nie rzyli, że Ozyrys został zabity, a następnie pocięty na stać było na tak wyszukany pochówek, grzebali swoich kawałki przez swojego brata Seta. Siostra i zarazem bliskich na pustyni, gdzie gorący i suchy piasek wysu- małżonka Ozyrysa, Izyda, odnalazła wszystkie jego szał zwłoki i zapobiegał ich rozpadowi. części ciała i pochowała. Po śmierci Ozyrys stał się panem świata umarłych, a jego syn, Horus, pomścił śmierć ojca, pokonując Seta. Mit o Ozyrysie łączył się z wyobrażeniami Egipcjan o świecie podziemnym, do którego trafiać mieliby lu- dzie po śmierci. Wierzyli oni bowiem w życie pozagro- bowe, a śmierć rozumieli jako oddzielenie się od ciata elementu duchowego człowieka. Była dla nich przej- ściem do świata zmarłych. Sądzili również, że życie po śmierci wymaga zabezpieczenia przed rozkładem ludzkiego ciała. Aby spełnić te wszystkie warunki, wy- pracowali skomplikowany system zabiegów mających na celu zachowanie zwlok po śmierci wjak najlepszym Scena sądu Ozyrysa została przedstawiona w egipskiej Księdze stanie. Z tej przyczyny ciała władców i zamożnych ludzi umarłych. W mitologii egipskiej dusza zmarlego musiała zostać poddawano mumifikacji. Najpierw usuwano wnętrz- poddana sądowi ostatecznemu. Na jednej szali wagi bóg o glowie ności, a następnie ciało wypełniano płótnem i zywica psa — Anubis - klad! serce zmarłego , a na drugiej pióro. Jeśli ciężar grzechow sądzonego przeważył szalę, wówczas Kolejnym etapem było owijanie zwłok kilkoma war- duszę pożerał przerażający potwór , Jeśli winy zmarłego stwami bandaży. Tak przygotowane ciało, czyli mumię, okazały się niewielkie, Ozyrys wprowadzał jego duszę do raju. składano w sarkofagu i umieszczano w grobowcu. = rysunek na papirusie, Egipt, ll tys. p.n.e. 25 https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 16/28 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy INFOGRAFIKA ŚWIĄTYNIA EGIPSKA Kompleks świątyń z wyspy File jest jednym z najlepiej zachowanych zabytków starożytnego Egiptu. Tamtejsza świątynia Izydy prawdopodobnie pozostała najdłużej funkcjonującym obiektem kultu religii egipskiej. W XX w., w związku z budową Tamy Asuańskiej, świątynie z File zostały przeniesione na inną wyspę — Agilkia, gdzie je pieczołowicie odtworzono. Świątynia na File do czasu przeniesienia jej w nowe BB Kolumny, podobnie jak ściany świątyni, miejsce była rokrocznie zalewana przez Nil podczas pokryte były płaskorzeźbami przedstawiającymi wylewów. Obecnie zalana wyspa File znajduje się pod bogów lub władców. powierzchnią sztucznego jeziora Nasera. Pylony w starożytności wyglądały inaczej - kamienne powierzchnie pokryte płaskorzeźbami były pomalowane barwnymi farbami. Na fotografii został zasymulowany oryginalny wygląd jednego z pylonów. ttps: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[_1]ZPl[pr_2022]#p=39 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy B Swiatynia lzydy, egipskiej bogini płodno- ści, to najważniejsza budowla kompleksu świątyń na wyspie File. Kamienna swig tynia powstała w czasach, gdy w Egipcie panowali hellenistyczni władcy z dynastii Ptolemeuszy. Kult lzydy zyskiwał wowczas popularność w całym świecie śródziemno- morskim. Pylony wzniesione po 5 Naos, czyli najważniejsze po- obu stronach wejścia do mieszczenie w świątyni, w którym kompleksu świątyń mają przechowywano posag Izydy. po 18 m wysokości. B Mammisi to kaplica poświęcona narodzi- nom bóstw, w tym przypadku Horusowi ijego matce. mfl Kiosk Trajana to wyjątkowa świątynia, która została wzniesiona bez dachu. Powstała w Il w. n.e.— w czasach rzymskiego panowaniaw Egipcie. l 1. Opisz charakterystyczne elementy architektury egipskiej. Jaki wpływ na nią miał klimat panujący w Egipcie? 2. Wyjaśnij, czemu świątynia Izydy z File była trwalsza niż budowle wznoszone w Mezopotamii. https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy m PIERWSZE CYWILIZACJE B OSIĄGNIĘCIA EGIPCJAN napisy wykuwane w kamieniu na pomnikach, ścianach W Egipcie wykształciły się trzy rodzaje pisma: pałaców czy świątyń. Uproszczoną wersję hieroglifów » hieroglificzne, stanowiło pismo hieratyczne, czyli kapłańskie, za po- » hieratyczne, mocą którego spisywano dokumenty i teksty literac- » demotyczne. kie. Ostatnia, najbardziej uproszczona forma zapisów Najwcześniej z nich powstało pismo hieroglificzne, zaczęła być stosowana w VII w. p.n.e. i określana jest za pomocą którego sporządzano monumentalne jako pismo demotyczne, czyli ludowe. Posługiwali się nim na co dzień urzędnicy i kapłani. Pismem hieratycznym i demotycznym najczesciej pisano na najpopularniejszym w Egipcie materiale pi- sarskim, czyli papirusie, pozyskiwanym z rośliny po- rastającej brzegi Nilu. Jej łodygi cięto na paski, które następnie układano tak, aby uzyskać duży arkusz. Tak przygotowaną kartkę dociskano, aby naturalny sok ro- śliny mógł odegrać rolę składnika wiążącego. Potęgę Egiptu i umiejętności jego mieszkańców naj- lepiej ukazują imponujące zabytki architektoniczne. Egipcjanie dbali o wzniesienie monumentalnych świą- tyń dla bóstw i pałaców dla władców. Najsłynniejszym przykładem architektury sakralnej jest zespół świą- tynny w Karnaku i Luksorze, gdzie przez wieki kwitł kult boga Amona. Często obok świątyń wznoszono siedziby faraonów, czyli rozległe, otoczone murami kompleksy obejmujące pałace oraz ogrody. Władcy jednak szczególnie dbali o zapewnienie sobie odpo- Drewniane trumny, w których składano do kamiennych sarkofa- wiednich grobowców. W początkach istnienia pań- gów zmumifikowane ciała najoardziej wpływowych Egipcjan, two- stwa miały one postać mastab, czyli niskich budowli, rzyty wiolowarstwową osłonę. Były ono bogato zdobiono rysunkam itekstami odnoszęcymi się do życia pozagrobowego. W widocznej pod którymi znajdowały się komory grobowe. Przełom na zdjęciu trójwarstwowej trumnie pochowano kapłana. nastąpił wraz ze zbudowaniem w Sakkarze grobowca = trumna, Eglpt, Xw. p.n.e. faraona Dżosera — miał on jako pierwszy postać Jak rozwiązano zagadkę hieroglifów? Już w starożytności zanikła umiejętność odczytywa- nia hieroglifów. Ponowne rozszyfrowanie tych znaków po wiekach zapomnienia stało się możliwe dopiero w XIX w. dzięki odnalezieniu Kamienia z Rosetty. Jest to kamienna stela, na której umieszczono ten sam tekst zapisany egipskim pismem hieroglificznym motycznym oraz w języku greckim. Porównanie tekstu greckiego, którego odczytanie nie nastręczało badaczom problemów, z egipskimi znakami umożliwiło francuskiemu badaczowi Jeanowi-Frangois Champollio- nowi [czyt.: żanowi fransuła szampoljonowi] po długiej i mozolnej pracy odczytanie hieroglifów w 1822 r. Kamień z Rosetty jest przechowywany obecnie w British Museum w Londynie. - stola kamienna, Egipt, II w. p.n.e. 28 https: /flipbook nowaera. plidokumenty/Flipbook/Historia-Poznac-przeszlosc-podrecznik[k_1]ZPl[pr_2022]#p=39 19/28 22.09.2024, 11:25 Poznać przeszłość 1 - Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum - Zakres podstawowy STAROŻYTNY EGIPT piramidy schodkowej. Najbardziej jednak znane są pozwalał precyzyjnie określić daty wylewów Nilu, co trzy inne piramidy wzniesione w Gizie przez fara- było bardzo ważne dla rolnictwa. Egipcjanie zyskali onów: Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa (więcej na również zaawansowaną jak na t