PXL-Education PKV JAAR 1 CULTUUREDUCATIE PDF

**PXL-Education** Lerarenopleiding S **PKV JAAR 1** **CULTUUREDUCATIE** **Lector(en)** NANCY TILKIN Academiejaar 2024-2025 1. CULTUUR \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\....

**PXL-Education** Lerarenopleiding S **PKV JAAR 1** **CULTUUREDUCATIE** **Lector(en)** NANCY TILKIN Academiejaar 2024-2025 1. CULTUUR \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.... 4 1. Definitie \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\... 4 2. De componenten van cultuur \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.... 5 Opdrachten \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\... 8 3. Cultuur door leerprocessen \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\... 9 Opdrachten \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....12 4. De samenleving kleurt cultuur \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\....13 Opdrachten \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....15 5. ETNOCENTRISME \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....16 1. Definitie \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....17 2. Etnocentrisme op school \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...17 3. Etnocentrisme in politiek \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\....18 4. Evolutie etnocentrisme \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...18 Opdrachten \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....19 6. HOOFDCULTUUR, SUBCULTUUR EN TEGENCULTUUR \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...20 5. Hoofdcultuur \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\....20 6. Subcultuur \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\....21 1. Subcultuur: jongerencultuur \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....21 2. Subcultuur: problemen \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\....24 Opdrachten \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....24 7. Tegencultuur \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...25 Opdrachten \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....26 2. Cultuureducatie \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\....28 7. Begripsomschrijving \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\....28 8. Cultureel erfgoed, wat is dat? \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....31 2.2.1.Een omschrijving \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...31 2. Diverse types van erfgoed \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\....32 3. Waarom wordt iets "cultureel erfgoed"? \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....32 4. Erfgoed en duurzaamheid \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\....33 2.2.5. Erfgoed en diversiteit \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....34 2.2.6 Bescherming van cultureel erfgoed \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....34 9. Spelers in het Vlaamse erfgoedveld \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\....36 8. Erfgoedcellen en -verenigingen \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....36 9. Erfgoedcellen in Limburg \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...37 10. Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed (PCCE) \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...37 11. FARO \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....38 10. Erfgoededucatie \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...40 12. Erfgoededucatie in een ruimer kader: cultuureducatie doorgelicht \...\...\...\...\...\...\...\...\...\....40 13. Erfgoededucatie: steeds een meerwaarde\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\....41 14. Ontwikkelingsdoelen, eindtermen en basiscompententies in verband met erfgoed \...\...42 15. Erfgoededucatie en multiperspectiviteit \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....42 16. Erfgoededucatie in de praktijk\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....42 17. Erfgoededucatie: als doel of als middel \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\.....43 18. Speuren naar erfgoedsporen \...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...\...44 1. CULTUUR ========== 1.1 Definitie ------------- 'Cultuur' komt van het Latijnse *colere* dat grofweg vertaald neerkomt op *bewerken van de bodem*. Het gaat hier als het ware om het ingrijpen van de mens op de natuur. Later verruimt het begrip tot ook het geestelijk bewerken van de omringende wereld. Hieronder volgt een aantal definities van cultuur van sociologen en antropologen: **P. Bouman**[^1^](#fn1){#fnref1.footnote-ref}**:** **Lombaert**[^2^](#fn2){#fnref2.footnote-ref}**:** **De definitie van cultuur volgens antropologen**[^3^](#fn3){#fnref3.footnote-ref} **Definitie UNESCO**[^4^](#fn4){#fnref4.footnote-ref} **J. Vranken**[^5^](#fn5){#fnref5.footnote-ref}**:** - *het min of meer samenhangend geheel van normen, verwachtingen, waarden en doeleinden;* - *die door groepen worden gedragen;* - *die door de leden van de groepen worden overgenomen via leerprocessen (socialisatie);* - *die zorgen voor de specificatie en verduurzaming van het sociaal gedrag (m.a.w. het bestendigen van het samenlevingsverband)."* **Uit bovenstaande definities kunnen we concluderen dat cultuur:** - zich niet beperkt tot de schone kunsten (muziek, film, toneel, boeken...) maar een algemeen sociaal gegeven is; - niet zomaar onder één noemer te vangen is; - verschilt van **land tot land, van tijd tot tijd, van mens tot mens.** 1.2 De componenten van cultuur ------------------------------ Elke cultuur bestaat uit drie grote componenten: - **de normatieve component** - **de cognitieve component** - **de materiële component** of de materiële uitingen van cultuur (gebouwen, boeken, kleding, kunstwerken) We demonstreren het verschil tussen de drie componenten aan de hand van een vergelijking tussen de middeleeuwse en de renaissancistische cultuur:  Op normatief, cognitief en materieel vlak zitten er tussen verschillende culturen niet alleen verschillen qua tijd, maar ook qua cultuur zelf. Het feit dat een heleboel Vlamingen achterdochtig is ten opzichte van de islamcultuur heeft alles daarmee te maken. Wanneer mensen met een voor hen onbekende cultuur te maken krijgen, zullen ze zich eerst fixeren op de materiële component (= de component die het eerst opvalt) en die veralgemenen (moslimvrouwen lopen gesluierd, joden, dat zijn pijpenkrullen en een hoedje, sikhs dragen een tulband...). Op die manier sluit men zich meestal af van de nieuwe cultuur: inspanningen om de normatieve en cognitieve component te ontdekken, blijven bijgevolg uit. Dat het leren kennen van normatieve en cognitieve component de basisvereiste is om een andere cultuur te leren kennen, heeft de joodse Tachkemonischool in Antwerpen begrepen. Zij breekt uit haar geslotenheid via een uitwisseling met leeftijdgenoten van een katholieke school[^6^](#fn6){#fnref6.footnote-ref}: Door over en weer te discussiëren leren de twee groepen elkaar kennen en krijgen ze inzicht in elkaars culturele componenten. De uitwisseling heeft veelvuldige contacten op facebook gegeven. Opdrachten ========== **1 Bekijk de afbeeldingen. Welke cultuur wordt voorgesteld? Welke component (normatief, cognitief, materieel) valt het meest op? Licht toe.** 1.3 Cultuur door leerprocessen ------------------------------ **Dieren** (met uitzondering van primaten) hebben **geen cultuur**: hun gedragingen worden door ***aangeboren*** **instincten** ingegeven. Elk pasgeboren dier 'weet' instinctief hoe het moet lopen. De **menselijke cultuur** daarentegen moet ***aangeleerd*** worden: een baby van een jaar 'weet' pas hoe hij moet lopen nadat hij eerst het 'loopgedrag' grondig observeerde en bij de eerste stapjes gecoacht wordt door de ouders. Die inwijding in de cultuur begint vanaf de primaire socialisatie. We onderscheiden twee soorten cultuuroverdracht: enculturatie en acculturatie. Een kind verzamelt voortdurend kennis en bouwt die alsmaar meer op: zodoende 'leert' het de cultuur van de maatschappij waarin het leeft. De **socialisatie of het overbrengen van een cultuurpatroon aan één individu** noemen we ook **[enculturatie]**. Een voorwaarde voor enculturatie is dat de ontvanger een onbeschreven blad is (tabula rasa). Door enculturatie leer je wat de groep van jou verwacht en speel je je rol (zie ook primaire en secundaire socialisatie). Na verloop van tijd is je cultuur "geïnternaliseerd". Dhr H. de Jager maakt in dit verband een vergelijking met een ijsberg: Let op: mensen die eenzelfde socialisatie ondergaan (bv. broers) zullen toch steeds aparte individuen blijven. Hoe strikt ook de wetten van de socialisatie gelden:volledige kneedbaarheid bestaat niet Een tweede vorm van **cultuuroverdracht** vindt plaats wanneer een groep haar cultuur doorgeeft (of oplegt) aan een **andere groep**, we spreken dan van **[acculturatie].** In het geval van acculturatie zijn de individuen vooraf reeds in een andere cultuur gevormd. Het openstaan voor acculturatie verrijkt je persoonlijkheid. Wie bijvoorbeeld als student in een uitwisselingsproject in het buitenland heeft gezeten (acculturatie) heeft achteraf meestal een breder blikveld. Uiteraard is dat een kwaliteit die geapprecieerd wordt in het beroepsleven. Sommige mensen (meestal verschansen ze zich in een goed beveiligde middenklassewoning achter een smeedijzeren hek) trachten elke vorm van acculturatie tegen te houden. Anderen daarentegen staan open voor alle mogelijke invloeden. Zo brengt Chinees Nieuwjaar op 10/02/2024 2000 feestvierders samen in Antwerpen:  **Geef zelf voorbeelden van andere evenementen die je uitdagen om een andere cultuur te leren kennen. Leg uit welke vormen van acculturatie jij (minder) leuk vindt.** **Andere voorbeelden van acculturatie:** - fastfoodketens in Europa - jazzmuziek - het christelijk geloof in Zuid-Amerika - de Nederlandse taal op de Antillen en in Zuid-Afrika Opdrachten ========== 1. **België koloniseerde ooit Kongo. Vind je voorbeelden van Belgische acculturatie in Kongo?** 2. **Vind je in ons land, behalve het overnemen van de fastfoodcultuur, nog andere vormen van *veramerikanisering*? Hebben we verder de acculturatie door een ander land ondergaan?** 3. **Lees het onderstaande tekstfragment. Licht toe hoe zowel het dochtertje Anna, als haar moeder te maken krijgen met enculturatie.** *(CHANG, 1998)*[^9^](#fn9){#fnref9.footnote-ref} 1.4 De samenleving kleurt cultuur --------------------------------- Elke samenleving heeft haar eigen vorm van cultuur die zich uit op normatief, cognitief en materieel vlak (zie 1.2 "De componenten van cultuur"). Een Belg die geconfronteerd wordt met een andere cultuur hoor je soms zeggen dat hij "zulke zaken nooit zou doen" (bv. over moslimgewoontes zoals vasten, rituele slachtingen, pelgrimage naar Mekka \...). Andersom kan je ook stellen dat Belgen bepaalde zaken nooit zouden "willen" doen. In het Standaardartikel "*Dit zie ik in België niemand doen*" (2009-03-03) vertellen studenten orthopedagogie van de Karel de Grote-Hogeschool hoe zij op bezoek zijn bij de Roemeense Veronica. Deze jonge vrouw heeft zonet haar baan als verpleegster opgegeven om HIVpositieve kinderen (door hun biologische ouders achtergelaten in een ziekenhuis) te adopteren. Eén van de Antwerpse studenten verwoordt het als volgt: "Dit zie ik in België niemand doen. We zijn te veel op ons eigen leven en welvaart gesteld. Ik kan als twintiger niet alles opgeven om voor deze kinderen te zorgen." [^10^](#fn10){#fnref10.footnote-ref} Hoe meer een cultuur groeit, hoe vrijer ze wordt. Een meer primitieve cultuur heeft heel strakke rolverwachtingen en veel taboes. Dat in de Westerse cultuur op dit ogenblik alle taboes doorbroken zijn, blijkt o.a. uit het boek *Traag naar de hemel* van Evi Hanssen. Hierin deelt ze haar ervaringen over de laatste 22 maanden van het leven van haar moeder, Arlette. In het voorjaar van 2021 kreeg haar moeder te horen dat haar borstkanker was uitgezaaid. [Op 14 maart 2023 nam Evi afscheid van haar moeder, die koos voor een zachte dood.](https://www.dezondag.be/actua/maatschappij/evi-hanssen-schrijft-boek-over-afscheid-mama/) Het boek is een intieme getuigenis van hun gezamenlijke reis, waarin Evi en haar moeder openhartig spraken over het leven, de dood, en hun herinneringen. Evi vroeg haar moeder om spraakberichten in te spreken, die ze na haar dood beluisterde en verwerkte in het boek. [Deze berichten vormen een belangrijk onderdeel van het verhaal en geven een diepgaand inzicht in hun emoties en gedachten tijdens deze moeilijke periode.](https://www.dezondag.be/actua/maatschappij/evi-hanssen-schrijft-boek-over-afscheid-mama/) Hilde Van den Bulck (docent mediacultuur) zegt hierover: Een fragment uit het dagboek van Marie-Rose Morel op haar website: *[24 februari 2009: Chemo II]* *Deze ochtend vertrokken naar het ziekenhuis voor mijn tweede chemo-kuur.* *Begonnen met een oortest om te zien of de chemo geen te erge schade aanricht.* *Beetje gehoorverlies op de zeer hoge tonen. Maar vermits ik momenteel toch geen plannen heb om met dolfijnen te gaan communiceren, zal ik hier niet veel hinder van ondervinden. Dan met lange tanden richting "oncologische gynaecologie ". Niet dat ik daar niet fantastisch ontvangen word, maar gewoon omdat ik baal van spuiten, baxters en alle pijn en misselijkheid die erbij hoort. Maar, u weet het, we staan ervoor en we moeten erdoor. Dus geen geklaag of gezaag.* *Aangekomen installeer ik me in "mijn" kamertje. Zo voelt het toch al aan. De afgelopen maand heb ik hier ook wel heel wat uren vertoefd.* *Bij aankomst krijg ik direct die rottige blaassonde voorgeschoteld om daarna op één-twee-drie de poortkatheter aangeprikt te zien.* *Hopla, mijn eerste chemobaxter druppelt al binnen.* **Meinung** **Enkele andere voorbeelden van cultuurkarakteristieken:** - Verschillen tussen het Westen en China - In mediterraanse samenlevingen is het gewoon dat mannen elkaar kussen bij een ontmoeting, vrouwen doen dat niet. In België is het precies andersom. Op dit ogenblik komt daarin een lichte verandering: - In de States staan baseball en basket nummer één, in Europa is dat voetbal. - In oosterse culturen is het onbeleefd indringend oogcontact te maken, in westerse culturen is het een teken van zelfvertrouwen. - Nationale gerechten verschillen enorm van land tot land. - De Amerikaanse film is helemaal niet te vergelijken met de oosterse of de Franse film - Japan is professioneel op mannen georiënteerd, Zweden en Nederland scoren hoog op vrouwelijkheid. - In India (Bengalen) is "lichaamsgewicht " rechtevenredig met welstand. - In Scandinavische landen is de verhouding vrouwelijke-mannelijke politici ongeveer 50 tegen 50, deze verhouding wordt alsmaar meer 100% voor de mannen naarmate men zuidelijker gaat. Opdrachten ========== **1 Zoek zelf voorbeelden van cultuurverschillen per land. Zet in een linkerkolom de waardes en normen die wij in België hanteren. Maak ernaast een rechterkolom voor een land waar die normen en waardes zeer verschillend zijn:** **België** ---------------------- ------------ -- Godsdienst Rol van man en vrouw Opvoeding Onderwijs Werk Wonen/eten/hygiëne 1.5 ETNOCENTRISME ----------------- Mensen zijn zich bewust van de karakteristieken van hun cultuur ( zie vorige pagina's) en gaan die kenmerken extra in de verf zetten wanneer ze geconfronteerd worden met een andere cultuur. Uiteraard ervaart men daarbij de eigen cultuur als de beste, net zoals ouders hun kind als mooiste kind zien. Het gaat hier om **etnocentrisme** waarbij gevoelens van loyaliteit tegenover het eigene gepaard gaan met negatieve gevoelens voor het vreemde. Dat merk je bijvoorbeeld in de namen die men aan "vreemde volken" geeft: In de oudheid noemden de Grieken alle niet-Grieken "barbaren= stotteraars", de indianen bedachten het woord "eskimo = eter van rauw vlees" omdat ze zelf hun vlees braadden en Amerikanen hadden het een eeuw geleden over "niggers", wij hebben het dan weer over 'kaaskoppen" en "moffen".  Vaak gaat men één bepaalde eigenschap aan een ander volk toekennen en die dan uitvergroten in grappen (bv. zwarten zijn seksbelust, Nederlanders gierig, Spanjaarden lui...). **Uit "De maagd en de neger" Judith Van Istendael** ### 1.5.1 Definitie We maken ons allemaal wel eens schuldig aan etnocentrisch gedrag: het bestempelen van het eigene als superieur aan al het andere. De grote Van Dale omschrijft het als: het zich vastklemmen aan eigen normen en het overwaarderen ervan. Wie is opgegroeid met een bepaald inzicht, neemt dat aan als het beste. Pas als je langdurig blootgesteld wordt aan een andere cultuur, kun je misschien inzien dat jouw ideeën niet eens zo geweldig zijn en dat er meerdere zienswijzen bestaan. Etnocentrisme kan zich uiten van land tot land (bv. nationalisme, chauvinisme) maar kan net zo goed voorkomen in kleinere groepen (bv. in een klas: de computerfanaten versus de leken). In het laatste geval noemen we het "sociocentrisme". Sociocentrisme is van de ene kant "normaal" als element van de secundaire socialisatie (elke jongere heeft wel een favoriete voetbalploeg of vindt de ene jeugdbeweging beter dan de andere). Van de andere kant worden de excessen van sociocentrisme gevoed door de media (bv. Beauty & de nerd). Doordat etnocentrisme en sociocentrisme met vooroordelen en clichés werken, leiden ze automatisch tot discriminatie van diegenen die niet tot de wij-groep behoren. Soms kunnen de gediscrimineerden op hun beurt aan etnocentrisme gaan doen: bv. moslimmeisjes dragen bewust een hoofddoek op school. Hetzelfde verschijnsel doet zich voor in de verhouding "joden- westerlingen". Als reactie op het feit dat westerlingen grappen maken over joden, gaan die laatsten zich net nog meer op zichzelf terugplooien en een etnocentrische kijk op de westerling krijgen. ### 1.5.2 Etnocentrisme op school Uit het eindwerk van Bram Spruyt blijkt dat leerlingen uit meer achtergestelde groepen zich meer etnocentrisch opstellen dan leerlingen uit bevoorrechte groepen en dat autochtone leerlingen die school lopen in groepen met een grote aanwezigheid van allochtone leerlingen zich minder etnocentrisch opstellen.[^11^](#fn11){#fnref11.footnote-ref} In 2009 onderzoekt Elchardus of scholen een invloed hebben op de waarden van jongeren. Hij komt tot de volgende conclusie: ### 1.5.3 Etnocentrisme in politiek De laatste jaren vindt etnocentrisme ook haar weg in de programma's van politieke partijen. Vooral extreem rechts profiteert van de angstgevoelens ten opzichte van het vreemde. Op die manier gaan werklozen en oude bange mensen geloven dat onze maatschappij een stuk beter zou draaien zonder vreemdelingen. Het etnocentrisme van extreem rechts wordt gevoed door het feit dat etnische minderheden dikwijls tot de sociaal laagste klasse behoren en specifieke raskenmerken vertonen. ### 1.5.4 Evolutie etnocentrisme Sinds 11 september 2001 is het etnocentrisme van het westen tegenover de Islam weer enorm verscherpt. Je kan stellen dat de mensonterende behandeling van Iraakse gevangenen in de intussen gesloten Abu Ghraib-gevangenis vlakbij Bagdad daarvan een gevolg is. Net zoals etnocentrisme op school samenhangt met welbevinden, vergroot het etnocentrisme in het algemeen in tijden van crisis. Van die momenten profiteren de grote etnocentrische demagogen (bv. Hitler, Mussolini...) Statistieken bewijzen dat rechts in Vlaanderen het beter doet als het gevoel van welbevinden laag is. Mensen die zich slecht voelen, reageren sneller op een verzuurde manier. Dat blijkt op dit ogenblik in Nieuwerkerken waar moslims een moskee willen maken van een oude kasteelboerderij. Ze zijn bereid daarvoor aan de eigenaar 1 miljoen euro te betalen, op voorwaarde dat de gemeente een plan goedkeurt waarbij er op de hoeve 3 minaretten mogen gebouwd worden. Het Belang van Limburg legt zijn oor te luisteren bij de inwoners van Nieuwerkerken en stuit daarbij op de volgende vormen van etnocentrisme: Opdrachten ========== 1. **Gedraag jij je soms ook etnocentristisch/sociocentristisch? Waar en waarom?** 2. **Zijn niet alle oorlogen uit de hele geschiedenis door etnocentrisme uitgelokt? Geef eventueel uitzonderingen.** 3. **Men zegt wel eens dat soaps etnocentrisme in de hand werken, of net niet. Bespreek en illustreer met een voorbeeld.** 4. **Links beweert:** **Zou je kunnen stellen dat de neoliberale regeringen van de voorbije jaren het etnocentrisme in de hand hebben gewerkt? En zal de oplossing van links werken?** 1.6 HOOFDCULTUUR, SUBCULTUUR EN TEGENCULTUUR -------------------------------------------- Elke cultuur bestaat uit drie soorten cultuur: de **hoofdcultuur** of de dominante cultuur die de toon aangeeft, de **subcultuur** die lichtjes afwijkt van de hoofdcultuur en de **tegencultuur** die reageert tegen de dominante cultuur ### 1.6.1 Hoofdcultuur **De hoofdcultuur is de algemeen aanvaarde cultuur die tijdens de socialisatie aangeleerd wordt. In westerse maatschappijen correspondeert die hoofdcultuur met de cultuur van de** **middenklasse** die procentueel gezien het meest de doorslag geeft. Op sommige momenten probeert de hogere klasse die hoofdcultuur op te trekken tot een hoger niveau maar deze pogingen mislukken meestal wegens de beperkte invloed van de kleine bovenlaag op de grote middenklasse. ***[Twee voorbeelden:]*** 1. In de Belgische **hoofdcultuur** wordt het zogenaamde **verkavelingsvlaams** het meest gebruikt. De term is ooit door Geert van Istendael [^14^](#fn14){#fnref14.footnote-ref} bedacht. Hij bedoelt hiermee de taal die gesproken wordt op de vele verkavelingen in Vlaanderen door mensen die denken dat ze fatsoenlijk spreken. Ze voelen zich te goed voor hun dialect en met 'Hollands' moet je niet aankomen. Het resultaat: een wangedrocht met uitspraken zoals 'hoe noemde-gij?' en 'wadduur iest?'. Doordat dit verkavelingsvlaams op de koop toe gepromoot wordt in de Vlaamse soaps (Buurtpolitie, Familie, Thuis..) is het de taal van de hoofdcultuur. 2. Hoe zit het met de gewoonten van de Vlaming? Radio 2 en Libelle wilden het weten en lanceerden daarom de enquête \'Vraag het de Vlaming\'. De respons was massaal: bijna 14.000 mensen namen deel aan het onderzoek. De resultaten geven ons een idee van de Vlaamse hoofdcultuur. De gemiddelde ochtend van de Vlaming die tot de hoofdcultuur behoort ziet er als volgt uit: - Gsm als wekker (35%) - douchen en aankleden, kleding is de dag ervoor klaargelegd (33%) - ontbijten, krant lezen, mail checken (33%) - broodjes en koffiekoeken als ontbijt op zondag (65%) - tanden poetsen (85%) - brooddoos voor 's middags maken (50%) - zichzelf in de spiegel bekijken voor het buitengaan (66%) ### 1.6.2 Subcultuur Elke hoofdcultuur bestaat uit een hele verzameling van subculturen die afhankelijk zijn van sekse, leeftijd, status, etnische kenmerken, geaardheid... Zo kan je spreken van jeugdcultuur, elitecultuur, arbeiderscultuur, vrouwencultuur, homocultuur... Ieder individu behoort op eenzelfde ogenblik tot een heleboel subculturen. Uiteraard vind je subculturen op alle maatschappelijke terreinen. Vaak herken je een **subcultuur aan de taal**: zo spreken we bv. van vrouwen- en mannentaal, dokterstaal, babytaal, migrantentaal en ook jongerentaal. Je treft ook websites van alle mogelijke subculturen aan die lopen van spreekgroepen voor *uitgetreden priesters* tot kinderen met *aids*. **Elke subcultuur heeft een eigen site.** **Het succes van subculturen hangt nauw samen met de bestaande hoofdcultuur**. Zo kan je zeggen dat de hoofdcultuur van de laatste jaren voor een stuk getekend is door de economische crisis. Dit feit zorgt voor massaal veel kandidaten die tot de subcultuur van het leger willen behoren: **1.6.2.1 Subcultuur: jongerencultuur**[^15^](#fn15){#fnref15.footnote-ref} De Nederlandse socioloog Henk Becker introduceerde begin jaren '90 het generatiedenken. Hij liet zien dat mensen ervaringen die ze tussen formatieve jaren, tussen hun 10^e^ en 25^e^ levensjaar opdoen, meestal de rest van hun leven met zich meedragen. Je jeugd is een belangrijke, vormende periode en het tijdperk waarin je opgroeit is daarop van invloed. Zo is iedereen product van zijn of haar tijd en ontstaat er pakweg elke 15 jaar een nieuwe generatie van mensen die dezelfde maatschappelijke ervaringen opdoen en zo overeenkomsten tonen in houding en gedrag. Iemand die opgroeide in crisistijd staat anders in het leven dan iemand die alleen welvaart en economische groei heeft gekend. En jongeren van nu, die zijn opgegroeid in een tijd waarin internet steeds vanzelfsprekender werd, staan weer anders in het leven dan oudere generaties. +-----------------------------------+-----------------------------------+ | **Millennials** | | | | | | (geboren tussen 1986 en 2000) | | +===================================+===================================+ | Geboren vóór het digitale | | | tijdperk, kunnen zich nog een | | | maatschappij zonder internet | | | voorstellen | | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | Mediageneratie: volgens | | | marketeers zijn ze slimmer, | | | sterker, socialer geworden | | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | Ze missen vaak analytische | | | capaciteiten om digitale bronnen | | | te beoordelen | | +-----------------------------------+-----------------------------------+ +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | | | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | Groeide op in | van | | | decennium | | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | | | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | | | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | | | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ **Jongeren blijven gemiddeld tot hun 26e in \"Hotel Mama\" wonen: \"Onzekerheid is toegenomen\"**[^16^](#fn16){#fnref16.footnote-ref} In 2021 bleven jongeren gemiddeld tot hun 26e thuis wonen. Dat is meer dan een half jaar langer dan het jaar ervoor, én een record, schrijft Het Nieuwsblad. Volgens gezinssocioloog Dimitri Mortelmans (UAntwerpen) ligt de leeftijd waarop jongeren zelfstandig gaan wonen, nu uitzonderlijk hoog. Voornaamste oorzaak: de coronacrisis, en de daaruit voortvloeiende onzekerheid. De leeftijd waarop jongeren Hotel Mama verlaten, neemt elk jaar een beetje toe, gemiddeld met een tot anderhalve maand. In 2012 was dat gemiddeld net geen 25 jaar, in 2020 25,5 jaar. Maar in 2021 steeg het gemiddelde naar 26,2 jaar. In een jaar tijd kwam er dus bijna een jaar bij. De belangrijkste oorzaak hiervoor is - zoals voor veel zaken - de coronacrisis. Dat zegt Dimitri Mortelmans, gezinssocioloog verbonden aan de UAntwerpen. \"Waarom stellen jongeren hun beslissing om het ouderlijke huis te verlaten uit? Algemeen heeft dat economische redenen. Onzekerheid speelt een grote rol. Als men thuis vertrekt, wil men het goed doen, niet met hangende pootjes terugkeren omdat het niet gelukt is\", zegt Mortelmans. \"De coronacrisis heeft ervoor gezorgd dat die onzekerheid toegenomen is. Zal het wel in orde komen? Als reactie hebben jongeren hun plannen uitgesteld.\" De coronacrisis speelt op een nog andere manier een rol, denkt Mortelmans. \"Heel veel koppels zijn niet gevormd tijdens corona. Daten was moeilijker, elkaar ontmoeten was moeilijker, er waren geen gelegenheden of festiviteiten\... Er zijn minder koppels ontstaan, en ook dat maakt dat mensen langer thuis blijven wonen.\" Het Europese gemiddelde waarop mensen het huis verlaten, is 26,5 jaar. Met 26,2 jaar zit België daar dus net iets onder. De Zweden zijn het snelst, daar gaan jongeren gemiddeld op 19 jaar het huis uit, in Portugal blijven ze dan weer het langst hangen, tot hun 33e.  \"Je ziet doorheen Europa een duidelijke verschuiving van noord naar zuid\", zegt Mortelmans. \"In Scandinavische landen zijn ze veel vroeger. Een aantal van die landen hebben ook een heel gericht beleid om jongeren snel het huis uit te te krijgen, bijvoorbeeld een jongerenpremie. In zuidelijker landen is de familiale cultuur belangrijker, waardoor mensen langer gebonden blijven aan hun ouderlijke huis.\" En het economische aspect? \"Voor een stuk heeft het met arbeidsmarkt te maken, ook weer om de onzekerheid tegen te gaan. In het Verenigd Koninkrijk gaat men sneller op eigen benen staan dan bij ons, maar dat komt door de flexibiliteit van de arbeidsmarkt daar. Als je daar werkloos wordt, de arbeidsmarkt is zo flexibel dat je snel ergens aan de slag kan. En dat gaat de onzekerheid tegen.\" **Nog geen daling in zicht** Hoe ziet Mortelmans de situatie evolueren? \"Ik verwacht voor volgend jaar nog geen daling. We worden momenteel met een nieuwe onzekerheid geconfronteerd, de hoge inflatie.\" De hoge huurprijzen en de dure energie maken met andere woorden dat jongeren niet snel alleen gaan wonen. \"Als dit alles achter de rug is, verwacht ik wel een nivellering of een daling. Elk jaar komt er wel wat tijd bij, maar de leeftijd is nu wel uitzonderlijk hoog.\" #### 1.6.2.2 Subcultuur: problemen Het typeert een (sub)cultuur dat de leden die tot de cultuur behoren, ze alsmaar proberen beter te maken. Wanneer problemen ontstaan, probeert men die op te lossen om de cultuur te verbeteren. **Enkele voorbeelden:** 1. In het artikel "**'Is het hoogste goed echt dat iedereen in korte broek naar de jeugdbeweging trekt?'**[^17^](#fn17){#fnref17.footnote-ref} haalt men verschillende redenen aan waarom jeugdbewegingen als "te wit" worden beschouwd: 1. [Toegankelijkheid: Jongeren met een migratieachtergrond of uit lagere sociaaleconomische klassen vinden minder vaak hun weg naar traditionele jeugdbewegingen^1^.](https://sociaal.net/opinie/gent-europese-jongerenhoofdstad-jeugdwerk-jeugdbeweging/) 2. [Culturele verschillen: De activiteiten en waarden van jeugdbewegingen sluiten soms niet aan bij de culturele achtergrond van sommige jongeren.](https://sociaal.net/opinie/gent-europese-jongerenhoofdstad-jeugdwerk-jeugdbeweging/) 3. [Economische drempels: De kosten voor deelname aan jeugdbewegingen kunnen een barrière vormen voor gezinnen met een lager inkomen.](https://sociaal.net/opinie/gent-europese-jongerenhoofdstad-jeugdwerk-jeugdbeweging/) 2. In de meeste scholen heeft men een subcultuur van taalbeleid met de bedoeling taalzwakke leerlingen bij te sturen zodat ze beter kunnen functioneren in de schoolcultuur. 3. In het Belgische voetbal komen autochtone jonge Belgen niet 100% aan de bak omdat er te veel buitenlandse spelers naar hier worden gehaald. Daaraan probeert men de laatste jaren iets te doen. Opdrachten ========== 1. **Beschouw je jezelf als lid van de jongerencultuur zoals beschreven in 1.6.2.1?** 2. **Behoor je ook tot een bepaalde subcultuur die probeert een aantal zaken te verbeteren? Leg uit hoe.** 3. **Tot welke andere subculturen reken je jezelf?** 4. **Populaire tv-series (of films, of popsterren) kunnen ook een subcultuur doen ontstaan. Bijvoorbeeld de subcultuur van 'Potterheads' (fans van de films Harry Potter). Ken je er zo nog andere?** ### 1.6.3 Tegencultuur Een subcultuur is een onderdeel van de hoofdcultuur: normen en waarden van beide culturen staan met elkaar in verband. Een tegencultuur daarentegen zet zich af tegen de normen en de waarden van de hoofd(sub)cultuur en creëert eigen normen en waarden. Daarmee zet ze zich af tegen de hoofdcultuur door een tegenmacht te creëren die de oorspronkelijke cultuur provoceert. In tegenstelling tot hoofdcultuur en subculturen groeit ze niet door socialisatie maar wordt ze op een bepaald moment in het leven geroepen. De hoofdcultuur gebruikt sociale controle om de tegencultuur in de gaten te houden en te straffen indien nodig. **Voorbeelden van tegencultuur:** - De *hippies* van de jaren '60 zetten zich af tegen de bestaande cultuur door flowerpower, drugs en rock-and-roll te cultiveren. - Sektes (bv. Scientology Church) scheppen een eigen wereld waarbij ze hun leden zoveel mogelijk van de hoofdcultuur proberen af te zonderen. - Straight-edge is een vorm van tegencultuur in de jaren '90 die zich profileert als reactie tegen de subcultuur van de *punk/hardcore scene*. In zekere zin reageert ze ook tegen de hoofdcultuur doordat ze een aantal zaken weigert die algemeen aanvaard zijn ( bv. sigaretten, alcohol). - Communes - Hackers - Krakers - Drag queens - Zelfs in de literatuur vind je voorbeelden van tegencultuur waarbij auteurs hun lezers proberen te provoceren door iets te schrijven dat indruist tegen de normen. Paul Mennes, Ronald Giphart en Herman Brusselmans situeren zich in deze literaire tegencultuur. De laatste paar jaren is er een nieuwe tegencultuur ontstaan. Jan Hertoghs spreekt in Humo van "Drop-outs"[^18^](#fn18){#fnref18.footnote-ref}: *(HUMO)* Opdrachten ========== 1. **Lees het tekstfragment van Brusselmans en geef aan waarom we spreken van literaire tegencultuur.** *(BRUSSELMANS, 1999)*[^19^](#fn19){#fnref19.footnote-ref} 2. **Bekijk onderstaande afbeeldingen. Benoem de cultuur en beschrijf haar kenmerken. Sub- of tegencultuur?** 2. Cultuureducatie ================== 2.1 Begripsomschrijving ----------------------- **Definitie educatie volgens Van Dale:** **Definitie educatie uit Schauvliege, J. en Smet, P., *Groeien in cultuur. Conceptnota cultuureducatie,* 2012** **Definitie cultuureducatie volgens Mart Martens:** **Definitie cultuureducatie uit 'Gedeeld / Verbeeld' 2008**[^20^](#fn20){#fnref20.footnote-ref}**:** Elke vorm van educatie die cultuur als doel of middel inzet. Volgens een focusgroep van kunst- en cultuurbeleidmakers is cultuur de algemene term, gebruikt om alles wat in een cultuur voorkomt, te beschrijven. Dit omvat twee terreinen: kunst en erfgoed. **Kunsteducatie** is de educatie in kunsttakken als muziek, dans, beeldende kunst, dramatische kunst en media Onder **erfgoed** verstaat men de historische en hedendaagse invloed van cultuur, wat zowel het immateriële erfgoed omvat -- zoals verhalen en liederen -- als monumenten, archieven en andere materiële aspecten. Verder werd erop gewezen dat 'cultuur' een aantal socio- culturele gebeurtenissen omvat, zowel voor volwassenen als kinderen (uit 'Kunst- en cultuureducatie in Vlaanderen' 2007). **Cultuur** Binnen haar opdracht beschouwt de Commissie 'cultuur' als betekenisgeving. Mensen geven al handelend en communicerend betekenis aan de werkelijkheid. Meer concreet kunnen we cultuur omschrijven als een sociaal gedeeld betekenisfonds waaruit we putten wanneer we denken, handelen of communiceren. Met andere woorden: cultuur maakt interactie mogelijk tussen mensen onderling en tussen mensen en dingen (media). Cultuur omvat bijgevolg taal, muziek, beelden, gebaren, fysieke objecten (gebouwen, boeken, schilderijen), kennis, opvattingen, normen,... Op die manier maken kunst, erfgoed en media integraal deel uit van cultuur. (uit 'Gedeeld / Verbeeld' 2008) **Kunst** In het verlengde van de werkdefinitie voor cultuur, beschouwen we kunst als een bewuste interpretatie en transformatie van het gedeelde betekenisfonds met een observeerbare realisatie als resultaat. Dit proces veronderstelt een zeker vakmanschap en expressiviteit, een vermogen om toeschouwers te raken en een interpretatie van de dagelijkse werkelijkheid. Dit proces kan culturele gewoontes bevestigen of verankeren, maar zal vaker culturele gewoontes doorbreken (en bijgevolg een element van culturele vernieuwing met zich meebrengen). (Gedeeld / Verbeeld 2008) Er zijn verschillende disciplines waaronder men in Vlaanderen kunst verstaat: beeldende kunst, schrijfkunst, literatuur, zang, dans, theater,...(uit 'Kunst- en cultuureducatie in Vlaanderen' 2007[^21^](#fn21){#fnref21.footnote-ref}). **Kunsteducatie** Elke vorm van educatie die kunst en/of kunstzinnige middelen en technieken als doel vooropstelt of als middel inzet. [Als doel]: passieve en actieve (participatieve en creatieve) kennismaking met, verwerven van inzicht in en beleving van kunst tot doel [Als middel]: kunst is een instrument om educatieve doelen te bereiken die zich buiten het domein van kunst bevinden (uit 'Gedeeld / Verbeeld' 2008) **Erfgoed** Onder erfgoed verstaan we alle materiële en immateriële uitingen en sporen van menselijke handelingen uit het verleden en het heden, waaraan we als individu of als samenleving in het heden bewust of onbewust een waarde hechten voor de toekomst. (uit 'Gedeeld / Verbeeld' 2008) **Erfgoededucatie** Elke vorm van educatie die erfgoed als doel of als middel inzet. [Als doel]: passieve en actieve (participatieve en creatieve) kennismaking met, verwerven van inzicht in en beleving van erfgoed als doel [Als middel]: erfgoed is een instrument om educatieve doelen te bereiken die zich buiten het domein van erfgoed bevinden (uit 'Gedeeld / Verbeeld' 2008) **Media** De term 'media' wijst op de middelen waarmee we materiële en immateriële uitingen en gegevens met ons individueel en collectief betekenisfonds verbinden. Media maakt de communicatie tussen mensen mogelijk. (uit 'Gedeeld / Verbeeld' 2008) **Media-educatie** Elke vorm van educatie die media als doel of als middel inzet. [Als doel]: passieve en actieve (participatieve en creatieve) kennismaking met, verwerven van inzicht in en beleving van media tot doel [Als middel]: media is een instrument om educatieve doelen te bereiken die zich buiten het domein van media bevinden. (Gedeeld / Verbeeld 2008) 2.2 Cultureel erfgoed, wat is dat? ---------------------------------- 2.2.1.Een omschrijving ---------------------- Cultureel erfgoed met enkele woorden trachten te omschrijven is geen sinecure. Het is immers in ontzettend veel aspecten van het dagelijks leven aanwezig. Cultureel erfgoed (cfr. Latijn: patrimonium) toont zich in allerlei en in heel uiteenlopende contexten. Erfgoed vind je dus overal. Alleen: we herkennen of benoemen het niet altijd als dusdanig, misschien juist omdat het zo alom aanwezig is. **Erfgoed** is alles wat we hebben overgeërfd van vorige generaties en wat we al doende zelf aanmaken voor volgende generaties. Dit zowel in materiële zin ( voorwerpen, gebouwen,...) als in immateriële zin ( verhalen), zij het ongeacht waarde of emotionele betekenis. Aan **cultureel erfgoed** daarentegen hechten we als groep, als gemeenschap wel een belangrijke waarde. Dergelijk erfgoed functioneert als een krachtig symbool voor wie we zijn en wat we doen. We omschrijven cultureel erfgoed als: - datgene wat groepen mensen op een bepaald moment en op een bepaalde plaats waardevol vonden - om te bewaren en te beschermen - en vandaag de dag respectvol integreren in een samenleving - om aan volgende generaties door te geven De term "erf-goed" verwijst naar het verleden: het gaat om geërfde goederen, sporen uit het verleden. Het zijn sporen die vandaag nog zichtbaar of voelbaar zijn: hedendaagse sporen uit het verleden. Erfgoed is geen statisch begrip: de inhoud verandert voortdurend. Daarom kan erfgoed nooit een afgerond begrip zijn. Onze inzichten van vandaag zijn onvermijdelijk niet die van gisteren of morgen. Bewust of onbewust leven we met z'n allen binnen een gestructureerde omgeving. Die structuur is continu in beweging. Wat ons vandaag nog bindt, doet dat overmorgen misschien niet meer. Er wordt overboord gegooid, maar net zo goed aan boord genomen. De gevolgen van de keuze van wat we moeten bewaren zijn ingrijpend. ### 2.2.2 Diverse types van erfgoed[^22^](#fn22){#fnref22.footnote-ref} {#diverse-types-van-erfgoed} We maken een onderscheid tussen *tastbaar* en zichtbaar- dus *materieel* erfgoed en *niettastbaar* of *immaterieel* erfgoed. Het materieel erfgoed kunnen we nog eens onderverdelen in verplaatsbaar of roerend en niet-verplaatsbaar (onroerend) erfgoed. +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | Tastbaar of materieel | | | +=======================+=======================+=======================+ | Verplaatsbaar of | | | | roerend | | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ | Voorbeelden: | | | | | | | | Schilderijen, | | | | beelden, juwelen, | | | | zegels, munten, | | | | boeken, films, | | | | muziekinstrumenten, | | | | foto's, | | | | | | | | \... | | | +-----------------------+-----------------------+-----------------------+ Dit onderscheid is relatief. Tastbaar en niet-tastbaar zijn namelijk veelal verbonden met elkaar. Het ene krijgt vaak pas betekenis door het andere. Een voorbeeld: Het is tastbaar: *Het horloge van opa. Het is oud en getuige van een oude techniek.* Anderzijds ook weer niet: *Het verhaal over het horloge dat iedereen in de familie wel kent waarbij opa erin slaagde om het horloge van zijn vader toch niet achter te laten in de oorlog.* Die twee hebben een (intense) relatie: *Het horloge van opa heeft meer waarde voor zijn familie omdat er een heldhaftig verhaal aan verbonden is.* Het verhaal bij het object vertelt zoveel meer dan het object op zich. Dat krijgt op die manier een context en komt "tot leven". ### 2.2.3 Waarom wordt iets "cultureel erfgoed"? In een cultuur bestaat een soort van algemeen gevoel dat bepaalt welke zaken het waard zijn als "erfenis van het verleden" beschouwd te worden. (Vgl. kunst) Volgens de common sense maakt dus iets deel uit van het cultureel erfgoed als we er een zekere waarde in zien. We delen als het ware het gevoel dat iets waardevol is. [2.2.3.2 Maatschappelijke waarde] Cultureel erfgoed is een venster op het verleden. We krijgen inzicht in het leven en de geschiedenis van onze voorouders en daardoor ook in onszelf en het leven van vandaag. Daarnaast brengt cultureel erfgoed ons in contact met de levenswijzen binnen andere culturen. Via cultureel erfgoed kunnen we tradities en gebruiken uit deze culturen trachten in een context te plaatsen en zo beter te begrijpen. De belangrijke maatschappelijke waarde van erfgoed schuilt dus in het vormen van een brug tussen verleden, heden en toekomst én in de wisselwerking tussen diverse culturen. Daarnaast impliceert erfgoed ook een maatschappelijke opdracht: het erfgoed beschermen en overdragen aan toekomstige generaties. [2.2.3.3 Wetenschappelijke betekenis] We kunnen erfgoed ook wetenschappelijk benaderen: als "betekenisvol document" om gebeurtenissen en processen in de geschiedenis te duiden. Zo zijn archeologische vondsten bijvoorbeeld belangrijke bronnen om onze historische kennis te vergroten. Dankzij deze betekenis leert erfgoed ons iets over vroegere samenlevingen. ### 2.2.4 Erfgoed en duurzaamheid Cultureel erfgoed is kwetsbaar en wordt vaak ernstig bedreigd. Zo werd tijdens de wereldoorlogen heel wat erfgoed vernield. Ook urbanisatie, armoede, natuurrampen en milieuvervuiling tasten erfgoed aan. Culturele sites hebben vaak te lijden onder het massatoerisme. Werelderfgoedlijst (21-05.2015) Palmyra, Tadmur in het Arabisch, staat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO vanwege de vele antiquiteiten die de woestijnstad huisvest. Gevreesd wordt dat de waardevolle ruïnes door IS zullen worden vernietigd als de terreurgroep de controle overneemt. Syrië heeft al honderden standbeelden uit de door IS-strijders belegerde historische stad verplaatst naar \'veilige locaties\'. Dat zei Maamoun Abdulkarim, directeur archeologisch erfgoed van de Syrische regering, tegen persbureau Reuters. Abdulkarim riep het Syrische leger, de oppositie en de internationale gemeenschap op om Palmyra te hulp te schieten. \'We vrezen nu vooral voor het museum en voor de grote monumenten die we niet kunnen verplaatsen. Dit is een strijd die de hele wereld aangaat.\' ### 2.2.5. Erfgoed en diversiteit ### 2.2.6 Bescherming van cultureel erfgoed Materieel:....................................................................................................... 2.3 Spelers in het Vlaamse erfgoedveld -------------------------------------- ### 2.3.1 Erfgoedcellen en -verenigingen ##### Het beleidskader - het in kaart brengen van het lokale of regionale erfgoed. - het erfgoed uit de eigen stad of regio toegankelijk maken voor een zo breed mogelijk publiek. - het bevorderen van de samenwerking tussen de verschillende erfgoedzorgers en het uitbouwen van netwerken. - ijveren voor het behoud en het beheer van het erfgoed bv. tumuli van Gingelom, archeologische site van Veldwezelt (Lanaken) ### 2.3.2 Erfgoedcellen in Limburg - [[ECRU-Erfgoed] [ ] w](http://www.erfgoedcelmijnerfgoed.be/)il een duurzaam erfgoedbeleid uitwerken voor de 6 mijngemeenten in Limburg: As, Beringen, Genk, Heusden-Zolder, Houthalen-Helchteren en Maasmechelen. - [[Erfgoedcel Haspengouw]](http://www.erfgoedcelhaspengouw.be/) wil een dynamisch erfgoedbeleid in Haspengouw voeren samen met de gemeenten Bilzen, Borgloon, Gingelom, Heers, Hoeselt, Nieuwerkerken, Riemst, Sint-Truiden, Tongeren en Voeren. ### 2.3.3 Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed (PCCE) 1. Het verzamelen en raadpleegbaar maken van informatie en documentatie (wat was er?) 2. Het aanzetten tot een degelijk behoud en beheer (wat is er?) 3. Het stimuleren van een projecten - ontsluitingswerking (wat zijn de mogelijkheden voor de toekomst?). - de verdere uitbouw van het PCCE tot een werkbaar en efficiënt kenniscentrum, trefpunt en steunpunt - het overtuigen van beleidsverantwoordelijken, eigenaars en bewoners van het belang van cultureel erfgoed voor de kwaliteit van de leefomgeving - het uitbouwen en begeleiden van een netwerk van erfgoedactoren, die in staat zijn hun erfgoed te beheren en te ontsluiten  ### 2.3.4 FARO ##### OPDRACHTEN 1. Wat is de organisatie 'Ecru'? 2. Zoek op de website van FARO en Herita - een vorming/cursus/studiedag die je in de toekomst zou willen volgen (waarom?) - een erfgoedevenement waaraan je zou deelnemen (waarom?) - een activiteit waaraan je met kinderen zou willen deelnemen (waarom?) - een interessante publicatie die je wil lezen (waarom?)........................................................................................................................... 2.4. Erfgoededucatie -------------------- ### 2.4.1 Erfgoededucatie in een ruimer kader: cultuureducatie doorgelicht - Niet alle kinderen en jongeren kunnen genieten van een degelijke kunst-en cultuureducatie. Veel hangt af van hun afkomst, financiële en culturele mogelijkheden van hun ouders, het al dan niet terechtkomen in een kunstzinnige school of in de klas van een cultuurminnende leerkracht. - Cultuureducatie kan verstrekkende gevolgen hebben: de leerresultaten van kinderen verbeteren, zeker het leren van talen, het begrijpend en genietend lezen. Leerlingen en ouders gaan positiever tegen de school leren aankijken. - In de aandacht voor kunst en cultuur in het Vlaams onderwijs zit onvoldoende structuur en continuïteit. Er blijkt geen duidelijke leerlijn van het kleuteronderwijs tot het secundair onderwijs te zijn. Kunst en cultuureducatie bestaan voornamelijk uit losse projecten. - Er is te weinig samenwerking tussen onderwijs en de culturele sector. Cultuurprojecten worden al te vaak gezien als element van promotie of competitie, om bijvoorbeeld mee uit te pakken op schoolfeesten of opendeurdagen. Deze benadering heeft tot gevolg dat het product belangrijker wordt dan het proces. - De expertise van evaluatie van kunst -en cultuureducatie is erg beperkt, ook in de lerarenopleiding. - *een continue leerlijn*: het kleuter- en leerplichtonderwijs bieden alle kinderen en jongeren aan de hand van een ononderbroken leerlijn zowel kennis, vaardigheden en attitudes als een persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling bieden. ### 2.4.2 Erfgoededucatie: steeds een meerwaarde - Jongeren moeten in de eerste plaats respect leren opbrengen voor cultureel erfgoed: zij zijn immers de toekomstige beheerders van erfgoed. - Daarnaast is het belangrijk dat jongeren inzicht krijgen in de manier waarop mensen betekenis geven aan de hen omringende wereld. Ze moeten inzien dat dat niet alleen gebeurt via gesproken of geschreven taal maar ook via beelden, verhalen of andere sporen. Jongeren moeten met andere woorden "meervoudig geletterd" worden. - Ook het leren omgaan met de manier waarop het verleden zich in het heden manifesteert kan via erfgoed. De nadruk ligt hier op het kritisch kunnen omgaan met de verschillende interpretaties die over het verleden bestaan. - Erfgoed kan ook identiteitsvormend werken: wanneer jongeren zich verdiepen in de (im)materiële wereld die hen omgeeft, weten ze waar ze vandaan komen, krijgen ze meer inzicht in het heden en de plaats die ze daarin innemen. - Tenslotte kan erfgoededucatie een krachtige leeromgeving bevorderen. Erfgoed heeft aanknopingspunten met vrijwel alle vakken en leerdomeinen en biedt dus ook de mogelijkheid om vakoverschrijdend te werken. ### 2.4.3 Ontwikkelingsdoelen, eindtermen en basiscompententies in verband met erfgoed ### 2.4.4 Erfgoededucatie en multiperspectiviteit ### 2.4.5 Erfgoededucatie in de praktijk - het *prijskaartje*: gezien de traditionele invulling van het begrip erfgoed worden vaak steden of musea bezocht. De verplaatsingsonkosten die dergelijke schooluitstappen met zich meebrengen zijn meestal erg hoog. - *tijdsgebrek*: leerkrachten vrezen dat ze hun jaarprogramma niet kunnen afwerken omdat ze erfgoededucatie als een extra activiteit beschouwen. Erfgoededucatie zit echter vervat in ontwikkelingsdoelen en eindtermen (zie 2.4.3). - *gebrek aan kennis over de sector en zijn aanbod*: leerkrachten zijn vaak weinig vertrouwd met de erfgoedinstanties en hun aanbod. Soms vinden leerkrachten ook dat ze te laat op de hoogte gebracht worden van initiatieven rond erfgoed. Ze kunnen de aangeboden activiteiten dan niet meer inpassen. Een actieve en permanente samenwerking met lokale erfgoedinstanties (o.a. erfgoedcellen en heemkundige kringen) is daarom aangewezen. +-----------------------------------------------------------------------+ | van DREMPELS naar IMPULSEN | | | | -hoog prijskaartje -ruim en dynamisch | | | | -tijdsgebrek -via erfgoededucatie | | | | -gebrek aan kennis -samenwerking met de sector | | over de sector en zijn aanbod | +-----------------------------------------------------------------------+ ### 2.4.6 Erfgoededucatie: als doel of als middel - *als middel*: - *als doel*:  ##### Monumenten en landschappen +-----------------------------------------------------------------------+ | Monumenten en landschappen bevatten onder andere: | | | | abdijen, kerken, kathedralen, kapellen, | | | |...of het religieus erfgoed | | | | kastelen, forten, vestingwerken, kazernes, | | | |...of het militair erfgoed boerderijen, schuren,... of het | | agrarische erfgoed fabrieken, bruggen, tunnels, molens, | | | |...of het industrieel erfgoed | | | | stadhuizen, torens, scholen, overheidsgebouwen, parken, | | | |...of het openbaar erfgoed | | | | burgerhuizen, herenhuizen, winkels, woonblokken, | | | |...of het burgerlijk erfgoed grafheuvels,ruïnes, potscherven, | | | |...of het archeologisch erfgoed | | | |.... | +-----------------------------------------------------------------------+ ##### Je rol als leerkracht ##### Voorbeeldprojecten + opdracht ##### Musea +-----------------------------------------------------------------------+ | Musea omvatten onder andere: | | | | schilderijen, beelden, tekeningen, | | | |...of kunstcollecties | | | | stoelen, behangpapier, bestek, | | | |...of toegepaste kunst | | | | pijlpunten, potscherven, grafgiften, | | | |...of archeologische collecties maskers, schoolgerief, textiel, | | | |...of volkskundige/etnografische collecties | | | | stoommachines, zagen, ploegen, | | | |...of technische collecties mineralen, planten, dinogeraamtes, | | | |...of natuurhistorische collecties trompetten, piano's, partituren, | | | |...of musicologische collecties hoeden, rokken, patronen, | | | |...of kledingcollecties tanks, uniformen, tenten, | | | |...of militaire collecties | | | |.... | +-----------------------------------------------------------------------+ ##### Je rol als leerkracht ##### Voorbeeldproject + opdracht ##### Volkscultuur +-----------------------------------------------------------------------+ | Volkscultuur omvat onder andere: | | | | wie zijn je voorouders? Hebben ze een wapenschild?, | | | |...of genealogie | | | | het verhaal van je huis, dorp, | | | |...of heemkunde en lokale geschiedenis stoommachines, proefbuizen, | | | |...of industriële archeologie | | | | sagen en legende, feesten en rituelen, | | | |...of volkskunde | | | | wijkfeesten, reuzenstoeten, | | | |...of buurtwerking | | | | Chinees nieuwjaar, driekoningen, | | | |...of culturele diversiteit streektaal, turbotaal, | | | |...of dialectologie | | | | interviews over het dagelijks leven in wereldoorlog II, | | | |...of mondelinge geschiedenis | | | | Brussels lof of Hasseltse jenever, | | | |...of streekgastronomie | | | | Ambrozijn, Kadril, | | | |...of volksmuziek voetballen, knikkeren, | | | |...of volkssporten | | | |........ | +-----------------------------------------------------------------------+ ##### Je rol als leerkracht ##### Voorbeeldproject + opdracht ##### Mondeling erfgoed +-----------------------------------------------------------------------+ | Mondeling erfgoed omvat onder ander verhalen over: | | | | snoepgoed vroeger en nu, | | | |...of voedingsgewoontes | | | | het vormsel van oma en opa, mama en papa, | | | |...of rituelen | | | | gebouwen en hun bewoners, buren , passanten, | | | |...of architectuur | | | | straat- en schoolspelletjes, | | | |... of sport en spel | | | | op de vlucht gaan de overwinning, | | | |...of oorlog en vrede | | | | hoe ( over) leven zonder tv, internet, gsm,...of technologie | +-----------------------------------------------------------------------+ ##### Je rol als leerkracht ##### Archieven ::: {.section.footnotes} ------------------------------------------------------------------------ 1. ::: {#fn1} P. Bouman: Fundamentele sociologie, p. 47.[↩](#fnref1){.footnote-back} ::: 2. ::: {#fn2} Peter Lombaert: Sociologie p. 28.[↩](#fnref2){.footnote-back} ::: 3. ::: {#fn3} [[http://www.oneworld.nl/lagerhuis/p\_faq\_ns.asp?strRubricName=Globalisering]](http://www.oneworld.nl/lagerhuis/p_faq_ns.asp?strRubricName=Globalisering) [↩](#fnref3){.footnote-back} ::: 4. ::: {#fn4} Nederlandse Unesco Commissie. (z.d.). *Cultuur en erfgoed*. Geraadpleegd op 20 augustus 2024, van https://www.unesco.nl/nl/domein/cultuur-en-erfgoed[↩](#fnref4){.footnote-back} ::: 5. ::: {#fn5} J. Vranken:Het speelveld en de spelregels, p. 103.[↩](#fnref5){.footnote-back} ::: 6. ::: {#fn6} "Joden? Dat zijn pijpenkrullen en een hoedje." in DE STANDAARD, 2009-02-19[↩](#fnref6){.footnote-back} ::: 7. ::: {#fn7} Grondbeginselen der sociologie" Dr. H. de Jager e.a. , p.258-259.[↩](#fnref7){.footnote-back} ::: 8. ::: {#fn8} VRT NWS. (2024, 10 februari). Chinees Nieuwjaar in Antwerpen. Geraadpleegd op 20 augustus 2024, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/02/10/chinees-nieuwjaar-antwerpen/[↩](#fnref8){.footnote-back} ::: 9. ::: {#fn9} 9 Lan Samantha Chang: Verlangen p. 51.[↩](#fnref9){.footnote-back} ::: 10. ::: {#fn10} "Dit zie ik in België niemand doen" door Johan Decrom in DE STANDAARD, 02-03-09[↩](#fnref10){.footnote-back} ::: 11. ::: {#fn11} http://site.kifkif.be/kifkif/nieuws.php?nws\_id=1478&page\_class=&open\_menu\_id=[↩](#fnref11){.footnote-back} ::: 12. ::: {#fn12} "Mogen we hier dan nog vissen?" in Het Belang van Limburg", 2009-02-19, p. 3.[↩](#fnref12){.footnote-back} ::: 13. ::: {#fn13} http://www.sap-rood.be/cm/index.php?Itemid=54&option=com\_content[↩](#fnref13){.footnote-back} ::: 14. ::: {#fn14} Geert van Istendael: Het Belgische labyrint : p. 101 e.v.[↩](#fnref14){.footnote-back} ::: 15. ::: {#fn15} Youngworks. [[(z.d.)**Generatie Y, Z en A: een overview van de generaties**]^1^.](https://edgeservices.bing.com/edgesvc/chat?udsframed=1&form=SHORUN&clientscopes=chat,noheader,udsedgeshop,channelstable,ntpquery,devtoolsapi,udsinwin11,udsdlpconsent,udsfrontload,cspgrd,&shellsig=f782c1d4faf2fe2738e784e816177cd1b9eb8294&setlang=nl&lightschemeovr=1&udsps=0&udspp=0#sjevt%7CDiscover.Chat.SydneyClickPageCitation%7Cadpclick%7C0%7Ca11c2e02-9ea4-4e1e-b0d7-e963d4c13766) Onderwijs van Morgen. Geraadpleegd op 22 augustus 2024, van https://www.onderwijsvanmorgen.nl/generatie-y-z-en-a-een-overviewvan-de-generaties/[↩](#fnref15){.footnote-back} ::: 16. ::: {#fn16} VRT NWS. [[(2022, 5 september)*Jongeren blijven steeds langer thuis wonen*]^1^.](https://edgeservices.bing.com/edgesvc/chat?udsframed=1&form=SHORUN&clientscopes=chat,noheader,udsedgeshop,channelstable,ntpquery,devtoolsapi,udsinwin11,udsdlpconsent,udsfrontload,cspgrd,&shellsig=f782c1d4faf2fe2738e784e816177cd1b9eb8294&setlang=nl&lightschemeovr=1&udsps=0&udspp=0#sjevt%7CDiscover.Chat.SydneyClickPageCitation%7Cadpclick%7C0%7C88c04d63-3bc3-46c1-8276-ec1f57fe0d82) Geraadpleegd op 22 augustus 2024, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/09/05/jongeren-blijven-steeds-langer-thuis-wonen/[↩](#fnref16){.footnote-back} ::: 17. ::: {#fn17} El-Bazioui, H. (2024, februari 16). *Is het hoogste goed echt dat iedereen in korte broek naar de jeugdbeweging trekt?* Sociaal.Net. https://sociaal.net/opinie/gent-europese-jongerenhoofdstad-jeugdwerkjeugdbeweging/[↩](#fnref17){.footnote-back} ::: 18. ::: {#fn18} Jan Hertoghs: "De nieuwe drop-outs" in Humo, 03-02-09, p. 140 e.v.[↩](#fnref18){.footnote-back} ::: 19. ::: {#fn19} Herman Brusselmans: Het einde van mensen in 1967, p.87.[↩](#fnref19){.footnote-back} ::: 20. ::: {#fn20} CANON, Eindrapport van de commissie onderwijs (september 2008), Gedeeld Verbeeld[↩](#fnref20){.footnote-back} ::: 21. ::: {#fn21} BAMFORT A. (september 2007), kunst en cultuureducatie in Vlaanderen[↩](#fnref21){.footnote-back} ::: 22. ::: {#fn22} Indeling gebaseerd op DE TROYER, V., VERMEERSCH, J., e.a., [Erfgoed in de klas: Een handboek voor] [leerkrachten], Antwerpen, 2005.[↩](#fnref22){.footnote-back} ::: 23. [[↩](#fnref23){.footnote-back}]{#fn23} 24. [[↩](#fnref24){.footnote-back}]{#fn24} :::