Computer Theory Copy (1) PDF

‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫ببەشی سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫کارامەییەکانی کۆمپیوتەر‬ ‫والمكونات)‬ ‫ّ‬ ‫کۆمپیوتەر‪ :‬بەش وپێ...

‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫ببەشی سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫کارامەییەکانی کۆمپیوتەر‬ ‫والمكونات)‬ ‫ّ‬ ‫کۆمپیوتەر‪ :‬بەش وپێکهاتەکان الحاسوب (األجزاء‬ ‫مێژووی داهێنانی کۆمپیوتەر‬ ‫لەڕاستیدا مێژووی بیرۆکەی داهێنانی کۆمپیوتەر دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمانێکی زوو‪ ،‬بەدیاریکراوی سەدەی‬ ‫حەڤدەهەم و دواتر کاتێک ئامێری "چورتکە" ئاباکوس ‪ Abacus‬وەک یەکەم ئامێر بەکارهێنراوە بۆ‬ ‫ئەنجامدانی کرداری ژماردن‪ ،‬دواتر زانای فەرەنسی بالیز پاسکال ‪ Blaise Pascal‬لە ساڵی ‪ ١٦٤٢‬یەکەم‬ ‫مەکینەی ژمارەیی میکانیکی داهێنا بە ناوی پاسکاالین ‪ ،Pascaline‬بەاڵم لەسەڵی ‪ ،١٨٣٣‬چارلز‬ ‫باباج)‪ ،(Cahrles Babage‬یەکەم بزوێنەری میکانیکی داهێنا‪ ،‬کە بە یەکەمین کۆمپیوتەر دادەنرێت بۆیە‬ ‫باباج بە باوکی کۆمپیوتەر هەژمار دەکرێت‪.‬‬ ‫‪)John V.Atanasoff & Clifford Berry‬‬ ‫لە ساڵی ‪١٩٣٩‬ز‪ ،‬هەریەک لە زانا جۆن ئەتاناسۆف و کلیفۆرد بێری(‬ ‫لە زانکۆی ئایوای ئەمریکی یەکەم کۆمپیوتەری ژمارەییان دروست کرد‪ ،‬دوو ساڵ دوای ئەوان لە ‪،١٩٤١‬‬ ‫زانای ئەڵمانی کۆنراد تسۆز(‪ )Konrad Zuse‬یەکەم ئامێری کۆمپیوتەری دروست کرد‪ ،‬بەم شێوەیە پەرەپێدانی‬ ‫ئامێرەکانی ژمێرەر بەردەوام بوو تاوەکو لە ساڵی ‪ ،١٩٧٥‬هەریەک لە بیل گەیتس و پاول ئالین( ‪Bill Gates‬‬ ‫)‪ & Paul Allen‬زمانی پرۆگرامسازیان وەرگێرا‪ ،‬دواتریش کۆمپانیای مایکرۆسۆفت یەکەم سیستەمی‬ ‫ئیشپێکردنی )”‪ (Operating System”OS‬وەشاند بەناوی (‪ ، (DOS‬دوای ئەویش سیستەمی ویندۆزیان‬ ‫لەساڵی ‪ ١٩٨٥‬وەشاند‪ ،‬ئینجا ووردە ووردە قەبارەی کۆمپیوتەرەکان بچوک کرایەوە تا ئەوشێوەیەی ئێستای‬ ‫وەرگرت‪ ،‬بۆیە دوای ئاشنا بوون بە پوختەیەک دەربارەی مێژووی کۆمپیوتەر پێویست دەکات بزانین‬ ‫کۆمپیوتەر چیە؟ چۆن پێناسە دەکرێت‪.‬‬ ‫کۆمپیوتەر(‪ :)Computer‬ئامێرێکی ئەلیکتڕۆنیە بە جۆرێک پڕۆگرامسازی بۆ کراوە تا بتوانێت کردارە‬ ‫ژمێریاریی و مەنتیقیەکان ئەمجام بدات لە ڕێگەی داخڵ کردنی داتا(البیانات‪ )Data-‬و چارەسەر کردنی‪،‬‬ ‫ئینجا دەرهاویشتنی لە شێوەی زانیاری(المعلومات‪.)Information-‬‬ ‫جیاوازی نێوان داتا و زانیاری‬ ‫داتا(‪ :)Data‬پێدراوێکی ناڕێکخراوە‪ ،‬پێویستی بە چارەسەر کردن و رێکخستن هەیە لەڕێگەی ئامێری‬ ‫کۆمپیوتەر‪.‬‬ ‫‪1‬‬  ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫ببەشی سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫کارامەییەکانی کۆمپیوتەر‬ ‫زانیاری(‪ :)Information‬کۆمەڵێک داتایە کە بە قۆناغی چارەسەرکردن تێپەڕیوە و بەشێوەیەکی مەنتیقی‬ ‫یاخود ژمێریاری رێکخراوە وەک دەرهاویشتەیەک دەگات بە بەکارهێنەر‪.‬‬ ‫بەشەکانی کۆمپیوتەر‪:‬‬ ‫کۆمپیوتەر دابەش دەبێت بۆ دوو بەشی سەرەکی ئەمانیش ‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬ڕەقە کااڵ(‪ :)Hardware‬بریتیە لە بەشی فیزیکی (ماددی)کۆمپیوتەر کەدەتوانرێت دەستی لێبدرێت‪،‬‬ ‫وەک ڕام‪ -‬هارد‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬نەرمە کااڵ(‪ :)Software‬بریتیە لە بەشی مەعنەوی کۆمپیوتەر لە پڕۆگرام و داتا و بیرۆکەکان‪،‬‬ ‫وەک ویندۆز‪ ،‬مایکرۆسۆفت ئۆفیس‪...‬کە ناتوانرێت وەک ماددە بەرجەستە بکرێن‪.‬‬ ‫پێکهاتەکانی کۆمپیوتەر(‪)Computer Components‬‬ ‫‪Software‬‬ ‫‪User‬‬ ‫‪Hardware‬‬ ‫ڕەقە کااڵ‬ ‫بەکارهێنەر‬ ‫ڕەقە کااڵ‬ ‫ سیستەمی‬ ‫ سەرەتایی(‪)Beginner‬‬ ‫ یەکەی تێهاویشتەو دەرهاویشتە‬ ‫کارپێکردن( ‪Operating‬‬ ‫ شارەزا(‪)Expert‬‬ ‫‪Input & Output Unit‬‬ ‫‪)system‬‬ ‫ یەکەی چارەسەرکردنی‬ ‫ ئەپەکان(ِ‪)Applications‬‬ ‫ناوەندی (‪)CPU‬‬ ‫ یادەوەری الوەکی(‪)ROM‬‬ ‫ یادەوەری سەرەکی(‪)RAM‬‬ ‫فاکتەرەکانی بەکارهێنانی کۆمپیوتەر‬ ‫لەگرنگترین ئامانج وهۆکارەکانی بەکارهێنانی کۆمپیوتەر لە ژیانی رۆژانەماندا ئەمانەن‪:‬‬ ‫❖ زیادکردنی خێرایی‪ :)Increase Speed(.‬واتا ئەنجامدانی کارەکان بەشیوەیەکی زۆر خێرا و بە‬ ‫ماوەیەکی زۆر کورت‪ ،‬ئەمەش دەبێتە هۆی گێرانەوەی کاتی زیاتر و دوورکەوتنەوە لە چاوەڕوانی‬ ‫الی بەکارهێنەر‪.‬‬ ‫‪2‬‬  ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫ببەشی سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫کارامەییەکانی کۆمپیوتەر‬ ‫❖ کەمکردنەوەی تێچوو(‪ :)Reduce Costs‬بەو مانایەی بەئەنجام گەیاندنی کارەکان لەڕێگەی‬ ‫بەکارهێنانی ئامێری کۆمپیوتەر لە ژیانی ڕۆژانەماندا تێچووەکەی کەمترە لەوەی لەالیەن مرۆڤ‬ ‫خۆیەوە ئەنجام دەدرێت ‪.‬‬ ‫❖ باشکردنی کواڵێتی(‪ :)Improve Quality‬ئەو کارانەی کە مرۆڤێکی ئاسایی ئەنجامی دەدات‬ ‫لەوانەیە جۆرێک لە ناڕێکی و کەموکوڕی تێدا بەدی بکرێت‪ ،‬بەاڵم بەئەنجام گەیاندنی هەمان کار‬ ‫لەرێگەی ئامێری کۆمپیوتەر کواڵێتی دەرهاویشتەی کارەکە باشتر دەکات‪ ،‬زانیاریەکان بە شێوەیەکی‬ ‫ڕێکخراو دوور لەهەڵە دەخاتە بەردەست‪.‬‬ ‫❖ توانای خەزن کردن و گێڕانەوەی داتاکان(‪ :)Storage and Retrieval Data‬یادگەی‬ ‫کۆمپیوتەرەکان توانای چارەسەر کردن و هەڵگرتنی بڕێکی زۆر داتا و زانیاریان هەیە‪ ،‬هەروەها‬ ‫دەتوانن بەشێوەیەکی پۆلێنکراو ڕیزبەندی کراو ئەم زانیاریانە پاشەکەوت بکەن‪ ،‬دواتریش بە هەمان‬ ‫شێوە لەکاتی پێویستیدا‪ ،‬بەکارهێنەر دووبارە بەکاریان بێنیتەوە بەبێ لەبیرچوونەوە پێچەوانەی مرۆڤ‬ ‫ڕەنگە زانیارییەکان بەشێوەیەکی پەرش و باڵو ناڕێک لە یادگەدا پاشەکەوت بکات و دواتریش‬ ‫نەتوانێت بە تەواوی وەک خۆی بیانگێڕێتەوە و تووشی لەبیرچونەوە بێت‪.‬‬ ‫جۆرەکانی کۆمپیوتەر‪Computer Types-‬‬ ‫بەشێوەیەکی گشتی کۆمپیوتەرەکان سێ جۆرن‪:‬‬ ‫جۆری یەکەم‪ :‬کۆمپیوتەری گەورە(‪ :)Super Computer‬ئەم جۆرە تونایەکی گەورەی هەیە لە چارەسەر‬ ‫کردنی داتاکان‪ ،‬لە سەنتەرەکانی توێژینەوەو دامەزراوەکانی سوپا بەکاردێت‪ ،‬یاخود لە توێژینەوەکانی‬ ‫دروست کردنی دەرمان و دروست کردنی چەک‪ ،‬بۆ نموونە کۆمپیوتەری (‪ )Cray‬ئەمریکی لەم جۆرەیە کە‬ ‫لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردوو دروست کرا و نرخەکەی ‪ ٨‬ملیۆن دۆالری تێپەڕاند‪ ،‬توانای چارەسەرکردنی‬ ‫‪ ١٦٠‬ملیۆن رێنمایی هەیە لەیەک چرکە‪.‬‬ ‫جۆری دووەم کۆمپیوتەری سەرەکی(‪ :)Mainframe Computer‬ئەمەش لە جۆری کۆمپیوتەری‬ ‫گەورەیە توانای بەرزی هەیە لە چارەسەرکردنی داتاکان و خەزنکردنیان‪ ،‬کۆمپیوتەری ناوەندی‬ ‫(مەرکەزی)یشی پێدەوترێت‪ ،‬لە کۆمپانیا و بانکە گەورەکان بەکاردێت کە لقی زۆریان هەیە لەشوێنی جیاواز‪،‬‬ ‫‪3‬‬  ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫ببەشی سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫کارامەییەکانی کۆمپیوتەر‬ ‫لەڕێگەیەوە کۆمپیوتەری گشت لقەکان پێکەوە دەبەسترێتەوە‪ ،‬وەک مەرکەز بەکاردێت‪ ،‬لە دیارترین‬ ‫کۆمپانیاکانی بەرهەم هێنی ئەم جۆرە کۆمپانیای(‪)IBM‬ی ئەمریکیە‪.‬‬ ‫جۆری سێیەم کۆمپیوتەری كەسیی(‪ :)Personal Computer‬ئەم جۆرە باوترین جۆریانە‪ ،‬لەالیەن یەک‬ ‫کەسەوە بەکاردێت‪ ،‬بۆ کاروباری جۆراوجۆر بەکاردەبرێت لە ماڵ‪ ،‬زانکۆ‪ ،‬نووسینگەکان‪..‬هتد خێراییەکەی‬ ‫کەمترە لە دوو جۆرەکەی تر‪ ،‬چەند جۆرێکی هەیە وەک‪ :‬دیسکتۆپ‪ ،‬الپتۆپ‪ ،‬ئایپاد‪ ،PDA ،‬مۆبایلی زیرەک‬ ‫‪..‬هتد‪ ،‬بۆ یەکەم جار لەالیەن کۆمپانیای ‪ IBM‬بەرهەم هێنرا لە هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو‪.‬‬ ‫فاکتەرەکانی خێرایی کۆمپیوتەر‪Computer Performance-‬‬ ‫لەڕاستیدا ئاستی ئەدای کارەکانی کۆمپیوتەر وەستاوە لەسەر چەند فاکتەرێک گرنگرتینیان پەیوەستە ئەندازەی‬ ‫خێرایی کۆمپیوتەرەکە بۆیە لێرەدا باس لەچەند فاکتەرێکی سەرەکی دەکەین کە خێرایی کۆمپیوتەری لەسەر‬ ‫وەستاوە لەمانە‪:‬‬ ‫ خێرایی(‪ :)CPU‬بریتیە لە شەپۆڵەکانی خێرایی کۆمپیوتەرەکە‪.‬یەکێکە لەو فاکتەرانەی کە‬ ‫کاریگەری راستەوخۆی هەیە لەسەر خێرایی کۆمپیوتەر‪ ،‬لەسەرەتادا یەکەی پێوانەکردنی خێرایی‬ ‫بە (‪ )Megahertz-MHz‬بوو‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا بە(‪ )Gigahertz-Gh‬هەژماردەکرێ‪ ،‬هەر‬ ‫گێگاهێرتزێک یەکسانە بە ‪ ١٠٢٤‬مێگاهێرتز‪.‬‬ ‫ توانای ڕام‪:(RAM Capacity):‬هەر چەندە قەبارەی ڕام زیاتر بێت خێرایی کۆمپیوتەر زیاتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەرنامەکان خێراتر و باشتر کاری خۆیان دەکەن‪ ،‬کاتێک قەبارەکەی بە گوێرەی پێویست‬ ‫نەبێت خێرایی لە هارد دیسک وەردەگرێت و ئەمەش کۆمپیوتەر هێواشتر دەکات‪ ،‬بۆیە بە زیادبوونی‬ ‫قەبارەی ڕام کەمتر پشت بە هارد دیسک دەبەستێت‪ ،‬بەمەش خێرایی کۆمپیوتەرەکە زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫ توانا و خێرایی هارد دیسک ‪:(Capacity & Speed of Hard disk ):‬لە هارد دیسک‬ ‫بەشێک تەرخانکراوە بۆ کارپێکردنی بەرنامەکان پێی دەوترێت)‪ ،(Swap file‬کە بەرنامەکان بەش‬ ‫بەش دەکات‪ ،‬تەنها بەشی پێویست بۆ کارکردنی بەرنامەکە دەنێرێت بۆ ڕام‪ ،‬بۆیە چەندە خێرایی و‬ ‫قەبارەی هارد دیسک زیادبێت کۆمپیوتەر خێراتر کاردەکات‪.‬لە ئێستادا دوو جۆر هار دیسک هەیە‬ ‫ئەمانیش جۆری)‪ (SSD‬کە باشترینیانە لەڕووی کواڵێتی و خێراییەوە کەلەالیەن کۆمپانیای ئەپڵ‬ ‫بەرهەم هێنراوە‪ ،‬هەروەها جۆری (‪.)HDD‬‬ ‫‪4‬‬  ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫ببەشی سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫کارامەییەکانی کۆمپیوتەر‬ ‫ سیستەمی کارپێکردن(‪ :)Operating System‬ئەگەرچی پێکهاتەی مادی کۆمپیوتەر نیە‬ ‫بەاڵم باشی سیستەمەکەو بەرزی کواڵێتی و ئەدای کارکردنی کاردەکاتە سەر خێرایی کۆمپیوتەر‪.‬لە‬ ‫دیارترینیان سیستەمی ماک‪ ،‬لینوکس‪ ،‬ویندۆز‪.‬‬ ‫زاراوە پەیوەندیدارە باوەکان(‪)Common Item‬‬ ‫ ‪(File‬فایل)‪ :‬توخمێکە کە داتای تێدا هەڵگیراوە لە شێوەی دەق‪ ،‬دەنگ‪ ،‬رەنگ‪ ،‬کە بەشێک لە‬ ‫قەبارەی هاردیسک داگیردەکات‪ ،‬هەریەک لە فایلەکان درێژکراوەیەکی هەیە وەک ‪exe, docx,‬‬ ‫‪bin.‬‬ ‫ فۆڵدەر ‪ :(Folder):‬ئەو شوێنەیە کە دەتوانین کۆمەڵیک فایلی تێدا هەڵبگیردرێت‪.‬دەتوانرێت‬ ‫فۆڵدەری تر لەناو فۆڵدەر هەڵبگیردرێت‪.‬‬ ‫ یەکەی پێوانەکردنی قەبارە)‪ :)Capacity Unit‬توانای قەبارەیە لە کۆمپیوتەر‪ ،‬چەند‬ ‫یەکەیەکی پێوانەی قەبارە هەیە وەک‪:‬‬ ‫‪▪ Terabyte: 1TB= 1024 Gigabytes‬‬ ‫‪▪ 1GB=1024 Megabytes‬‬ ‫‪▪ 1MB= 1024 Kilobytes‬‬ ‫‪▪ 1KB= 1024 bytes‬‬ ‫‪5‬‬  ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫ببەشی سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫کارامەییەکانی کۆمپیوتەر‬ ‫بنەما سەرەکیەکانی کارپێکردنی ويندوز (‪)Basics of windows‬‬ ‫ڤێرژنی (‪)١٠‬‬ ‫کارپێکردن و کوژاندنەوەی کۆمپیوتەر(‪)Power on , Off‬‬ ‫بۆ پێکردنی کۆمپیوتەر دوای دڵنیابونەوە لەوەی کە بە سەرچاوەی وزەی کارەبا بەستراوەتەوە ئەم هەنگاوە‬ ‫پەیڕەو دەکەین‪:‬‬ ‫ لە کەیسی کۆمپیوتەر یاخود لەسەر الپتۆپەکە پەنجە دەنێین بە دوگمەی پاوەر‬ ‫‪ Press power button on computer cases or Laptop.‬‬ ‫‪Power button‬‬ ‫بۆ کوژاندنەوە یان دوبارە کارپێکردنەوە (‪: )Shut down Or Restart‬‬ ‫‪ Go to Start‬‬ ‫‪Power‬‬ ‫‪click on Shut down‬‬ ‫‪Or Restart‬‬ ‫‪6‬‬  ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫ببەشی سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫کارامەییەکانی کۆمپیوتەر‬ ‫دروست کردنی فۆڵدەری نوێ‪ ،‬ناوگۆڕین‪ ،‬سڕینەوە و داخستن ( ‪Create New Folder-‬‬ ‫‪)Rename- close & Delete‬‬ ‫بۆ کردنەوەی فۆڵدەری نوێ‪:‬‬ ‫‪ Right click on desktop‬‬ ‫‪New‬‬ ‫‪click on Create New Folder.‬‬ ‫بۆ گۆڕینی ناوی فۆڵدەر‪:‬‬ ‫‪ Right click on Folder‬‬ ‫‪Click on Rename‬‬ ‫‪any name‬‬ ‫‪press‬‬ ‫‪Enter‬‬ ‫بۆ سڕینەوەی فۆڵدەر ‪:‬‬ ‫‪ Right click on Folder‬‬ ‫‪Click on Delete‬‬ ‫‪Then Ok‬‬ ‫بۆ داخستن یەکێک لەم دوو هانگاوە پەیڕەو بکە‪:‬‬ ‫)‪- On Keyboard Press on (ALT+F4‬‬ ‫‪- In Folder window Click on X latter in above Right‬‬ ‫بۆ هێنانە خوارەوەی پەنجەرەی فۆڵدەرەکە‬ ‫‪Minimize Folder Window‬‬ ‫بۆ گەورەکردن و بچوک کردنەوەی فۆڵدەری کراوە ‪Maximize Folder window‬‬ ‫❖ تێبینی‪ :‬بۆ فایلیش هەمان ئەم هەنگاوانەی سەرەوە پەیرەو دەکرێت جگە لە دروست کردنی‬ ‫فۆڵدەر‪.‬‬ ‫‪❖ Same Steps can be used for Files, except creating folder step.‬‬ ‫‪7‬‬  ‫کارامەیی کۆمپیۆتەر‬ ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫قۆناغی یەکەم‬ ‫سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫‪Microsoft office word 2016 & 2019‬‬ ‫بەرنامەی (‪ )Microsoft word‬کە لەالیەن کۆمپانیای مایکرۆسۆفت وەشێنراوە‪ ،‬تایبەتە بە مامەڵەکردن‬ ‫لەگەڵ نووسین و وێنە و خشتەکان‪ ،‬وە بەشێوەیەکی گشتی ڕووکاری بەرنامەکە (‪ )Word‬پێکدێت لە‬ ‫دوو بەشی سەرەکی ئەمانیش بریتین لە‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬شریتی لیستەکان(‪ :)Menu Bar‬بریتیە لەو لیستانەی کە بەشێوەیەکی بەردەوام دەبینرێن‬ ‫لە ڕووکاری بەرنامەی وۆرد وەک لیستە سەرەکیەکانی‪File, Home, Insert, Design, ( :‬‬ ‫‪.)Layout, References, Review, View‬‬ ‫شریتی لیستەکان( ‪Menu‬‬ ‫‪)bar‬‬ ‫هەروەها هەریەک لەم لیستانە چەند کۆمەڵەیەک لە خۆدەگرێت کە تایبەتە بە رێکخستن و زیادکردنی بەشێکی‬ ‫دیاریکراو‪.‬بۆنموونە لیستی هۆم گرووپی (‪...Clipboard, Font, Paragraph, Style‬هتد) تێدایە‪.‬‬ ‫ئایکۆنی فەرمانەکان(‪) Commands Icon‬‬ ‫کۆمەڵەکان(‪)Groups‬‬ ‫دووەم‪ :‬بواری کارکردن(شوێنی نووسین)‪ :‬بریتیە لەو پەڕەیەی کە نووسینی تێدا دەکرێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫رێکخستن و زیادکردنی نووسین‪ ،‬لەبەشی خوارەوەی پەڕەکە شوێنی گەورەکردن و بچوک کردنی پەڕو‬ ‫ژمارەی پەڕو وشە‪ ،‬و زمانی نووسینیش لە خۆ دەگرێت‪.‬‬  ‫کارامەیی کۆمپیۆتەر‬ ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫قۆناغی یەکەم‬ ‫سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫ڕاستە(‪)Ruler‬‬ ‫شوێنی نووسین‬ ‫گەورەکردن و‬ ‫بچوک کردنی‬ ‫ژمارەی پەڕ و‬ ‫پەڕە‬ ‫ژمارەی وشە‬ ‫هەوڵ دەدەین سەرەکیترین فەرمانەکان لە شریتی لیستەکان و گرووپەکان‪ ،‬هەروەها شێواز و مەبەست لە‬ ‫بەکارهێنانیان بخەینەڕوو بەم شێوەیەی خوارەوە‪:‬‬ ‫❖ لیستی فایل (‪ :) File Menu‬کۆمەڵێک فەرمانی سەرەکی لەخۆدەگرێت وەک ( ‪New, open,‬‬ ‫‪...save, save as, print, close‬هتد) هەروەک لەم وێنەیە ڕوون کراوەتەوە‪:‬‬ ‫‪ :New -1‬بەکاردێت بۆ کردنەوەی دۆکیومێنتێکی نوێ‪.‬‬ ‫‪ : Open -2‬بەکاردێت بۆ کردنەوەی دۆکیۆمێنتێک لەناو کۆمپیوتەر‪ ،‬واتا پێشتر خەزن‬ ‫کراوە‪.‬‬ ‫‪ :Save -3‬بەکاردێت بۆ خەزن کردنی دۆکیۆمێنت‪ ،‬واتە ئەو پەڕەی کارت لەسەر‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫‪ : Save as -4‬خەزن کردنی دۆکیۆمێنت بە ناوێکی تر‪ ،‬دەتوانرێت هەمان فایل بە زیاتر‬ ‫لەناوێک خەزن بکرێت‪.‬‬ ‫‪ :Print -5‬فەرمانێکە بەکاردێت بۆ چاپ کردنی دۆکیۆمێنت‪ ،‬پێویست دەکات پێشتر‬ ‫ئامێری چاپکردن بەسترابێت بە کۆمپیۆتەرەکەت‪.‬‬ ‫‪ :Close -6‬بەکاردێت بۆ داخستنی دۆکیۆمێنت‪ ،‬ئەگەر پێشتر خەزن نەکرابێت نامەیەکی‬ ‫ئاگادارکردنەوەت پێدەدات بەر لە داخستنی‪.‬‬  ‫کارامەیی کۆمپیۆتەر‬ ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫ هیوا عبدالخالق احمد‬.‫م‬ ‫قۆناغی یەکەم‬ ‫سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ Short key: Create a new doc by press: Ctrl+N key on keyboard Open doc: Ctrl+O Save: Ctrl+S Save as: press F12 key Print: Ctrl+P Close: Ctrl+F4  ‫کارامەیی کۆمپیۆتەر‬ ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫قۆناغی یەکەم‬ ‫سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫لیستي (‪ :)Home‬ئەم لیستە کۆمەڵیک فەرمان لەخۆدەگرێت بۆ رێکخستن وزیادکردنی شێوازی نووسین‬ ‫(‪)Formats‬وەکو لەبەرگرتنەوە و هەڵبژاردنی فۆنت و قەبارەی فۆنتی نووسین‪ ،‬ئاراستەی نووسین‪ ،‬دانانی‬ ‫ستایڵی ئامادەکراو بۆ نووسینەکان‪ ،‬چەند کۆمەڵەیەک لەخۆدەگرێت وەک‪Clipboard, Fonts, ( :‬‬ ‫‪ ،)Paragraph, Style, Editing‬هەروەک بەم شێوەی خوارە لە وێنەکە‬ ‫ڕوون دەکرێتەوە‪:‬‬ ‫‪ -‬کۆمەڵەی (‪)Clipboard‬‬ ‫بۆ لەبەرگرتنەوەی تێکست یان وێنە بەکاردێت‬ ‫بۆ بڕینی تێکست یان وێنە بەکاردێت‬ ‫بۆ لکاندنی نووسینی کۆپی کراو یاخود بڕاو‬ ‫بۆ کۆپی کردنی ڕێکخستنێکی دیاریکراو‬ ‫‪Short key:‬‬ ‫‪Copy: Ctrl + C‬‬ ‫‪Cut: Ctrl + X‬‬ ‫‪Past: Ctrl + V‬‬ ‫✓ جیاوازی نێوان کرداری (‪ )copy‬لەگەڵ(‪ ،)cut‬ئەوەیە لە کرداری کۆپی نووسین یان وێنە‬ ‫لە شوێنی یەکەم جاری دەمێنێت‪ ،‬بەپێچەوانەی بڕین کە بابەتی دیاریکراو دەبڕێت و‬ ‫لەشوێنی یەکەم نامێنێت‪.‬‬  ‫کارامەیی کۆمپیۆتەر‬ ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫قۆناغی یەکەم‬ ‫سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫‪ -‬کۆمەڵەی (‪:)Fonts‬‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی جۆری فۆنت و قەبارەی فۆنت‬ ‫(‪)Font size‬بۆ گەورە کردن و بچوک کردنەوەی قەبارەی فۆنت‬ ‫بەکاردێت‪.‬‬ ‫(‪ )Bold‬بۆ تۆخ کردنی نووسین بەکاردێت‬ ‫(‪ )Italic‬بۆ الرکردنەوەی نووسین بەکاردێت‬ ‫(‪ )Underline‬بۆ هێڵ داهێنان بەژێر نووسین‬ ‫(‪ )Subscript‬بۆ بچوکردنەوەی ژمارەی سەر وشە یاخود نوسینی توان‬ ‫لە ماتماتیک‬ ‫(‪ )Change case‬گۆڕینی پیتی ئینگلیزی بۆ گەورە و بچوک‪.‬‬ ‫(‪ )Font color‬بۆ گۆڕینی ڕەنگی فۆنت‬ ‫✓ بۆ ڕیکخستنی زیاتر دەتوانیت لەڕێگەی هەردوو کلیلی(‪ )Ctrl + d‬بچیتە نێو تەواوی‬ ‫رێکخستنەکانی کۆمەڵەی (‪.)Fonts‬‬  ‫کارامەیی کۆمپیۆتەر‬ ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫قۆناغی یەکەم‬ ‫سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫‪ -‬کۆمەڵەی (‪:)Paragraph‬‬ ‫(‪ :)bullets‬دانانی خاڵ بۆ نووسین‬ ‫(‪ :)Numbering‬دانانی ژمارە بۆ نووسین‪.‬‬ ‫(‪ :)Alignment‬بردنی نووسین بۆ الی ڕاست یان چەپ یان ناوەڕاست یاخود‬ ‫ڕاستکردن‪.‬‬ ‫(‪)Line & Paragraph space‬‬ ‫بۆ پێدانی بۆشایی لەنێوان دێرەکان یان پاراگرافەکان‬ ‫(‪ :)Indent‬بۆ بردنە پاڵ یەکی نووسین‬ ‫(‪ :)Text Direction‬بۆ گۆڕینی ئاراستەی نووسین بۆ الی ڕاست و الی چەپ‪.‬‬ ‫(ٍ‪ :)Sort‬بۆ ڕێکخستن بەگوێرەی پیتی ئەلفابێتیک‬ ‫(‪ :)Show and hide‬بۆ نیشاندان و شاردنەوەی بۆشایی نێوان وشەکان یان‬ ‫رێکخستنی تر‪.‬‬ ‫(‪ :)Shading‬بۆ پێدانی سێبەری ڕەنگ بە نووسین‪.‬‬  ‫کارامەیی کۆمپیۆتەر‬ ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫قۆناغی یەکەم‬ ‫سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫‪ -‬کۆمەڵەی (‪: )Style‬ئەم کۆمەڵەیە بەکاردێت بۆ دەست نیشان کردن یان دانانی ستایلێکی دیاریکراو‬ ‫بۆ تێکستەکان‪.‬‬ ‫‪ -‬کۆمەڵەی )‪:)Editing‬‬ ‫فەرمانی (‪ )Find‬بەکاردێت بۆ دۆزینەوەی وشەیەکی دیاریکراو لەنێو‬ ‫دۆکیۆمێنتی وۆرد‪.‬‬ ‫بۆ ئەنجام دانی ئەم کارە ئەم هەنگاوانە دەگرینە بەر‪:‬‬ ‫لە لیستی (‪ ،)Home‬دەچینە سەر کۆمەڵەی (‪ ،)Editing‬دواتر کلیک لەسەر‬ ‫فەرمانی (‪ )Find‬دەکەین‪ ،‬لەالی چەپی بەرنامەکە پەنجەرەیەکمان بۆ دەبێتەوە‬ ‫بەم شێوەیە‪:‬‬ ‫‪Home----> Editing------> Select Find------> Navigation panel---->Type a word.‬‬ ‫فەرمانی (‪ :)Replace‬بەکاردێت بۆ دانانی تێکستێکی دیاریکراو لەشوێن یەکێکی تر یان گۆڕینی‪،‬‬ ‫بۆ ئەنجامدانی ئەم فەرمانە‪ ،‬لە لیستی (‪ )Home‬دەچینە سەر کۆمەڵەی (‪ ،)Editing‬کلیک دەکەین‬ ‫لەسەر فەرمانی(‪ ،)Replace‬پەنجەرەیەکمان بۆ دەبێتەوە بەم شێوەیە‪:‬‬ ‫لە خانەی(‪ :)Find what‬ئەو وشەیە دەنوسین کە دەمانەوێت بیگۆڕین‪ ،‬لە خانەی (‪ )Replace with‬ئەو‬ ‫وشەیە دەنووسین کە دەمانەوێت لەشوێنی دابنێین‪ ،‬ئینجا کلیک دەکەین لەسەر (‪.)Replace‬‬ ‫‪Short key:‬‬ ‫‪Find: Ctrl + F‬‬ ‫‪Replace: Ctrl + H‬‬  ‫کارامەیی کۆمپیۆتەر‬ ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫قۆناغی یەکەم‬ ‫سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫لیستی (‪ :)Insert‬لیستێکە پێک دێت لەچەند فەرمانێک بۆ هێنانی ڕەگەزێکی دیاریکراو بۆ نێو دۆکیومێنت‬ ‫لە بەرنامەی میکرۆسۆفت وۆرد‪ ،‬وەک وێنە وچارت و خشتەو شکڵ وشێوەی جیاواز‪ ،‬دابەش بووە بۆ چەند‬ ‫کۆمەڵەیەک وەک(‪.)Pages, Teble, Comments, Header & Footer, Symbols‬‬ ‫بهێنین بۆ نێو دۆکیومێنت‪:‬‬ ‫کۆمەڵەی (‪ :)pages‬دەتوانین لەڕێگەیەوە ئەم ڕەگەزانە‬ ‫ بەرگی پەڕە(‪ :)Page Cover‬بۆ هێنانی بەرگێکی ئامادەکراو بۆ پەڕە‪ ،‬بە کلیک‬ ‫کردن لەسەری دەبێتە پەڕەی یەکەمی یەکەم وەک بەرگی دۆکیومێنتەکە‪.‬‬ ‫ پەڕەی بەتاڵ(‪ :)blank page‬رێگە دەدات بەهێنانی پەڕەیەکی بەتاڵ لەهەر‬ ‫شوێنێک لەنێو دۆکیومێنت‪.‬‬ ‫ ناوبڕی پەڕەکان(‪ :)page break‬بەکاردێت بۆ دروست کردنی ناوبرێک بۆ‬ ‫نووسینەکان و بردنی بۆ پەڕەی داهاتوو‪.‬‬ ‫کۆمەڵەی خشتە(‪ :)Tables‬لەرێگەی ئەم کۆمەڵەیە دەتوانین خشتە‬ ‫دروست بکەین یاخود خشتەی ئامادەکراو بهێنین بۆ نێو دۆکیومێنتەکەمان‪،‬‬ ‫بەچەند رێگایەک دەتوانین ئەم کارە ئەنجام بدەین ‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬لەڕێگەی دەستنیشان کردنی ژمارەی ئەو ستوون و ڕیزانەی کە‬ ‫دەمانەوێت‪ ،‬بەشێوەیەکی خودکار دێتە نێو تێکستەکە‪ ،‬بەم رێگەیە دەتوانین (‪)١٠‬‬ ‫ستوون و (‪ )٨‬ڕیز بهێنین‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬لەڕێگەی (‪ )Insert table‬و دیاریکردنی ژمارەی ستوون و ڕیزی‬ ‫دیاریکراو‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬لەڕێگەی (‪ )draw Table‬بە کلیک کردن لەسەر ئەم فەرمانە‬ ‫ئاماژەی ماوس شێوەی پێنووس وەردەگرێت‪ ،‬دەتوانرێت وێنەی خشتە بکێشین بەو‬ ‫جۆرەی دەمانەوێت‪.‬‬  ‫کارامەیی کۆمپیۆتەر‬ ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫قۆناغی یەکەم‬ ‫سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫کۆمەڵەی (‪ :)Illustrations‬ئەم کۆمەڵەیە‬ ‫کۆمەڵێک فەرمان لەخۆدەگرێت بۆ هێنانی وێنە شێوەی‬ ‫شیکاری و ڕوونکردنەوە وەک‬ ‫جیاوازی‬ ‫فەرمانەکانی( ‪Pictures, Shapes, Chart, Smart‬‬ ‫‪.)Art‬‬ ‫‪ -‬وێنە(‪ :)pictures‬لەرێگەی ئەم فەرمانە دەتوانرێت وێنەیەکی دیاریکراو لە ئامێری کۆمپیوتەر‬ ‫یاخود لە ڕێگەی گەڕان لە ئێنەرنێت بهێنیتە نێو دۆکیومێنت‪.‬‬ ‫‪ -‬شێوەکان(‪ :)Shapes‬لەڕێگەیەوە دەتوانرێت کۆمەڵێک‬ ‫شێوەی ئامادەکراو لەنێو بەرنامەکە بێنیت وەک ڕاستە هێڵ‬ ‫و شێوەی تایبەت بە ڕوونکردنەوە‪ ،‬بازنە‪ ،‬چوارگۆشە و‬ ‫‪...‬هتد)‪.‬‬ ‫‪ -‬فەرمانی(‪ :)Smart Art‬لەڕێگەی ئەم فەرمانەوە‬ ‫دەتوانیت کۆمەڵێک شێوەی هێلکاری و دابەشکاری‬ ‫زیرەک و ئامادەکراو بێنیت بۆ ڕوونکردنەوەی بیرۆکە و‬ ‫نووسینەکانت وەک هێلکاری بازنەیی‪ ،‬هەڕەمی‪...‬هتد‪.‬‬ ‫‪ -‬فەرمانی (‪ ،)Cahrt‬لەڕێگەی ئەم فەرمانەوە‬ ‫دەتوانرێت کۆمەڵێک چارتی جیاواز‬ ‫بهێنرێت‪ ،‬بۆ شیکردنەوەی داتاو زانیاریەکان‪،‬‬ ‫هەروەها بەراوردکردنیان‪.‬‬ ‫بەکاردێت بۆ دانانی کۆمێنت و تێبینی لەسەر‬ ‫کۆمەڵەی کۆمێنت(‪:)Comments‬‬ ‫نووسینەکانی نێو دۆکیومێنت‪.‬‬ ‫کۆمەڵەی(‪ :)Header & Footer‬لە ڕێگەی ئەم فەرمانە دەتوانرێت سەرەو ژێرە بۆ پەڕەکان‬ ‫دابنرێت وەک لۆگۆی کۆمپانیا یاخود ناونیشانی دۆکیومێنت یاخود ناوی نووسەر یان ناوی‬ ‫فایلەکە‪.‬‬  ‫کارامەیی کۆمپیۆتەر‬ ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫قۆناغی یەکەم‬ ‫سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫ژمارەی پەڕەکان(‪ :)page number‬هەریەک لەم فەرمانانە ستایلی جیاوازت دەداتێ‬ ‫دەتوانێت بە ئارەزووی خۆت یەکێکیان هەڵبژێریت‪ ،‬دەتوانرێت لە سەرەوەی پەڕە( ‪Top of‬‬ ‫‪ )page‬یان خوارەوەی پەڕە(‪ )bottom of page‬دابنرێت‪.‬‬ ‫کۆمەڵەی(‪:)Text‬‬ ‫(‪ :)Text box‬لەڕێگەی ئەم فەرمانە دەتوانرێت تێکستێکی دیاریکراو بنووسرێت و‬ ‫رێکخستنێکی جیاوازی بدرێت ‪ ،‬لەشوێنێکی دیاریکراو دابنرێت ‪.‬‬ ‫(‪ :)Date and time‬دەتوانرێت لەڕێگەی ئەم فەرمانە کات و بەروارێکی دیاریکراو‬ ‫زیادبکرێت بۆ دۆکیومێنت‪ ،‬ئەگەر بمانەوێت ئەم بەروار و کاتە خودکار‬ ‫نوێ ببێتەوە پێویستە ئەم چوارگۆشە بچووکە دەست نیشانکەین کە‬ ‫نووسراوە(‪ ،)Update Automatically‬هەروەک لەم وێنەیە دیارە‬ ‫ئینجا کلیک کردن لەسەر فەرمانی(‪.)ok‬‬ ‫کۆمەڵەی (‪ :)symbols‬ئەم کۆمەڵەیە دوو فەرمان لەخۆ دەگرێت ئەمانیش بریتین لە‪:‬‬ ‫‪ Equation -‬بۆ هێنان و نووسینی هاوکێشە جیاوازەکانی ماتماتیک بەکاردێت‪.‬‬ ‫‪ Symbols -‬بەکاردێت بۆ هێنانی سێمبوڵ و نیشانەی جیاواز‪ ،‬بە کلیک کردن‬ ‫لەسەری هەندێ سێمبوڵت نیشان دەدات‪ ،‬بۆ هێنانی سێمبوڵی جیاواز کلیک‬ ‫بکە لەسەر(‪ ،)More Symbols‬ئەو جۆرەی دەتەوێت دەتوانیت هەڵیبژێریت‬ ‫دواتریش کلیک لەسەر (‪ )Insert‬بکە بۆ هێنانی وەک لە وێنەکە دیارە‪:‬‬ ‫لیستی (‪ :)Layout‬ئەم لیستە پێک دێت لە سێ کۆمەڵەی زۆر گرنگ بۆ ڕێکخستنی دۆکیومێنت و‬ ‫پەڕەی کارکردن‪ ،‬ئەمانیش بریتین لە (‪.)Page Setup, Paragraph, Arrange‬‬ ‫کۆمەڵەی(‪ :)page setup‬چەند فەرمانێکی گرنگ لە خۆدەگرێت بۆ رێکخستنی‬ ‫پەڕەی کارکردن بەر لە دەستپێکردنی کرداری نووسین ‪ ،‬لەمانە‪:‬‬ ‫‪ -‬فەرمانی ‪ :Margins‬کاری ئەم فەرمانە رێکخستنی قەبارەی دۆکیومێنت و‬ ‫پەڕ و بەشەکانی نووسینە‪ ،‬بۆ رێکخستنێکی دیاریکراو کلیک دەکەین لەسەر‬ ‫فەرمانی (‪ ،)margins‬پەنجەرەیەک دەبێتەوە وەک لە وێنەی بەرامبەر دیارە‪:‬‬ ‫بژارەدەی یەکەم(‪ :)last custom setting‬ئاماژەیە بە دوایین رێکخستنی پەڕە‪،‬‬ ‫بەهای داخلکراو نیشانەدات‪.‬‬  ‫کارامەیی کۆمپیۆتەر‬ ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫قۆناغی یەکەم‬ ‫سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫بۆ ئەنجامدانی رێکخستنێکی دیاریکراو‬ ‫لەسەر( ‪Costum‬‬ ‫دەکەین‬ ‫کلیک‬ ‫‪ ،)margins‬پەنجەرەیەکت بۆ دەبێتەوە‬ ‫وەک ئەم وێنەیەی بەرامبەر ڕێک‬ ‫دەخرێت ‪:‬‬ ‫قەبارەی سەرەوەی پەڕە‬ ‫‪١‬‬ ‫قەبارەی بەشی خوارەوەی پەڕە‬ ‫‪٢‬‬ ‫قەبارەی الی چەپی پەڕە‬ ‫‪٣‬‬ ‫قەبارەی الی ڕاستی پەڕە‬ ‫‪٤‬‬ ‫بەجێ هێشتنی شوێن بۆ سپێرۆڵ کردن‬ ‫‪٥‬‬ ‫دوات داخل کردنی بەهاکانی قەبارەو رێکخستنەکان بۆ جێبەجێ کردن پەنجە دەنرێت بە دوگمەی (‪.)ok‬‬  ‫کارامەیی کۆمپیۆتەر‬ ‫کۆلێژی زانستە سیاسییەکان‬ ‫م‪.‬هیوا عبدالخالق احمد‬ ‫قۆناغی یەکەم‬ ‫سیستەمە سیاسییەکان و سیاسەتی گشتی‬ ‫پێدانی بڕگە بە پەڕەی کارکردن واتە بردنی‬ ‫نووسین پاراگراف بێت یان ستوون بۆ پەڕەی داهاتوو‪.‬‬ ‫بۆ جێهێشتنی بۆشایی لەسەرەتای‬ ‫پاراگراف یان دوای پاڕاگراف‬ ‫گۆڕینی پەڕە بۆ باری ئاسۆیی یان ستوونی‬ ‫یاخود لەنێوان دێرەکان‪.‬‬ ‫دابەش کردنی پەڕەی کار ب یۆ زیاتر لە ستوونێک‬ ‫بۆ جواڵندنی پاڕاگراف یان نووسین بەرەو الی چەپ یان بە پێچەوانەوە‪.‬‬ ‫لیستی (‪ :)References‬ئەو لیستەیە کە بەکاردێت بۆ دانان و رێکخستنی ریفرێنس بۆ‬ ‫نووسینی زانستی وەک توێژینەوەو کتێب و ووتار‪..‬هتد بۆ نموونە دانانی پەڕاوێز یاخود‬ ‫ناوەڕۆک بۆ نووسینی زانستی‪.‬‬ ‫بۆ دانانی پەڕاوێز‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی ستایڵێکی دیاریکراو بۆ‬ ‫بۆ نووسین‬ ‫نووسینی سەرچاوە‬ ‫بۆ دروست کردنی‬ ‫دانانی پەڕاوێز‬ ‫پێڕست (ناوەڕۆک) بۆ‬ ‫نووسین‬ ‫لە کۆتایی بەشی نووسین‬