Chapter 6: Light - Reflection and Refraction PDF

hÂ @¤ûd @ûùfûK - _âZò`k^ I _âZòieY (Light - Reflection and Refraction) _é[aô úùe @ûc Pûeò_ùU @ûùc @ù^K _âKûee aûuò~ûG ö GjûKê @ûùfûKe aòKúð^ (Diffraction) aÉê ù\Lê ö Kò«ê @§ûe Nùe @ûùc KòQò ù\Lô _ûeê^û ö Kêjû~ûG ö @ûùfûKe G_eò aûuò~òaû _âKòâdûKê ùijò @§ûe NeKê @ûùfûKòZ Keòù\ùf Nùe [ôaû @ûùfûKe iekùe÷LK ô MZòZÿß VòKþ bûaùe aêSûA aÉêMêWÿòKê @ûùc ù\Lô_ûeê ö Zûjûùjùf Kûjûù~ûMêñ _ûùe^û ö ùZYê aòKúð^ _eòNUYûKê aêSûAaû _ûAñ @ûùc aÉêKê ù\Lô_ûeê ? \ò^ùe iì~ðýûùfûK @ûcKê @ûùfûKKê GK Zew (wave) ùaûfò KÌ^û ù\Lôaûùe iûjû~ý Kùe ö iû]ûeYZü aÉê C_ùe KeûMfû ö aòõg gZû±úe _âûe¸ùe _êYò RYû_Wÿòfû @ûùfûK _Wÿòùf aÉêe _éÂeê Zûjû _âZò`kòZ jêG ö ù~ _\û[ð I @ûùfûK c¤ùe ùjC[ôaû _ûeÆeòK ùijò _âZò`kòZ @ûùfûKKê @ûc Plê MâjY Kùf Zûjû (Interaction) _âKòdûKê aêSûAaû _ûAñ @ûùfûKe ù~ûMêñ @ûùc ù\Lô_ûeê ö @ûjêeò c¤ GK Êz cû¤cùe ùKak Zew eì_ ~ù[Á ^êùjñ ö @ù^K ùlZâùe [ôaû aÉêKê ù\LôjêG, KûeY @ûùfûK Gjû c¤ùe @ûùfûK KYòKû (Particle) i\ég MêY _â\gð^ iõPûeòZ ùjûA @ûc @ûLôKê @ûùi ö @ûùfûK ijòZ @ù^K _eòNUYû (Phenomenon) RWÿòZ ù~còZòKò Kùe ö ùZYê ùi icdùe aûe´ûe _âgÜ CVòfû \_ðY \ßûeû _âZòaò´ MV^, Zûeûcû^ue cò¬ò cò¬ò ù~ @ûùfûK Zew ^û KYòKû ? @ûùfûK, A¦â]^êe iûZ að AZýû\ò ö @ûùfûKe @ûùfûKe _â K é Z ò i´§ùe Gjò _â K ûe ]cðKê aòPûe Kùf Gjò _eòNUYû MêWÿòKê @ûùc aòaû\úd ]ûeYû I aòbûâ «ò ùi icdùe @ûC ùKùZ aêSò_ûeòaû ö ahð _ûAñ fûMòejò[ôfûö ùghùe @û]ê^òK Kßû+c @ûc Pûeò_ùU NUê[ôaû iû]ûeY NUYûKê flý Zÿß (Quantum theory) @ûaòÃéZ ùjfû ö Kùf @ûùc RûYò_ûeòaû ù~ @ûùfûK iek ùeLûùe Gjò Zÿßeê RYûMfû ù~, @ûùfûK ùKak MZòKùe, KûeY @ûùfûK _[ùe @Êz aÉê ejòùf Zew ^êùjñ Kò ùKak KYòKû ^êùjñ ö @ûùfûK ùijò aÉêe @ûKûe @^êiûùe Qûdû iéÁò jêG ö Gjò Zew I KYòKû Cbde MêY _â\gð^ Kùe ö GjûKê _eòNUYû @ûùfûKe iekùe÷LôK MZòKê ic[ð^ @ûùfûKe ù\ß÷Z _âKéZò (Dual nature of light) Kùe ö @ûùfûKe iekùeLúd MZò_[Kê @ûùfûK Kêjû~ûG ö egàò (Ray of light) \ßûeû iìPòZ Keû~ûG ö Gjò @¤ûdùe @ûùc @ûùfûKe iekùe÷LôK RûYòQ Kò ? MZò ZÿßKê aýajûe Keò @ûùfûKe _âZò`k^ I ~\ò ùMûUòG @Zò lê\â @Êz aÉê @ûùfûKe _âZòieY aòhdùe @ù^K K[û RûYòaû ö ~[û : MZò _ [ùe ejò ~ ûG ùZùa iekùeLûùe _â Z ò ` k^ KY, _â Z ò i eY KY, aÿê ð k ûKûe MZòKeê[ôaû @ûùfûK ùijò @Zò lê\â aÉê _ûLùe (Spherical) \_ðYùe Kò_eò _âZòaò´ MVòZ jêG I 96 @ûce aûÉa Rúa^ùe Zûjûe _â ù dûM l Zêùc _âZòaò´ ù\Lô_ûeòf Kò ? Gjû Zêc (Application) Kò_eò jêG AZýû\ò ö cêjñVûeê iû^ ^û aWÿ ? 6.1. @ûùfûKe _âZò`k^ l PûcPKê Zêc cêjñ _ûLeê ]úùe ]úùe \ìùeA (Reflection of Light) ^ò@ ö _âZòaò´Kê flý Ke ö Gjû Kò_eò GK PòKYÑ _éÂ C_ùe @ûùfûK _Wÿùò f Zûjûe _eòaÿòðZ ùjCQò ? @]ôKûõg bûM _âZ` ò kòZ ùjûA[ûG ö Zêùc @ûùfûKe l PûcPe _éÂKê IfUûA ù\A ùi[ôùe cêjñ ^ò d cMê W ÿ ò K ê bf bûaùe RûYò Q ö @ûi ùijò ù\L ö aÿðcû^ _âZòaò´ Kò_eò ù\Lû~ûCQò ? ^òdcMêWÿK ò ê cù^_KûAaû ö l PûcPe \êA _éÂùe ù\Lû~ûA[ôaû _âZa ò ´ò e (i) @ûùfûKe _âZ` ò k^ ùaùk @û_Z^ ùKûY I _âKéZò Zêk^û Ke ö _âZ` ò k^ ùKûY icû^ ùjûA[ûG ö PûcPe aKâ_éÂKê GK aKâ_éÂ aògÁ ò \_ðY (ii) @û_ZòZ egà,ò _âZ` ò kòZ egàò I @û_Z^ aò¦ùê e ùaûfò cù^ Keû~ûA_ûùe ö iû]ûeYZü aKâ_éÂe _â Z ò ` k^ _é Â _â Z ò @uò Z f´ ùMûUò G \_ðY ùjCQò aÿêðkûKûe (Spherical) \_ðY ö G_eò icZkùe ejò[û@û«ò ö \_ðYe _âZò`k^ _éÂ GK ùMûfK_éÂe ùMûUòG _âZ` ò k^e Gjò ^òdcMêWÿK ò _âZ` ò kKe aKâ @õg ùjûA[ûG ö aÿðcû^ @ûùc aÿêðkûKûe \_ðY _éÂZk iùcZ ù~ ùKøYiò _éÂZk _ûAñ _â~êRý ö iµKðùe @]ôK _Xÿòaû I RûYòaû ö Zêùc GK icZk \_ðY\ßûeû iéÁò ùjC[ôaû _âZòaò´e MêY ijòZ _eòPòZ ö Gjò _âZòaò´e _âKéZò I MêY 6.2. aÿêðkûKûe \_ðY KY ? (Spherical Mirror) (i) icZk \_ðY \ßûeû iéÁò ùjûA[ôaû _âZòaò´ aÿêk ð ûKûe \_ðYe _âZ`ò k^ _éÂ bòZe @ûWÿKê iað\û @ûbûiú I ikL ùjûA[ûG ö Kò´û aûjûe @ûWÿKê aKâ ùjûA_ûùe ö ù~Cñ aÿêk ð ûKûe (ii) Gjò _âZa ò ´ò e @ûKûe aÉêe @ûKûe ijòZ icû^ \_ðYe _âZ` ò k^ _éÂ bòZe @ûWÿKê aKâ ùjûAejò[ûG ùjûA[ûG ö ZûjûKê @aZk (Concave) \_ðY Kêjû~ûG ö @aZk (iii) icZk \_ðY i¹êLùe aÉê ù~ZòKò \ìeùe \_ðYe aKâ _âZ` ò k^ _éÂ ùMûfKe ùK¦â @ûWÿKê [ûG Zûjûe _âZa ò ´ò \_ðYe _Q_ùU ùiZòKò ejò[ûG ö \ìeùe ejò[ûG ö ù~Cñ aÿêkð ûKûe \_ðYe _âZ` ò k^ _éÂ aûjûe (iv) Gjò _âZòaò´e _ûgßð IfUû ùjûA[ûG ö @ûWÿKê aKâùjûA ejò[ûG ZûjûKê Cÿk (Convex) aÿðcû^ @ûi RûYòaû _âZ` ò k^ _éÂ ~\ò icZk \_ðY Kêjû~ûG ö Cÿk \_ðYe aKâ _âZ` ò k^ _éÂ ^ùjûA aKâ ùjûA[ûG ùZùa Zûjû\ßûeû iéÁ _âZa ò ´ò e ùMûfKe ùK¦âe aò_eúZ \òMùe ejò[ûG ö Gjò _âKéZò KY jêG ? \_ðY \ßde ^ò¡ðûeòZ PòZâ (Schematic diagram) Zêc _ûAñ Kûc : 6.1 PòZâ 6.1 ùe \gðû~ûAQò ö Gjò PòZùâ e Zêùc ù\Lô_ûeòa l PKþPKþ Keê[ôaû ùMûUòG aWÿ PûcP ^ò@ ö ù~ \_ðYe _Q @õgKê @ù_lûKéZ `òKû (Shade) Zûjûe aKâ_éÂùe Zêce cêjñKê ù\LôaûKê aðùe \gðû~ûAQò ö ùPÁûKe ö 97 aÿê ð k ûKûe \_ð Y ù~Cñ ùMûfKe @õg ùjûA[ûG, ùijò ùMûfKe aýûiû¡ðKê aÿêðkûKûe \_ðYe aKâZû aýûiû¡ð (Radius of Curvature) Kêjû~ûG ö GjûKê iû]ûeYZü (R) @le \ßûeû PòjÜòZ Keû~ûG ö ù_ûfþ (P) I aKâZûùK¦â (C) c¤ùe [ôaû \ìeZû PC \_ðYe aKâZû aýûiû¡ð @ùU ö ù~Cñ iekùeLû aÿêk ð ûKûe \_ðYe ù_ûfþ I aKâZû ùK¦âKê ù~ûM Kùe ZûjûKê \_ðYe _âcêL @l (Principal (a) @aZk \_ðY (b) Cÿk \_ðY Axis) Kêjû~ûG ö aÿêk ð ûKûe \_ðYe _âcLê @l ù_ûfþ PòZâ 6.1 C_ùe \_ðYe _éÂ_âZò @bòf´ ùjûA[ûG ö aÿðcû^ Zêùc aêSò_ûeê[ôa ù~ PûcPe bòZe aÿð c û^ Zê c _ûAñ Kûc iûjû~ýùe _Ue @ûKéZò @aZk \_ðYe _âZò`k^ _éÂ _eò aÿêðkûKûe \_ðY iµKðùe @ûC KòQò K[û RûYòaû ö ùjûA[ûG I PûcPe aûjûe _éÂe @ûKéZò Cÿk Zêc _ûAñ Kûc : 6.2 \_ðYe _âZò_k^ _éÂ _eò ùjûA[ûG ö iûa]û^, iì~ðýKê ùKùa iò]û ù\Lòa ^ûjó ö Gùa @ùc aÿêk ð ûKûe \_ðY iµKðùe aýajéZ G_eòKò \_ðYeê _âZ` ò kòZ iì~ýð ûùfûKKê c¤ iò]ûikL ùKùZK ùa÷hdòK g± (Term) aòhdùe RûYòaû ö @ûLò C_ùe _KûAa ^ûjó ö Gjû Plêe lZò Keò_ûùe ö aÿêðkûKûe \_ðYe aKâ _âZò`k^ _éÂe c¤ l Zêùc jûZùe ùMûUòG \_ðY ]e I Zûjûe aò¦êKê ù_ûfþ (Pole) Kêjû~ûG ö Gjû \_ðYe _éÂ _âZò`k^ _éÂKê iì~ðý @ûWÿKê eL ö C_ùe [ûG ö GjûKê iû]ûeYZü (P) @le \ßûeû l \_ðYKê G_eò ]e ù~, ùi[ôeê _âZò`kòZ PòjÜòZ Keû~ûG ö ùjC[ôaû iì~ýð ûùfûK \_ðY ^òKUùe [ôaû GK aÿêðkûKûe \_ðYe _âZò`k^ _éÂ ùMûfK KûMR `ð C_ùe _Wÿa ò ö _éÂe GK @õg @ùU ö aÿêðkûKûe \_ðY ù~Cñ l KûMR `ðKê UòùK @ûM _Q Keò G_eò GK ùMûfKe @õg ùjûA[ûG ùijò ùMûfKe ùK¦âKê iÚòZòùe (Position) eL ù~còZò KûMR C_ùe aÿê ð k ûKûe \_ð Y e aKâ Z û ùK¦â (Centre of GK ZúÐ (sharp), C{ßk (bright) @ûùfûK Curvature) Kêjû~ûG ö GjûKê iû]ûeYZü (C) @le\ßûeû PòjÜòZ Keû~ûG ö cù^eL ù~ aKâZû aò¦ê ù\Lû~òaö ùK¦â aÿêðk \_ðY C_ùe ^ [ûG ö Gjû \_ðYe l jfþPfþ ^Keò \_ðY I KûMRKê KòQò icd aûjûùe [ûG ö ùZYê aKâZû ùK¦â aÿêðk \_ðYe _ûAñ ùijò iÚòZòùe eL ö KY flý KeêQ ? @õg ^êùjñ ö @aZk \_ðY ùlZâùe aKâZû ùK¦â G_eò KûjóKò ùjfû ? \_ðY aûjûùe _âZò_k^ _éÂe i¹êLùe [ûG, cûZâ _â[ùc KûMRUò ù_ûWÿòaûKê @ûe¸ Keòa I Cÿk \_ðY ùlZâùe aKâZû ùK¦â \_ðYe _âZ_ò k^ ]ì@ûñ aûjûeòa ö KòQò icd _ùe KûMRUò Rkò~ûA_ûùe _éÂe _Q @ûWÿKê ejò[ûG ö Gjû PòZâ 6.2(a) I (b) c¤ ö Gjû KûjóKò RkòMfû ? iì~ýð eê @ûiê[a ô û @ûùfûK ùe ÆÁ RYû_WÿêQò ö aÿêðkûKûe \_ðY \ßûeû ùK¦âúbìZ aû @bòieòZ 98 (converge) ùjûA KûMR C_ùe GK ZúÐ C{ßk [ôaû ùMûUòG aò¦êeê @ûiòfû _eò RYû_WÿêQò ö Gjò aò¦ê eì_ùe _Wÿòfû ö Gjò C{ßk aò¦ê ùjCQò KûMR aò¦K ê ê Cÿk \_ðYe _âcLê ù`ûKiþ Kêjû~ûG ö Cbd C_ùe iì~ðýe _âZòaò´ ö GjûQWÿû Gjò C{ßk aò¦ê PòZùâ e cêLý ù`ûKiþ (F) @le \ßûeû iìPZò ùjûAQò ö ùjCQò @aZk \_ðYe ù`ûKiþ (Focus) ö ùK¦âúbìZ aÿêðkûKûe \_ðYe ù_ûfþ I ù`ûKiþ c¤ùe [ôaû iì~ðý KòeYe Zû_ ùjZê KûMRUò RkòMfû ö KûMR \ìeZûKê ù`ûKiþ \ìeZû (Focal length) Kêjû~ûG ö GjûKê (f) @le \ßûeû iìPòZ KeûjêG ö C_ùe ù`ûKiþ aò¦êùe iéÁò ùjûA[ôaû _âZòaò´ I \_ðY c¤ùe ejò[ôaû \ìeZû jó \_ðYe i^ÜòKU aÿêðkûKûe \_ðYe _âZò`k^ _éÂ aÿêðkûKûe (Approximate) ù`ûKiþ \ìeZû ö egàPò Zò â iûjû~ýùe ùjûA[ûG ö Gjûe GK aéÿûKûe _eòiúcû (Outline) [ûG ö aÿêðkûKûe \_ðYe _âZò`k^ _éÂe aýûiKê @ûùc GjûKê aêSòaûKê ùPÁû Keòaû ö \_ðYe \ßûeK (Aperture) Kêjû~ûG ö PòZâ 6.2 ùe MN \ìeZû \_ðYe \ßûeK @ùU ö @ûc @ûùfûP^ûùe aÿðék \_ðYe \ßûeK aKâZû aýûiû¡ðVûeê ajêZ @^« Kcþ ö \ìeZûùe aKâZû aýûiû¡ð (R) I ù`ûKiþ \ìeZû (f) c¤ùe KòQò iµKð @Qò Kò ? GK lê\â \ßûeK aògÁò aÿêðkûKûe (a) @aZk \_ðY \_ðYùe aKâZû aýûiû¡ð Gjûe ù`ûKiþ \ìeZûe \êAMêY @ùU ö ùZYê, R = 2f G[ôeê RYûMfû ù~ cêLý ù`ûKiþ aÿêðkûKûe \_ðYe ù_ûfþ I aKâZû ùK¦âe VòKþ cSòùe ejò[ûG ö @^« \ìeZûùe 6.2.1 aÿêðkûKûe \_ðY \ßûeû _âZòaò´ MV^ (b) Cÿk \_ðY (Image Formation by Spherical PòZâ 6.2 Mirror) PòZâ 6.2 (a) Kê bf bûaùe ù\L ö cêLý @l Zê ù c icZk \_ð Y ùe _â Z ò a ò ´ MV^ ijòZ icû«e ejò[ôaû @ù^K MêWÿòG @ûùfûK egàò iµKðùe _XÿòQ ö Gjò _âZòaò´e _âKéZò, iÚòZò I @ûKûe @aZk \_ðY C_ùe _WÿêQò ö _âZò`kòZ egàòMêWÿòKê aòhdùe Zêùc RûYòQ ö aÿðcû^ @ûùc aÿêðkûKûe flý Ke ö ùiMêWKòÿ cêLý @l C_ùe ùMûUòG aò¦ùê e \_ðY\ßûeû iéÁò ùjC[ôaû _âZòaò´ aòhdùe RûYòaû ö còkòZ ùjûAQ«ò I _eÆeKê ùQ\ KeêQ«ò ö Gjò GK @aZk \_ðY @ûMùe ùMûUòG aÉêe bò^Ü bò^Ü aò¦êKê @aZk \_ðYe _âcêL ù`ûKiþ (Principal iÚòZò _ûAñ, _âZòaò´e iÚòZò I _âKéZò KY ùja Zûjû Focus) Kêjû~ûG ö RûYòaû ö ùijò _âZòaò´ aûÉa ùja ^û @ûbûiú aÿðcû^ PòZâ 6.2(b) Kê flý Ke ö cêLý @l ùja ? _âZòaò´e @ûKûe aÉêe @ûKûe Zêk^ûùe ijòZ icû«e ùjûA \_ðY C_ùe @û_ZòZ ùjûA[ôaû aWÿ ùja ^û iû^ ùja ^û icû^ ùja ? Giaê egàòMêWÿòK Cÿk \_ðY \ßûeû Kò_âKûe _âZò`kòZ _âgÜe Cÿe Zêc _ûAñ Kûc Reò@ûùe @ûùc ùjûAQò ? Gjò _âZ` ò kòZ egàMò Wê K òÿ _âcLê @l C_ùe @^êi§û^ Keòaû ö 99 Zêc _ûAñ Kûc : 6.3 Kê @ûM _Q Keò G_eò GK iÚZò ùò e eL ù~còZò ùMûUòG @aZk \_ðYe ù`ûKiþ \ìeZû Kò_eò Zûjû C_ùe Rk«û cjcaZúe GK C{ßk, ^òðd Keû~ûA _ûeòa Zûjû Zêùc Zêc _ûAñ Kûc : ZúÐ _âZòaò´ iéÁò ùja ö Gjò _âZòaò´Kê bf 6.2 eê RûYòQ ö Zêùc ùi[ôùe ù\Lô[ôf ù~ KûMR bûaùe ù\L ö Zûjûe _â K é Z ò I iÚ ò Z ò K ê C_ùe iéÁò ùjûA[ôaû ZúÐ C{ßk @ûùfûK aò¦ê ùfLôeL ö cjcaZúe @ûKûe ijòZ _âZa ò ´ò e aûÉaùe iì~ðýe _âZòaò´ [ôfû ö Gjû GK ùQûU, @ûKûeKê Zêk^û Ke ö aûÉa I IfUû _âZòaò´ [ôfûö \_ðYe ù_ûfþVûeê l Gjû_ùe Rk«û cjcaZúKê ^òcÜ iìPZò bò^Ü _âZòaò´e \ìeZû cû_ò Zêùc @aZk \_ðYe ù`ûKiþ bò^Ü iÚòZòùe eLô Zêc _ûAñ Kûc MêWÿòKe \ìeZûe i^ÜòKU cû^ _ûA[ôf ö _ê ^ eûaé ÿò (Repeat) Ke ö cjcaZúe l ùMûUG @aZk \_ðY ^ò@ ö _ìaðeê aòðZ _âùZýK @aiÚû^ _ûAñ _âZòaò´e @aiÚû^ I C_ûdùe Gjûe ù`ûKiþ \ìeZûe i^ÜK ò U cû^ _âKéZò ^òðd Ke ö (Approximate value) ^òðd Keò Zûjû Uò_ò (a) C Vûeê @Ì \ìeùe eL eL ö (Zêùc ùKøYiò \ìeaÿðú aÉêe _âZa ò ´ò Kê (b) VòKþ C C_ùe eL GK iû\û KûMR _e\û C_ùe ù\Lô \_ðYe (c) F I C c¤ùe ù~ ùKøYiò iÚû^ùe eL ù`ûKiþ \ìeZûe i^ÜòKU cû^ c¤ ^òðd (d) VòKþ F C_ùe eL Keò_ûeòa ö) (e) P I F c¤ùe eL l ùUaêf C_ùe PKþ \ßûeû GK ùeLû UûY ö l G[ôeê ùMûUòG ùlZâùe Zêùc KûMR _e\û @aZk \_ðYKê GK Áûùe fMû@ ö ùijò C_ùe _âZa ò ´ò ^_ûA_ûe ö aÉêe ùijò iÚZò Kò ê ÁûKê Zêùc UûYò[ôaû ùeLû C_ùe G_eò PòjÜ ö Gjûe @ûbûiú _âZòaò´ \_ðY bòZùe eL ù~còZK ò ò \_ðYe ù_ûfþ VòKþ ùeLû C_ùe ù\LôaûKê ùPÁû Ke ö ejòa ö l Gjò _eúlûeê ~ûjû _~ðýùalY Kf ZûjûKê l _ìað ùeLû ijòZ icû«e bûaùe @ûC \êAUò GK iûeYúùe ùfL ö ùeLû UûY ù~còZò _ûLû_ûLô ù~ ùKøYiò \êAUò Zêc _ûAñ Kûc : 6.3 Keòiûeòfû _ùe Zêùc ùeLû c¤ùe \ìeZû \_ðYe ù`ûKiþ \ìeZû ù\Lôa ù~ @aZk \_ðY\ßûeû iéÁò ùjC[ôaû ùKøYiò ijòZ icû^ ùja ö Gjò ùeLûZâde iÚòZò aÉêe _âZòaò´e _âKéZò, @aiÚû^ I @ûKûe \_ðY aÿðcû^ \_ðYe ù_ûfþ (P), ù`ûKiþ aò¦ê (F) i¹êLùe ùijò aÉêe @aiÚû^ C_ùe ^òbðe Kùe ö I aKâZû ùK¦â (C) ùb\ Keòa ö aÉêe @aiÚû^Kê P, F I C aò¦êZâdKê bòÿòKeò _âKûg Gjûe KûeY lê\â \ßûeK aògòÁ aÿêðkûKûe Keû~ûG ö aÉêe KòQò @aiÚû^ _ûAñ _âZa ò ´ò aûÉa \_ðYe ù`ûKiþ aò¦ê (F) Zûe ù_ûfþ (P) I aKâZû jêG I @ûC KòQò @aiÚû^ _ûAñ @ûbûiú jêG ö _âZaò ´ò e ùK¦â (C) e cSòùe [ûG ö @ûKûe aÉêe @ûKûe Zêk^ûùe _eòa¡òZð (Magnified) l ùMûUòG C{ßk aÉê bûùa GK Rkê[ôaû ùjûA_ûùe aû icû^ @ûKûee ùjûA_ûùe Kò´û ùQûU cjcaZú ^ò@ ö ùijò cjcaZúKê C aò¦êe c¤ ùjûA_ûùe ö aÉê Zêk^ûùe _âZòaò´ ikL _QKê \ìeùe eL ö \_ðY iûc^ûùe GK ùjûA_ûùe aû IfUû c¤ ùjûA_ûùe ö Gjò iaê KûMR _e\û ^ò@ ö ùijò _e\û (Screen) _~ðýùalYe GK iûeûõg iûeYú 6.1ùe \ò@û~ûAQò ö 100 iûeYú 6.1 : @aZk \_ðYùe aÉêe bò^Ü bò^Ü iÚòZò _ûAñ _âZòaò´ MV^ aÉêe iÚòZò _âZòaò´e iÚòZò _âZaò´e @ûKûe _âZòaò´e _âKéZò aÉêe @ûKûe Zêk^ûùe @^« \ìeùe ù`ûKiþ F Vûùe @Zý« lê\â-aò¦ê ic aûÉa Gaõ IfUû C Vûeê \ìeùe FI C c¤ùe lê\â aûÉa Gaõ IfUû C Vûùe C Vûùe icû^ @ûKûe aûÉa Gaõ IfUû C I F c¤ùe C _ùe _eòa¡òðZ aûÉa Gaõ IfUû F Vûùe @^« \ìeùe ajêZ _eòa¡òðZ aûÉa Gaõ IfUû P I F c¤ùe \_ðY _Q_ùU _eòa¡òðZ @ûbûiú Gaõ ikL 6.2.2 egàòPòZâ iûjû~ýùe aÿêðk \_ðY \ßûeû ù~ùKøYiò \ê A Uò egà ò ù^A egà ò P ò Z â @u^ MVòZ _âZòaò´e _eò_âKûg Keû~ûA_ûeòa ö (Representation of Images formed (i) cêLý @l ijòZ icû«e [ôaû ùMûUòG egàò by Spherical Mirrors using Ray @aZk \_ðY C_ùe @û_ZòZ ùjùf _âZ` ò kòZ egàò Diagrams) \_ðYe _âcêL ù`ûKiþ aò¦ê ù\A MZòKùe, ~\ò aÿêðkûKûe \_ðYùe _âZòaò´ MV^Kê Zêùc \_ðY Cÿk ùjûA[ûG Zûjû ù`ûKiþ aò¦êVûeê egàòPòZâ @u^ Keò bf bûaùe aêSò_ûeòaö G[ô_ûAñ @_iûeòZ (divergent) ùjfû_eò RYû_ùWÿ ö Gjû GK ^òòðÁ @ûKûee f´û aÉêUòG ^ò@ ö GjûKê PòZâ 6.3(a) Gaõ 6.3(b) ùe _â\gòðZ ùjûAQò ö aÿêðkûKûe \_ðY i¹êLùe eLö Gjò aÉêe _âùZýK ùQûU ùQûU @õg ùMûUòG ùMûUòG C (Source) _eò Kû~ðý Kùe ö Gjò @õg MêWÿòKeê @iõLý egàò ^òMðZ jêGö Gjò egàòMêWÿòKê ù^A @ûùc egàòPòZâ @u^ Keò _âZòaò´e iÚòZò ^òðd Keò_ûeòaû ö aÉêeê ^òMðZ iaê egàMò Wê K òÿ ê egàP ò Zò ùâ e _â\gð^ KeòaûKê ùPÁûKùf ùi PòZâ RUòk ùja ö iekZû \éÁòeê aÉêe ^òMðZ (a) (b) @ù^K egàò c¤eê cûZâ \êAUò egàò ù^A egàòPòZâ PòZâ 6.3 @u^ Keû~ûA_ûeòa I _âZa ò ´ò e iÚZò ò ^òd ð Keû~ûA _ûeòa ö Gjò egàò\ßdKê G_eò aQû~ûG ù~ \_ðYeê (ii) @aZk \_ðY ùlZâùe ùMûUòG egàò \_ðYe _âZ`ò kòZ ùjfû_ùe ùiMêWK òÿ e \òM ù~còZò ijRùe _âcêL ù`ûKiþ ù\A MZò Keò \_ðY C_ùe @û_ZòZ RûYòùja ö ùjùf, Zûjû _âZò`kòZ ùjûA \_ðYe _âcêL @l \êAUò _âZò`kòZ egàòe _âZòùz\ aò¦êùe GK ijòZ icû«e ùjûA MZò Kùe ö Cÿk \_ðY ùlZâùe aò¦iê c aÉêe _âZaò ´ò iéÁò jêG ö _âZaò ´ò e iÚZò ò RûYòaû ùMûUò G egà ò \_ð Y e _â c ê L ù`ûKiþ @ûWÿ K ê MZòKeê[ùô f, Zûjû \_ðY _éÂeê _âZ` ò kòZ ùjfû_ùe, _ûAñ Zùk að^û Keû~ûA[ôaû egàòMêWÿòK c¤eê \_ðYe _âcêL @l ij icû«e ùjûA MZò Kùe ö 101 Gjû PòZâ 6.4(a) I (b) ùe @uòZ egàòPòZâùe \gðûA \ò@û~ûAQò ö (a) (b) PòZâ 6.6 (a) (b) GVûùe cù^eL ù~ C_ùe aòðZ iaê PòZâ 6.4 ùlZâùe _âZ`ò k^ ^òdcMêWKòÿ _â~R ê ý jêG ö @û_Z^ aò¦êVûùe @û_ZòZ egàò G_eò \òMùe _âZò`kòZ jêG ù~ _âZò`k^ ùKûY @û_Z^ ùKûY ijòZ icû^ (iii) ùMûUòG egàò @aZk \_ðYe aKâZû ùK¦â jêG ö ù\A MZòKeê[ôùf Kò´û Cÿk \_ðYe aKâZû ùK¦â @ûWÿKê Zûe \òM ^òùðgòZ ùjûA[ôùf, \_ðY _éÂeê (a) @aZk \_ðY \ßûeû _âZòaò´ MV^ : _âZò`k^ _ùe, Zûjû ù~Cñ _[ ù\A @ûiò[ûG ùijò aÉêe bò^Ü bò^Ü iÚòZò _ûAñ @aZk \_ðYùe _[ ù\A ù`eò~ûG ö Gjû PòZâ 6.5(a) I (b) ùe Kò_eò _âZòaò´ iéÁò jêG Zûjû PòZâ 6.7 ùe egàòPòZâ _â\gòðZ ùjûAQò ö MêWÿòKùe _â\gòðZ ùjûAQò ö @^« \ìe Zûùe (a) (a) (b) (b) PòZâ 6.5 @û_ZòZ egàò \_ðYe _éÂ C_ùe _âZ` ò k^ _éÂe f´ \òMùe _Wÿòùf, ùijò egàò ù~Cñ \òMeê @ûiò[ûG, ùijò \òMùe ù`eò~ûG ö (iv) ùMûUòG egàò _âcL ê @l _âZò Zú~ðK bûaùe (c) (d) ùMûUòG @aZk aû Cÿk \_ðY _éÂùe ù_ûfþ (P) aò¦ê ^òKUùe @û_ZòZ ùjùf, Zûjû Zú~ðK bûaùe _âZò`kZò jêG ö Gjû PòZâ 6.6(a) I 6.6(b) ùe _â\gòZð ùjûAQòö _âZ` ò k^ icdùe _âZò`k^ ^òdc @^« _ûkòZ jêG ö @û_ZòZ egàò I _âZò`kòZ egàò @û_Z^ \ìeZûùe (e) (f) aò ¦ ê V ûùe _â c ê L @l ijò Z icû^ ùKûY ié Á ò Keò[ûG ö PòZâ 6.7 @aZk \_ðYùe _âZòaò´ MV^e egàòPòZâ 102 Zêc _ûAñ Kûc : 6.4 Gjû lê \ â (Diminished) ^û _eò a ¡ò ð Z l iûeYú 6.1 ùe \gðû~ûA[ôaû _eò aÉêe _âùZýK (Enlarged) ? iÚòZò_ûAñ ùMûUòG ùMûUòG egàòPòZâ @u^ Ke ö l ù_^þif ò Kê ]úùe ]úùe \_ðYVûeê \ìeKê ^ò@ ö l _ìað @¤ûdùe Kêjû~ûA[ôaû egàòMêWÿòK c¤eê _â Z ò a ò ´ e @ûKûe ùQûU ùjCQò ^û aWÿ ù~ ùKøYiò \êAUò egàò ù^A Zêùc egàòPòZâ ùjCQò ? @u^ Keò _âZòaò´e iÚòZò ^òðd Keò_ûeòa ö l ~ZÜ ijKûùe Gjò Kû~ðýKê aûe´ûe Ke ö l Zêc\ßûeû @uòZ egàòPòZâKê PòZâ 6.7 ùe _â\gðZò aÉêKê \_ðYVûeê \ìeKê ù^ùf, Zûe _âZòaò´ PòZâ ijòZ Zêk^û Ke ö ù`ûKiþ e ^ò K Uaÿð ú ùjCQò ^û \ì e Kê l _âùZýK ùlZâùe _âZòaò´e _âKéZò, @aiÚòZò I Nêoô~ûCQò Zûjû _âKûg Ke ö @ûKûe að^û Ke ö Cÿk \_ðYùe _âZa ò ´ò MV^ iµKðùe RûYòaû l Zêùc _ûA[ôaû Z[ýKê GK iûeYúùe iRûA _ûAñ @ûùc aÉêe \êAUò iÚòZò aòPûeKeòaû ö _â[ùc ùfL ö aÉê \_ðYVûeê @^« \ìeZûùe ejò[ôa I \ßòZúdùe Zûjû \_ðY ^òKUùe GK _eòcZò (Finite) \ìeZûùe @aZk \_ðYMêWK ÿò e aýajûe : [ôa ö Uyð, i§û^ú @ûùfûK (Search light) I Gjò \êAUò @aiÚZò ò _ûAñ _âZaò ´ò MV^e egàP ò Zò â ~û^MêWKòÿ e gúhð@ûùfûKùe gqògûkú icû«e @ûùfûK ~[ûKâùc PòZâ 6.8(a) I (b) ùe _â\gòðZ ùjûAQò ö Mêz _ûAaû _ûAñ @aZk \_ðY aýajûe Keû~ûG ö \ûXÿò KûUòfû ùaùk cêjñe aWÿ _âZòaò´ ù\Lôaû _ûAñ G[ô e ê cò k ê [ ô a û Z[ýKê iûeYú 6.2ùe _â K ûg c¤ @aZk \_ð Y aýajûe Keû~ûG ö \« Keû~ûAQò ö PòKò Kcûù^ ùeûMúe \û«e aWÿ (_eòa¡òZð ) _âZa ò ´ò ù\Lôaû _ûAñ @aZk \_ðY aýajûe Ke«ò ö ùiøePêfäû (Furnace) ùe iì~ðýûùfûKKê ùK¦âúbìZ KeûA Zû_ iéÁò Keòaû_ûAñ aWÿ aWÿ @aZk \_ðY aýajûe Keû~ûG ö @^« (b) Cÿk \_ðYùe _âZòaò´ MV^ : \ìeZûùe @ûùc @aZk \_ðYùe _âZòaò´ MV^ (a) iµKðùe _Xÿùò f ö aÿðcû^ @ûùc Cÿk \_ðYùe _âZòaò´ MV^ iµKðùe _Xÿòaû ö Zêc _ûAñ Kûc : 6.5 l ùMûUòG Cÿk \_ðY ^ò@ ö GjûKê ùMûUòG jûZùe ]e ö l \_ðY iûc^ûùe ùMûUòG ù_^þiòfKê ikL bûaùe (Up right) @^ý jûZùe ]e ö (b) l \_ðYùe ù_^þiòfe _âZòaò´Kê ù\L ö Gjò PòZâ 6.8 Cÿk \_ðYùe _âZòaò´ MV^ _â Z ò a ò ´ ikL ^û IfUû (Inverted) ? 103 iûeYú 6.2 : Cÿk \_ðYùe MVòZ _âZòaò´e _âKéZò, @aiÚòZò I @ûù_lòK @ûKûe aÉêe iÚòZò _âZòaò´e @aiÚòZò _âZaò´e @ûKûe _âZòaò´e _âKéZò @^« \ìeZûùe \_ðY _Q_ùU @Zý« lê\â aò¦êic @ûbûiú I ikL ù`ûKiþ aò¦ê (F) Vûùe @^« aò¦ê I \_ðY _Q_ùU @ûbûiú I ikL ù_ûfþ (P) c¤ùe (P) I (F) c¤ùe lê\â Zêùc G _~ðý« icZk \_ðY, @aZk \_ðY \_ðY bòZùe \ìeaÿðú M´êR MêWÿòKe _âZòaò´ bf I Cÿk \_ðYùe _âZa ò ´ò MV^ iµKðùe _Xÿf ò ö bûaùe ù\Lôaû _ûAñ, ZêcKê \_ðY iûc^ûùe C_~êq Gcû^u c¤eê ùKCñ \_ðYùe ùMûUòG aWÿ aÉêe iÚû^ùe Vò@û ùjaûKê _Wÿòa ö _ìð _âZòaò´ ù\Lôùja ? GjûKê Zêc_ûAñ Kûc Cÿk \_ðYMêWÿòKe aýajûe : cû¤cùe RûYòaû ö ~û^MêWK òÿ ùe Cÿk \_ðY iû]ûeYZü _Q_ûL Zêc _ûAñ Kûc : 6.6 (Rear-View) ù\Lôaû _ûAñ aýajûe Keû~ûG ö Gjò l ùKøYiò GK \ìeaÿðú aÉê ~[û : \ìeùe [ôaû \_ðYMêWÿòK ~û^e iûc^û _ùU ùMûUòG KWÿKê ùMûUòG MQe _âZòaò´Kê icZk \_ðYùe fûMò[ûG ö Gjû\ßûeû MûWÿòPûkK Zûe _Qeê @ûiê[ôaû ù\L ö @^ý ~û^MêWK òÿ ê ù\Lô_ûùe I ùijò @^êiûùe ^òeû_\ l Zêùc KY _ìð _âZòaò´ ù\Lô_ûeòf Kò ? bûùa ^òR MûWÿò PfûG ö _Q _ûL ù\Lôaû _ûAñ l Zêùc bò^Ü bò^Ü @ûKûee icZk \_ðY aýajûe Cÿk \_ðYKê @Mâû]ôKûe \ò@û~ûG, KûeY Gjò Ke ö Zêùc KY iµìð aÉêKê _âZòaò´ùe \_ðYùe aÉêMWê K òÿ e iað\û ikL _âZa ò ´ò ù\LôjG ê ö ù\Lô _ûeòf Kò ? Kò«ê _âZòaò´e @ûKûe ùQûU ùjûA[ûG ö ùMûUòG l Gjò Kû~ðýKê GK @aZk \_ðY aýajûe Keò icZk \_ðYùe ù~ZòKò ùlZâe _âZòaò´ ù\LôjêG, @ûC [ùe Ke ö @aZk \_ðY aÉêe _ìð Zûjû @ù_lû @]ôK ùlZâe _âZòaò´Kê Cÿk \_ðY _âZòaò´ _â\gð^ Keò_ûeòfû Kò ? ~û^PûkKKê ù\LûAaûùe ilc jêG ö l Cÿk \_ðY aýajûe Keò Gjò Kû~ðýKê @ûC _âgÜ : [ùe Ke ö i`k ùjf Kò ? Zê c e 1. @aZk \_ðYe _âcLê ù`ûKiþe iõmû KY ? _~ðýùalYKê KûeY ij aêSû@ ö 2. ùMûUòG aÿêðkûKûe \_ðYe aKâZû aýûiû¡ð Zêùc ùMûUòG Cy @ ûkòKû aû ùWwû MQe 20 ùicò ùjùf Zûjûe ù`ûKiþ \ìeZû _ì ð _â Z ò a ò ´ ùMûUò G ùQûU Cÿk \_ð Y ùe ùKùZ ? ù\Lô_ûeòa ö Gjò _âKûe ùMûUòG \_ðY @ûMâû \êMðe 3. ùMûUòG aÉêe ikL I _eòa¡òðZ _âZòaò´ Kû^Úùe fMû~ûAQò ö Zêùc ~\ò ùKùa \êMð ù\LôaûKê ù\LûA _ûeê[ôaû \_ðYe ^ûc Kêj ö @ûMâû ~òa ùZùa Kû^Úùe fûMò[ôaû ùijò \_ðYùe 4. ~û^MêWÿòKùe _Q_ûL ù\Lòaû _ûAñ KûjóKò \êMðe \ìeaÿðú iÚû^ùe [ôaû Cy @ ûkòKû I M´êR Cÿk \_ðY aýajûe Keû~ûG ? (Tomb) MêWK òÿ e _ìð _âZa ò ´ò ù\LôaûKê ùPÁû Keòaö 104 6.2.3 aÿêðkûKûe \_ðYùe _âZò`k^ _ûAñ aûc _ûgßðùe aÉê _âPkòZ iùuZ _â[û @û_ZòZ @ûùfûKe \òM (Sign Convention for Reflection by C_eKê aûc @ûWÿKê WûjûY @ûWÿKê CyZû Spherical Mirrors) \ìeZû (–ve) \ìeZû (+ve) (+ve) aÿêðkûKûe \_ðYùe _âZò`k^ iµKðùe Zk @ûWÿKê @ûùfûP^û Kfûùaùk @ûùc iû]ûeY bûaùe @û\éZ CyZû (–ve) iùuZ _â[û (Sign Conevention) icìjKê @^êieY \_ðY Keòaû ö GjûKê ^ìZ^ KûùUði@ò û^ iùuZ _â[û (New cartesian Sign convention) Kêjû~ûG ö Gjò _â[û PòZâ 6.9 aÿðékûKûe \_ðY _ûAñ ^ìZ^ KûùUðiò@û^ iùuZ _â[û @^êiûùe \_ðYe ù_ûfþKê cìkaò¦ê (Origin) ^ò@û~ûG ö \_ðYe _âcêL @lKê ^òùðgú _¡Zò (Co-ordinate C_ùeûq ^ìZ^ KûùUðiò@û^ iùuZ _â[ûKê system) e X- @l eìù_ ^ò@û~ûG ö Gjò _¡Zòùe PòZâ 6.9 ùe C\ûjeY bûaùe ^ò@û~ûA _âKûg @û\éZ iùuZ I _â[ûMêWÿòK ùjfû Keû~ûAQò ö Gjò iùuZ _â[ûKê aýajûe Keò \_ðYe iì Z â _ûA_ûeò a û I MûYò Z ò K iciýû icû]û^ (i) aÉê K ê iað \ û \_ð Y e aûc _ûgß ð ù e Keò_ûeòaû ö eLû~ûG ö G_eò Keòaûe KûeY ùjfû 6.2.4 \_ðY iìZâ Gaõ _eòa¡ð^ aÉêeê iaêùaùk @ûùfûK egàò aûc \òMeê (Mirror Formula and Magnification) WûjûY \òMKê MZòKeò \_ðY C_ùe ùMûUòG aÿêðkûKûe \_ðYùe Gjûe ù_ûfþVûeê _Wÿòa ö aÉêe \ìeZûKê aÉê\ìeZû (Object distance) u (ii) _â c ê L @l ijò Z icû«e ejò [ ô a û Kêjû~ûG ö \_ðYe ù_ûfþVûeê _âZòaò´e \ìeZûKê \ì e ZûMê W ÿ ò K ê \_ð Y e ù_ûfþ V ûeê _âZa ò ´ò \ìeZû (Image distance) v Kêjû~ûG ö Zêùc c_û~ûG ö RûYòQ ù~ ù_ûfþVûeê _âcLê ù`ûKie \ìeZûKê ù`ûKiþ (iii) ù~Cñ \ìeZûKê cìk aò¦êe WûjûY @ûWÿKê \ìeZû f Kêjû~ûG ö Gjò Zòù^ûUò eûgò c¤ùe [ôaû + X @l \òMùe c_û~ûG ZûjûKê ~êqûK iµKðKê GK iìZâ bûaùe _âKûg Keû~ûG ö GjûKê I ~ûjû cìkaò¦êe aûc @ûWÿKê – X @l \_ðY iìZâ Kêjû~ûG ö Gjò iìZâUò ùjfû \òMùe c_û~ûG, ZûjûKê aò~êqûK 1 1 1 + =................(6.1) ^ò@û~ûG ö v u f (iv) _âcL ê @le C_e @ûWÿKê + Y @l \òMùe Gjò iìZâ iaê _âKûee aÿêðkûKûe \_ðY _ûAñ , f´ bûaùe ù~Cñ \ìeZû aû CyZû iaê ùlZâùe aÉêe ù~ ùKøYiò @aiÚòZò _ûAñ _â~êRý c_û~ûG ZûKê ~êqûK ^ò@û~ûG ö @ùU ö Gjò iì Z â ù e u, v, f I R e iûõLò ý K (Numerical) cû^ _âZòiÚû_^ Kfûùaùk ^ìZ^ (v) _âcêL @le Zk @ûWÿKê – Y @l \òMùe KûùUðiò@û^ iùuZ _â[û @^êieY KeòaûKê ùja ö f´ bûaùe ù~Cñ \ìeZû c_û~ûG ZûjûKê _âùZýK iùuZùe iûõLòýK cìfý iÚû_^ Kùf MûYòZKò aò~êqûK ^ò@û~ûG ö _âgÜe icû]û^ Keòùja ö 105 _eòa¡ð^ (Magnification) Cÿe aÿêðkûKûe \_ðYùe aÉêe _âZòaò´ iéÁò aKâZû aýûiû¡ð, R = + 3.00 cò ùjûA[ôfû ùaùk aÉêe @ûKûe Zêk^ûùe _âZòaò´ aÉê \ìeZû, u = –5.00 cò ùKùZ _eòcûYe a¡òðZ ùjûAQò, ZûjûKê aÿêðkûKûe _âZòaò´ \ìeZû, v=? \_ðY \ßûeû iéÁò ùjûA[ôaû _eòa¡ð^ Kêjû~ûG ö GjûKê _âZòaò´ CyZû, h’ = ? _âZòaò´e CyZû I aÉêe CyZûe @^ê_ûZ \ßûeû _âKûg Keû~ûG ö iû]ûeYZü m @leKê _eòa¡ð^ R + \_ðYe ù`ûKi \ìeZû f= = iùuZ eìù_ ^ò@û~ûG ö 2 ~\ò aÉêe CyZû h Gaõ _âZa ò ´ò e CyZû = +1.50 cò h\ jêG ùZùa aÿêðkûKûe \_ðY \ßûeû iéÁò ùjûA[ôaû icúKeY 6.1 @^êiûùe - _eòa¡ð^ ùjCQò 1 1 1 + = v u f _âZòaò´e C m= aÉêe C Kò´û, 1 1 1 = − v f u h' Kò´û m =................... (6.2) 1 h = (+1.50) − aÉêe \ìeZû (u) I _âZòaò´ \ìeZû (v) ijòZ 1 1 _eòa¡ð^ (m) e iµKð ejòQò Zûjû ùjfû - = + 1.5 5.0 h' m= =...................... (6.3) 5 + 1.5 h = 7.5 GVûùe cù^eLôa ù~ iû]ûeYZü aÉê, 6.5 _âcêL @le C_e @ûWÿKê ejò[ûG, ùZYê aÉêe = 7.5 CyZû ~êqûK ^ò@û~ûG ö @ûbûiú _âZòaò´ _ûAñ 7.5 _âZòaò´e CyZûKê ~êqûK I aûÉa _âZòaò´ _ûAñ ùZYê v= = +1.15cò 6.5 Zûjûe CyZûKê aò~êqûK ^ò@û~ûG ö _eòa¡ð^ cìfý ijòZ aò~êq PòjÜ ejò[ôùf _âZòaò´ aûÉa ùjûA[ûG _âZòaò´ \_ðYe _Q_ùU \_ðYVûeê 1.15cò Gaõ Zûjûe cìfý ijòZ ~êq PòjÜ [ôùf _âZòaò´ \ìeùe iéÁò ùja ö @ûbûiú ùjûA[ûG ö iû]ûeYZü ~êqPòjÜ ùfLû h' _eòa¡ð^ m= = ùjûA^[ûG (Cjý [ûG) ö h C\ûjeY 6.1 : =− + 1.1 − 5.0 ùMûUòG ~û^ùe _Q ù\Lòaû _ûAñ fûMò[ôaû Cÿk \_ðYe aKâZû aýûiû¡ð 3.00 cò @ùU ö ùMûUòG ùZYê m = +0.23 aiþ \_ðYVûeê 5.00 cò \ìeùe [ôfûùaùk Zûjûe _âZòaò´ @ûbûiú, ikL I aÉê Zêk^ûùe _âZòaò´e @aiÚòZò, _âKéZò I @ûKûe ^òðd Ke ö @ûKûeùe ùQûU ö 106 C\ûjeY 6.2 : _âgÜ : ùicò @ûKûee ùMûUòG aÉê 15.0 ùicò 4.0 1. ùMûUòG Cÿk \_ðYe ù`ûKiþ \ìeZû ^òðd ù`ûKiþ \ìeZû aògÁò GK @aZk \_ðY i¹êLùe Ke, Zûjûe aKâZû aýûiû¡ð 32 ùicò @ùU ö 25.0 ùicò \ìeZûùe @Qò ö \_ðYVûeê ùKùZ \ìeùe 2. ùMûUòG @aZk \_ðY iûc^ûùe 10.0 ùicò GK _e\û (Screen) eLôùf Zû C_ùe GK ÆÁ \ìeùe ùMûUòG aÉê eLôùf, ùijò \_ðY 3 _âZòaò´ ù\Lôùja ö _âZòaò´e _âKéZò I @ûKûe KY MêY _eòa¡òðZ aûÉa _âZòaò´ iéÁò Kùeö ùja ? _âZòaò´e @aiÚòZò ^òðd Ke ö Cÿe 6.3 @ûùfûKe _âZòieY aÉêe CyZû, h = 4.0 ùicò (Refraction of Light) aÉêe \ìeZû, u = -25.0 ùicò ùMûUòG Êz cû¤cùe @ûùfûK GK iek ù`ûKi \ìeZû, f = – 15.0 ùicò ùeLûùe MZò Kùe ö cûZâ ù~ùZùaùk @ûùfûK _âZòaò´ CyZû, h’ = ? ùMûUòG Êz cû¤ceê @ûC GK Êz cû¤c bòZeKê icúKeY 6.1 @^êiûùe _âùag Kùe ùiùZùaùk KY jêG ? Gjû _ìað_eò 1 1 1 iek ùeLûùe MZò Kùe ^û Zûe MZò_[e \òMùe + = _eòaÿð^ jêG ? @ûùc @ûce ù\÷^¦ò^ Rúa^e v u f 1 ùKùZûUò @bòmZû cù^_KûAaû ö 1 1 1 Kò´û, = − = (−15.0) − Zêùc flý Keò[ôa ù~ RkûgâdMêWÿòKe ^òcðk v f u 1 1 RkKê Pûjóùf Zûe ^òcÜ _éÂ UòùK C_eKê CVòfû_eò = − + RYû_ùWÿ ö LaeKûMR C_ùe GK ùcûUû @ûdZûKûe 15 25 KûPL (Glass slab) eLô Zû c¤ ù\A ù\Lôùf 1 −2 Kò´û, = Zû Zùk [ôaû @leMêWÿòK C_eKê CVòfû_eò v 75 RYû_ùWÿ ö G_eò KûjóKò jêG ? Zêùc ùKùa 75 Kò´û, v=− ùicò KûPMäûiùe [ôaû Rk bòZùe @ûõgòK bûaùe aêW[òÿ a ô û 2 ù_^þif ò Kê flý KeòQ ? Gjû Rk I aûdêe aýa]û^ ùZYê \_ðYVûeê 37.5 ùicò \ìeùe _e\û _éÂ (Interface) ^òKUùe UòùK aùuAfû _eò eLôùf Zû C_ùe _âZa ò ´ò ù\Lû~òa ö Gjò _âZa ò ´ò RYû_ùWÿ ö ùMûUòG KûP _ûZâùe Rk ù^A ùi[ôùe aûÉa ùja ö ùMûUòG ùf´êKê aêWÿûAeLô KWÿeê flý Kùf ùf´êe _eòa¡ð^ m= h' = @ûKûe aXÿ ò M fû _eò RYû_ùWÿ ö Gjò i aê h _~ðýùalYMêWÿòKê Zêùc Kò_eò aêSûAa ? v ùZYê h' = − × aÿðcû^ @ûi Rk c¤ùe @ûõgòK aêWÿò[ôaû u ù_^þif ò e aùuAaû K[û aòPûe Keòaû ö RkÉee Kò´û, h’ = –6.0 ùicò C_ùe ejò[a ô û ù_^þif ò e @õgeê @ûùfûK Zêc @ûWÿKê _âZòaò´e CyZû –6.0 ùicò ùja ö ùZYê ù~Cñ \òMeê @ûùi, Zûjû Zêk^ûùe Rk c¤ùe Gjû IfUû I a¡òðZ ùja ö aêWeòÿ jò[a ô û ù_^þif ò @õgeê @ûùfûK Zêc @ûWÿKê @^ý 107 \òMeê @ûiòfû _eò RYû_ùWÿ ö Gjò KûeYeê aýa]û^ Zêc _ûAñ Kûc : 6.8 _éÂ ^òKUùe ù_^þiòf KòQò aòiÚû_òZ ùjfû_eò l ùMûUòG @Mbúe (Shallow) _ûZâ aû KêKê RYû_ùWÿ ö Gjò KûeYeê KûP Zùk [ôaû LaeKûMRe ùUaêf C_ùe eL ö Zû c¤ùe ùMûUòG @leMêWÿòKê KûP iäûa c¤ ù\A @^ûAùf ùiMêWÿòK Uuû eL ö KòQò C_eKê CVò @ûiòfû_eò RYû_ùWÿ ö l ùijò Kê_ûLeê ]úùe ]úùe \ìùeA~û@ ö ùMûUòG Mäûiþùe Rk ^ ù^A @^ý KòQò Zek ù~Cñ iÚû^ùe Zêùc UuûUòKê @ûC ù\Lô_ûeòa ~[û : Kòùeûiò^ aû Ueþù_^þUûA^ ù^A ù_^þiòfKê ^ûjó ö ùiVûùe iÚòe ùjûA~û@ ö aêWÿûAùf Zûjûe aòiÚû_^ KY icû^ ejòa ? Lae l Zêc iûwKê Kêj UuûUòKê Kê@ûùWÿ ^ NìoûA ùi KûMR C_ùe KûPe iäûa ^ eLô icû^ ùcûùUAe Kêùe ]úùe ]úùe Rk bÿòð Keòa ö Êz _äûÁòKe iäûa eLôùf iäûa Zùk ejò[ôaû l Rk bÿòð ùjC[ôfû ùaùk UuûUòKê ù\Lôaû @leMê W ÿ ò K KY icû^ CyZûKê CVò f û _eò _ûAñ flý eLô[û@ ö Zêùc iÚòe ùjûAejò[ôaû RYû_Wÿòa ? Zêùc flý Keò_ûeòa ù~ G_âKûe iÚû^ùe UuûUòKê @ûC[ùe ù\Lô_ûeòf Kò ? _âbûae cûZâû bò^Ü bò^Ü cû¤c ~êMk (Pair of Kêùe C_~êq _eòcûYe Rk bÿòð ùjfû mediums) _ûAñ bò ^ Ü ùjûA[ûG ö Gjò _ùe Zêùc UuûUòKê _ì^aðûe ù\Lô_ûeòa ö @ûùfûKe _~ðýùalYMêWÿòKeê RYû_WÿêQò ù~ @ûùfûK ùMûUòG _âZiò eY ù~ûMêñ UuûUò Zûe _âKZé iÚû^eê KòQò C_eKê cû¤ceê @^ý cû¤cKê Mfûùaùk icû^ \òMùe MZò CVòMfû _eò RYû_ùWÿ ö Kùe^û ö @ûùfûK Zú~ðýKþ bûaùe ùMûUòG cû¤ceê Zêc _ûAñ Kûc : 6.9 @^ý GK cû¤c bòZeKê _âùag Kùf Zûe ioûeY \òM \ßZò úd cû¤cùe a\kò~ûG ö Gjò_eò NUYûKê l ùUaêf C_ùe ùMûUòG ]kû KûMR eLô Zûjû C_ùe Kûkòùe GK ùcûUû ikL ùeLû UûY ö @ûùfûKe _âZòieY Kêjû~ûG ö ùKùZMêWÿòG Kû~ðý cû¤cùe @ûùc GjûKê bf bûaùe aêSa ò ûö l ùMûUòG KûPe iäûaKê Gjò ùeLû C_ùe G_eò eL ù~còZò iäûae ùMûUòG ]ûe (Edge) ùi Zêc _ûAñ Kûc : 6.7 ùeLû ijòZ GK ùKûY Keòa ö l Rk bÿòð[ôaû aûfþUòe ^òcÜ _éÂùe ùMûUòG l ùMûUòG KWÿeê iäûa Zùk ejò[ôaû ùeLûKê Uuû eL ö flý Ke ö KY ù\Lôf ? iäûae ]ûe l RkÉe C_ùe ùMûUòG KWÿKê @ûLô eLô Rkùe ^òKUùe ùeLûUò auû ùjûA~ûA[ôaû _eò RYû jûZ aêWÿûA ùijò UuûKê ùMûUòG _âùPÁûùe _WÿêQò Kò ? C_eKê @ûYòaû _ûAñ ùPÁûKe ö UuûUòKê l Gjû_ùe iäûaKê aêùfA ùeLû C_ùe GcòZò CVûA @ûYòaû _ûAñ Zêùc Kû~ðýùe i`k ùjf eL ù~còZò iäûae ]ûe ùeLû _âZò @bòf´ Kò ? ùja ö aÿðcû^ KY ù\LêQ ? iäûa Zùk l Gjò KûcKê aûe´ûe Ke ö Zêùc KûjóKò ùMûUòG ejò[aô û ùeLûõg KY aûuòMfû _eò RYû_WÿQê ò _âùPÁûùe UuûUòKê CVûA @ûYòaû _ûAñ i`k Kò ? ùjûA_ûeòf ^ûjó ? l iäûa C_eê iäûa Zùk [ôaû ùeLûKê flý Ke ö l Zêc iûwcû^uê c¤ Gjò Kûc KeòaûKê Kêj ö iäûa Zùk ejò[ôaû ùeLûõg UòùK C_eKê Zêc @bòmZû ijòZ ùicû^u @bòmZûKê Zêk^û CVòfû _eò RYû _WÿêQò Kò ? Ke ö G_eò KûjóKò ùjCQò ? 108 6.3.1 @ûdZûKûe KûP iäûa c¤ùe _âZòieY l O Gaõ OI Kê KûMR C_ùe ù~ûM Ke ö EF (Refraction through a Rectangular Kê c¤ P _~ðý« a¡òðZ Ke ~ûjû aò¦êKòZ Glass Slab) (Dotted) ùeLû \ßûeû PòZâ 6.10 ùe iìPZ ò ùMûUòG KûP iäûa c¤ùe @ûùfûKe _âZòieY ùjûAQò ö Kò_eò jêG, Zûjû aêSa ò û _ûAñ @ûùc Zùk \ò@û~ûA[ôaû Gjò Zêc _ûAñ Kûcùe Zêùc flý Keò[ôa Zêc _ûAñ Kûc Keòaû ö ù~ O Gaõ OI aò¦êùe @ûùfûK Zûe MZò_[e \òM Zêc _ûAñ Kûc : 6.10 _eòaÿð^ KeòQò ö @ûjêeò c¤ flý Keò[ôa ù~ O l WâAñ _ò^þ\ßûeû GK ]kû KûMR `ðKê WâAñ _Uû Gaõ OI aò¦ê \êAUò Êz cû¤cKê @fMû Keê[ôaû C_ùe fMû@ ö aýa]û^_éÂ C_ùe ejòQò ö O aò¦êVûùe AB _éÂ l ùMûUòG @ûdZûKûe KûP iäûaKê KûMR cSòùe _âZò NN\ @bòf´ Gaõ OI aò¦êVûùe CD _éÂ _âZò eL ö MM\ @bòf´ @u^ Ke ö @ûùfûK egàò O aò¦êVûùe l iäûae aûjý iúcûùeLû (Outline)Kê ù_^þif ò aûdêeê KûP cû¤cKê @[ðûZþ GK fNê cû¤ceê N^ iûjû~ýùe @u^ Keò Zûjûe ^ûc ABCD cû¤cKê _âùag KeòQò ö O aò¦êVûùe @ûùfûK egàò \ò@ ö @bòf´ @ûWÿKê aûuò~ûAQò ö @ûùfûK egàò OI l @MâbûM cê^ò@û [ôaû 4Uò icû^ ùWwû _ò^þ aò¦êVûùe KûP cû¤ceê aûdê cû¤cKê @[ðûZþ N^ ^ò@ ö cû¤ceê fNê cû¤cKê _âùag KeòQò ö OI aò¦êVûùe l KûMR C_ùe E I F ^ûcK \êAUò _ò^þ bìf´ @ûùfûK egàò @bòf´Vûeê \ìeKê aûuò~ûAQò ö AB I bûaùe ù_ûZ ù~còZò E I F e cê^Kê ù~ûM CD _éÂùe @û_Z^ ùKûYKê _âZòieY ùKûY ijòZ Keê[ôaû ùeLû iäûae AB ]ûe _âZò Zú~ðKþ Zêk^û Ke ö ùja ö l iäûae @_e _ûgßðùe iäûaþ bòZeKê @^ûA E I F _ò^þ\ßde _âZòaò´ ù\L ö G I H ^ûcK @ûC \êAUò _ò^þ KûMR C_ùe bìf´ bûaùe aûdê G_eò ù_ûZ ù~còZò Gjò _ò^þ\ßde cìk Gaõ KûP E I F e _âZa ò ´ò e cìk ùMûUòG iekùeLûùe ejòùa ö KûP l KûMR C_eê iaê _ò^þ I iäûaþKê KûXÿò ^ò@ ö iäûa l E I F _ò^þe iÚòZò iìPòZ Keê[ôaû \êAUò aò¦êKê KûMR C_ùe ù~ûM Keò GK iekùeLû @u^ Ke ö ùijò ùeLûKê a¡òðZ Ke ~ûjû aûdê AB ]ûeKê O aò¦êùe Ægð Keòa ö ùijò_eò G I H _ò^þe iÚòZò iìPòZ Keê[ôaû \êAUò aò¦êKê KûMR C_ùe ù~ûM Keò GK iekùeLû @u^ Ke ö ùijò ùeLûKê a¡òðZ Ke ~ûjû PòZâ 6.10 @ûdZûKûe KûPiäûaþùe CD ]ûeKê OI aò¦êùe Ægð Keòa ö @ûùfûKe _âZiò eY 109 PòZâ 6.10ùe EO ùjCQò @û_ZòZ egà,ò OO\ Gjò iÚòeûuKê _â[c cû¤c Zêk^ûùe \ßòZúd ùjCQò _âZiò Zé egàò I O\H ùjCQò ^òMZð (Emergent) cû¤ce _â Z ò i eYûu (Refractive Index) egàò ö flýKe ù~ ^òMZð egàò O\H, @û_ZòZ egàeò Kêjû~ûG ö @ûùc aÿðcû^ _âZòieYûu iµKðùe \òM ijòZ icû«e ö G_eò KûjóKò jêG ? @ûdZûKûe @]ôK _Xÿòaû ö KûP iäûaþe \êAUò aò_eúZ icû«e _éÂ AB (aûdê I 6.3.2 _âZòieYûu (Refractive Index) KûP c¤ùe aýa]û^_éÂ) I CD (KûP I aûdê c¤ùe Zêùc _XÿòiûeòQ ù~ @ûùfûK egàò ùMûUòG Êz aýa]û^_éÂ) @Qò ö Gjò aò_eúZ icû«e _éÂùe cû¤ceê @^ý ùMûUòG Êz cû¤cKê _âùag Kùf @ûùfûK egàeò aûuò~aò ûe _eòcûY icû^ I aò_eúZ \ßòZúd cû¤cùe Zûe MZò_[e \òMùe _eòaÿð^ @ùU ö Gjò KûeYeê ^ò M ð Z aò ¦ ê (Point of jêG ö \êAUò ^òòðÁ cû¤c _ûAñ Gjò \òM _eòaÿð^e Emergence) Vûùe @ûùfûK egàò @û_ZòZ egàò ijòZ _eòcûY _âZòieYûu C_ùe ^òbðe Kùe ö \êAUò icû«e ùjûA ^òMZð jêG ö cûZâ @ûùfûK egàò ùMûUòG cû¤c bòZùe @ûùfûK ioûeYe @ûù_lòK ùaM KWÿKê KòQò aòiûÚ _òZ ùjûA[ûG ö @ûùfûK egàò \êAUò ijòZ _âZiò eYûue iµKð @Qò ö bò^Ü bò^Ü cû¤cùe Êz cû¤ce aýa]û^ _éÂùe @bòf´ bûaùe _Wÿùò f @ûùfûK bò^Ü bò^Ü ùaMùe ioûeòZ jêG ö gê^ý KY jêG ? RûYòaûKê ùPÁûKe ö (Vacuum) cû¤cùe @ûùfûKe ùaM iaðû]ôK ö Gjû Zêùc aÿðcû^ @ûùfûK _âZòieY aòhd 3 × 108 cò/ùi ö aûdêùe @ûùfûKe ùaM gì^ý cû¤c RûYòf ö ùMûUòG cû¤ceê @^ý GK cû¤cKê @ûùfûK Zêk^ûùe iûcû^ý Kcþ ö cûZâ @ûùfûKe ùaM KûP MZòKùf @ûùfûKe ùaMùe _eòaÿð^ jêG ö Gjû aû Rk cû¤cùe ~ù[Á jâûi _ûG ö ùMûUòG \ÿ ù~ûMêñ _âZòieY jêG ö aòbò^Ü _eúlûeê RYû~ûAQò cû¤c ~êMk _ûAñ _âZòieYûu ùijò \êA cû¤cùe ù~ @ûùfûKe _âZiò eY ^òÁ ðò ^òdc @^êiûùe jêG ö @ûùfûKe ùaM C_ùe ^òbðe Kùe ö Gjû Zùk @ûùfûK _âZòieYe \êAUò ^òdc ùjfû - @ûùfûPòZ ùjûAQò ö (i) @û_ZòZ egàò, _âZòiéZ egàò I @û_Z^ PòZâ 6.11ùe \gðû~ûA[ôaû ùMûUòG @ûùfûK aò ¦ ê V ûùe \ê A Uò Êz cû¤ce egàò iµKðùe aòPûe Keòaû ö Gjû cû¤c - 1eê cû¤c- aýa]û^_éÂ _âZò @uòZ @bòf´ ùMûUòG 2Kê MZò KeêQò ö icZkùe eùj ö (ii) \êAUò ^òòðÁ cû¤c I ùMûUòG ^òòðÁ aðe @ûùfûK _ûAñ @û_Z^ ùKûYe cû¤c-1 iûA^þ (Sine) I _âZòieY ùKûYe aûdê iûA^e @^ê_ûZ GK iÚòeûu ö cû¤c-2 Gjò iÚòeûue cìfý cû¤c \ßde _âKéZò I KûP @ûùfûKe að C_ùe ^òbðe Kùe ö Gjò ^òdcKê ùiÜfu _âZiò eY ^òdc Kêjû~ûG ö ~\ò @û_Z^ ùKûY ‘i’ jêG I _âZòieY ùKûY ‘r’ jêG ùZùa sin i = iÚòeûu.....................(6.4) PòZâ 6.11 sin r 110 cù^Ke _â[c cû¤cùe @ûùfûKe ùaM V1 @ù^K ùlZâùe ajêZ iûjû~ý Kùe ö cûZâ Zêùc I \ßZò úd cû¤cùe @ûùfûKe ùaM V2 ö _â[c cû¤c Gjò cìfýMêWÿòK cù^ eLòaûe @ûagýKZû ^ûjó ö Zêk^ûùe \ßòZúd cû¤ce _âZòieYûuKê @ûùfûKe iûeYú 6.3 ùKùZK RWÿúd cû¤ce _ec _âZiò eYûu _â[c cû¤cùe ùaM I \ßòZúd cû¤cùe ùaMe @^ê_ûZ \ßûeû _âKûg Keû~ûG ö Gjò _âZòieYûuKê RWÿúd _âZòieYûu RWÿúd _âZiò eYûu n21 iùuZ \ßûeû _âKûg Keû~ûG ö cû¤c cû¤c n21 = @ûù aûdê 1.0003 Kû^ûWÿû @ûù \ßòZúd aûfþic 1.53........(6.5) ae` 1.31 eKþ faY 1.54 ~\ò n12 \ßZò úd cû¤c Zêk^ûùe _â[c cû¤ce _âZòieYûu jêG, ùZùa Rk 1.33 Kûað^ n12 = @ûù \ßòZúd WûAifþ- @ ù`Uþ 1.63.............. (6.6) @ûfKþjfþ 1.36 ~\ò _â[c cû¤c gì^ý jêG ùZùa gì^ý cû¤c Kòùeûiò^þ 1.44 N^ Zêk^ûùe \ßòZúd cû¤ce _âZòieYûuKê \ßòZúd `äò+ KûP 1.65 cû¤ce _ec _âZòieYûu (Absolute Refractive ZekúKéZ 1.46 eêaò 1.71 Index) Kêjû~ûG ö GjûKê n20 aû iek bûaùe ùKak KßûRð n2 iùuZ \ßûeû PòjÜòZ Keû~ûA[ûG ö ~\ò @ûùfûKe (fused) ùaM gì^ý cû¤cùe (aû aûdê cû¤cùe) C jêG Gaõ @^ý GK cû¤cùe V jêG ùZùa gì^ý aû aûdê Ueù_^þ- iû`ûdûe cû¤c Zêk^ûùe ùijò cû¤ce _ec _âZòieYûu UûA^þ 1.47 (^úkcYò) 1.77 ùjCQò ùZf @ûùf ùa¬ò^þ 1.50 n= @ûùf ------(6.7) KâûC^þ júeû 1.52 2.42 ùMûUòG cû¤ce _ec _âZòieYûuKê iek KûP (Diamond) bûaùe ùijò cû¤ce _âZiò eYûu Kêjû~ûG ö iûeYú Gjò iûeYúeê Zêùc flý Keò_ûeòa ù~ ùMûUòG 6.3ùe @ù^KMêWÿòG cû¤ce _âZòieYûue cìfý @]ôK @ûùfûKúd N^ (Optically denser) cû¤ce \ò@û~ûAQò ö Gjò iûeYúeê Zêùc RûYò_ûeòa ù~ Rke aÉêZß N^Zû (Mass Density) iaê iÚkùe @]ôK _âZòieYûu nw = 1.33 @ùU ö Gjûe @[ð ùjCQò ^ùjûA _ûùeö C\ûjeYÊeì_ Kòùeûiò^ K[û aòPûe ù~ @ûùfûKe aûdêùe ùaM I Rkùe ùaMe Keòaûö Kòùeûiò^e _âZòieYûu RkVûeê @]ôK ùZYê @^ê_ûZ 1.33 @ùU ö ùijò_eò KâûC^þ KûP (Crown Rk Zêk^ûùe Kòùeûiò^e @ûùfûKúd N^Zû @]ôK Glass)e _âZòieYûu 1.52 @ùU ö Gjò Z[ýMêWK ÿò cûZâ Kòùeûiò^þe aÉêZß N^Zû Rk Zêk^ûùe Kcþö 111 Zêùc RûYòQ Kò? 4. ZêcKê Kòùeûiò^, Ueù_^þUûA^þ ùZf I Rk ùMûUòG cû¤ce @ûùfûK _âZòieY \lZû \ò@ûMfûö Gjû c¤eê Kûjû bòZùe @ûùfûK ùijò cû¤ce @ûùfûKúd N^Zû C_ùe ^òbðe iaêVûeê @]ôK ùaMùe MZò Keòa? (6.3 Kùeö @ûùfûKúd N^Zûe GK @«^ò ð j ò Z iûeYúe Z[ýKê G[ô_ûAñ aýajûe Ke) (Connotation) @[ð ejòQòö Gjû aÉêZß N^Zû 5. júeûe _âZòieYûu (2.42) @ùUö Gjûe ij icû^ ^êùjñö Gjû aÉêZß N^ZûVûeê bò^Ü @ùUö @[ð KY? @ûùc Gjò @¤ûdùe aûe´ûe fNê cû¤c I N^ 6.3.3 aÿêðkûKûe ùf^þiùe _âZòieY cû¤c _eò g± aýajûe KeòùQö Gjûe _âKéZ @[ð (Refraction by Spherical Lenses) ùjCQò ~[ûKâ ù c @ûùfûKúd fNê cû¤c I @ûùfûKúd N^ cû¤cö @ûùc ùKùZùaùk Kjò ùfûKcûù^ _Xÿa ò û _ûAñ Pÿgcû aýajûe Keòaû _ûeòaû ùMûUòG cû¤ce @ûùfûKúd N^Zû @^ý ù\Lô[ôa ö NWò ceûcZò Keê[ôaû ùfûK NWòe ùQûU cû¤c Vûeê @]ôK? \êAUò cû¤cKê Zêk^û Kùf ùQûU @õg ù\Lôaû _ûAñ ùQûU _eòa¡ðK KûP ~ûjûe _âZòieYûu @]ôK [ôa Zûjû @^ý cû¤c (Magnifying Glass) aýajûe Ke«òö Zùc @ù_lû @]ôK @ûùfûKúd N^ö ù~Cñ cû¤ce _eòa¡ðKe KûPKê ùKùa ^òR @ûwêkùò e Ægð KeòQ? _âZòieYûu Kcþ Zûjû @ûùfûKúd fNê cû¤cö N^ Gjûe _éÂ icZk ^û aKâ? Gjû cSòùe ùcûUû ^û cû¤c @ù_lû fNê cû¤cùe @ûùfûKe ùaM @]ôK ]ûe (Edge)ùe ùcûUû ? Pgcûùe aýajéZ jêGö ùjC[ôaû KûP, GK ùf^þi @ùUö ùf^þi KY? Gjû ù~ûMêñ ùMûUòG fNê cû¤ceê N^ cû¤cKê Gjû @ûùfûK egàK ò ê Kò_eò aùuA \òG? G @¤ûdùe @ûùfûK MZòKùf Zûjûe ùaM Kcò~ûG I Zûjû @ûùc G iaê @ûùfûP^û Keòaûö @bòf´ @ûWKê aûuò@ûùiö @ûùfûK ùMûUòG N^ \êAUò _éÂ [ôaû GK Êz _âZòieYKûeú cû¤ceê fNê cû¤cKê MZòKùf @ûùfûKe ùaM cû¤cùe ùMûUòG _éÂ aû Cbd _éÂ aKâ ùjC[ôùf aé¡ò_ûG I Zûjû @bòf´Vûeê \ìùeA ~ûGö ZûKê ùf^þi Kêjû~ûGö _âgÜ : 1. aûdêùe MZò Keê[aô û GK @ûùfûK egàò Zú~ðýKþ c1 bûaùe Rkùe _âùag Kùf ùijò egàò cû¤c c2 \ßde aýa]û^ _éÂùe @bòf´ @ûWKê aûuò~òa ^û @bòf´Vûeê \ìeKê aûuò~òa? G_eò KûjóKò ùja? (a) 2. @ûùfûK 1.50 _âZòieYûu aògòÁ KûP c¤Kê _âùag Kfûö KûP bòZùe @ûùfûKe ùaM ùKùZ ùja? (gì^ýùe @ûùfûKe ùaM 3×108 còùi–1 @ùU ö (b) 3. 10.3 iûeYú ù\Lô Kê j ùKCñ cû¤ce @ûùfûKúd N^Zû iaðû]ôK I ùKCñ cû¤cùe PòZâ 6.12 (a) Cÿk ùf^þie @bòiûeY Kâòdû, @ûùfûKúd N^Zû iað^òcÜö 6.12 (b) @aZk ùf^þie @_iûeY Kâòdû 112 Gjûe \êAUò _éÂ aÿêðkûKûe ùjûA_ûùe Kò´û @ûùc Gjò @¤ûdùe ù~Cñ ùf^þi MêWK ò K[û ùMûUòG _éÂ aÿêkð ûKûe I @^ýUò icZk ùjûA_ûùeö aòPûe Keòaû Zûjûe \ßûeK, aKâZû aýûiû¡ð @ù_lû ~\ò ùf^þie \êAUò aÿéðkûKûe _éÂ aûjûe _UKê ~ù[Á Kc ö Gjò ùf^þi MêWòKê lê\â \ßûeK aògòÁ aûjûeò[ûGö ùZùa ùijò ùf^þiKê \ßCò ÿk aû ùKak _Zkû ùf^þi (Thin Lense) Kêjû~ûGö Cÿk ùf^þi Kêjû~ûGö Gjûe cSò @õg ]ûe @õgVûeê icû«e @ûùfûK egàMò zê ùf^þi C_ùe _Wòùf @]ôK ùcûUû ùjûA[ûGö Cÿk ùf^þi @ûùfûK KY jêG? GjûKê @ûùc Zêc _ûAñ Kûc \ßûeû egàòMêzKê ùK¦âûbòcêLú (Converge) Kùeö (PòZâ aêSòaûö 6.12(a) ö ùZYê Cÿk ùf^þiKê ùK¦âûbòcêLú aû Zêc _ûA Kûc : 6.11 @bòiûeú ùf^þi Kêjû~ûGö ùijò_eò ùMûUòG ùf^þie iZKðZû : Gjò Kûc Kfûùaùk iì~ðýKê iò]û \êAUò aÿéðkûKûe _éÂ ~\ò bòZe @ûWKê _gò~ûA[ûG aû ùf^þi c¤ ù\A @ûù\ø @^ûAa ^ûjóö Gjû \ßûeû @[ðûZþ aKâ ùjûA[ûG ùZùa ZûjûKê \ßò@aZk aû Zêc Pÿlêe lZò ùjaö ùKak @aZk ùf^þi Kêjû~ûGö Gjûe ]ûe @õg l GK Cÿk ùf^þiKê jûZùe ]eò iì~ðý @ûWKê cSò @õg @ù_lû @]ôK ùcûUû ùjûA[ûGö Gjò ùf^þi eLö @ûùfûK egàòKê @_iûeY (Diverge) Kùe ö PòZâ l iì~ðýeê @ûiê[ôaû @ûùfûKKê GK KûMR C_ùe 6.12(b)ö ùZYê @aZk ùf^þiKê @_iûeú ùf^þi ù`ûKiþ (ùK¦âúbìZ) Keû@ö Gjû\ßûeû iì~ðýe Kêjû~ûGö GK C{ßk _âZaò ´ò Zêùc KûMR C_ùe _ûAaö ùMûUòG ùf^þie (Cÿk ùjC aû @aZk l ùf^þi I KûMRKê jfþPfþ ^Keò ùijò ùjC) \êAUò aÿðk ê ûKûe _éÂ [ûGö _âùZýK aÿék ð ûKûe @aiÚûùe KòQò icd eLö KûMRKê flý _éÂ ùMûUòG ùMûfKe @õg @ùUö Gjò ùMûfKMêWKòÿ e Keê[û@ö KY ùjfû? G_eò KûjóKò ùjfû? ùK¦â K ê ùf^þ i e aKâ Z û ùK¦â ( Centre of Zêc _ûAñ Kûc: 6.2 ùe Zêce @bòmZûKê Curvature ) Kê j û~ûGö ùf^þ i e aKâ Z û ùK¦â cù^ _Kû@ö KûMReê ]ì@ûñ aûjûeòa I KòQò iû]ûeYZü C @le\ßûeû PòjÜòZ ùjûA[ûGö icd _ùe KûMR RkòaûKê @ûe¸ Keòaö ùf^þie \êA aKâZk _ûAñ \êAUò aKâZû iì~ðýûùfûK icû«e @ûùfûK Mêz @ùUö Gjò ùK¦â[ûG, ùicû^uê C1 I C2 @le \ßûeû PòjÜòZ egàòMêz ùf^þi \ßûeû ùK¦âúbìZ ùjûA KûMR Keû~ûGö ùf^þie \êA aKâZû ùK¦â ù\A ~ûA[ôaû C_ùe _Wòfûö Gjû ù~ûMêñ KûMR C_ùe KûÌ^òK iek ùeLûKê ùf^þie _âcêL @l Kêjû~ûGö GK ZúÐ C{ßk _âZa ò ´ò iéÁò ùjfûö Gjò C{ßk ùf^þie c¤ aò¦Kê ê @ûùfûK ùK¦â (Optical Centre) _âZòaò´ _âKéZùe iì~ðýe aûÉa _âZòaò´ö Kêjû~ûGö GjûKê iû]ûeYZü O @le \ßûeû PòjÜòZ iì~ðýûùfûK KûMR C_ùe ùMûUòG aò¦êùe Keû~ûGö ùf^þie @ûùfûK ùK¦â ù\A ~ûC[ôaû ùK¦âúbìZ ùjaû `kùe Zû_cûZâû aé¡ò ùjûA @ûùfûK egàòe ùKøYiò aò_[^ (Deviation) jêG^ò KûMR RkòMfûö I Zûjû iò]û MZò Kùeö aÿêðkûKûe ùf^þie cSòùe @ûùc aÿðcû^ ùf^þie _âcêL @l ijòZ ù~Cñ lê\â aéÿûKûe _eòiúcû (Outline) bòZùe icû«e [ôaû @ûùfûK egàò MêWòK K[û aòPûe Keòaûö ùf^þi _âZiò eYKùe Zûjûe aýûiKê ùf^þie \ßûeK Gjò _âKûee egàò ùf^þi c¤ ù\A MZò Kùf KY (Aperture) Kêjû~ûGö jêG? Gjû Cÿk ùf^þi _ûAñ PòZâ 6.12(a) ùe I 113 @aZk ùf^þi _ûAñ PòZâ 6.12(b)ùe \gðûA \ò@û Zêc _ûAñ Kûc : 6.12 ~ûAQòö l ùMûUòG Cÿk ùf^þi ^ò@ö Zêc _ûAñ Kûc: PòZâ 6.12(a)Kê ~^ô ijKûùe flý Keö _âcLê 6.11ùe að^û Keû~ûA[ôaû @^êiûùe ùf^þie @lij icû«e [ôaû @ù^K MêWGò @ûùfûK egàò ùf^þi ù`ûKi \ìeZû aûjûe Keö C_ùe _WòQöò Gjò egàò MêWKò e _âZiò eY ùjfû _ùe _âZiò Zé egàò MêWKò ùf^þie @_e _ûgßùð e @bòiûeòZ l ùUaêf C_ùe 5Uò icû«e ùeLû @u^ Keö ùjûA _âcLê @l C_ùe ùMûUòG aò¦ùê e còkZò ùjûAQòö _ûLû_ûLô ejò[ôaû ù~ ùKøYiò \êAUò ùeLû _âcLê @l C_ùe Gjò aò¦K ê ê ùf^þie _âcLê ù`ûKiþ c¤ùe \ìeZû, ùf^þie ù`ûKiþ \ìeZû ijòZ (Principal Focus) Kêjû~ûGö aÿðcû^ @aZk icû^ ùjaö ùf^þie Kû~ðý K[û @ûùfûP^û Keòaûö l ùf^þiKê GK Áû ijòZ iõ~êq Keö GjûKê aÿðcû^ PòZâ 6.12(b) Kê flýKeö _âcêL @l ùUaêf C_ùe @uòZ ùeLûcû^ue c¤aÿðú ijòZ icû«e [ôaû ùKùZMêWG ò @ûùfûK egàò @aZk ùeLû C_ùe eL ù~còZò ùk^þie @ûùfûK ùf^þi C_ùe _WòQòö Gjò egàòMêWòKe _âZòieY ùK¦â VòKþ ùijò ùeLû C_ùe ejòaö ùjfû_ùe _âZòiéZ egàòMêWòK _âcêL @l C_eòiÚ ùMûUòG aò¦eê ê @_iûeòZ ùjûA @ûiòfû _eò RYû _WêQöò l ùf^þie \êA _Uùe [ôaû _ûLû_ûLô \êAUò _âcêL @l C_eòiÚ Gjò aò¦êKê @aZk ùf^þie _âcêL ùeLûe iÚòZò ùf^þie F I 2F @^êeì_ú ùjaö ù`ûKiþ Kêjû~ûGö ùicû^uê C_~êq bûaùe 2F1, F1, 2F2 & Zêùc ~\ò icû«e @ûùfûK egàMò Wê Kòÿ ùf^þie F2 @le \ßûeû PòjÜòZ Keö aò_eúZ _ûgßeð ê _âùag KeûAa ùZùa aò_eúZ _ûgßùð e l aûc _ûgßðùe 2F1 Vûeê ajêZ \ìeùe GK @ûC ùMûUòG _âcLê ù`ûKiþ _ûAaö iû]ûeYZü _âcLê Rk«û cjcaZú eLö ùf^þie aò_eúZ ù`ûKiþKê F @le \ßûeû PòjÜòZ Keû~ûGö cûZâ ùf^þie \êAUò _âcLê ù`ûKiþ [ôaûeê ùicû^uê F1 _ûgßðùe ùMûUòG _e\û C_ùe Gjûe GK I F2 @le \ßûeû PòjZòÜ Keû~ûGö ùf^þie @ûùfûK ÆÁ, ZúÐ _âZa ò ´ò _ûAaö ùK¦âeê _âcLê ù`ûKiþe \ìeZûKê ùf^þie ù`ûKiþ l _âZòaò´e _âKéZò, iÚòZò I @ûù_lòK @ûKûeKê \ìeZû Kêjû~ûGö ù`ûKiþ \ìeZûKê f @le \ßûeû ùfLô eLö PòjZòÜ Keû~ûGö Zêùc Cÿk ùf^þie ù`ûKiþ \ìeZû Kò_eò _ûAa? Zêc _ûAñ Kûc : 6.11 Kê cù^ _Kû@ö l Gjû_ùe aÉê (cjcaZú) Kê 2F1 Vûeê iûcû^ý ùijò Kûcùe ùf^þie iÚZò ò I iì~ýð e _âZaò ´ò c¤ùe \ìeùe, F1 I 2F1 cSòùe, F1 C_ùe Gaõ [ôaû \ìeZûeê ù`ûKiþ \ìeZû còk[ò f ô ûö F1 I O cSòùe eLô C_ùeûq Kû~ðýKê 6.3.4 ùf^þi MêWòK\ßûeû _âZòaò´ MV^ _ê^aðûe Keö aÉêe _âùZýK iÚZò ò _ûAñ _âZa ò ´ò (Image Formation by Lenses) ù\L I Zêce _~ðýùalYKê ùfLô eLö ùf^þiMêWKòÿ @ûùfûKe _âZiò eY KeûA _âZaò ´ò aÉêe bò^Ü bò^Ü iÚòZò _ûAñ Cÿk ùf^þi \ßûeû iéÁò Ke«òö ùf^þiMêWòK Kò_eò _âZòaò´ iéÁò Ke«ò? iéÁ _âZa ò ´ò e _âKZé ,ò iÚZò ò I @ûù_lòK @ûKûee iõlò¯ ùijò _âZòaò´ MêWòKe _âKéZò KY? @ûùc _â[ùc aòaeYú iûeYú 6.4 ùe \ò@û~ûCQòö ùMûUòG Cÿk ùf^þi K[û aò·e Keòaûö 114 iûeYú : 6.4 aÉêe bò^Ü bò^Ü iÚòZò _ûAñ Cÿk ùf^þiùe iéÁ _âZòaò´e _âKéZò, iÚòZò I @ûù_lòK @ûKûe aÉêe iÚòZò _âZòaò´e iÚòZò _âZòaò´e @ûù_lòK @ûKûe _âZòaò´e _âKéZò @^« \ìeZûùe ù`ûKi F2Vûùe @Zý« lê\â, aò¦ê ic aûÉa I IfUû 2F1 Vûeê \ìeùe F2 I 2F2 c¤ùe lê\â aûÉa I IfUû 2F1 Vûùe 2F2 Vûùe icû^ @ûKûe aûÉa I IfUû F1 I 2F1 cSòùe 2F2 Vûeê \ìeùe a¡òðZ aûÉa I IfUû ù`ûKiþ F1 Vûùe @^« \ìeZûùe @Zý« a¡òðZ aûÉa I IfUû ù`ûKiþ F1 I @ûùfûK ùK¦â aÉê ù~Cñ _ûgßðùe a¡òZð @ûbûiú I ikL O c¤ùe @Qò ùijò _ûgßðùe @aZk ùf^þi \ßûeû iéÁ _âZòaò´e _âKéZò, ùPÁûKeö ^ _Wÿòùf ùf^þi bòZe ù\A iÚòZò I @ûù_lòK @ûKûe iµKðùe RûYòaû _ûAñ @ûùc _âZòaò´Kê iò]û ù\Lö @ûC ùMûUòG Kûc Keòaûö l _âZa ò ´ò e _âKZé ,ò @ûù_lòK @ûKûe I @û^êcû^òK Zêc _ûAñ Kûc : 6.13 (Approximate) iÚòZòKê ùfLô eLö l ùMûUòG @aZk ùf^þi ^ò@ö GjûKê GK Áû l cjcaZúKê ùf^þi Vûeê ]úùe ]úùe \ìeKê C_ùe fMû@ö Nìoû@ö _âZaò ´ò e @ûKûeùe Kò _âKûe _eòaÿð^ l ùMûUòG Rk«û cjcaZúKê ùf^þie ùMûUòG ùjCQò Zûjû ùfLö ù~ùZùaùk cjcaZú _ûgßðùe eLö ùf^þiVûeê ajêZ \ìeùe eùj ùiùZùaùk l @_e _ûgßeð ê ùf^þi bòZeKê flý Keò _âZa ò ´ò _âZaò ´ò e @ûKûe KY jêG? ù\Lö C_ùeûq Zêc _ûAñ Kûc e iõlò¯ aòaeYú l _âZa ò ´ò Kê ùMûUòG _e\û C_ùe _KûAaû _ûAñ iûeYú 6.5 ùe Zùk \ò@û~ûAQòö iûeYú 6.5 aÉêe bò^Ü bò^Ü iÚòZò _ûAñ @aZk ùf^þi \ßûeû iéÁ _âZòaò´e _âKéZò, iÚòZò I @ûù_lòK @ûKûe aÉêe iÚòZò _âZòaò´e iÚòZò _âZòaò´e @ûù_lòK @ûKûe _âZòaò´e _âKéZò @^« \ìeZûùe ù`ûKi F1 Vûùe @Zý« lê\â, aò¦ê ic @ûbûiú I ikL @^« \ìeZû I ù`ûKi F1 I ùf^þie @ûùfûK @ûùfûK ùK¦â lê\âûdòZ @ûbûiú I ikL ùK¦â c¤ùe O c¤ùe 115 Zêc _ûAñ Kûceê Zêùc Kò iò¡û«ùe C_^úZ @aZk \_ðY ùlZâùe ùijò egàò ùf^þie ùjf? aÉêe ù~ ùKøYiò iÚZò _ò ûAñ @aZk ùf^þi aÉê ejò[ôaû _ûgßðùe [ôaû ù`ûKiþeê @_iûeòZ iað\û @ûbûiú, ikL I lê\â _âZòaò´ iéÁòKùeö ùjfû_eò RYû_ùWö Gjû Pò Z â 6.13(b) ùe 6.3.5 egàò PòZâ aýajûe Keò ùf^þiùe _âZa ò ´ ò \gðû~ûAQòö MV^ (ii) _âcêL ù`ûKiþ ù\A MZò Keê[ôaû ùMûUòG (Image Formation by Lenses Using @ûùfûK egàeò Cÿk ùf^þiùe _âZiò eY ùjfû _ùe, Ray Diagrams) Zûjû _âcêL @l ijòZ icû«e ùjûA ùf^þieê ^òMðZ @ûùc egàòPòZâ @u^ Keò ùf^þi \ßûeû iéÁ jêGö Gjû PòZâ 6.14 (a)ùe \gðû~ûAQòö _âZòaò´Kê ù\LûA _ûeòaû ö _âZòaò´e _âKéZò, iÚòZò I ù~Cñ @ûùfûK egàò @aZk ùf^þie ù`ûKiþ @ûù_lòK @ûKûe @^êgúk^ Keòaû _ûAñ egàòPòZâ c¤ @ûWKê MZò Keê[ûG Zûjû ùijò ùf^þi \ßûeû _âZòiéZ iûjû~ý Kùeö ùf^þi _ûAñ egàò PòZâ @u^ Keòaû ùjfû _ùe, _âcLê @l ijòZ icû«e bûùa ùf^þieê _ûAñ aÿêðkûKûe \_ðY _¡Zò _eò ^òcÜ aòðZ ù~ ^òMðZ jêGö Gjû PòZâ 6.14 (b) ùe \gðû~ûAQòö ùKøYiò \êAUò egàò @ûùc ù^A _ûeòaûö (i) _âcêL @l ijòZ icû«e ùjûA aÉêeê @ûiê[aô û @ûùfûK egàò Cÿk ùf^þiùe _âZiò Zé ùjfû _ùe, ùf^þie @_e _ûgßðùe _âcêL ù`ûKiþ ù\A MZò Kùeö Gjû PòZâ 6.13(a)ùe \gðû~ûAQòö PòZâ 6.14 (iii) @ûùfûK ùK¦â ù\A MZò Keê[a ô û @ûùfûK egàò, ùKøYiò aò_[^ (Deviation) aò^û ùf^þieê ^òMðZ jêGö Gjû PòZâ 6.15 (a) I (b) ùe _â\gðòZ PòZâ 6.13 ùjûAQòö 116 PòZâ 6.15 aÉêe ùKùZûUò bò^Ü bò^Ü iÚòZò _ûAñ Cÿk ùijò_eò aÉêe bò^Ü bò^Ü iÚòZ _ûAñ @aZk ùf^þiùe _âZaò ´ò MV^e egàPò Zò â Zùk PòZâ 6.16ùe \_ðYùe _âZòaò´ MV^e egàòPòZâ PòZâ 6.17 ùe _â\gòðZ ùjûAQòö _â\gòðZ ùjûAQòö (a) (b) (c) (d) (e) (f) PòZâ 6.16 : Cÿk ùf^þiùe aÉêe aòbò^Ü iÚòZò _ûAñ iéÁ _âZòaò´e iÚòZò, @ûKûe I _âKéZò ö 117 PòZâ 6.17 : @aZk ùf^þi \ßûeû iéÁ _âZòaò´e _âKéZò, iÚòZò I @ûù_lòK @ûKûe 6.3.6 aÿêðkûKûe ùf^þi _ûAñ iùuZ _â[û cìfý _âZòiÚû_^ Kfû icdùe icêPòZ iùuZ ( Sign Convention for Spherical aýajûe Keòaû @ûagýKö Lenses) _eòa¡ð^ (Maganification) aÿêk ð ûKûe \_ðY _ûAñ ù~Cñ iùuZ _â[û MâjY _âZòaò´e CyZû I aÉêe CyZûe @^ê_ûZKê Keû~ûAQò Zûjûe i\ég (Similar) iùuZ _â[û ùf^þi ùf^þi \ßûeû iéÁ _eòa¡ð^ Kêjû~ûGö Gjò iõmû ijòZ _ûAñ c¤ @^êieY Keû~ûGö \ìeZûe iùuZ _ûAñ aÿêk ð ûKûe \_ðY \ßûeû iéÁ _eòa¡ð^e iõmûe iû\égý GKû _âKûee ^òdc (Rule) _âùdûM Keû~ûGö ùKak ejòQòö _eòa¡ð^Kê m @le \ßûeû PòjÜòZ Keû~ûGö ùf^þi ùlZâùe icÉ \ìeZû ùf^þie @ûùfûK ùK¦âVûeê ~\ò aÉêe CyZû h jêG I _âZa ò ´ò e CyZû h\ jêG, c_û~ûGö Gjò _â[û @^êiûùe Cÿk ùf^þie ù`ûKiþ ùZùa, \ìeZû ~êqûcôK I @aZk ùf^þie ù`ûKiþ \ìeZû _âZòaò aò~q ê ûcôK @ùUö (u, v, f) I aÉêe CyZû (h) Gaõ m= aÉê ------(6.9) _âZaò ´ò e CyZû (h\)e cìfý _âZiò ûÚ _^ (Substitute) Kfûùaùk Zêùc icêPZò (Appropriate) iùuZ _eòa¡ð^e aÉê \ìeZû (u) Gaõ _âZòa´ aýajûe Keòaö \ìeZû (v) ijòZ c¤ iµKð ejòQòö ùf^þi _ûAñ Gjò iµKð ùjfû, 6.3.7 ùf^þie iìZâ I _eòa¡ð^ (Lens Formula & Magnification) _eòa¡ð^, m= h' = --------- (6.10) h aÿêðkûKûe \_ðY _ûAñ ù~còZò \_ðY iìZâ @Qò ùicòZò aÿêðkûKûe ùf^þi _ûAñ c¤ ùf^þi iìZâ @Qòö C\ûjeY 6.3 Gjò iìZâ aÉê \ìeZû (u), _âZòaò´ \ìeZû (v) I ùMûUòG @aZk ùf^þie ù`ûKiþ \ìeZû 15 ù`ûKiþ \ìeZû (f) c¤ùe iµKð _âKûg Kùeö ùf^þi ùicò @ùUö ùf^þi i¹êLùe ùMûUòG aÉêKê ùKùZ iìZâ ùjfûö \ìeùe eLôùf Zûe _âZòaò´ ùf^þiVûeê 10 ùicò \ìeùe iéÁò ùja? ùf^þi \ßûeû ùKùZ _eòa¡ð^ 1 1 1 − = v u f....................... (6.8) iéÁò ùja Zûjû ^òðd Keö Gjò ùf^þi iìZâ ù~ ùKøYiò aÿêk ð ûKûe ùf^þi Cÿe : _ûAñ iaê ùlZâùe _â~êRýö Gjò iìZâ aýajûe Keò @aZk ùf^þi iað\û @ûbûiú, ikL _âZa ò ´ò ùKøYiò _âgeÜ MûYòZKò icû]û^ Kfûùaùk eûgòMWê Kò e aÉê ejò[ôaû _ûgßðùe iéÁò Kùeö 118 _âZòaò´ \ìeZû, v = -10 ùicò Cÿe : ù`ûKiþ \ìeZû, f = -15 ùicò aÉêe CyZû h = + 2.0 ùicò aÉê \ìeZû, u = ? ù`ûKi \ìeZû, f = + 10.0 ùicò iìZâ @^êiûùe, aÉê \ìeZû, u = -15.0 ùicò 1 1 1 − = _âZòaò´ \ìeZû, v = ? v u f _âZòaò´e CyZû, h\ = ? Kò´û 1 1 1 = − iìZâ @^êiûùe, u v f 1 1 1 1 − = = − v u f (− 10 ) 1 1 1 1 ùZYê, = + v u f =− + 10 1 = + = −3 + 2 (− 15 ) 30 1 1 1 =− + aû u =− 30 15 −2 + 3 ùZYê u = -30 ùicò = 30 aÉêe \ìeZû 30 ùicò @ùUö 1 1 ∴ = ν v 30 _eòa¡ð^ m= = u ùZYê ùicò v = +30 v 1 ~êqûcôK iùuZeê RYû_Wòfû ù~ _âZòaò´ ùZYê m= = Kò´û + 0.33 u 3 ùf^þie @_e _ûgßðùe @ûùfûK ùK¦âVûeê 30 ùicò _âZòaò´e ~êqûcôK iùuZeê RYû _WêQò ù~ \ìeùe iéÁò ùjûAQòö Gjò _âZòaò´ aûÉa I IfUû _âZòaò´ @ûbûiú I ikL @ùUö _âZòaò´e @ûKûe @ùUö aÉêe @ûKûee GK ZéZúdûõgö h' _eòa¡ð^ m= = C\ûjeY 6.4 h 10 ùicò ù`ûKiþ \ìeZû aògòÁ GK Cÿk ùZYê h' = h × v ùf^þie _âcêL @l _âZò @bòf´ bûaùe 2.0 ùicò u CyZû aògòÁ ùMûUòG aÉê @aiÚòZö ùf^þiVûeê aÉêe ùZYê h' = − 4.0 ùicò \ìeZû 15 ùicò @ùUö _âZòaò´e _âKéZò I @ûKûe v ^òðd Keö Gjûe _eòa¡ð^ ùKùZ Zûjû c¤ ^òðd _eòa¡ð^ m = u = Keö ùZYê m = -2 119 h’ I m e aò~êqûcôK iùuZeê RYû_Wÿòfû Pÿlê Wûqecûù^ Pgcû _ûAñ iõùgû]^Kûeú ù~ _âZaò ´ò aûÉa I IfUû @ùU ö Gjû _âcêL @le (Corrective) ùf^þ i ^ò ¡ ð û eY ( Prescribe) Zk @ûWKê iéÁò ùjûAQòö GYê 4.0 ùicò CyZûe GK Kfûùaùk Gjò _âKûùe ùf^þie _ûIßûee iìP^û aûÉa IfUû _âZa ò ´ò ùf^þie @_e _ûgßùð e @ûùfûK ù\A[û«òö ~\ò ùMûUòG ^ò¡ðûeòZ ùf^þie _ûIßûe ùK¦âVûeê 30 ùicò \ìeùe iéÁò ùjûAQòö Gjò _âZa ò ´ò +2.0 D ùjûA[ûG ùZùa ùijò ùf^þi Cÿk ùf^þi \êA MêY _eòa¡òðZö @ùUö Gjûe ù`ûKiþ \ìeZû 0.50m @ùUö ùijò_eò ùMûUòG - 2.5 D _ûIßûee ùf^þie ù`ûKiþ \ìeZû - 6.3.8 ùf^þie _ûIßûe 0.40cò I Gjò ùf^þi @aZk ùf^þi @ùU jòiûa (Power of a Lens) Keò ù\L ö Zêùc _XÿòiûeòfYò ù~ ùf^þie @ûùfûK egàò Zêùc RûYòQ Kò? MêWÿòKê @_iûeY aû @bòiûeY Keòaûe \lZû Zûe @ù^K @ûùfûKúd ~ª ( Optical ù`ûKiþ \ìeZû C_ùe ^òbðe Kùeö ùMûUòG @Ì Instrument )ùe GKû]ô K ùf^þ i aýajé Z ù`ûKiþ \ìeZû aògòÁ Cÿk ùf^þi @ûùfûK egàò ùjûA[ûGö G_eò cògZòâ (Combine) Keò aýajûe MêWÿòKê @]ôK ùKûYùe auûA @ûùfûK ùK¦âe Kùf _eòa¡ð^ @]ôK jêG I _âZòaò´e ZúÐZû ^òKUZe iÚû^ùe ù`ûKiþ KeûGö ùijò_eò @Ì (Sharpness) aé¡ò _ûGö ~\ò P1, P2, P3....... ù`ûKiþ \ìeZû aògÁò @aZk ùf^þi @]ôK @_iûeY _ûIßûe aògòÁ ùf^þi MêWòKê cògâòZ Ke~ûG ùZùa iéÁò Kùeö ùf^þi \ßûeû ùjC[ôaû @bòiûeY aû ùijò ùf^þi icìje ùcûU _ûIßûe (Net Power) @_iûeYe cûZâûKê ùf^þie _ûIßûe Kj«ò ö Gjû ùi[ôùe [ôaû ùMûUòKò@û ùf^þi MêWòKe _ûIßûee ù`ûKiþ \ìeZû \ßûeû ^ò¡ðûeòZ ùjûA[ûG ö G[ô_ûAñ aúRMûYòZòK ù~ûM`k _ûIßûe P ùMûUò G ùf^þ i e ù`ûKiþ \ì e Zûe aò ù fûcú P = P1 + P2 + P3 +........ (Reciprocal) Kê ùf^þie _ûIßûe Kêjû~ûG ö Gjû G[ô_ûAñ ùf^þi MêWòKe ù`ûKiþ \ìeZû P @le \ßûeû PòjÜòZ jêGö ~\ò ùf^þi e ù`ûKiþ _eòaùÿð _ûIßûe aýajûe Keòaû Plêaòmû^úu _ûAñ \ìeZû f jêG, ùZùa, @]ôK iêa]ò ûR^K ùjûA[ûGö Zêùc flý Keò[ôa 1 ù~ @ûLô _eúlû ùaùk ùicûù^ Pgcû ù`âcþùe P= f...........(6.11) ùf^þiMêWÿòKê a\kû a\kò Keò cògû«òö @ûagýK iõùgû]^Kûeú ùf^þie _ûIßûe iek aúRMûYòZK ò @û«RûðZK ò GKK _¡Zò (SI Unit) @^êiûùe ù~ûM _¡Zòùe ^òd ð Ke«òö C\ûjeY Êeì_ +2.0 ùf^þ i e _ûIß û ee GKK ùjCQò Wûd_þ U e D I + 0.25 D _ûIßûe aògòÁ ùf^þi cògòùf Zûjû (Diopter)ö Gjû D @le \ßûeû PòjZòÜ jêGö ù`ûKiþ ùMûUòG + 2.25 D _ûIßûe aògòÁ ùf^þie icZêfý \ìeZû còUeùe _âKûgòZ ùjùf _ûIßûe Wûd_þUeùe (Equivalent) jêGö aúRMûYòZK ò icûjûeùe ~êq _âKûgòZ jêGö ùf^þie ù`ûKi \ìeZû 1.0 cò ùjùf I aò~êq PòjÜKê aò·e Keò còkû~ûGö Zûe _ûIßûe 1 Wûd_þUe ùjûA[ûGö GKû]ôK ùf^þi MêWK ò e iõù~ûR^ (cògâY) KûeY 1D = 1cò–1 aû 1m–1 \ßûeû ùf^þi aýaiÚû Zò@ûeò Keû~ûGö Gjû Kýûùceû Cÿk ùf^þie _ûIßûeKê ~êqûcôK I @aZk ùf^þ i , @Yê a úlY Gaõ \ì e aúlY ~ªùe ùf^þie _ûIßûeKê aò~êqûcôK cù^ Keû~ûAQò ö @bò\égýK (Objective) bûaùe aýajéZ jêGö 120 _âgÜ - l ùMûUòG aÿêðkûKûe \_ðY\ßûeû iéÁ _eòa¡ð^, 1. 1 Wûd_þUee iõmû KY? _âZòaò´e CyZû I aÉêe CyZûe @^ê_ûZ 2. ùMûUòG Cÿk ùf^þi GK Qêoôe aûÉa I \ßûeû _âKûgòZ jêGö IfUû _âZòaò´ ùf^þiVûeê 50 ùicò \ìeùe l @ûùfûK Zú~ðýK bûaùe GK N^ cû¤ceê iéÁò Kùeö Cÿk ùf^þi i¹êLùe ùKCñ fNê cû¤cKê MZò Kùk @bò f ´Vûeê iÚû^ùe QêoK ô ê eLôùf, _âZaò ´ò e @ûKûe aÉêe \ìùeA~ûGö @ûùfûK Zú~ðýK bûaùe fNê @ûKûe ijòZ icû^ ùjaö ùf^þie _ûIßûe cû¤ceê N^ cû¤cKê _âùag Kùf @bòf´ ùKùZ Zûjû c¤ ^òðd Keö @ûWKê aùuA @ûùiö 3. ùMûUòG @aZk ùf^þie ù`ûKiþ \ìeZû l gì^ý cû¤cùe @ûùfûK @Zý]ôK ùaM 3 × 2.0 cò ùjùf Zûjûe _ûIßûe ùKùZ? 108 còùi-1 ùe MZò Kùeö @ûùfûKe ùaM KY gòLôf : bò^Ü bò^Ü cû¤cùe bò^Ü bò^Ü ùjûA[ûGö l @ûùfûK iek ùeLûùe MZò Kfû _eò l @ûùfûKe gì^ý cû¤cùe ùaM I @^ý GK RYû_ùW ö cû¤cùe ùaMe @^ê_ûZKê ùijò cû¤ce l \_ðY I ùf^þi aÉêe _âZòaò´ iéÁò Ke«òö _âZòieYûu Kêjû~ûGö _â Z ò a ò ´ aûÉa ùjûA_ûùe aû @ûbûiú l GK @ûdZûKûe KûPÿ iäûae Cbd aûdê-KûPÿ ùjûA_ûùeö Gjû aÉêe iÚòZò C_ùe ^òbðe aýa]û^ _éÂùe I KûPÿ-aûdê aýa]û^ _éÂùe Kùeö _âZòieY jêGö ^òMðZ egàò @û_ZòZ egàòe \òM l _âZ`ò k^ ^òdc iaê _âKûee _âZ` ò k^ _éÁ ijòZ icû«e jêGö _ûAñ ùa÷] @ùUö _âZòieY _éÂùe _âZòieY l ùf^þi iìZâ 1/v - 1/u = 1/f, aÿêðkûKûe ^òdc _ûkòZ jêGö ùf^þie aÉê \ìeZû (u), _âZòaò´ \ìeZû (v) l aÿêðkûKûe \_ðY I ùf^þi _ûAñ ^ìZ^ I ù`ûKiþ \ìeZû (f) c¤ùe [ôaû iµKðe KûùUðiò@û^ iùuZ _â[û aýajûe Keû~ûGö iìP^û \òGö l \_ðY iìZâ 1/v + 1/u = 1/f, GK aÿêðkûKûe l ùMûUòG ùf^þie _ûIßûe Zûjûe ù`ûKiþ \_ðYe aÉê \ìeZû (u), _âZòaò´ \ìeZû (v) \ìeZûe aòùfûcú @ùUö I ù`ûKiþ \ìeZû (f) c¤ùe iµKð _âZ_ò û\^ l @û«RðûZòK GKK _¡Zòùe, _ûIßûee GK Kùeö Wûd_þUe @ùUö l ùMûUòG aÿêðkûKûe \_ðYe ù`ûKiþ \ìeZû l _ûIßûeKê Wûd_þUe GKKùe _âKûg KeòaûKê Zûjûe aKâZû aýûiû¡ðe @]û @ùUö Mùf ù`ûKiþ \ìeZûKê còUe GKKùe _âKûg Keòaû @ûagýK jêG ö 121 _âgÜûakú 1. ^òcÜfòLôZ _\û[ð MêWÿòK c¤eê ùKCñ ùMûUòK ùf^þi Zò@ûeòùe aýajéZ ùjûA _ûeòa ^ûjó? (a) Rk (b) KûPÿ (c) _äûÁòK (d) cûUò 2. ùMûUòG @aZk \_ðYùe iéÁ _âZòaò´ @ûbûiú, ikL I aÉêVûeê @ûKûeùe aWö Zûjû ùjùf aÉê ùKCñVò @aiÚZò ? (a) _âcêL ù`ûKiþ I aKâZû ùK¦â c¤ùe (b) aKâZû ùK¦â C_ùe (c) aKâZû ùK¦âVûeê \ìeùe (d) \_ðYe ù_ûfþ I _âcêL ù`ûKiþ c¤ùe 3. ùMûUòG Cÿk ùf^þi i¹êLùe aÉê ùKCñVò ejòùf icû^ @ûKûee aûÉa _âZa ò ´ò còk_ò ûeòa? (a) ùf^þie _âcêL ù`ûKiþ Vûùe (b) ù`ûKiþ \ìeZûe \êA MêY \ìeZßùe (c) @^« \ìeZûùe (d) ùf^þie @ûùfûK ùK¦â I _âcêL ù`ûKiþ c¤ùe 4. ùMûUòG aÿêðkûKûe \_ðY I aÿêðkûKûe ùf^þi _âùZýKe ù`ûKi \

Chapter 6: Light - Reflection and Refraction PDF

Document Details

Tags

Related

Summary

Full Transcript

Upgrade to continue