Çevre İdaresi PDF

Ç E V R E K A M U H İ Z M E T İ Ç E V R E K O L L U Ğ U Ç E V R E İ D A R İ T E Ş K İ L A T I ÇEVRE İDARESİ ÇEVRE İDARE HUKUKU Çevre hukuku ile idare hukuku arasında yakın ilişki İdare hukukunun kural ve araçlarından yararlanır Yasaklama İzin Bildirim Standart...

Ç E V R E K A M U H İ Z M E T İ Ç E V R E K O L L U Ğ U Ç E V R E İ D A R İ T E Ş K İ L A T I ÇEVRE İDARESİ ÇEVRE İDARE HUKUKU Çevre hukuku ile idare hukuku arasında yakın ilişki İdare hukukunun kural ve araçlarından yararlanır Yasaklama İzin Bildirim Standart oluşturma Planlama Bilgi edinme Başvuru AY m. 56 Çevrenin korunması bireye ve devlete ödev olarak yüklenmiş Devletin çevrenin korunmasının gerekli kıldığı hallerde harekete geçerek birtakım faaliyetlerde bulunma zorunluluğu O halde, çevrenin korunması idari bir faaliyet alanı İDARİ FAALİYET ALANI İdarenin faaliyetleri: Kamu hizmeti: bir kamu tüzel kişisi tarafından üstlenilen ve bizzat bu kamu tüzel kişisi tarafından veya onun gözetim ve denetimi altında başka bir tüzel kişi tarafından yürütülen kamuya yararlı faaliyet Kolluk: kamu düzenini korumaya yönelik idari etkinlik ÇEVRE KAMU HİZMETİ Kamu hizmeti = kamuya yararlı faaliyet Kamu yararı kavramı Genel menfaat: çevrenin korunması söz konusu olduğunda zaman ve mekanı aşan mahiyet ve nitelik arz eden kamu yararı ÇEVRE KAMU HİZMETLERİ İDARİ KAMU HİZMETLERİDİR Asli görev Kamu hizmeti ilkelerine tabi Süreklilik Değişkenlik Eşitlik Tarafsızlık Meccanilik EŞİTLİK? ÇEVRESEL ADALET? “Çevresel adaletsizlik, çevre yüklerinin, bu yükleri ortaya çıkaran etkinliklere taraf olmayan toplulukların veya olaya karışmayan kişilerin maruz kalmasını belirtir. Çevresel eşitsizlik ise çevresel risklerin ulus, ırk, azınlıklar ve sınıf temelinde eşit olmayan dağılımını belirtir”. Tarihsel olarak bakıldığında, çevreye zarar veren tesisler ve kirli atıklar toplumda daha güçsüz ve savunmasız olan toplulukların bulunduğu yerlere kurulmuştur ve bu topluluklar açığa çıkan çevresel bedelleri ödemek zorunda kalmıştır (Bullard and Wright, 1990). Çevresel adalet konusunda yapılan birçok çalışma, toplumda düşük gelirli ve dezavantajlı durumda olan ırkların çevresel olumsuzluklara ve tehlike/zehirli atıklara maruz kaldıklarını göstermektedir. INUIT KABİLESİ Kuzey kutup bölgesinde, Inuit kabilesi mensupları avlanma ve balıkçılıkla geleneksel bir yaşam tarzı sürmektedirler. Onların geleneksel beslenmeleri balık ve fok etinden oluşmaktadır. Balık ve foklar Inuit beslenmesinin temel kaynağı olmasına rağmen, yüksek oranda endüstriyel kirleticiler bulunmaktadır. Bu kirleticiler okyanus akıntıları tarafından kuzeye taşınmakta ve Inuit beslenmesinin kaynağını oluşturan balıkların, fokların ve diğer hayvanların vücutlarında birikmektedir (Massey, 2004). Inuit’lar bu kirliliğe neden olan endüstrileşme faaliyetlerine katılmamaktadır fakat bu ekonomik faaliyetlerden ortaya çıkan kirliliğe katlanmak zorunda kalmaktadırlar. Inuit kabilesindeki kişilerin vücudunda ve anne sütünde bulunan tehlikeli kimyasal düzeyi oldukça yüksektir. Yeni doğmuş Inuit bebekler ve çocuklar yaşama kimyasallar nedeni ile büyük sorunla başlamaktadırlar ve gelecekte birçok sağlık riski ile karşı karşıyadırlar (Massey, 2004). MECCANİLİK? temiz su temini veya atık suların bertarafı gibi çevresel hizmetlerden alınan bedelin hukuki niteliği? Bir kamu hizmetinden bireysel yararlanmanın söz konusu olduğu bu gibi durumlarda alınan ücret, “katılma payı” olarak nitelenir. Bu pay kural olarak bedava olması gereken bir hizmetin yükünün o hizmetten hiç yararlanmayanlara yüklenmesini önlemek amacıyla, belli hizmetlerden yararlananların ödeme gücü de dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Ancak katılma payının söz konusu hizmetin maliyetinin karşılanması veya bu hizmetten kar elde edilmesi gibi amaçlarla konulması mümkün değildir. ÇEVRE KOLLUĞU Kolluk tanımı: kamu düzenini korumaya yönelik idari etkinlik Kamu düzeni unsurları (Kamu güvenliği, kamu huzuru, kamu sağlığı + bireyin kendine karşı korunması, kamusal ahlak, kamusal estetik, insan onuru) Ekolojik/Çevresel Kamu Düzeni: Sürdürülebilir ekonomik kalkınma anlayışı çerçevesinde, gelecek kuşakların sağlıklı ve dengeli bir ekolojik çevrede yaşamalarını mümkün kılacak önlemlerin, koruyucu tedbirlerin alınması. Çevresel kamu düzeni, ekolojik denge kavramının geleneksel kamu düzeni anlayışına eklemlenmesiyle ortaya çıkmıştır. ÇEVRESEL GÜVENLİK Çevresel güvenlik, kişilerin sağlığı ve mallarına zarar verebilecek çevresel tehditlerin yokluğu anlamına gelir. Çevresel varlıklar, insan sağlığı veya mallar açısından çevresel bir endişenin söz konusu olmadığı hallerde çevresel güvenlikten bahsedilebilecektir. ÇEVRESEL HUZUR: insan ve diğer çevresel unsurları hayatın normal seyrinde olumsuz yönde etkileyebilecek her türlü taşkınlık, düzensizlik ve karışıklığın yokluğudur. Gürültü, toz, koku, duman ÇEVRE SAĞLIĞI, ekosistemlerin bünyesinde barındırdığı canlı ve cansız varlıklarla sorunsuz bir şekilde işlemesini ifade eder. Ekolojik dengeyi bozucu etkilere sahip faaliyetler çevre sağlığını ihlal eder. EK Bu üç unsurdan birinin kapsamına girip girmediğine bakılmaksızın bireylerin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkını ihlal edecek şekilde çevrenin kirlenmesi, bozulması veya zarar görmesi sonucunu doğurabilecek her faaliyet çevre kolluğunun harekete geçmesini gerektirir. ÇEVRE KOLLUĞUNUN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ belli bir hareket tarzını kabul edip o yönde davranılmasını öngören emredici kurallar koyar. (çöp ayrıştırma kuralları) (Geri dönüşüm oranları Almanya çok yüksek, Türkiye düşük) ÇEVRE KOLLUĞUNUN BİREL İŞLEMLERİ: izin/ ruhsat verme, ruhsatı geri alma, yasaklama, faaliyeti durdurma, yaptırım uygulama, gözetim/ denetim, emir verme, uyarma… ÇEVRE KOLLUĞU KONUSUNDA YETKİLİLER Çevre kolluğu konusunda yetkiler esas olarak Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına verilmiştir. Ancak Çevre kanununun 12.maddesinde, kanuna uyulup uyulmadığını denetleme yetkisinin bakanlık tarafından belli şartlar dahilinde il özel idaresi, belediye ve diğer bazı kurumlara devredilebileceği belirtilmiştir. Denetim, bilgi verme ve bildirim yükümlülüğü madde 12 – Bu Kanun hükümlerine uyulup uyulmadığını denetleme yetkisi Bakanlığa aittir. Gerektiğinde bu yetki, Bakanlıkça; il özel idarelerine, çevre denetim birimlerini kuran belediye başkanlıklarına, Denizcilik Müsteşarlığına, Türkiye Çevre Ajansına, Emniyet Genel Müdürlüğüne, Jandarma Genel Komutanlığına ve Sahil Güvenlik Komutanlığına (…)(2) devredilir. Denetimler, Bakanlığın belirlediği denetim usûl ve esasları çerçevesinde yapılır.(2)(3) Askerî işyerleri, askerî bölgeler ve tatbikatların bu Kanun çerçevesindeki denetimi ve neticelerine ait işlemler; Genelkurmay Başkanlığı, Millî Savunma Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve Bakanlık tarafından müştereken hazırlanacak yönetmeliğe göre yürütülür. İlgililer, Bakanlığın veya denetimle yetkili diğer mercilerin isteyecekleri bilgi ve belgeleri vermek, yetkililerin yaptıracakları analiz ve ölçümlerin giderlerini karşılamak, denetim esnasında her türlü kolaylığı göstermek zorundadırlar. İlgililer, çevre kirliliğine neden olabilecek faaliyetleri ile ilgili olarak, kullandıkları hammadde, yakıt, çıkardıkları ürün ve atıklar ile üretim şemalarını, acil durum plânlarını, izleme sistemleri ve kirlilik raporları ile diğer bilgi ve belgeleri talep edilmesi halinde Bakanlığa veya yetkili denetim birimine vermek zorundadırlar. Denetim, bilgi verme ve bildirim yükümlülüğüne ilişkin usûl ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. ÇEVRE KOLLUĞU, ÖZEL KOLLUKTUR. Özel kolluk/ genel kolluk ayrımı: Genel idari kolluk, kamu güvenliği, kamu huzuru ve genel sağlık amacıyla, belirli bir toprak üzerinde bulunan her birey, her grup ve her çeşit faaliyet hakkında yetkili olan kolluktur. Özel idari kolluk, bütün faaliyetler hakkında değil, sadece belli bir faaliyet kategorisine ilişkin olarak veya belirli grup kişiler hakkında yetkili olan kolluktur. => orman kolluğu, çevre kolluğu gibi. AYRIM NEDENİ: a. Özel koruma ihtiyacı: genel idari kolluk tedbirleri ile yeterince korunması mümkün olmayan alanlar. b. Daha ağır müeyyide ihtiyacı ÇEVRE İDARESİ TEŞKİLATI 1982 Anayasasının 56.maddesi ile çevrenin korunmasının devlete bir görev olarak yüklenmesi ve Çevre Kanunu 1983 yılında kabul edilmesi ile devletin çevre konusunda bir teşkilat oluşturmasını zorunlu kılmıştır. Çevre kanunundan önce var olan çevre ile ilgili olan kanunlar: Orman Kanunu Umumi Hıfzıssıhha kanunu Belediye kanunu Medeni kanun ÜLKEMİZDE ÇEVRE ALANINDA KURUMSAL YAPILAŞMA: İlk kurumsal yapı Çevre Sorunları Koordinasyon Kurulu: Bakanlar Kurulunun 1973’te kabul ettiği bir kararname ile kurulmuş 1974’te bu kurul Çevre Koordinasyon Kurulu’na dönüşmüş. 1978’de Başbakanlık Çevre Müsteşarlığı kurulmuş. (çevrenin korunmasına yönelik temel politikaların belirlenmesi ve ilgili Bakanlık ve kuruluşlar arasında eşgüdümü sağlaması amacıyla) 1984’te Çevre Müsteşarlığı ilga edilmiş ve Başbakanlığa bağlı Çevre Genel Müdürlüğü Kurulmuş. 1989’da Çevre Genel Müdürlüğü yeniden Çevre Müsteşarlığına dönüştürülmüş. 1991’de Çevre Müsteşarlığı kaldırılmış yerine çevre bakanlığı kurulmuş 2003’te Çevre ve orman bakanlığı 2011’de çevre ve şehircilik bakanlığı 2021’de Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ÇEVRE ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANLIĞI Çevre yönetiminde temel aktör Çevre politikalarının oluşturulması ve uygulanmasında yetkili Çevrenin korunmasının yanı sıra imar ve kentleşme konularında da yetkili ÇEVRE İLE İMAR VE ŞEHİRCİLİK ALANINDAKİ YETKİLERİN AYNI BAKANLIKTA TOPLANMASI İSABETLİ Mİ? Çevrenin korunması ve geliştirilmesinin amaçlandığı çevre alanı ile, çevrenin işlenmesi ve çevreden yararlanılmasının amaçlandığı imar ve şehircilik alanı arasında çatışma olduğu söylenebilir. ÇEVRE İLE ORMAN VE SU İŞLERİ İLE İLGİLİ YETKİLERİN AYRILMASI İSABETLİ Mİ? Doğal çevrenin en önemli unsurlarından olan orman ve en önemli çevresel öğelerden olan sulara ilişkin yetkilerin başka bir bakanlığa verilmesi çevrenin bütüncül bir şekilde korunması açısından sorunlu. ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANLIĞI GÖREV MADDE 97 (1nolu CBK) (1) Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının görev ve yetkileri şunlardır: a) Yerleşmeye, çevreye ve yapılaşmaya dair imar, çevre, yapı ve yapım mevzuatını hazırlamak, uygulamaları izlemek ve denetlemek, Bakanlığın görev alanı ile ilgili mesleki hizmetlerin norm ve standartlarını hazırlamak, geliştirmek, uygulanmasını sağlamak ve ilgililerin kayıtlarını tutmak, b) Çevrenin korunması, iyileştirilmesi, çölleşme ve erozyonla mücadele ile çevre kirliliğinin önlenmesine yönelik prensip ve politikaların belirlenmesi amacıyla gerekli çalışmaları yapmak, standart ve ölçütler geliştirmek, programlar hazırlamak; bu çerçevede eğitim, araştırma, projelendirme, eylem planları ve kirlilik haritalarını oluşturmak, bunların uygulama esaslarını tespit etmek ve izlemek, iklim değişikliği ile ilgili iş ve işlemleri yürütmek, c) Faaliyetleri sonucu alıcı ortamlara katı, sıvı ve gaz halde atık bırakarak kirlilik oluşturan veya oluşturması muhtemel her türlü tesis ve faaliyetin, çevresel etkilerini değerlendirmek; alıcı ortamlar ile ilgili ölçüm ve izleme çalışmalarını yapmak; bahse konu tesis ve faaliyetleri izlemek, izin vermek, denetlemek ve gürültünün kontrol edilmesini sağlamak, (…) TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI GÖREV MADDE 410 (1nolu CBK) (1) Tarım ve Orman Bakanlığının görev ve yetkileri şunlardır: a) Bitkisel ve hayvansal üretim ile su ürünleri üretiminin geliştirilmesi, tarım sektörünün geliştirilmesi ve tarım politikalarının oluşturulmasına yönelik araştırmalar yapmak, b) Gıda üretimi, güvenliği ve güvenirliği, kırsal kalkınma, toprak, su kaynakları ve biyoçeşitliliğin korunması ile verimli kullanılmasını sağlamak, c) Çiftçinin örgütlenmesi ve bilinçlendirilmesi, tarımsal desteklemelerin etkin bir şekilde yönetilmesi, tarımsal piyasaların düzenlenmesi gibi ana faaliyet konularının gerçekleştirilmesine yönelik çalışmalar yapmak; tarım ve hayvancılığa yönelik genel politikaların belirlenmesi amacıyla çalışmalar yapmak, uygulanmasını izlemek ve denetlemek, ç) Ormanların korunması, geliştirilmesi, işletilmesi, ıslahı ve bakımı, (…) ağaçlandırma ve ormanla ilgili mera ıslahı konularında politikalar oluşturulması amacıyla çalışmalar yapmak, d) Tabiatın korunmasına yönelik politikalar geliştirilmesi amacıyla çalışmalar yapmak, korunan alanların tespiti, milli parklar, tabiat parkları, tabiat anıtları, tabiatı koruma alanları, sulak alanlar ve biyolojik çeşitlilik ile av ve yaban hayatının korunması, yönetimi, geliştirilmesi, işletilmesi ve işlettirilmesini sağlamak, e) Su kaynaklarının korunmasına ve sürdürülebilir bir şekilde kullanılmasına dair politikaların oluşturulması amacıyla çalışmalar yapmak, ulusal su yönetimini koordine etmek, ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE ÇEVRE DAİRESİ BAŞKANLIĞI MADDE 174 (…) ı) Çevre-enerji ilişkisi kapsamında mevcut ve yeni mevzuatın uyum ve etki değerlendirmesini yapmak, çevre mevzuatına uyuma yönelik takip ve izleme komisyonu sekretaryasını yürütmek, i) Sürdürülebilirlik, çevre ve iklim yönetimi kapsamında ulusal ve uluslararası gelişmeleri, politikaları takip etmek, enerji politikalarına etkisini incelemek, Bakanlığın stratejileri ile uyumlu olarak faaliyetler önermek, uygun görülenleri planlamak ve gerçekleştirmek, j) İklim Değişikliği ve Uyum Koordinasyon Kurulu çalışma grupları altında elektrik ve ısı üretimi sektörü kapsamında görev almak, k) İklim ile ilgili ulusal bildirimlerin ve raporların hazırlanmasına katkı sağlamak, ulusal seragazı envanter raporunun sektöre ilişkin bölümünü hazırlamak, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi sekretaryasının gözden geçirme toplantılarına iştirak etmek, (…) + Kültür ve Turizm Bakanlığının da kültürel çevrenin korunması konusunda yetkileri var. (tarihi ve kültürel varlıkları korumak bakanlığın görevleri arasında sayılmış). YEREL YÖNETİMLER AY m. 127: Mahalli idareler; il, belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzelkişileridir. BELEDİYELER: Çevre sorunlarının öncelikle kentin ve kentlinin sorunları olarak ortaya çıkması, belediyelerin çevresel sorunlara müdahil olmasını kaçınılmaz kılmaktadır. 5393 SAYILI BELEDİYE KANUNU BELEDİYENİN GÖREV VE SORUMLULUKLARI MADDE 14- Belediye, mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla; a) İmar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor orta ve yüksek öğrenim öğrenci yurtları (Bu Kanunun 75 inci maddesinin son fıkrası, belediyeler, il özel idareleri, bağlı kuruluşları ve bunların üyesi oldukları birlikler ile ortağı oldukları Sayıştay denetimine tabi şirketler tarafından, orta ve yüksek öğrenim öğrenci yurtları ile Devlete ait her derecedeki okul binalarının yapım, bakım ve onarımı ile tefrişinde uygulanmaz.); sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır. … BELEDİYENİN YETKİLERİ VE İMTİYAZLARI MADDE 15- Belediyenin yetkileri ve imtiyazları şunlardır: g) Katı atıkların toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri kazanımı, ortadan kaldırılması ve depolanması ile ilgili bütün hizmetleri yapmak ve yaptırmak. o) Gayrisıhhî işyerlerini, eğlence yerlerini, halk sağlığına ve çevreye etkisi olan diğer işyerlerini kentin belirli yerlerinde toplamak; hafriyat toprağı ve moloz döküm alanlarını; sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) depolama sahalarını; inşaat malzemeleri, odun, kömür ve hurda depolama alanları ve satış yerlerini belirlemek; bu alan ve yerler ile taşımalarda çevre kirliliği oluşmaması için gereken tedbirleri almak. 5216 SAYILI BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KANUNU Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları m.7: Büyükşehir belediyesinin görev, yetki ve sorumlulukları şunlardır: (…) i) Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak; ağaçlandırma yapmak; gayrisıhhî işyerlerini, eğlence yerlerini, halk sağlığına ve çevreye etkisi olan diğer işyerlerini kentin belirli yerlerinde toplamak; inşaat malzemeleri, hurda depolama alanları ve satış yerlerini, hafriyat toprağı, moloz, kum ve çakıl depolama alanlarını, odun ve kömür satış ve depolama sahalarını belirlemek, bunların taşınmasında çevre kirliliğine meydan vermeyecek tedbirler almak; büyükşehir katı atık yönetim plânını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taşınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetleri yerine getirmek, bu amaçla tesisler kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; sanayi ve tıbbî atıklara ilişkin hizmetleri yürütmek, bunun için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak. 5302 SAYILI İL ÖZEL İDARESİ KANUNU İl özel idaresinin görev ve sorumlulukları Madde 6- İl özel idaresi mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla; (…) b) İmar, yol, su, kanalizasyon, katı atık, çevre, acil yardım ve kurtarma (...)(1); orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve bahçe tesisine ilişkin hizmetleri belediye sınırları dışında, İl özel idaresinin yetkileri ve imtiyazları Madde 7- İl özel idaresinin yetkileri ve imtiyazları şunlardır: (…) g) Belediye sınırları dışındaki gayri sıhhî müesseseler ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerine ruhsat vermek ve denetlemek.(Ek cümle: 6/3/2007-5594/4 md.) Ancak, sivil hava ulaşımına açık havaalanları bünyesinde yer alan tüm tesislere işyeri açma ve çalışma ruhsatı dahil her türlü ruhsat, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından verilir. Bu konuya ilişkin usûl ve esaslar Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünce hazırlanacak bir yönetmelikle düzenlenir. 1924 TARİHLİ 442 SAYILI KÖY KANUNU Madde 13 – Köylünün mecburi işleri şunlardır: 1 - Sıtma, sivrisinek tarafından aşılandığı ve sivrisinek de su birikintilerinde barındığı ve ürediği için her şeyden evvel köy sınırı dahilindeki su birikintilerini kurutmak; 2 - Köye kapalı yoldan içilecek su getirmek ve çeşme yapmak, köyün içtiği su kapalı geliyorsa yolunda delik deşik bırakmamak ve mezarlıktan veya süprüntülük ve gübrelikten geçiyorsa yolunu değiştirmek; 3 - Köylerdeki kuyu ağızlarına bir arşın yüksekliğinde bilezik ve etrafını iki metre eninde harçlı döşeme ile çevirmek; 4 - Evlerde odalarla ahırları bir duvarla birbirinden ayırmak; 5 - Köyün her evinde üstü kapalı ve kuyulu veya lağımlı bir hela yapmak ve köyün münasip bir yerinde herkes için kuyusu kapalı veya lağımlı bir (hela) yapmak; 6 - Evlerden dökülecek pis suların kuyu, çeşme, pınar sularına karışmıyarak ayrıca akıp gitmesi için üstü kapalı akıntı yapmak; 7 - Köyde evlerin etrafını ve köyün sokaklarını temiz tutmak, her ev kendi önünü süpürmek; (…) K Ö Y K A N U N U ( D E V A M ) Madde 14 – Yapılması köylünün isteğine bağlı olan şeyler şunlardır: (…) 8 - Köyün sınırı içinde münasip yerlerde ve tepelerde orman yetiştirmek; 9 - Köyü, kasaba ve komşu köylere bitiştiren yolların iki kenarına ağaç dikmek ve köy sınırı içindeki yabani ağaçları aşılamak; (…)