Türkiye'de Çevre Denetimi ve Uygulamaları

Çevre İdaresi

• Çevre hizmetleri, çevre kuruluşlarının ve idari teşkilatların faaliyet alanıdır.
• Çevre hukuku, idare hukuku ile yakından ilişkilidir ve idare hukukunun kurallarından yararlanır.
• Çevre hukuku, yasaklama, izin, bildirim, standart oluşturma, planlama, bilgi edinme ve başvuruyu kapsar.
• Anayasa maddesi 56, çevrenin korunmasının bireye ve devlete yükünü belirler.
• Devlet, çevreyi korumak için belirli faaliyetler yürütme zorunluluğundadır.
• İdari faaliyet alanları, kamu hizmeti ve kolluk faaliyetlerini kapsamaktadır.
• Kamu hizmeti, kamu tüzel kişileri tarafından gerçekleştirilen kamu yararına yönelik faaliyetlerdir.
• Kamu yararı, zaman ve mekandan bağımsız ve kamu yararına önemli olan çevresel menfaatin niteliğini içerir.
• İdari kamu hizmetleri, asli görev, süreklilik, değişkenlik, eşitlik, tarafsızlık ve meccaniyet ilkelerini kapsar.
• Çevresel adaletsizlik, çevre yüklerinin, bu yükleri ortaya çıkaran etkinliklere taraf olmayan toplulukların veya olaya karışmayan kişilerin maruz kalmasını belirtir.
• Çevresel eşitsizlik, çevresel risklerin ulusal, ırk, azınlıklar ve sınıf temelinde eşit olmayan dağılımını belirtir.
• Tarihsel olarak, çevreye zarar veren tesisler ve kirli atıklar, toplumda daha güçsüz ve savunmasız olan grupların bulunduğu yerlere kurulur.

Çevre Kolluk

• Kolluk tanımı, kamu düzenini korumaya yönelik idari bir etkinliktir.
• Kamu düzeni unsurları, kamu güvenliği, kamu hukuku, kamu sağlığı, ahlak, estetik, insan onurunu içerir.
• Ekolojik/Çevresel kamu düzeni, sürdürülebilir ekonomik kalkınmayı ve gelecek kuşakların sağlıklı bir çevrede yaşamalarını destekleyen önlemleri içerir.
• Çevresel güvenlik, kişilerin sağlığı ve mallarına zarar verebilecek çevresel tehditlerin yokluğuyla ilgilidir.
• Çevresel huzur, insan ve diğer çevresel unsurları olumsuz yönde etkileyebilecek karışıklık ve düzensizliklerin yokluğunu ifade eder.
• Gürültü, toz, koku ve duman, çevresel huzurun bozulmasına neden olabilir.

Çevre Sağlığı

• Çevre sağlığı, ekosistemlerin canlı ve cansız varlıkları ile sorunsuz bir şekilde işlemesini ifade eder.
• Ekolojik dengeyi bozan etkilere sahip faaliyetler, çevre sağlığını ihlal eder.
• Bu üç unsurdan herhangi birinin bozulması, çevre kolluğunun harekete geçmesini gerektirir.

Çevre Kolluğunun Düzenleyici İşlemleri

• Çevre kollukları, belli hareket tarzlarını kabul edip bunları uygulamak için kurallar koyar.
• Emredici kurallar, çevre ve geri dönüşüm uygulamaları gibi konuları kapsamaktadır.

Çevre Kolluğunun Bireysel İşlemleri

• İzin verme, ruhsat verme, ruhsatı geri alma, yasaklama, faaliyet durdurma, yaptırım uygulama, gözetim, denetim, emir verme ve uyarı dahil olur.

Çevre Kolluklarına Ait Yetkiler

• Genellikle Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına aittir.
• Bazı durumlarda, il özel idareleri, belediyeler ve diğer kurumlar, yetki alabilir.

Denetim, Bilgi Verme ve Bildirim Yükümlülüğü

• Bakanlık, uyulup uyulmadığını denetlemeye yetkilidir.
• Yetki, çeşitli kurumlara devredilebilir.
• İlgililer, gerekli bilgileri sağlamak ve yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadırlar.

Çevre Kollukları: Özel Kolluk

• Özel kolluk, kamu güvenliği, kamu huzuru ve genel sağlığı kapsar.
• Genel veya özel kolluk ayrımı, faaliyetlerin ve kişilerin kapsamına göre yapılır.
• Örneğin, orman kollukları ve çevre kollukları, özel kolluk türleridir.

Ayrım Nedeni

• Özel koruma ihtiyacı
• Daha ağır müeyyide ihtiyacı

Çevre İdaresi Teşkilatı

• 1982 Anayasası, çevrenin korunmasının devletin bir görevi olduğunu belirliyor.
• Çevre Kanunu, devletin çevre konusunda bir teşkilat oluşturmasını zorunlu kılmıştır.
• Orman Kanunu, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, Belediye Kanunu ve Medeni Kanun, çevre ile ilgili önceki kanunlardır.

Ülkemizde Çevre Alanında Kurumsal Yapılaşma

• 1973'te ilk olarak Çevre Sorunları Koordinasyon Kurulu kurulmuştur.
• Çevre bakanlığı ve çevre ile ilgili diğer kurumlar 1974'te kurulmuştur.
• 1978'de Başbakanlık Çevre Müsteşarlığı kurulmuştur.
• 1984'te Çevre Müsteşarlığı kaldırılıp yerine Çevre Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
• 1989'da Çevre Müsteşarlığı'na dönüştürülmüştür.
• 1991'de Çevre Bakanlığı kurulmuştur.
• 2003, 2011 ve 2021 yıllarında bakanlık adı değişmiştir.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı

• Çevre yönetiminde temel aktördür.
• Çevre politikalarının oluşturulması ve uygulanmasıyla ilgili yetkilidir.
• İmar ve kentleşme konularında da yetkilidir.

Çevre ile İmar ve Şehircilik Alanındaki Yetkiler

• Çevrenin korunması ve geliştirilmesi ile ilgili çevre alanı ve çevrenin kullanımı ile ilgili imar alanı arasında çatışmalar olabilir..

Çevre ile Orman ve Su İşleri İle İlgili Yetkilerin Ayrılması

• Doğal çevrenin önemli unsurları olan orman ve su, çevrenin bütünsel korunması açısından ayrı ele alınması sorunlu olabilir.

Tarım ve Orman Bakanlığı Görevleri

• Bitkisel ve hayvansal üretim ve su ürünleri, gıda üretimi, güvenliği ve kalitesi, kırsal kalkınma, toprak, su kaynakları ve biyoçeşitliliğin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi, çiftçinin örgütlenmesi ve bilinçlendirilmesi, ormanların korunması gibi işlevler yerine getirir.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Görevleri

• Çevre-enerji ilişkisi, sürdürülebilirlik, çevre ve iklim yönetimi politikalarını takip etmek, önermek, planlamak ve gerçekleştirmektir.
• İklim değişikliği ve uyum koordinasyon kurulu çalışmalarına katılmak.
• Ulusal sera gazı envanter raporu hazırlamaya katılmak

Kültür ve Turizm Bakanlığı Yetkileri

• Kültürel çevrenin korunması konusunda yetkilidir.
• Tarihi ve kültürel varlıkları korumak, görevleri arasındadır.

Yerel Yönetimler

• İl, belediye ve köy yönetimleri, mahalli ihtiyaçları karşılamak üzere kurulur.
• Karar organları, seçmenler tarafından seçilir.

Belediyeler

• Çevre sorunlarını, öncelikle kent ve kentlinin sorunları olarak değerlendirmelidirler.
• Çevre sorunlarına müdahil olmaları kaçınılmazdır.

5393 Sayılı Belediye Kanunu

• Belediyelerin görev ve sorumluluklarını belirler.
• Bu alandaki sorumluluklar arasında imar, su, kanalizasyon, çevre ve çevre sağlığı, temizlik, zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma, vb. bulunur.

5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu

• İl özel idarelerinin yetkilerini ve imtiyazlarını belirler.
• Belediye sınırları dışındaki gayri sıhhi müesseseler, umuma açık istirahat ve eğlence yerlerinde ruhsat verme ve denetlemedir.

1924 Tarihli 442 Sayılı Köy Kanunu

• Köylülerdeki mecburi işler, sıtma, sivrisineklerden korunma, içme suyu sağlama, kuyu çevreleme, evleri ve ahırları ayıran duvarlar, herkes için hela, evlerden dökülen pis suların kuyu ve çeşme sularına karışmaması için üstü kapalı akıntı, köy ve sokak temizliği gibi konulardır.
• Orman ve ağaçlandırmanın köylünün isteğine göre yapılması gerekir.
• Köyü çevreleyen yolların ağaçlandırması ve yabani ağaçların aşılanması esastır.