BİYOKİMYASAL YÖNTEMLER PDF

3.12.2024 BİYOKİMYASAL YÖNTEMLER BİYOKİMYASAL YÖNTEMLER Beslenme yetersizliği ilerleyen bir süreçtir. Bu sürecin erken aşamasında fizy...

3.12.2024 BİYOKİMYASAL YÖNTEMLER BİYOKİMYASAL YÖNTEMLER Beslenme yetersizliği ilerleyen bir süreçtir. Bu sürecin erken aşamasında fizyolojik işlevlerde önemli kayıplar oluşmadan önce yetersiz besin ögesi alımına uyum görülür. Yetersizlik ilerledikçe doku düzeyinde azalma ile fonksiyonel işlevler etkilenir. Örneğin; demir yetersizliği anemisinin saptanmasında hemoglobin, hematokrit düzeyinde azalma gözlenmeden önce, demir emiliminin artması ve serum ferritin düzeyinin azalması erken aşamada demir eksikliğinin belirtisidir. Biyokimyasal testlerde tek bir göstergeye dayalı tanı ayırıcı olmayabilir, birden Doç.Dr. Hülya YARDIMCI fazla testin sonucuna göre tanı konulabilir. BİYOKİMYASAL TESTLERİN KULLANILMA AMAÇLARI BİYOKİMYASAL TESTLERİN KULLANILMA AMAÇLARI Akut dönemde malnütrisyonun saptanması, Bulguları henüz kliniğe yansımamış besin ögesi yetersizliklerinin Spesifik klinik bulgular vermeyen potasyum yetersizliği gibi besin ögesi saptanması, demir, iyot vb. yetersizliklerinin saptanması, Besin tüketim kaydı verilerinin doğruluğunun denetlenmesi, Skorbüt, beriberi, raşitizm gibi klinik bulguların doğrulanması, Protein tüketim düzeyi 24 saatlik idrar azot analizi, Herhangi bir yöntemle beslenme desteği uygulanan hastaların Sebze meyve tüketimi karotenoid düzeyleri, beslenme durumlarının izlenmesi, Hastaya verilen beslenme eğitiminin başarılı olup olmadığının Demir, folat, B12 yetersizliğine bağlı gelişen hematolojik tanıların değerlendirilmesi, plazma kolesterol, idrarda sodyum vb. konulması, Yüksek doz supleman kullanımının sonuçlarının değerlendirilmesi (A vitamini vb.) 1  3.12.2024 BESLENME YETERSİZLİĞİNİN GELİŞMESİ BİYOKİMYASAL TESTLERİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Aşama Yetersizlik derecesi Kullanılan yöntem 1 Diyetsel yetersizlik Diyetsel Bireyler Arası 2 Doku depolarında azalmış düzey Biyokimyasal Gruplar Farklılıklar Arası 3 Vücut sıvılarında azalmış düzey Biyokimyasal Farklılıklar 4 Dokularda fonksiyonel azalmış düzey Biyokimyasal, Antropometrik Laboratuvar 5 Besin ögesine bağımlı azalmış enzim Biyokimyasal Farklılıkları aktivitesi 6 Fonksiyonel değişiklik Davranış, Fizyolojik 7 Klinik semptomlar Klinik 8 Anatomik belirtiler Klinik Biyokimyasal Yöntemler Bireyler Arası Farklılıklar Gruplar Arasındaki Farklılıklar Diyet Yaş İlaçlar Menstrüel döngü Cinsiyet Kas egzersizleri Postür Irk Stres Psikolojik durum Günün zamanı 2  3.12.2024 Kan BİYOKİMYASAL YÖNTEMLER Kemik İdrar Plazma: Kanın antikoagülanlarla santrifüjü sonrası elde edilen sıvı (kanın sıvı Biyokimyasal kısmı) testler için Serum: Pıhtılaşmış kanın santrifüj edilmesiyle elde edilen sıvı üst faz serumdur. Serumun plazmadan farkı, fibrinojen ve diğer bazı pıhtılaşma faktörlerini Saç kullanılan Feçes içermemesidir. biyolojik Eritrosit: Kırmızı kan hücreleri materyaller Lökosit: Beyaz kan hücreleri Anne Tükürük Diğer dokular: Sürüntü veya diğer biyopsi örnekleri sütü İdrar: Rastgele örnek veya zamanlanmış toplama Feçes (gaita): Rastgele örnek veya zamanlanmış toplama Gözyaşı Ter BİYOKİMYASAL YÖNTEMLER RUTİN BİYOKİMYASAL TESTLER Klinik kimya Tam kan Hidrasyon İdrar tahlili panelleri sayımı durumu 3  3.12.2024 KLİNİK KİMYA PANELLERİ KAN LİPİDLERİ Elektrolitler: Na+, K+, Cl-, HCO3 Glukoz Kreatin TEMEL BUN (Kan Üre Nitrojeni) Albumin Serum enzimleri (alkaline fosfataz, AST, ALT) Total biluribin KAPSAMLI Total kalsiyum Fosfor, total kolesterol, trigliserid TAM KAN SAYIMI (COMPLETE BLOOD COUNT-CBC) İDRAR TAHLİLİ Kırmızı kan hücreleri (Red blood cells-RBC) Özgül Ağırlık 1.010-1.025 mg/mL Hemoglobin konsantrasyonu (Hgb) pH 6-8 (normal diyet) Hematokrit Protein 2-8 mg/dL Ortalama hücre hacmi (Mean cell volume-MCV) Glukoz Tespit edilemedi Ortalama hücre hemoglobini (Mean cell hemoglobin-MCH) Ketonlar Negatif Kan Negatif Ortalama hücre hemoglobin konsantrasyonu-Mean cell hemoglobin concentration- MCHC) Biluribin Tespit edilmedi Ürobilinojen 0.1-1 units/dL Beyaz kan hücre sayımı (White blood cell count-WBC) Nitrit Negatif Lökosit Negatif 4  3.12.2024 BİYOKİMYASAL YÖNTEMLER Protein Magnezyum BESİN ÖGELERİ VE Vücut depo durumları ve kısa-uzun dönem beslenme YETERSİZLİKLERİNİ Riboflavin Fosfor durumunun saptanmasında en sık kullanılan biyokimyasal SAPTAMADA KULLANILAN Niasin Kalsiyum yöntemler: TESTLER B6 vitamin Selenyum Tiamin Çinko Albumin D vitamini Krom Transferrin A vitamini Demir Tiroksin bağlayıcı prealbumin E vitamini Bakır C vitamini İyot Retinol bağlayıcı protein Pantotenik Asit Fibronektin B12 vitamin Somatomedin C Folik Asit K vitamini Biotin PROTEİN PROTEİN DURUMUNU SAPTAMADA KULLANILAN TESTLER-I Serum total protein En objektif ve en kantitatif olan testtir. Serum amino asit Düşük protein alımına bağlı olarak azalan hormon seviyeleri, bazı spesifik Serum albümin aminoasit ve protein seviyeleri, idrarla amino asit atımı ve nitrojenli bileşik atımı incelenir. Serum transferrin Enfeksiyon ve inflamasyon durumunda protein metabolizması Serum tiroksin bağlayıcı prealbümin etkileneceğinden değerlendirme dikkatli yapılmalıdır. Serum retinol bağlayıcı protein 5  3.12.2024 PROTEİN DURUMUNU SAPTAMADA KULLANILAN SERUM TOPLAM PROTEİN DÜZEYİ TESTLER-II Total protein= Plazmada bulunan ve çeşitli fonksiyonları olan Serum fibronektin proteinlerin tümüne denir. Serum somatomedin C Kolay analiz edilebilir bir biyokimyasal parametre olmakla birlikte protein düzeyinin belirlenmesinde hassas ve spesifik İdrar kreatinin ve 3-metil histidin bir yöntem değildir. Protein alımı yetersiz olduğunda klinik belirtiler ortaya İdrar 3-metil histidin (3MH)/Kreatinin Oranı çıkıncaya kadar serum total protein değeri değişmez. İdrar kükürt/kreatinin oranı Bu nedenle beslenme durumunun değerlendirilmesinde çok seyrek kullanılan bir parametredir. İdrar hidroksipirolin indeksi PLAZMA AMİNOASİT DÜZEYİ Beslenme durumunun Proteinin azalması primer Gamma globülinlere bağlı değerlendirilmesi ile Protein ve aminoasit alım düzeyindeki akut değişimden etkilenir. bir değişim yoksa, malnütrisyon böbrek ve karaciğer Kandaki düzeyin saptanması özellikle parenteral beslenen hastalarda aminoasit genellikle serum albümin göstergesidir. hastalıklarının takibinde düzeyi ile paraleldir. kullanılır. düzeyi konusunda bilgi verir. Somatik protein %75 iskelet kası SERUM TOPLAM Protein kaybettiren PROTEİN DÜZEYİ enteropatiler, yanıklar, nefrotik sendrom ve Hiperimmünoglobulinem, gammopatiler ve aşırı kronik karaciğer dehidrasyonda serum hastalıklarında düzeyi protein düzeyi artar. azalır. Visseral protein %25 organ ve kan 6  3.12.2024 PROTEİN ALIMIN DEĞERLENDİRİLMESİ – Visseral Proteinler VİSSERAL PROTEİNLER Doku fonksiyonu Visseral proteinlerin düzeyi bir veya daha fazla serum proteini ile belirlenir. Visseral proteinlerin çok büyük bir kısmı karaciğerde sentezlenir. Onkotik basınç Karaciğer diyetteki protein yetersizliklerinden en kısa sürede etkilenen organlardan biridir. Dolayısıyla serum protein konsantrasyonları diğer yöntemlerle Enzimatik süreçler karşılaştırıldığında erken dönemde günlük protein alımının yeterliliği konusunda bilgi verir. İmmün fonksiyon Visseral Proteinler ALBUMİN Diğer visseral proteinlerle karşılaştırıldığında albumin havuzu oransal olarak fazladır (3-5 g/kg-vücut ağırlığı) %50’den fazlası ekstravasküler ortamda bulunur. Serum albumin düzeyleri intravasküler visseral protein miktarı ile ilgili bilgi verebilir. Toplam visseral protein havuzu için iyi bir gösterge değildir. Hem vücuttaki havuzu fazla olduğu için hem de yarılanma ömrü uzun (18-20 gün) olduğu için protein düzeyinde kısa süreli değişiklikleri değerlendirmede uygun bir yöntem değildir. 7  3.12.2024 ALBUMİN ALBUMİN ✓Karaciğerde sentez edilir. ✓Serum proteinlerinden (%40-60) en yüksek kütlesel konsantrasyona ve en düşük Kronik malnütrisyonla ilişkilidir. molekül ağırlığına sahip olandır. Kanın vizkozitesini etkiler. Düşük albümin hastanede kalış süresi ve komplikasyon riski ile ilişkilidir. ✓En önemli görevi plazma onkotik basıncının devamlılığını sağlamaktır. Fizyolojik stres, artan metabolizma, Cushing sendromu ve bazı malign ✓Hormonlar, ilaçlar, enzimler ve elementlerin taşınmasında rol oynayan primer tümörlerde albümin katabolizması artar. proteindir. Bilirubin, uzun zincirli yağ asitleri, T3, T4, kortizol, aldosteron, Ca2+, Cu2+ ve bazı ilaçları taşır. Yarılanma ömrü uzun olması nedeni ile beslenme durumundaki akut ✓Endojen amino asit deposu olarak görev görür. değişikliklerin izlenmesinde yetersizdir. Beslenme durumunun saptanmasında sıklıkla kullanılır. ALBUMİN DÜZEYİNİ ETKİLEYEN ETKENLER ALBUMİN DÜZEYİNİ ETKİLEYEN ETKENLER İdrar ve gaita ile atımın arttığı durumlarda, ülseratif kolit, Chron’s hastalığı ve böbrek Kısa süreli açlıkta ekstravasküler ortamdan damar içine albumin hastalıklarında düzeyi ↓ transferi olduğundan ve dehidrasyon durumunda plazma volümü Protein sentezinin azaldığı durumlar; karaciğer hastalıkları ve hipotroidizmde düzeyi ↓ azaldığından geçici bir hiperalbuminemi yaşanabilir. Geriatrik hastalarda protein sentez hızı yavaşladığından protein Kan volümünün arttığı durumlar: konjesif kalp yetmezliği ve gebelikte düzeyi ↓ alımındaki artışlara yanıt daha yavaş olur. Travmatik hasarda intravasküler ortamdan ekstarvasküler sıvılara geçici bir albumin transferi olur. Böyle durumlarda yapılan parenteral albumin uygulaması beslenme Kuvaşiorkorda serum albumin düzeyleri düşerken, marasmusta kaynaklı yetersizlikleri maskeler. etkilenmez. 8  3.12.2024 TRANSFERRİN PREALBUMİN-TRANSTİRETİN Karaciğerden sentezlenen bir β-globülindir. Büyük oranda intravasküler ortamda bulunur. Temel görevi plazma demirini taşımaktır. Her bir transferrin molekülü iki molekül demir Prealbumin tiroksin ve Retional Prealbumin yapısında yüksek bağlar. Yeterli ve dengeli beslenildiğinde transferrinin %30-40’ı demirin taşınması için Bağlayıcı Protein (RBP)’i bağlayarak oranda triptofan ve esansiyel kullanılır. taşır. RBP ile karşılaştırıldığında aminoasitler bulunur. Bu nedenle yarılanma ömrü daha uzundur (2 vücuttaki esansiyel aminoasit Bakteriostatik etkisi vardır; demiri bağladığı için çoğalmak için demir kullanan gram negatif gün) ve vücuttaki havuz daha miktarının değerlendirilmesi için bir bakterilerin artışını engeller. fazladır (g/kg vücut ağırlığı). göstergedir. Doğrudan ölçülebilir veya total demir bağlama kapasitesi incelenerek değerlendirme yapılır. PREALBUMİN-TRANSTİRETİN PREALBUMİN-TRANSTİRETİN Protein alımının düşmesinde en duyarlı olandır. (özellikle çocuklarda) Düşük prealbumin değerinin malnütrisyondan mı yoksa inflamasyondan mı kaynaklandığını belirlemek için C reaktif protein (CRP) düzeyine de bakılmalı, sonuç Yarılanma ömrü kısa (2-3 gün) olduğu için kısa süreli beslenme yetersizliğinde düşmesi birlikte yorumlanmalıdır !!! değişikliklerin erken ortaya çıkmasını sağlar. Beslenme durumundaki değişikliklere diğer proteinlerden daha iyi cevap verir. Karaciğer hastalıkları, sepsis, protein kaybettiren enteropati, hipertiroidizm, travma ve cerrahi CRP normal, prealbumin düşük ise, hastada malnütrisyon olduğu durumlarda düzeyi azalır. Albumin ve transferrine göre daha hızlı cevap verir, daha çok kullanılır. CRP ve prealbumin birlikte düşük ise, hastada malnütrisyondan çok inflamasyona bağlı negatif akut faz yanıtı olduğu düşünülür. Hastaların beslenme durumunun değerlendirilmesinde kullanılan bir yöntemdir. 9  3.12.2024 PREALBUMİN DÜZEYİNİ ETKİLEYEN ETKENLER TRANSFERRİN ARTIRAN ETKENLER Yarılanma ömrünün kısa olması nedeni ile (8-9 gün) ve vücuttaki havuzu daha az (0.1 g/kg vücut ağırlığı) olduğundan protein düzeyindeki değişiklikler için daha kısa sürede Böbrek yetmezliği – yeterlilik değerlendirilemez, fark değerlendirilebilir. yanıt veren bir parametredir. Beslenme desteğinin izlenmesi sırasında serum transferrin Antiinflamatuar ajanlar, oral konraseptifler ve östrojen düzeyinin bir haftada normale dönmesi önemli bir üstünlüğüdür. AZALTAN ETKENLER Kronik enfeksiyonlarda, protein kaybettiren enteropatilerde, nefropati, travma, cerrahi durumlarında transferrin düzeyi azalır. Gastrointestinal hastalıklar Cerrahi travma ve stress İnflamasyon ve enfeksiyon Demir yetersizliği, gebelik ve östrojen tedavisi ile düzey artar. Karaciğer hastalıklarının ileri dönemleri Çinko, A vitamini ve demir yetersizliğinden etkilenmez. RETİNOL BAĞLAYICI PROTEİN (RBP) RBP DÜZEYİNİ ETKİLEYEN ETKENLER Prealbumin gibi beslenme durumunun iyi bir göstergesidir. ARTIRAN ETKENLER Plazmada retinolü taşır. A vitamini ve çinko suplementasyonu RBP konsantrasyonunu artırır. Yetersiz A vitamini düzeyi ve protein alımı ile ilişkilidir. Oral kontraseptif kullanımı serum RBP konsantrasyonlarını yükseltebilir. Kronik böbrek yetmezliğinde böbrek dokusunda RBP katabolizması azalır ve Yarılanma ömrününün kısa (yaklaşık 12 saat) ve vücutta daha az bulunması (0.0002cg/kg vücut ağırlığı) nedenleri ile protein durumunun değerlendirilmesine hızlı cevap verir ve sık kullanılır. serum RBP düzeyi artabilir. Bu nedenle kronik böbrek yetmezliğinde RBP beslenme durumunun değerlendirilmesi için uygun bir yöntem değildir. Ölçümü diğer testlere göre zordur. A vitamini eksikliğinde, akut katabolik durumlar ve hipertiroidizmde düzeyi azalır. Beslenme tedavisine en hızlı yanıt veren plazma proteinidir. 10  3.12.2024 RBP DÜZEYİNİ ETKİLEYEN ETKENLER PLAZMA FİBRONEKTİN AZALTAN ETKENLER Bir glikoprotein olan fibronektin; endotel hücreler, fibroblastlar ve hepatositlerde Hepatit ve siroz gibi karaciğer hastalıklarında sentez edilir. Akut katabolik süreçler Sepsis, travma, cerrahi durum ve yanık durumu düzeyini etkiler. Kistik fibrozis Cerrahi sonrası Yarılanma ömrü kısadır (4-24 saat). Özellikle çocuklarda PEM’de düzeyi azalır, Hipertroidizm beslenme tedavisi ardından hızlıca yükselir. A vitamini ve çinko yetersizliğinde taşınacak molekül konsantrasyonunun azalmasına bağlı olarak karaciğerden RBP mobilizasyonu azalır. Kan seviyesindeki dalgalanmalar çok farklı nedenlere bağlı olabilir. Klinikte yaygın olarak kullanılmaz. İNSÜLİN BENZERİ BÜYÜME FAKTÖRÜ PROTEİN ✓Albuminin yarılanma ömrü uzun olması beslenme desteğinin etkin takibinde bu ✓Karaciğerde sentezlenen büyüme hormonu bağımlı bir büyüme faktörüdür. proteinin kullanılmasını uygunsuz hale getirmektedir. Somatomedin C olarak da adlandırılır. ✓Transferrin demir düzeyi ile değişiklikler gösterebileceği için yararlı olmayabilir. ✓Yarılanma ömrü 3-12saattir. Beslenme tedavisinin sonuçlarının değerlendirilmesinde ✓Retinol bağlayıcı protein ölçümü pahalıdır. diğer serum proteinlerine göre daha hassas ve kısa sürede yanıt vermektedir. ✓Plazma düzeyleri A vitamin ve böbrek fonksiyonlarından etkilenebilmektedir. Bu ✓Diğer serum proteinlerinde olduğu gibi karaciğer hastalıkları, böbrek yetmezliği, bazı nedenle etkin bir beslenme desteğinin takibinde yeterli olmayabilir. otoimmün hastalıklar ve hipotroidizmde serum düzeyleri değişkendir. ✓Kronik beslenme yetersizliği olan çocuklarda düzeyi azalır. ✓Stres, egzersiz ve uyku ile düzeyi değişmez. ✓Östrojen uygulaması konsantrasyonunu değiştirir. 11  3.12.2024 İDRAR KREATİNİN KREATİNİN ATIMINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER İdrarda bulunan kreatin karaciğerde amino asitlerden (glisin, arginin, metionin) ❑Erkekler kadınlara göre daha fazla kas dokusuna sahip olduğundan idrarla kreatinin atımı fazladır. sentezlenen kas kütlesi içinde toplanan, enerji depolayan bir bileşiktir. ❑Aşırı egzersiz: İdrar kreatin atımını %5-10 kadar artırır. Kaslardaki kreatin miktarının sabit olduğu kabul edilen durumlarda idrardaki kreatinin miktarının boya oranı kas kütlesinin değerlendirilmesi için bir indeks olarak kabul ❑Obezte ve emosyonel stres kreatinin atımını artırır. edilebilir. Kreatin yıkımı ile ortaya çıkan kreatinin yağsız vücut kütlesinin ❑Diyet: Et tüketimi atımı arttrır. göstergesidir. ❑Yaşla birlikte idrarla atılan kreatinin artar. Bu amaçla idrarla (24 saatlik ölçüm yapılır) atılan kreatinin değerlendirilir. ❑Menstrüasyon: Menstrüasyon döngüsü sırasında kreatin atımı %5-10 etkilenir. ❑Enfeksiyon, ateş ve travma sonucunda idrar kreatin atımı artar. ❑Kronik böbrek yetmezliğinde idrar kreatinin atımı azalır. ❑Tip I diabetes mellitus - idrarda asetoasetat bulunması analiz yönteminde hataya neden olur. İDRAR KREATİNİN BOY İNDEKSİ AZOT 24 saatlik idrarda ölçüm yapılır. KBİ (%) = (Ölçülen İdrar Kreatini/İdeal İdrar Kreatini) x 100 Fizyolojik olarak idrarla azot atımı toplam azot kaybının kabaca %85’ini yansıtmaktadır ve üre kaybından hesaplanmaktadır. Erkek için 23 mg Kadın için 18 mg İdrarla azot kaybı=(idrar üre g/gün/2.14) X 1.20 %100=Normal %60-80=Orta İskelet kas kaybı durumunu gösterir.