Bakterie PDF

Bakterie Klasyfikacja bakterii Bakterie organizmy jednokomórkowe budowa prokariotyczna osobne królestwo – Bacteria wielkość – średnio od ok. 0,1 do 10 μm (do kilkudziesięciu μm) Budowa bakterii 1. pile 2. plazmid 3. rybosomy 4. cytozol 5. błona komórkowa 6. ściana komórkowa 7. otoc...

Bakterie Klasyfikacja bakterii Bakterie organizmy jednokomórkowe budowa prokariotyczna osobne królestwo – Bacteria wielkość – średnio od ok. 0,1 do 10 μm (do kilkudziesięciu μm) Budowa bakterii 1. pile 2. plazmid 3. rybosomy 4. cytozol 5. błona komórkowa 6. ściana komórkowa 7. otoczka śluzowa 8. nukleoid 9. wić Możliwości rozwoju bakterii można obserwować w hodowli na pożywkach, w postaci skupisk („potomstwo” jednej komórki macierzystej), zwane koloniami. Skupiska składają się z miliardów komórek, zwykle są widoczne gołym okiem po 24-48 godzinach inkubacji. Typ wzrostu na pożywkach oraz wygląd i czas pojawienia się kolonii jest charakterystyczny dla danego gatunku.  Główne składniki komórek bakteryjnych Elementy stałe: błona zewnętrzna – tylko u bakterii Gram-ujemnych; ściana komórkowa (na podstawie budowy wyróżnia się bakterie Gram-dodatnie i Gram ujemne) – nadaje kształt, pełni funkcję ochronną; błona cytoplazmatyczna – otacza cytoplazmę, pełni funkcję bariery (jest półprzepuszczalna); cytoplazma – substancja koloidalna, wypełniająca wnętrze komórki; nukleoid (genofor) – obszar cytoplazmy w którym znajduje się nić DNA (jedna, duża, kolista, nieupakowana); rybosomy – organelle służące do syntezy białek; plazmidy – niewielkie, koliste cząsteczki DNA, które zawierają część informacji genetycznej bakterii warunkującą np. odporność na antybiotyki. Elementy, które nie są obecne u wszystkich bakterii: otoczka (dodatkowe warstwy polisacharydowe lub białkowe o charakterze żelu lub śluzu); rzęski (jedna lub więcej) – helikalnie skręcone podjednostki białkowe (flagelin); fimbrie (pili) – do kilkuset włókna białkowe na całej powierzchni komórki; endospory (przetrwalniki): wytwarzane w warunkach niekorzystnych przez niektóre bakterie Gram-dodatnie; jedna komórka wytwarza jedną endosporę – nie jest to proces reprodukcji; nie wykazują metabolizmu; pęcherzyki; substancje zapasowe (np. glikogen, polifosforan, siarka).  Klasyfikacja mikroskopowa: o na podstawie cech komórek bakteryjnych (wielkość, kształt, ułożenie przestrzenne); o rezultat barwienia metodą Grama (bakterie Gram-dodatnie lub bakterie Gram-ujemne). Klasyfikacja makroskopowa: o na podstawie oceny cech kolonii wzrostowych (bakteryjnych) na różnych pożywkach bakteriologicznych: wielkość, kształt, brzeg, powierzchnia, stosunek do powierzchni pożywki, stopień przejrzystości, kolor, zapach, zawieszalność, konsystencja. Bakterie – klasyfikacja mikroskopowa  Klasyfikacja ze względu na kształt i ułożenie przestrzenne komórek bakterii Trzy podstawowe kształty komórek bakteryjnych: kulisty, cylindryczny i spiralny (Cabeen i Jacobs-Wagner, 2005). Bakterie kuliste – ziarenkowce Układ komórek względem siebie: pojedynczo – np. Micrococcus luteus; 1 dwoinki (łac. diplococcus), np. Streptococcus pneumonae; 2 tetrady (Tetracoccus spp.); krótkie lub dłuższe łańcuszki – paciorkowce (Streptococcus spp.); 3 nieregularne skupiska (grona) – gronkowce (Staphylococcus spp.); 4 pakiety – pakietowce (Sarcina spp.). 5 1 2 3 4 5  Bakterie cylindryczne pałeczki (mniejsze niż łaseczki: np. Escherichia coli) 1 1 laseczki (Bacillus spp., Clostridium spp., Clostridioides difficile) 2 maczugowce (Corynebacterium spp.) 3 2 prątki (Mycobacterium spp.) wrzecionowce (Fusobacterium spp.) 4 promieniowce (Actinomyces spp.) 3 Układ komórek względem siebie: 4 pary, łańcuszki, palisady (np. Listeria monocytogenes); formowanie się w grupy i tworzenie kształt liter (V, W, X i Y) oraz palisady (np. Corynebacterium diphtheriae) 5 5  Bakterie spiralne śrubowce (Spirillum spp.) 1 krętki (Borrelia spp., Treponema spp., Leptospira spp.) 2 przecinkowce (np. Vibrio cholerae) 3 1 2 3 Bakterie o kształcie pleomorficznym (różnorodność morfologiczna, wielokształtność komórek) – np. Gardnerella vaginalis Ściana komórkowa bakterii Błony cytoplazmatyczne bakterii otoczone są sztywnymi warstwami peptydoglikanu (mureiny) (brak jest ściany komórkowej u Mycoplasma). Zapewnia jej kształt bakterii. Różnice w budowie ściany: podział bakterii na Gram-dodatnie i Gram-ujemne. Barwienie metodą Grama (opracowane w 1984 r. przez Hansa Christiana Grama) – podstawowe znaczenie taksonomiczne i diagnostyczne Różnice w zabarwieniu wynikają ze składu i budowy ściany komórkowej bakterii: bakterie Gram-dodatnie barwią się na kolor fioletowy; bakterie Gram-ujemne (posiadają zewnętrzną błonę komórkową) – barwią się na kolor różowy. Barwienie metodą Grama Barwienie różnicujące – pozwala wyodrębnić dwie zasadniczo odmienne grupy bakterii charakteryzujące się inną budową strukturalną ściany komórkowej (także cechami fizjologicznymi i chemicznymi oraz właściwościami biologicznymi). Barwienie złożone: stosuje się dwa barwniki (fiolet krystaliczny i safraninę), płyn Lugola (jako bejcę) i etanol (jako odbarwiacz). Bakterie Gram-dodatnie (kolor fioletowy): nie posiadają zewnętrznej błony komórkowej; bardziej wrażliwe na antybiotykoterapię niż bakterie Gram-ujemne; ściana komórkowa bakterii (grubsza wielowarstwowa) – zbudowana jest z warstwy peptydoglikanów (mureiny); gronkowce, paciorkowce, prątek gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis), laseczka wąglika (Bacillus anthracis). Bacillus anthracis Bakterie Gram-ujemne (kolor różowy): obecna jest zewnętrzna błona komórkowa mało przepuszczalna (skład – lipopolisacharydy, białka i fosfolipidy); ściana komórkowa jest cieńsza – jednowarstwowa mureina; pałeczki z rodzaju Brucella, pałeczki z rodzaju Salmonella (1), pałeczka dżumy (Yersinia pestis). 1  Bakterii – klasyfikacja makroskopowa na podstawie oceny cech kolonii wzrostowych (bakteryjnych) na różnych pożywkach bakteriologicznych  Bakterie – wymagania odżywcze Autotrofy (samożywne): redukują nieorganiczne związki węgla do związków organicznych. fototrofy (fotoautotrofy) – do asymilacji CO2 wykorzystują energię świetlną w procesie fotosyntezy (bakterie zielone, bakterie purpurowe, bakterie siarkowe, sinice); chemolitoautotrofy – do asymilacji CO2 wykorzystują energię chemiczną, uwalnianą podczas utleniania związkach nieorganicznych w procesie chemosyntezy (np. bakterie nitryfikacyjne, bakterie siarkowe, bakterie żelazowe, bakterie wodorowe). Heterotrofy (cudzożywne) – większość bakterii, przyswajają organiczne (zredukowane) związki węgla. Z człowiekiem związane są bakterie cudzożywne.  Podział bakterii ze względu na optymalną do wzrostu temperaturę Temperatura Kategoria Występowanie Przykładowe gatunki minimalna optymalna maksymalna psychrofilne  woda (jeziora, morza,  Pseudomonas oceany)  Vibrio  gleba (regiony  Micrococcus -10 -5 25 podbiegunowe, dno  Bacillus oceanów, osady głębokich jezior) mezofilne  najbardziej  enterobakterie rozpowszechnione w  bakterie fermentacji przyrodzie mlekowej  większość  bakterie fermentacji 10 30 45 chorobotwórczych octowej  oraz wykorzystywanych w przemyśle termofilne  materiały ulegające  bakterie zagrzewaniu przetrwalnikujące  kiszonki  kompost 25 45 75  nawozy organiczne  gorące źródła  gejzery  Podział ze względu na wymagania dotyczące atmosfery gazowej, w której następuje wzrost bakterii Tlenowe (aeroby) – do ich rozwoju konieczna jest obecność tlenu: bezwzględnie tlenowe – żyjące jedynie w warunkach tlenowych, brak tlenu jest dla nich zabójczy (np. Pseudomonas spp.); mikroaerofile – najlepiej rozwijają się przy niskim stężeniu tlenu (np. Helicobacter spp.). Beztlenowe (anaeroby) – rozwijają się w warunkach beztlenowych: bezwzględnie beztlenowe – żyjące jedynie w warunkach pozbawionych tlenu (np. Bacteroides spp.); względne beztlenowe – mogą wzrastać w warunkach tlenowych i beztlenowych (np. Escherichia coli). Kapnofile – wymagają większego stężenia CO2 (np. Haemophilus influenzae).  Bakterie: podział ze względu na tolerowany odczyn środowiska Kwasolubne (acydofilne) – mikroorganizmy zdolne do wzrostu w środowisku o pH ≤ 5,4 (np. Lactobacillus sp., Helicobacter pylori). Obojętnolubne (neutrofilne) – namnażają się w środowisku o pH 5,4 – 8,5 (optymalne pH–7) – najliczniejsza grupa bakterii chorobotwórczych (np. Staphylococcus aureus). Zasadolubne (alkalofilne) – mikroorganizmy zdolne do wzrostu w środowisku o pH 7-11,5 (np. Vibrio cholerae). pH = 7 reakcja obojętna pH < 7 odczyn kwasowy, pH > 7 odczyn zasadowy  Mikroorganizmy z ekstremalnymi wymaganiami Barofile – żyjące w głębinach morskich (ciśnienie > 1 atm ). Halofile – zdolne do wzrostu w środowisku o wysokim stężeniu soli (NaCI). Metalofile – zdolne do wzrostu w środowisku z wysokim stężeniem metali ciężkich. Radiofile – zdolne do wzrostu w środowisku z wysokim poziomem radiacji. Patogeneza zakażeń bakteryjnych Chorobotwórczość bakterii Drogi transmisji drobnoustrojów  Drobnoustroje mogą przeżyć w różnych warunkach – bardziej lub mniej korzystnych dla ich rozwoju. Posiadając wiedzę o drobnoustrojach i drogach transmisji, można prowadzić skuteczne działania ograniczające występowanie zakażeń wywołanych przez drobnoustroje. Przenoszenie drobnoustrojów: – droga kontaktowa (bezpośrednia, pośrednia); – droga powietrzna (powietrzno-kropelkowa, powietrzno-pyłowa). Droga kontaktowa Bezpośrednia – kontakt z drobnoustrojem: chory nosiciel (pocałunki, seks, podawanie ręki); chore zwierzę (ukąszenia i zadrapania); zakażenie wertykalne, od matki na dziecko (droga łożyskowa – różyczka, toksoplazmoza; w czasie porodu – opryszczka; karmienie piersią). Pośrednia: zanieczyszczona mikrobiologicznie woda, żywność; zanieczyszczony mikrobiologicznie sprzęt; zanieczyszczone mikrobiologicznie przedmioty; przetoczenia krwi, przeszczep zakażonej tkanki; wektory – żywi przedstawiciele: stawonogi (muchy, komary, wszy, pchły), gryzonie; zakażenie poprzez glebę, w której znajdują się patogenne drobnoustroje. Kolonizacja, zakażenie – rola drobnoustrojów w zakażeniach Patogeneza (gr. páthos – choroba, cierpienie, génesis – pochodzenie) Termin odnoszący się do elementów i środków wpływających na powstanie i rozwój choroby. Nauka będąca dziedziną medycyny, zajmująca się badaniem mechanizmu powstawania i rozwoju choroby. W odróżnieniu od etiologii nie zajmuje się określeniem czynnika, który wywołuje chorobę, ale mechanizmów, za pomocą których ten czynnik ją wywołuje. Antybioza Szczególny rodzaj antagonizmu, powszechny wśród mikroorganizmów, polegający na wydzielaniu przez nie toksycznych związków chemicznych, które hamują rozwój innych mikroorganizmów lub działają na nie zabójczo. Przykładem tego typu zjawiska jest produkcja antybiotyków przez niektóre grzyby. Chorobotwórczość – zdolność drobnoustroju do wywoływania zmian patologicznych lub określonej choroby u osoby zakażonej. Zjadliwość (wirulencja) – wyznacznik chorobotwórczości. Na wirulencje składają się: zakaźność – zdolność drobnoustroju do wniknięcia do organizmu gospodarza i zapoczątkowania zakażenia; inwazyjność – zdolność drobnoustroju do wniknięcia i rozprzestrzeniania się w organizmie gospodarza (uwarunkowane morfologią i właściwościami metabolizmu drobnoustroju); toksyczność – zdolność drobnoustroju do wytwarzania czynników wykazujących działania letalne lub powodujących zaburzenia czynności komórek (uszkodzenia tkanki).  Zakażenie – wniknięcie i namnożenie się drobnoustrojów (wirusów, bakterii, grzybów) w organizmie gospodarza. Zarażenie – wniknięcie i namnożenie się pasożytów. Zakażenie egzogenne – przyczyną zakażenia są drobnoustroje pochodzące z zewnątrz (inny człowiek, zwierzę, środowisko). Zakażenie endogenne – przyczyną zakażenia są drobnoustroje „własne” gospodarza (należące do mikroflory fizjologicznej lub kolonizujące organizm). Zakażenie / zarażenie nie zawsze wiąże się z wystąpieniem objawów chorobowych.  Kolonizacja (nosicielstwo) – rodzaj zakażenia bezobjawowego, w którym brak jest trwałych połączeń między drobnoustrojem a receptorem komórki gospodarza. Kolonizacja może być punktem wyjścia zakażenia endogennego lub stanowić źródło zakażenia dla innych osób. Czynniki mające wpływ na rozwój zakażenia: związane z drobnoustrojem – wirulencja, dawka zakaźna; powiązane z gospodarzem – odporność, warunki panujące we wrotach zakażenia, mikroflora fizjologiczna; warunki środowiska – np. przebywanie w zatłoczonych pomieszczeniach sprzyja zakażeniu drogą kropelkową, zanieczyszczenie środowiska ułatwia przenoszenie drobnoustrojów przez kontakt pośredni. Baktere patogenne (wywołujące zakażenie): czynniki wirulencji pomocne w kolonizacji i przeżyciu: adhezja – nieswoiste i swoiste przyleganie do komórek gospodarza; pozyskiwanie składników odżywczych – systemy przyswajania żelaza ułatwiające namnożenie drobnoustrojów i kolonizację tkanek; inwazja – międzykomórkowe i wewnątrzkomórkowe rozprzestrzenianie się drobnoustrojów; wytwarzanie specyficznych czynników uszkadzających komórki i tkanki gospodarza (toksyny, enzymy); zdolność ruchu; tworzenie biofilmu (polisacharydowy): stanowi ochronę dla bakterii przed mechanizmami obronnymi gospodarza (np. Pseudomonas aeruginosa) oraz działaniem antybiotyków; mechanizmy kontrolujące wirulencję; ewazja – unikanie mechanizmów obronnych gospodarza.  Elementy komórki bakterii patogennych pomocne w kolonizacji i przeżyciu Otoczka (dodatkowe warstwy polisacharydowe lub białkowe o charakterze żelu lub śluzu): pełni funkcję ochronną (przetrwanie bakterii w organizmie gospodarza); ma właściwości antygenowe, często główny czynnik wirulencji; umożliwia adhezję; stanowi barierę dla cząsteczek hydrofobowych toksycznych dla bakterii (np. detergentów). Rzęski: określają antygenowość; chemotaksja – poruszanie się bakterii do składników odżywczych oraz oddalanie się od czynników toksycznych. Fimbrie (pili): ważny składnik wirulencji; udział w adhezji, rola w wymianie materiału genetycznego plazmidów pomiędzy dwiema komórkami bakterii (koniugacja, proces paraseksualny).  Elementy komórki bakterii patogennych pomocne w kolonizacji i przeżyciu Endospory (przetrwalniki): wytwarzane w warunkach niekorzystnych przez niektóre bakterie Gram-dodatnie (np. Bacillus, Helicobacter); są oporne na ekstremalne warunki fizyczne (silne promieniowanie, promieniowanie gamma, wysokie temperatury, zmiany ciśnienia, wysuszenie); trudne do usunięcia przez standardowe środki dezynfekujące.  Elementy komórki bakterii patogennych pomocne w kolonizacji i przeżyciu Bakterie Gram dodatnie Gruba wielowarstwowa ściana komórkowa złożoną z: peptydoglikanu (udział w utrzymaniu struktury komórki bakteryjnej, jej rozmnażaniu i przeż̇yciu); kwasy tejchojowe (niezbędne do przeżycia komórki); kwasy lipotejchojowe (stanowią antygeny powierzchniowe – identyfikacja serotypu; wzmagają proces agregacji do komórkowych swoistych receptorów ssaków i do innych bakterii; są ważnym wyznacznikiem zjadliwości).  Elementy komórki bakterii patogennych pomocne w kolonizacji i przeżyciu Bakterie Gram ujemne: Lipopolisacharyd (LPS) – charakterystyczny składnik ściany komórkowej bakterii Gram‐ujemnych: endotoksyna – może zostać uwolniona do organizmu w wyniku trawienia enzymatycznego komórek bakterii lub działania antybiotyków; indukuje w organizmie stan gorączkowy; silne działanie immunogenne i prozapalne; stanowi przyczynę powstawania sepsy (zespół ogólnoustrojowej reakcji zapalnej wywołanej zakażeniem).. Możliwe interakcje między gospodarzem a drobnoustrojem (kontakt gospodarz – drobnoustroje) ↓ ↕ Zakażenie objawowe miejscowe (stymulacja układu odpornościowego, stan zapalny, uszkodzenie tkanek wzrastające w przebiegu choroby)  Kolonizacja (stała stymulacja układu odpornościowego – uszkodzenie tkanek; brak uszkodzenia tkanek – komensalizm) ↓ Eliminacja (eradykacja) drobnoustroju (w wyniku oddziaływania czynników fizycznych, mikroflory fizjologicznej, układu odpornościowego lub leczenia) Efektem końcowym zakażenia mogą być: komensalizm – nie następuje uszkadzanie tkanek gospodarza; eradykacja drobnoustroju w wyniku działania mechanizmów układu odpornościowego lub zastosowania substancji przeciwdrobnoustrojowych; śmierć gospodarza – w skrajnych przypadkach, np. w wyniku zakażenia uogólnionego i uszkodzenia tkanek oraz dysfunkcji wielu narządów. Interakcje organizmu człowieka z drobnoustrojami są procesem złożonym, uzależnionym od wielu czynników związanych z drobnoustrojem i gospodarzem.  Mikroflora fizjologiczna (prawidłowa, saprofityczna) – zespół mikroorganizmów (symbionty, komensale) występujących naturalnie w organizmie człowieka bez wywoływania objawów chorobowych. W skład wchodzą głównie bakterie oraz niektóre grzyby, natomiast wirusy i pasożyty do niej nie należą – zawsze uznawane są za chorobotwórcze. Mikrobiom – wszystkie drobnoustroje (zarówno tzw. flora fizjologiczna, jak i drobnoustroje patogenne) zasiedlające organizm człowieka, ich genomy i interakcje (wzajemne oraz ze środowiskiem). Mikroorganizmy stanowiące fizjologiczną mikroflorę dzieli się na: komensale – odnoszą korzyści z bytowania w organizmie człowieka, nie wywołują szkód i są dla niego obojętne; symbionty – żyją z człowiekiem w symbiozie przynoszącej obopólne korzyści. Dużo się mówi o drobnoustrojach zasiedlających ludzki organizm w kontekście ich patogenności. Natomiast mikroflora fizjologiczna nie tylko nie zagraża, lecz ułatwia przebieg podstawowych procesów fizjologicznych: działanie ochronne mikroflory fizjologicznej; działanie metaboliczne mikroflory fizjologicznej; działanie troficzne (odżywcze) mikroflory fizjologicznej.  Potencjalne źródło chorób W pewnych warunkach (zmianie jakości i ilości mikroflory fizjologicznej oraz wystąpienie czynników ryzyka zakażeń) niektóre gatunki mikroflory fizjologicznej mogą: powodować stany chorobowe (zakażenie endogenne, oportunistyczne) – charakterystyczne dla osobników o obniżonej odporności (AIDS, immunosupresja); przyczyniać się do kancerogenezy (zmiany zachodzące w komórce organizmu, prowadzące do powstania nowotworu). Nosicielstwo: bytowanie drobnoustrojów chorobotwórczych w organizmie gospodarza lub na powierzchni jego ciała bez wywoływania objawów chorobowych (np. nosicielstwo gronkowca złocistego w przedsionku nosa).  Skóra Na skórze człowieka – mikroflora fizjologiczna. Na powierzchni skóry odsłoniętej – głównie gronkowce. W fałdach skórnych – głównie bakterie Gram-ujemne. U zdrowego człowieka bakterie nalężące do mikroflory fizjologicznej nie wywołują zmian chorobowych. W przypadku obniżenia odporności lub urazu – bakterie mogą wnikać w głąb skóry, namnażać się i wywoływać objawy chorobowe.  Bakteryjne zakażenia skóry – jedne z najczęstszych chorób dotyczących ludzi, niezależnie od wieku i płci Zakażenia ropne: o gronkowcowe, o paciorkowcowe, o mieszane – gronkowcowo-paciorkowcowe. Zakażenia nieropne: o różyca (czynnik etiologiczny – Erysipelothrix rhusiopathiae), o łupież rumieniowy (czynnik etiologiczny – Corynebacterium minutissimum), o promienica (czynnik etiologiczny – Gram-dodatnie bakterie beztlenowe – promieniowce Actinomyces),  Choroby ogólnoustrojowe przebiegające ze zmianami skórnymi rumień przewlekły pełzający (czynnik etiologiczny – Borrelia burgdorferi). wąglik (czynnik etiologiczny – Bacillus anthracis) – postać skórną wąglika (anthrax) trąd (czynnik etiologiczny – Mycobacterium leprae) kiła (czynnik etiologiczny – Treponema pallidum) gruźlica (czynnik etiologiczny – bakterie maczugowce – Mycobacterium tuberculosis) krwotoczna wysypka (czynnik etiologiczny – Leptospira interrogans) W zakażeniach ropnych główne znaczenie mają dwa gatunki: Staphylococcus aureus i Streptococcus pyogenes. Bytują na skórze i w górnych drogach oddechowych. Dysponują wieloma czynnikami wirulencji. Wywołują zakażenia miejscowe i ogólnoustrojowe. W zakażeniach skóry mogą brać udział również: Bacillus anthracis – wywołuje postać skórną wąglika (anthrax) Propionibacterium acnes - Gram-dodatnie pałeczki beztlenowe współuczestniczące w etiologii trądziku młodzieńczego (acne vulgaris)  Zakażenia gronkowcowe Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) – jest najczęstszym czynnikiem etiologicznym ropnych zakażeń skóry. Bytuje na skórze i w górnych drogach oddechowych człowieka. Gram (+) ziarniaki – gronkowce (ok. 40 gatunków i 24 podgatunków). Nazwa rodzaju Staphylococcus pochodzi od obrazu w mikroskopie świetlnym. W preparacie barwionym metodą Grama komórki bakterii (ziarenkowce) barwią się dodatnio (na fioletowo) i układają się w grona. Nosicielstwo Staphylococcus aureus w jamie nosowo-gardłowej (20-60%) może sprzyjać rozwoju zakażenia.  Czyrak, czyraczność, czyrak gromadny (furunculus, furunculosis, carbunculus) Najczęściej czynnikiem wywołującym zakażenie jest Staphylococcus aureus. Czyrak – ostre ropne zapalenie mieszka włosowego z naciekiem zapalnym i wytworzeniem się czopa martwiczego. Czyraczność – liczne czyraki w różnym okresie rozwoju. Czyrak gromadny – powstaje w wyniku zlania się położonych blisko siebie czyraków. Objawy kliniczne: początkowo powstaje naciek zapalny, następnie sinoczerwony, bolesny guzek, po kilku dniach krosta przebita włosem, pod której dochodzi do wytworzenia czopa martwiczego, a po jego oddzieleniu się powstaje kraterowy ubytek, który goi się z powstaniem blizny; zmianom często towarzyszy gorączka, powiększenie i bolesność okolicznych węzłów chłonnych. W przypadku czyraczności i czyraków gromadnych zmiany mają charakter przewlekły.  Lokalizacja zmian skórnych – twarz, pośladki, w okolicy narządów płciowych. Czynniki predysponującymi są: cukrzyca, mikrourazy, obniżenie odporności, otyłość. W wyniku zmniejszonej odporności może dojść do ropowicy lub sepsy. W przypadku czyraków w okolicy twarzy (w okolicy oczodołu, nosa, wargi górnej, małżowiny usznej) – ze względu na bliskie sąsiedztwo ważnych struktur ośrodkowego układu nerwowego, może dojść do groźnych powikłań (zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych). Leczenie: o czyraka pojedynczego – kompres z ichtiolu – po wykształceniu czopa martwiczego – nacięcie zmiany; o w czyraczności - antybiotyk zgodnie z antybiogramem; o w czyraku gromadnym - leczenie chirurgiczne.  Zakażenie paciorkowcowe (streptodermiae) Głównym czynnikiem paciorkowcowych zakażeń skórnych u ludzi jest Streptococcus pyogenes. S. pyogenes (paciorkowiec grupy A, GAS – od ang. group A Streptococcus) – Gram-dodatni, katalazo-ujemny ziarniak, układający się w łańcuszki lub pary.  Paciorkowce kolonizują różne tkanki gospodarza stanowiąc fizjologiczną florę bakteryjną. Paciorkowce są również przyczyną wielu infekcji. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) szacunkowa liczba zgonów w wyniku inwazyjnych infekcji GAS i powikłań po zakażeniach wynosi ponad 500 000 przypadków rocznie. Zakażenia skóry i tkanki podskórnej mają ciężki przebieg. S. pyogenes koduje wiele, stale badanych, nie do końca poznanych, czynników zjadliwości i posiada złożony mechanizm wywoływania zmian chorobowych. Lekiem z wyboru w zakażeniach S. pyogenes jest penicylina. W zakażeniach inwazyjnych o ciężkim przebiegu zalecane jest skojarzenie antybiotyku beta- laktamowego (penicyliny, cefalosporyny I generacji) z klindamycyną. Róża (erysipelas) Zakażenie najczęściej wywołane jest przez Streptococcus pyogenes. Ostry stan zapalny skóry i tkanki podskórnej ze współistniejącymi objawami ogólnymi. Do zakażenia może dochodzić z zewnątrz – lub wewnątrzpochodnych ognisk zapalnych. Czynniki predysponujące: urazy mechaniczne, zaburzenia krążenia żylnego lub chłonnego, przewlekłe choroby układowe, wyniszczenie, podeszły wiek. Zmiany: ostro odgraniczone rumienie i obrzęki, temperatura ciała do 40˚C; napięta, wygładzona, lśniąca skóra; towarzyszy uczucie pieczenia i bólu. Często dochodzi do powiększenia okolicznych węzłów chłonnych. Lokalizacja: skóra twarzy, podudzia. Postacie kliniczne: pęcherzowa, krwotoczna, zgorzelinowa, wędrująca, nawrotowa. Powikłania róży: słoniowacizna, ropowica, zapalenie naczyń chłonnych i żylnych. Lekami z wyboru: antybiotyki (penicylina i jej pochodne); leki naczyniowe i przeciwzakrzepowe. Rumień przewlekły pełzający (erythema chronicum migrans ECM) Borelioza, choroba z Lyme jest wywoływana przez mikroaerofilne krętki (Borelia burgdorferi). Wektorem są kleszcze z rodzaju Ixodes. Rezerwuar zarazka – małe i średnie ssaki (ryjówki, myszy, wiewiórki, zające), ptaki leśne (kosy i drozdy). Przebieg boreliozy – w 3 etapach. I etap (7-30 dni po ukąszeniu, u 50-80% chorych) – rumień wędrujący (ECM). Jest to czerwone przebarwienie, które przejaśnia się w centralnej części. Leczenie: stosowanie antybiotyków.  Zakażenia dróg oddechowych Bordetella pertusis – pałeczka krztuśca Staphylococcus aureus – gronkowce Streptococcus pyogenes – paciorkowce Mycobacterium tuberculosis – prątek gruźlicy PŁONICA (SZKARLATYNA) Wywoływana przez niektóre szczepy paciorkowców (Streptococcus pyogenes). Ostra choroba zakaźna wieku dziecięcego. Przenoszona jest drogą kropelkową (kaszel, kichnięcie). Objawy: zapalenie gardła, gorączka, biały nalot na języku dający po złuszczeniu malinową barwę, rumień na policzkach i czerwona wysypka (przechodząca z klatki piersiowej na brzuch, ramiona, podbrzusze, pośladki i uda). Kilka dni po ustąpieniu wysypki obserwuje się grubopłatowe łuszczenie się skóry, głównie na dłoniach i stopach. Leczenie: antybiotyk, zwykle penicylina. GRUŹLICA Choroba zakaźna wywoływana przez prątka gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). Przenoszona jest drogą kropelkową (kichnięcie, kaszel). Atakuje przede wszystkim płuca ludzi o osłabionych organizmach lub osoby starsze. Objawy – przewlekły kaszel, krwioplucie, bóle w klatce piersiowej, nocne poty, osłabienie i gorączka. Długotrwałe leczenie – podawanie antybiotyków (6-9 miesięcy). Szczepionka (BCG).  Bakteryjne choroby przenoszone drogą płciową rzeżączka (tryper) – czynnik etiologiczny Neisseria gonorrhoeae kiła (syfilis) – czynnik etiologiczny Treponema pallidum chlamydioza – czynnik etiologiczny Chlamydia trachomatis Kiła nabyta i wrodzona (syphilis) Czynnik etiologiczny: Treponema pallidum (cienka, spiralna bakteria) Epidemiologia: zakażenie następuje przez wniknięcie krętków do uszkodzonej skóry lub niezmienionej błony śluzowej, albo bezpośrednio do krwiobiegu; drogi zakażenia: kontakty seksualne, pocałunki, wertykalna, kontakt z materiałem laboratoryjnym zakaźnym; największa zakaźność: pierwsze 2 lata choroby, ze względu na obecność sączących zmian skórnych i nasilenie bakteriemii; wrażliwość na zakażenie jest powszechna, po przechorowaniu występuje częściowa odporność; partnerzy seksualni zakażeni są w 50% przypadków. Obowiązkowa rejestracja zakażeń! Rzeżączka Choroba przenoszona drogą płciową, dotycząca głównie błon śluzowych cewki moczowej i narządów płciowych. Istnieją rozmaite powikłania. Czynnik etiologiczny: dwoinki Neisseria gonorrhoeae. Gonokoki: kształt ziarna kawy odwrócone wklęsłymi powierzchniami, barwienie Gram (-). Okres wylęgania choroby 3-5-7 dni. Drogi zakażenia: o mężczyźni: cewka moczowa, odbyt; o kobiety: cewka moczowa, szyjka macicy, odbyt; o dziewczynki: srom, pochwa, odbyt; o noworodki: spojówka oka. Nie istnieje wrodzona ani nabyta odporność – przebycie zakażenia nie chroni przed ponownym. Rzeżączka utajona – brak objawów choroby. Przeniesienie bakterii wraz z żywnością, wodą, poprzez mocz i kał zakażonych osób i zwierząt (myszy, szczury) Escherichia coli Shigella – czerwonka Clostridium botulinum (pałeczka jadu kiełbasianego) – zatrucia pokarmowe Vibrio cholerae – cholera Mycobacterium tuberculosis – gruźlica  Cholera Ostra choroba zakaźna przewodu pokarmowego wywoływaną przez przecinkowca Vibrio cholerae. Do zakażenia dochodzi w wyniku spożycia zanieczyszczonej wody lub żywności, rzadko poprzez bezpośredni kontakt z chorym lub nosicielem. Okres wylęgania – od kilkunastu godzin do 5 dni. Objawy choroby – intensywna, wodnista biegunka; objawy odwodnienia – m.in. suchość błon śluzowych, skurcze mięśni, zaburzenia pracy serca i nerek. Nieleczona oraz w ciężkich przypadkach dochodzi do wstrząsu i śmierci. Profilaktyka Poprawa warunków sanitarnych i zabezpieczanie przed zanieczyszczeniem zbiorników wodnych. Skuteczną formą profilaktyki jest doustna szczepionka inaktywowana. Gleba: materia organiczna – źródło chorób zakaźnych Zakażenia przyranne (skaleczenia, zranienia), bakterie beztlenowe (przetrwalniki) tężec – czynnik etiologiczny Clostridium tetani zgorzel gazowa – czynnik etiologiczny Clostridium perfringens (przetrwalniki obecne w glebie) TĘŻEC Choroba powodowana przez beztlenową bakterię – laseczkę tężca (Clostridium tetani). Bakteria wnika do organizmu przy głębokim zranieniu kłutym lub skaleczeniu i zanieczyszczeniu rany drobinami ziemi lub błota. Głęboka rana sprzyja rozwojowi bakterii z formy przetrwalnikowej, wskutek panujących w niej warunków beztlenowych. Profilaktyka: szczepienie przeciwko tężcowi w dzieciństwie (szczepionka DPT), szczepionki przypominające; przestrzeganie higieny pracy w ogrodzie i na roli.  Choroby odzwierzęce dżuma – czynnik etiologiczny Yersina pestis salmonelloza – czynnik etiologiczny Salmonella enterica wąglik – czynnik etiologiczny Bacillus anthracis listerioza – czynnik etiologiczny Listeria monocytogenes  Dżuma Czynnik etiologiczny – Yersinia pestis (gram-ujemna pałeczka). Rezerwuar zarazka – gryzonie (szczury). Wektor zakażenia – pchły (głównie pchły szczurze). W płucnej postaci choroby do zakażenia może dochodzić drogą kropelkową. Obraz kliniczny: choroba może występować w trzech postaciach (dymienicza, posocznicowa, płucna). Forma dymienicza – najczęstsza postać. Bakterie, poprzez naczyń krwionośnych i chłonnych, migrują do węzłów chłonnych, które ulegają powiększeniu (tzw. dymienica). Okres wylęgania choroby wynosi 2-6 dni. Nieleczona postać dymienicza w 50-60% kończy się zgonem. CDC. Martwica palców ręki w posocznicowej postaci dżumy Postać posocznicowa (septyczna) charakteryzuje się wysoką bakteriemią, która prowadzi do ogólnoustrojowego zakażenia (sepsa). Wynikiem sepsy jest tworzenie się mikrozatorów bakteryjnych w naczyniach krwionośnych dystalnych częściach ciała (palce rąk, stopy, nos) – dochodzi do martwicy tkanek (czarna choroba opisywana w średniowieczu). Nieleczona dżuma posocznicowa w blisko 100% kończy się zgonem. Postać płucna – występuje masywne, krwotoczne, odoskrzelowe zapalenie płuc z dusznością, sinicą, krwiopluciem i wysoką gorączką. Wysoce zaraźliwa postać – zakażenie przenosi się z człowieka na człowieka drogą kropelkową (bez udziału pcheł). Nieleczona zawsze kończy się zgonem. Leczenie: antybiotykoterapia stosowana pozajelitowo. Zapobieganie: unikanie kontaktu z żywymi lub martwymi gryzoniami mogącymi być rezerwuarem choroby w rejonie endemicznym, stosowanie środków przeciw pchłom wśród zwierząt domowych, bezwzględna izolacja pacjentów z płucną postacią choroby.  Salmonelloza Zatrucie pokarmowe wywoływane przez bakterie z rodzaju Salmonella. (zwykle żyją w jelitach zwierząt i ludzi i są wydalane z kałem). Objawia się bólem głowy, gorączką, biegunką i kurczowymi bólami brzucha, a niekiedy – nudnościami i wymiotami. Ludzie najczęściej zakażają się przez zanieczyszczoną wodę lub żywność. Zatrucie rozwija się 6-24 godzin po spożyciu zakażonego pokarmu Zapobieganie: wprowadzenie przepisów kontroli sanitarnej żywności, utrzymywanie higieny w kuchni, przechowywanie pokarmów w lodówce, wyparzanie i długie gotowanie jajek przed spożyciem. Leczenie – podawaniu antybiotyku, płynów i leków przeciwbiegunkowych.