BAB 5 Metafizik PDF

# Kuliah 5: Metafizik ## Peta Minda Kuliah 5 * **Meta:** * **Fizik:** * **META + FIZIK:** * **Teori Kewujudan** * **DARI SUDUT FALSAFAH** * **DARI SUDUT KEAGAMAAN** * **Materialisme** * **Ateisme** * **Agnostisisme** *...

# Kuliah 5: Metafizik ## Peta Minda Kuliah 5 * **Meta:** * **Fizik:** * **META + FIZIK:** * **Teori Kewujudan** * **DARI SUDUT FALSAFAH** * **DARI SUDUT KEAGAMAAN** * **Materialisme** * **Ateisme** * **Agnostisisme** * **Teisme** * **Monoteisme** * **Politeisme** * **Idealism** ## Apakah yang dimaksudkan dengan istilah METAFIZIK? Gabungan daripada dua perkataan: * **meta + fizik** * **META:** * Melampaui / melebihi / di atas / tingkatan atas. * **FIZIK:** * Perkara ataupun alam yang bersifat material ataupun fizikal. * **METAFIZIK:** * Sesuatu yang melampaui sempadan / batasan fizikal. ## Kajian metafizik adalah satu kajian peringkat kedua. * **First order:** * Merujuk kepada perkara atau alam fizikal. * **Second order study or second order thinking adalah:** * Jika sains itu dianggap berada di 'object level', * Maka, falsafah sains berada di 'meta level (level-melampaui)'. * Melihat sains dari 'atas' ke 'bawah' merupakan renungan terhadap sifat ilmu sains. * Dengan itu, kajian metafizik juga bebas mengkritik ilmu sains, bukan dari segi kandungan atau teori sains itu tetapi dari segi: * Batasan ilmu; * Hubungan sains dengan bidang ilmu yang lain. ## Dua Pengertian Utama Istilah Metafizik 1. **YANG PERTAMA** * berunsur falsafah 2. **YANG KEDUA** * keagamaan * atau luar alam nyata ## Metafizik dari Sudut Falsafah Menurut Aristotle, dalam bukunya, Metafizika: * Metafizik adalah: * Suatu kajian di peringkat paling abstrak / umum; * Mengenai sesuatu perkara atau sesuatu fenomena; * Berkaitan dengan alam; * Sama ada alam natural atau alam semula jadi. Cuba kita fikirkan perkara seperti jasad / benda-benda material dari sudut yang paling umum: * Apakah jasad? * Apakah benda material itu? Dengan menyahkan atau mengenepikan semua sifat khusus yang ada pada sesuatu objek itu; **Contoh:** Kerusi * Kerusi mempunyai: * Warna dan tempat di dalam sesuatu ruang; * Mungkin mempunyai bau / bentuk tersendiri; * Sama ada keras atau lembut dan sebagainya. * Kalau kita nyahkan semua sifat tersebut, apakah yang tinggal pada kerusi itu? * Perkara yang sama kita nyahkan semua sifat khusus yang ada pada objek lain. * Maka, apakah yang tinggal pada objek itu? ## Yang tinggal adalah SUBSTANCE. Menurut Aristotle substance adalah: 1. 'A composite of matter and form', 2. Gabungan jisim dan rupa bentuk sesuatu objek; 3. Tidak mempunyai kualiti-kualiti khusus. **Mengkaji benda-benda fizikal pada tahap yang begitu abstrak dan umum.** ## Merujuk kepada fenomena yang khusus seperti: 1. **API MEMBAKAR KERTAS.** * Ada konsep sebab dan akibat yang dikaitkan di situ. 2. **TENDANGAN KEPADA BOLA.** * Bola menerjah masuk gol. * Ada konsep sebab dan akibat yang dikaitkan di situ. 3. **API DIKAITKAN DENGAN ASAP.** * Ada konsep sebab dan akibat yang dikaitkan di situ ## Dalam Metafizik: 1. **Tidak melihat secara khusus:** * Tidak melihat sifat-sifat yang khusus pada setiap fenomena. 2. **Tetapi kita bertanyakan soalan yang lebih abstrak:** * Apakah hubungan sebab di dalam sesuatu fenomena itu? * Apakah akibat hasil daripada tindakan itu? 3. **Apa yang dikaji ialah hubungan sebab dan akibat secara umum, bukan merujuk kepada mana-mana fenomena khusus.** 4. **Metafizik dalam konteks falsafah apabila kita melihat:** * Fenomena sebab dan akibat ataupun 'cause and effect' secara umum. * Maka, kita telah melihat alam fizik ini secara Metafizik. ## Metafizik dari Sudut Keagamaan / Luar Alam Nyata Makna Metafizik yang biasa difahami oleh orang awam ialah: * Alam yang di luar fenomena biasa, di luar alam jasad yang kita kenali seperti: * Hidup selepas mati; * Hidup di alam barzakh; * Konsep syurga dan neraka. ## METAFIZIK: * Tidak boleh ditentukan wujud atau tidak; * Tidak dapat disahkan melalui deria kita; * Tidak dilihat dari sudut ruang dan waktu; * Tidak mungkin dapat mengenali fenomena *itu* dengan cara biasa. ## CONTOH: * Apabila kita mengatakan bahawa ada ilmu seperti dunia selepas mati, kewujudan Tuhan dan sebagainya. * Boleh diketahui bukan dengan secara rasional atau empirikal, tetapi mungkin dengan cara lain seperti wahyu. * Maka, kita telah memasuki suatu alam yang berlainan iaitu alam metafizik. ## DUA TEORI KAJIAN METAFIZIK Ahli metafizik tidak berminat tentang kewujudan gunung-ganang, sungai, batu, kerusi kerana: * Wujud dalam bentuk-bentuk yang khusus. Dalam metafizik: * Apakah sifat kewujudan itu? * Apakah benda-benda yang wujud di dalam alam ini? Maka, dua teori ini dikemukakan. Dua teori ini cuba memberi jawapan: * **Apakah yang wujud di alam ini?** 1. **Mengklasifikasikan sama ada sebagai sesuatu yang bersifat:** * Material atau fizikal; * Bukan material atau bukan fizikal. 2. **Mengkategorikan dan mengklasifikasikan:** * Jenis-jenis kewujudan; * Perkara-perkara yang wujud di dalam alam ini. ## Metafizik adalah kajian mengenai alam ini di peringkat yang paling abstrak atau umum. Kewujudan dianggap sebagai kewujudan secara hakiki untuk merungkaikan atau menjelaskan: * **Apakah yang dimaksudkan dengan kewujudan yang hakiki itu?** ## 1. Teori Materialisme * **Mengikut Teori Materialisme hanya jasad atau jirim itu yang wujud secara hakiki.** * **Contoh:** * Kerusi, meja, gunung-ganang, sungai, air dan sebagainya. * **Merupakan perkara-perkara yang bersifat jasad atau dipanggil sebagai material.** * **Itu diterima sebagai benda-benda wujud.** ## Bagaimanakah pula kewujudan benda-benda yang bukan material atau tidak bersifat material? * **Contoh:** * Idea-idea di dalam minda kepala kita: * Tidak bersifat fizikal; * Tidak bersifat jirim; * Tidak bersifat jasad. * **Tetapi kita tahu bahawa ia wujud.** * **Menafikan kewujudan idea, bermakna bahawa kita menafikan:** * Apakah yang kita fikirkan? * Apakah yang kita bincangkan? ## Pihak Materialis menjawab persoalan ini bahawa: ### Idea tidak mempunyai realiti yang tersendiri. ## Tetapi bergantung kepada: * Sesuatu yang bersifat jasad; * laitu otak kita; * Pemikiran kita; * Dikatakan didasari oleh otak; * Bersifat fizikal * **Pihak Materialis menolak kewujudan sesuatu yang bukan material.** ## Jadi, idea itu adalah melalui otak, fungsi otak, cara otak itu berfungsi, mekanismenya dan sebagainya. ## Bagi pihak Materialis, minda itu adalah hasil daripada pergerakan fizikal di dalam otak kita. * **Otak yang bersifat material iaitu otak yang berfungsi.** ## Pihak Materialis menolak kewujudan sesuatu yang bukan material. ## Mengenai perkara-perkara: * Bukan bersifat idea; * Seperti kepercayaan terhadap alam ghaib, roh, jin, malaikat dan sebagainya; ## Bagi pihak Materialis perkara-perkara tersebut: * Sebenarnya tidak wujud; * Hanya wujud dalam imaginasi kita. ## Pihak materialis menafikan perkara-perkara yang berkaitan dengan kerohanian dan sebagainya. ## 2. Teori Idealisme * **Mengatakan realiti itu adalah bukan bersifat material / bersifat jasad / jirim tetapi;** * Bersifat mental; ataupun * Bersifat idea; ataupun * Bersifat kerohanian; ## Menurut pelopor fahaman Idealisme: George Berkeley * **Idea yang mengatakan:** * Hanya alam minda itu yang wujud. * Alam fizikal itu tidak dikenali secara langsung. ## Menurut George Berkeley * Kalau difikirkan dengan mendalam: Apakah yang kita ketahui tentang alam semesta ini? * Kita tidak mengenali jasad yang berada di luar alam sana secara langsung. * Tetapi, kita hanya mempunyai sensasi ataupun imej akan jasad tersebut di dalam minda kita. * Realitinya bukannya objek fizikal berada di luar sana, kerana tidak mungkin kita tanggapi secara langsung. * Tetapi, yang kita tanggapi secara langsung adalah sensasi yang dikaitkan dengan objek-objek itu, Sensasi / imej itu adalah bersifat mental, bukannya fizikal. ## Menurut Kant * **'noumena' itu:** * Tidak dapat kita kenali secara langsung; * Realitinya bukan berada di luar sana; * Tetapi berada di dalam diri kita sendiri; * Di dalam minda yang memahami akan realiti luaran itu. ## Fahaman ini membuka ruang kepada kepercayaan kerohanian. **Menganggap bahawa realiti itu bukan bersifat fizikal, sebaliknya bersifat bukan fizikal (bukan jasad).** **Konsep-konsep seperti roh, terdapat dalam fahaman agama boleh diterima.** **Roh juga bukan bersifat jasad, tetapi adalah sesuatu yang difahami melalui minda kita.** **Dikaitkan dengan sesuatu yang bersifat kerohanian ataupun spiritual yang tidak mempunyai sifat material ataupun jasadnya.** ## Oksigen dan Angin: BOLEHKAH DIKATEGORIKAN SEBAGAI IDEALISME? * **Apakah yang dimaksudkan dengan Materialisme itu?** * Kewujudannya bersifat jasad ataupun material. * Sesuatu yang bersifat jasad / material itu: * Dapat dilihat dengan mata kasar dan sebagainya. * **Tetapi, bagaimana dengan angin dan oksigen?** * Kedua-duanya tidak boleh dilihat dengan mata kasar kita, tetapi kita terima sebagai WUJUD. * Hakikat kewujudannya diterima dan tidak dinafikan. ## Persoalan: * **Adakah kerana angin dan oksigen wujud, tetapi tidak kelihatan, maka, ianya tergolong di bawah konsep Idealisme atau di bawah Materialisme?** * **Jika diletak di bawah konsep Idealisme, maka, ia tidak lagi dianggap sebagai bersifat jasad.** ## Oksigen * **Konsep oksigen adalah sesuatu yang sudah diterima oleh ahli-ahli sains sebagai wujud.** * **Dalam bidang kimia, oksigen mempunyai sifat-sifatnya atau properties yang berinteraksi dengan unsur-unsur atau elemen-elemen lain.** * **Oksigen dikatakan bergabung dengan hidrogen untuk menjadikan air.** * **Air itu mengandungi oksigen. Walaupun kita tidak dapat melihat oksigen tetapi kita dapat melihat air.** ## Kriteria bagi ahli-ahli sains untuk mengatakan bahawa sesuatu itu bersifat fizikal adalah: * Dapat dikaitkan dengan sesuatu; * Dapat kita kesan dengan pancaindera kita. ## Walaupun oksigen itu tidak dapat dilihat dengan mata kasar, tetapi menzahirkan kesan-kesan tertentu apabila interaksi-interaksi kimia berlaku melibatkan oksigen. ## Maka, ahli-ahli sains menyimpulkan bahawa: Oksigen bersifat jasad walaupun kita dapat mengesan kesannya melalui eksperimen. ## Jika oksigen dikeluarkan daripada udara, api tidak akan membakar. Hal ini kerana api memerlukan oksigen. ## Jika sesuatu idea yang abstrak digunakan untuk menghasilkan sesuatu yang praktikal dan kelihatan seperti konsep oksigen dalam kimia, maka, ahli-ahli sains tidak mempunyai masalah untuk menerimanya sebagai bersifat jasad ataupun fizikal. ## Angin * **Kita tidak dapat melihat angin, tetapi kita dapat rasakan kesan angin. Kalau ada ribut angin / ribut taufan yang begitu kuat. Kesannya jelas sekali, pokok-pokok boleh tumbang, atap-atap boleh tercabut, dan sebagainya.** * **Walaupun angin itu tidak kelihatan, namun oleh kerana kesannya yang begitu nyata. Maka, kita terimanya sebagai wujud.** * **Mengikut pandangan ahli sains, sesuatu itu tidak mungkin boleh mendatangkan kesan kepada sesuatu yang bersifat jasad, jika ia juga bukan jasad.** * **Jadi, kalau angin itu menimbulkan kesan ke atas pokok ataupun bumbung. Maka, ianya juga mestilah bersifat jasad.** * **Tidak mungkin idea boleh membuatkan bumbung itu tercabut. Mestilah sesuatu yang bersifat jasad juga yang bertindak ke atas sesuatu yang lain yang bersifat jasad.** ## Ahli sains menjelaskan: * **Angin mempunyai konsep molekul gas. Gas itu seperti yang kita tahu wujud tetapi tidak dapat dilihat.** * **Gas ini terdiri daripada:** * Molekul-molekul; * Zarah-zarah kecil; * Mempunyai kesan seperti boleh mendatangkan tekanan atau pressure; * Boleh mengisi ruang; * Kerana gas mempunyai volume dan sebagainya. ## Boleh dikatakan bersifat fizikal. Jadi, sama ada sesuatu itu boleh dilihat atau tidak dengan mata kasar, bukannya menjadi kayu ukur untuk mengatakan sama ada sesuatu itu bersifat fizikal atau tidak. ## Kaitan Metafizik Dengan Keagamaan? * **01** * **Mengikut fahaman agama, realiti itu:** * Tidak hanya terhad kepada yang bersifat jasad; * Boleh juga terdiri daripada sesuatu yang bukan bersifat jasad; * Misalnya ia bersifat kerohanian * **02** * **Contohnya:** * Roh pada tubuh badan kita; * Kewujudan malaikat; * Kewujudan benda-benda ghaib seperti jin dan sebagainya. * **Itu diterima di dalam agama, tetapi bukan bersifat jasad.** ## Dari segi keagamaan: * Realiti itu tidak dihadkan; * Merangkumi kedua-duanya; * Bersifat material dan bukan bersifat material; * Atau yang bersifat idea kerohanian semata-mata. ## Realiti bagi pandangan agama melibatkan: * Jasad dan juga kerohanian. ## Berbeza dengan pandangan Materialis yang menolak akan realiti kerohanian ataupun realiti yang bersifat mental. ## Fahaman Ateisme * **Diperkukuhkan dengah hujah Stephen Hawking iaitu seorang ahli falsafah Fizik, Matematik dan Kosmologi yang terkenal daripada Universiti Cambridge.** * **Dalam bukunya: 'BRIEF ANSWERS TO THE BIG QUESTIONS' yang diterbitkan pada tahun 2018 menyatakan bahawa: ** * Tuhan itu tidak wujud; * Tiada sesuatu pun yang mencipta alam semesta dan menentukan takdir manusia. * **Oleh itu, kehidupan selepas mati tidak wujud. Tiada konsep syurga dan neraka.** * **Menurut Hawking juga, selepas mati, manusia akan bertukar menjadi debu dan tiada lagi di atas muka bumi.** ## Fahaman Agnostisisme * **Agnostik berasal dari dua perkataan Greek. a dan gnastos. "a" bermaksud tidak. "gnastos" bermaksud tahu. Maka, agnostik bermaksud tidak tahu.** * **Fahaman ini berpandangan bahawa:** * Manusia tidak boleh mengetahui Tuhan itu wujud atau tidak wujud; * Pemahaman manusia tentang Tuhan adalah terhad. * Ini disebabkan oleh limitation ataupun kekangan kebolehan deria dan pemikiran manusia untuk mengetahui. * **Fahaman Agnostisisme tidak menafikan, cuma mengatakan bahawa:** * Manusia tidak mempunyai kemampuan; * Untuk mengetahui sama ada Tuhan itu wujud atau tidak. ## Persoalan kewujudan Tuhan itu diketepikan ataupun di-KIV (Keep In View) tidak dijawab secara langsung. * **Golongan fahaman Agnostisisme ini tidak mempunyai keyakinan Tuhan wujud atau tidak. Cuma mereka katakan manusia tidak boleh mengetahui dengan pasti apakah jawapan yang sebenar?** ## Fahaman Teisme * **Fahaman Teisme mengatakan bahawa Tuhan itu wujud.** * **Golongan fahaman ini mempercayai akan kewujudan Tuhan. Walaupun kewujudannya mungkin tidak dapat dikesan melalui:** * Cara-cara biasa; * Pancaindera kita yang lima; * Akal kita yang rasional dan sebagainya. * **Namun demikian, mereka tidak menafikan bahawa sememangnya:** * Tuhan itu wujud; * Merupakan sebahagian daripada hakikat realiti agama ini. * **Teisme juga merupakan sebahagian daripada kajian Teologi. Teologi adalah kajian / ilmu ketuhanan.** * **Teisme terbahagi kepada dua aliran iaitu fahaman:** * Monoteisme; * Politeisme. ## Fahaman Teisme itu mengatakan Tuhan itu wujud. Tetapi, tidak diberi perincian tentang kewujudan Tuhan. Monoteisme dan politeisme merupakan perincian tersebut. ## Fahaman Monoteisme * **Monoteisme berasal dari dua perkataan Greek: mono dan theos. Monos bermaksud satu, tunggal. Theos bermaksud Tuhan.** * **Maka, Monoteisme bermaksud Tuhan itu wujud sebagai tunggal / esa.** * **Dalam fahaman Monoteisme bahawa Tuhan itu hanyalah satu. Dia wujud. Tetapi kewujudannya hanyalah satu. Hanya satu Tuhan yang wujud. Menekankan akan keesaan Tuhan.** ## Contoh: * Tuhan itu hanyalah satu-satunya. Umat Islam hanya menekankan akan keEsaan Tuhan (Allah). * Agama Yahudi juga menekankan akan keEsaan Tuhan. * Tuhan dalam agama Yahudi digelar Yahweh. ## Fahaman Politeisme * **Dalam fahaman Politeisme Tuhan itu wujud, tetapi kewujudan Tuhan adalah lebih daripada satu ataupun banyak.** * **Maknanya, terdapat lebih daripada satu Tuhan. Dipercayai oleh sesetengah agama bahawa Tuhan itu adalah lebih daripada satu.** * **Terdapat pemujaan banyak tuhan seperti dewa dan dewi.** ## Contoh: * **Agama Hindu: Terkenal dengan banyak Tuhan seperti Brahman, Vishnu dan Shiva.** ## Agama Kristian: * **Mengamalkan konsep Trinity terdapat tiga Tuhan iaitu:** * Tuhan Bapa "God the Father", * Tuhan anak "God the Son" (Jesus Christ) * Roh Qudus "God the Holy Spirit” (Holy Ghost). * **Penganut agama Kristian juga mempercayai ibu kepada "Jesus Christ" iaitu "Mother Mary".** ## Agama Cina: * **Penganut agama Cina mempunyai banyak Dewa (Tuhan). ** * **Penyembahan kepada nenek moyang, dewi-dewi, dan patung berhala seperti Dewi Guanyin, Dewa Tianggong, Dewa Dapur, Dewa Bumi, Dewa Syurga dan Pegawai-pegawai Syurga.** ## SOALAN APLIKASI FALSAFAH DAN ISU SEMASA … KULIAH 5 … ## SENARIO PERTAMA * **Ahmad:** Saya adalah seorang doktor perubatan. Saya tidak nampak apa-apa kaitan falsafah dengan jurusan saya. Tugas saya hanyalah untuk menyelamatkan manusia. * **Prof. Zaki:** Tahniah kerana menyelamatkan manusia. Tetapi saya ada satu soalan. Kalau seorang pesakit anda yang sudah didiagnose akan hidup hanya dalam masa seminggu lagi dan beliau teramat cemas untuk menghadapi maut, Apa nasihat anda kepadanya? ## Adakah falsafah metafizik seperti kepercayaan kepada Tuhan dapat membantu mempersiapkan pesakit Ahmad menghadapi kematian? ## Bagaimanakah cara paling berhikmah untuk membantu pesakit yang menghadapi maut ini? ## SENARIO KEDUA * Semasa melayari sebuah laman sosial, Lim terbaca satu artikel mengenai hakikat kewujudan. Kita manusia bukan sekadar 'wujud' tapi wujud sebagai apa? Siapa? Lim terfikir mengenai dirinya, mengenai hakikat kewujudannya sebagai seorang manusia. Menjadi seorang apa? Kemudian, timbul keraguan dan persoalan; apakah yang dapat mewujudkan dan menjadikan dirinya seorang yang bahagia dan sejahtera? ## Apakah realiti kehidupan di dunia ini? Apa makna hidup hanya untuk jadi kaya semata-mata. Dalam kehidupan ini juga adakah kita harus memilih hidup dalam wujud jasmani material? Wujud secara rasional? Wujud dengan tenggelam dalam emosi? Atau wujud dengan yakin kerana hanya bersandarkan rohani sebagai kekuatan? ## Rene Descartes mengungkap 'saya berfikir, maka saya wujud'. ## Bagaimana pula anda menjelaskan tentang 'wujud, menjadi dan bezanya anda dan kewujudan lain yang wujud di dunia ini? ## SENARIO KETIGA * "Sekumpulan pakar bencana dan cuaca tempatan berpendapat Malaysia akan terus berdepan situasi bencana alam luar biasa yang lebih kerap pada masa akan datang. Kita tidak mungkin akan menikmati suasana yang aman daripada bencana alam pada masa depan. Jika dahulu, bencana alam mungkin berlaku sekali sekala namun, kini ia lebih kerap dan turut melanda kawasan yang tidak difikirkan boleh berlaku bencana" ## Para saintis atau pakar alam sekitar hanya perlu mengambil kira sebab musabab empirikal yang melibatkan "nature" untuk kajian punca banjir dan bencana alam yang berlaku dan akan berlaku. Para saintis dan pakar alam sekitar tidak perlu fikir tentang faktor metafizik seperti kehendak Tuhan atau faktor psikologi seperti kehendak manusia yang rakus mengeksploitasi alam. ## Adakah anda setuju dengan kenyataan ini?