اندیشه PDF

‫نبوت یکی از اصول ادیان است و دین بدون اعتقاد به‬ ‫ ‬ ‫نبوت معنایی ندارد‪.‬‬ ‫«دین» یعنی «برنامه و مسلک و مکتب و آیینی که به‬ ‫ ‬ ‫وسیلۀ پیام آوری از طرف خدای متعال فرستاده شده‬ ‫است»‪.‬‬ ‫پس...

‫نبوت یکی از اصول ادیان است و دین بدون اعتقاد به‬ ‫ ‬ ‫نبوت معنایی ندارد‪.‬‬ ‫«دین» یعنی «برنامه و مسلک و مکتب و آیینی که به‬ ‫ ‬ ‫وسیلۀ پیام آوری از طرف خدای متعال فرستاده شده‬ ‫است»‪.‬‬ ‫پس دو رکن «وجود پیام آور» و «از سوی خدا آمدن»‪،‬‬ ‫ ‬ ‫که مجموعا ً «نبوت » نامیده می شوند‪ ،‬جزو عناصر ذاتی‬ ‫دین اند‪.‬قوام دین به پذیرفتن نبوت است‪.‬‬ ‫بنابراین بحث دربارۀ نبوت یکی از مسائل مهم و اصولی و‬ ‫ ‬ ‫ضروری دین است‪.‬‬  ‫ یک دلیل دربارۀ فلسفۀ نبوت‪:‬‬ ‫ حواس‪ ،‬غرایز و خرد انسان برای راهبری و‬ ‫دستگیری او کافی نیستند‪.‬‬  ‫اسباب هدایت حیوانات‬ ‫ سلسله ای از موجودات ممکن است با حواسشان اداره شوند‪.‬‬ ‫حیوانات برای هدایت شدن از غرایز مدد می گیرند‪.‬‬ ‫ یعنی بر اساس خلقت شان زندگی می کنند‪.‬‬  ‫ درباره زنبور عسل‪ :‬و أ ْوحى ر ُّبك ِإلى النَّ ْح ِل أ ِن ات َّخ ِذى ِمن ْ‬ ‫الجبا ِل‬ ‫سلُ ِكى‬ ‫ت فا ْ‬‫بُ ُیوتًا و ِمن الشَّج ِر و ِم َّما ی ْع ِرشُون ث ُم كلُى ِمن ك ُل الثَّمرا ِ‬ ‫شفاء‬ ‫ج ِمن بُ ُطونِها شراب م ُّخت ِلف ألْوانُهُ فِی ِه ِ‬ ‫سبُل ر ِب ِك ذُلُ ًل یخ ُر ُ‬ ‫ُ‬ ‫فى ذا ِلك الیةً ِلق ْوم یتفك َُّرون(‪)68-69‬‬ ‫اس ِإ َّن ِ‬ ‫ِللنَّ ِ‬ ‫و پروردگارت به زنبور عسل الهام كرد كه در كوهها و درختان و‬ ‫بناها كه باال مىبرند خانه كن آن گاه از همه میوهها بخور و با‬ ‫اطاعت در طریقتهاى پروردگارت راه سپر باش‪.‬از شكمهاى آنها‬ ‫شرابى با رنگهاى مختلف برون مىشود كه شفاى مردم در آن است‬ ‫كه در این براى گروهى كه اندیشه كنند عبرتى است‪.‬‬ ‫ این وحی الهی به زنبور است‪.‬پس خلقت زنبور این گونه است‪،‬‬ ‫غریزۀ زنبور بدین ترتیب است‪.‬کششی غریزی است که زنبور‬ ‫را می کشاند و مجبور می کند‪.‬او نمی تواند کاری غیر از این‬ ‫بکند‪.‬‬ ‫ به همین علت زندگی غریزی هیچ وقت نو شوندگی و تکامل و‬ ‫پیشرفت ندارد‪.‬‬  ‫انسان فراتر از غریزه‬ ‫ انسان هم از غریزه استفاده می کند‪ ،‬البته در مقایسه با حیوانات‬ ‫از غریزه کمتر‪.‬‬ ‫ در ابتدای تولد‪ ،‬انسان همانند حیوان است‪.‬با غریزه و کشش‬ ‫فطرت و‬ ‫ طبیعت است که انسان می تواند مخزن غذای خود را در سینۀ‬ ‫مادرش پیدا کند و بمکد‪.‬کسی مکیدن را به انسان یاد نداده است‬ ‫بلکه این غریزۀ انسان است‪.‬‬ ‫هرچه انسان از مرحلۀ کودکی باال می آید‪ ،‬به تدریج این ابزاریعنی‬ ‫«غریزه» ضعیفتر‪ ،‬بی اثرتر و کم فایده تر میشود و چیزی پراثرتر‬ ‫و نیرومندتر به نام «عقل و خرد » جای آن را می گیرد‪.‬‬  ‫دو دلیل بی کفایتی عقل برای هدایت انسان‬ ‫الف) قضاوت عقل دربارۀ خودش‬ ‫ عقل بشر محدود است درحالی که نیازهای انسان بی نهایت اند‪.‬‬ ‫خرد از کجا می تواند همۀ نیازها را بفهمد تا آ نها را برآورده‬ ‫کند‪ ،‬فراهم بیاورد یا قانون بگذارد؟ عقل انسان ضعیف تر‪،‬‬ ‫ناتوانتر و نارساتر از این است که بتواند همۀ دردها را بشناسد و‬ ‫درمان مناسب را برای همۀ آنها فراهم بیاورد‪.‬‬  ‫ ب) قضاوت تاریخ دربارۀ عقل‬ ‫ دلیل دیگر‪ ،‬واقعیت های تاریخی و علمی است‪.‬آیا خردمندان و‬ ‫عقلیی مثل ارسطو و افلطون و سقراط توانستند بشر را اداره‬ ‫افلطون متفکر‪ ،‬بعد از آن که فکر و مشورت و مطالعه و‬ ‫ِ‬ ‫کنند؟‬ ‫تحقیق می کند‪ ،‬مدینۀ فاضله ای را ترسیم می کند که فقط به درد‬ ‫ذهن و داخل صندوق خانۀ خو ِد جناب افلطون می خورد‪ ،‬به دلیل‬ ‫این که یک لحظه در عالم عملی نمی شود‪.‬‬ ‫ همچنین تعارض مکتبهای عقلی و فلسفی با هم نشانه نقص عقل‬ ‫بشری در رساندن او به سعادت و هدایت است‪.‬‬ ‫ معنای نبوت این است که انسان نیرویی باالتر و هدایتی قوی تر و‬ ‫عمیق تر از هدایت حس غریزه و عقل را الزم دارد‪.‬‬  ‫نبود تعارض میان عقل و دین‬ ‫ پس پیامبران با نیروی وحی به جنگ عقل نمی روند‪.‬کسی که‬ ‫خیال می کند دین با عقل منافات دارد‪ ،‬یا دین را نمی شناسد یا‬ ‫عقل ندارد‪ ،‬و اال کسی که دارای عقل است و عقل را آزموده و‬ ‫تجربه کرده است و دین را هم می شناسد خوب می داند که دین‬ ‫هیچ منافاتی با دانش و عقل بشر ندارد‪.‬آنچه را که دین بگوید‬ ‫عقل های صحیح می فهمند و می پسندند‪.‬‬ ‫ مثل درباره الکل و مضرات و آسیبهای آن بر جسم‪ ،‬اعصاب‪،‬‬ ‫روحیه و همچنین اجتماع را عقل و دانش بشر ثابت کرده‪ ،‬می‬ ‫س ُر و‬ ‫توان در تفسیر آیه «یا أیُّها الَّذین آمنُوا ِإنَّما ا ْلخ ْم ُر و ا ْلم ْی ِ‬ ‫طان فا ْجت ِنبُو ُه لعلَّ ُك ْم‬ ‫ش ْی ِ‬ ‫صاب و ْاْل ْزال ُم ِر ْجس ِم ْن عم ِل ال َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْاْل ْن‬ ‫ت ُ ْف ِل ُ‬ ‫حون»‪(.‬المائدة‪)90/‬‬ ‫اى كسانى كه ایمان آوردهاید‪ ،‬جز این نیست كه شراب و قمار و‬ ‫بتها‪ ،‬یا سنگهایى كه براى قربانى نصب شده و چوبههاى قرعه‪،‬‬ ‫پلید و از عملیات شیطان است‪.‬پس دورى كنید از آنها‪ ،‬شاید كه‬ ‫رستگار شوید‪.‬‬ ‫به آن استناد کرد‪.‬‬  ‫دین‪ ،‬هدایتگر عقل‬ ‫ دین برای نسخ کردن عقل و بیرون راندن عقل از زندگی نمی آید‪،‬‬ ‫بلکه برای هدایت و دستگیری عقل می آید‪.‬‬ ‫ دین می آید که هوا و هوس و طمع و ترسها و غرض و سایر‬ ‫رذالتها را از عقل بگیرد و عقل سالم کامل را تقویت و تأیید کند تا‬ ‫او خوب بفهمد‪.‬در منابع اسلمی همخ به عقل و عقلنیت تاکید‬ ‫زیادی شده است‪:‬‬ ‫«أ فل ت ْع ِقلُون»‬ ‫«أ فل تتفك َُّرون»‬ ‫« ِإنَّما یتذك َُّر أُولُوا ْاْل ْلباب»‬  ‫ جمع بندی مطلب اینکه؛‬ ‫انسان بدون هدایت وحی نمی تواند خودش را به سرمنزل سعادت‬ ‫برساند و وقتی وحی آمد‪ ،‬عقل وغریزه را سرکوب نمی کند‪.‬وحی‬ ‫حواس ظاهری را از بین نمی برد‪ ،‬بلکه آنها را تقویت‪ ،‬تزکیه و‬ ‫تهذیب می کند‪ ،‬دستگیری می کند‪.‬این وظیفۀ وحی است‪.‬‬ ‫بنابراین فلسفۀ نبوت این است که چون دانش و بینش بشری برای‬ ‫هدایت کافی نیست‪ ،‬باید دستی از غیب برون آید و ما را هدایت کند‪.‬‬  ‫نقش انبیا در هدایت امت واحده‬ ‫شرین و‬ ‫ّللاُ النَّ ِب ِیین ُمب ِ‬ ‫واحدةً فبعث َّ‬ ‫اس أ ُ َّمةً ِ‬ ‫كان النَّ ُ‬ ‫ق ِلی ْح ُكم ب ْین‬ ‫ِ‬ ‫ح‬ ‫ْ‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫اب‬ ‫ت‬ ‫ك‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ُ‬ ‫ه‬ ‫ُ‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ز‬ ‫ْ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫رین‬ ‫ذ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ن‬ ‫ُم‬ ‫اختلف فی ِه ِإال َّ الَّذین‬ ‫اختلفُوا فی ِه و ما ْ‬ ‫اس فیما ْ‬ ‫النَّ ِ‬ ‫نات ب ْغیا ً ب ْین ُه ْم فهدى‬ ‫أُوتُو ُه ِم ْن ب ْع ِد ما جاءتْ ُه ُم ا ْلب ِی ُ‬ ‫ق ِب ِإ ْذ ِن ِه و‬ ‫ِ‬ ‫ح‬‫ل‬‫ْ‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ِ‬ ‫فی‬ ‫وا‬ ‫ُ‬ ‫ف‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ْ‬ ‫اخ‬ ‫ا‬ ‫م‬‫ل‬‫ِ‬ ‫وا‬ ‫ُ‬ ‫ن‬‫آم‬ ‫ذین‬ ‫َّ‬ ‫ّللا ال‬ ‫َّ ُ‬ ‫ستقیم‬ ‫ّللا ی ْهدي م ْن یشا ُء ِإلى ِصراط ُم ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫(البقرة ‪.)213/‬‬  ‫اس أ ُ َّمةً ِ‬ ‫واحدةً‬ ‫كان النَّ ُ‬ ‫یعنی انسانها و مردمان همه در حالتی برابر و همسان‪ ،‬و از لحاظ‬ ‫نیازها و استعدادها یکسان بودند‪.‬واقعیت اجتماعی همیشه همین‬ ‫طور است‪.‬همۀ انسان ها عقل‪ ،‬فکر‪ ،‬هوش‪ ،‬حس ششم‪ ،‬حواس‬ ‫ظاهری و حواس باطنی دارند‪.‬همۀ انسانها گرسنگی‪ ،‬تشنگی و‬ ‫هوس جنسی دارند‪ ،‬خانه و لباس می خواهند و ‪....‬این نیازها همه‬ ‫در انسان ها برابر و تقریبا ً از یک سنخ اند‪.‬‬ ‫استعدادها هم در انسان ها تقریبا ً مشابه اند‪.‬این که انسانی در‬ ‫وضعیت بهتری تربیت شده و استعدادش شکوفا شده باشد‪ ،‬مطلب‬ ‫دیگری است‪.‬‬  ‫ پس انسا نها به طور طبیعی و معمولی امت واحده بوده اند‪ ،‬با‬ ‫نیازهای همسان‪ ،‬با استعدادهای برابر و مشابه‪.‬‬ ‫ّللا النَّ ِب ِیین‬ ‫فبعث َّ ُ‬ ‫های برابر‪ ،‬خدای متعال پیامبران را برانگیخت‪.‬‬ ‫درمیان این انسان ِ‬ ‫شرین‬‫ُمب ِ‬ ‫تا مژده بهشت‪ ،‬سعادت دنیا‪ ،‬مدینۀ فاضله‪ ،‬استقرار امنیت و صلح و‬ ‫رفاه‪ ،‬از بین رفتن فقر و نومیدی و ترس و ناامنی و جهالت‪ ،‬مژدۀ‬ ‫تشکیل حکومت فاضل و مدینۀ صالح‪ ،‬و بعد از آن‪ ،‬مژدۀ رفتن به‬ ‫بهشت و اتصال به رضوان پروردگار را بدهند‪.‬‬  ‫ُم ْن ِذرین‬ ‫بترسانند از آتش جهنم‪ ،‬از باریکی پل صراط‪ ،‬از بدبختی دنیا‪ ،‬از‬ ‫ت جهل و فقر‪ ،‬از سقوط در دره و سراشیب فساد‪ ،‬و‬ ‫تسلط عفری ِ‬ ‫نابود شدن استعدادهای انسانی‪.‬‬  ‫اختَلَفُوا فی ِه‬ ‫ِلیَ ْح ُك َم َب ْی َن النَّ ِ‬ ‫اس فی َما ْ‬ ‫می توان نتیجه گرفت حکومتی که انبیا به وجود می آورند حکومت‬ ‫فرد نبی و حکومت شخص و حکومت استبداد نیست‪ ،‬بلکه حکومت‬ ‫قانون و حکومت کتاب است‪.‬‬  ‫و أ ْنزل مع ُه ُم ا ْل ِكتاب ِبا ْلح ِ‬ ‫ق‬ ‫آنچه مطابق با فطرت عالم است‪ ،‬آنچه با روند طبیعی عالم همراه‬ ‫است‪ ،‬آن حق است‪.‬‬ ‫کتاب پیغمبرها هم حق است و انسان را در مسیر طبیعی و فطری‬ ‫اش پیش می راند و جلو می برد‪.‬‬ ‫اختلف فی ِه ِإالَّ الَّذین أ ُوتُو ُه ِم ْن ب ْع ِد ما جاءتْ ُه ُم‬ ‫و ما ْ‬ ‫ا ْلب ِی ُ‬ ‫نات ب ْغیا ً ب ْین ُه ْم‬ ‫خاف واقع‪.‬بنابراین‬ ‫ِ‬ ‫یعنی عد های راست گفتند و عده ای دیگر‬ ‫هستند کسانی که پیروان یک دین هستند و ظاهرا ً سخن دین را می‬ ‫گویند‪ ،‬اما خلف واقع را میگویند‪.‬‬ ‫ دیدگاه برخی افراد به پیامبر و نبوت خیلی سطحی است‪ ،‬در حدی‬ ‫که پیامبر را مثل واعظی می دانند که وارد شهری می شود تا‬ ‫برای مردم آن شهر مطالبی از دین یا غیر دین بیان کند یا مثل‬ ‫مسئله گویی میدانند‪.‬‬  ‫ در فرایند بعثت‪ ،‬دو گونه تحول و دگرگونی وجود دارد؛‬ ‫تحول اول در وجود خود پیامبر شکل می گیرد‪.‬منظور از این تحو ْل‬ ‫انقلب و تحول درونی و باطنی پیامبر است که «بعثت » نامیده می‬ ‫شود‪.‬‬ ‫بعد همین سرچشمۀ فیاض و جوشان و تحول و انقلب‪ ،‬که روح نبی‬ ‫و باطن نبی است‪ ،‬به اجتماع و متن جامعۀ بشری سرریز می شود‪.‬‬ ‫بعد از آن که در او تحول به وجود می آید‪ ،‬در جامعه تحول به وجود‬ ‫می آید‪.‬در نبوت هرچه هست شور و تحول و دگرگونی و بعث و‬ ‫انبعاث است‪.‬‬  ‫پیامبر‪ ،‬مستعدترین فرد جامعه‬ ‫‪.1‬استعدادهایی که در نبی وجود دارند از استعدادهای مردم معمولی‬ ‫سرشارتر‪ ،‬غنی تر‪ ،‬عمیق تر و قابل استفاده ترند‪.‬‬ ‫‪.2‬نبی قبل از بعثت‪ ،‬در جریان معمولی زندگی‪ ،‬با مردم رفیق و‬ ‫شریک است و آن ها در یک جریان دارند حرکت می کنند‪.‬اما‬ ‫انقلب روحی در او ایجاد می شود و بعد همین انقلب منشأ آن‬ ‫چیزی شد که دنیایی را به تحول کشاند‪.‬‬ ‫بعثت‪ ،‬نقطۀ عطف زندگی پیامبر‬ ‫سورۀ علق و سیر انسان‬  ‫ممیزه انسان نسبت به موجودات دیگر‬ ‫ نیروی خرد‪ ،‬عقل‪ ،‬شناخت کلیات‪ ،‬استنتاج از جزئیات‪.‬ابتکار و‬ ‫نوآوری کاری است که نه درخت می کند‪ ،‬نه سنگ و نه حیوان‪.‬‬ ‫نوآوری انسان نمی بود‪ ،‬انسان همیشه در یک حد می ماند‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫اگر‬ ‫مثل موجودات دیگر‪.‬‬ ‫ تمام این امتیازاتی که در انسان وجود دارند نتیجۀ فیضان روح‬ ‫خدا در او هستند‪ ،‬یعنی تجلی روح خدا در انسان‪:‬‬ ‫( الحجر ‪.)29 /‬‬ ‫و نف ْختُ فی ِه ِم ْن ُروحي‬  ‫الَّذي علَّم ِبا ْلقلم‬ ‫«آموخت به آدمی چیزهایی را که نمی دانست»‪.‬‬ ‫اینها نعمت های خداوندند دربارۀ انسان‪.‬پس‬ ‫انسان باید شکر این نعمت ها را به جا بیاورد‪.‬‬ ‫ اگر قلم و نوشتن نمی بود‪ ،‬بشر ترقی نمی کرد‪.‬‬  ‫تحلیل طغیان انسانها‬ ‫ وقتی خدا به انسان آموخته‪ ،‬وقتی راه را به او نشان داده‪ ،‬قلم را‬ ‫به او داده‪ ،‬او را خردمند کرده و آموزش داده‪ ،‬پس او باید به‬ ‫طرف قلۀ اوج برود و لحظه ای انحطاط نداشته باشد‪.‬انسان نباید‬ ‫دیگر برگشت و بدبختی ای داشته باشد‪.‬اما آیا اینگونه است؟‬ ‫سورۀ نجم و سیر تعالی پیامبر‬ ‫ گفتیم بعثت‪ ،‬به معنی برانگیختگی و بهوجود آمدن شور و تلش‬ ‫و انگیزش در باطن نبی‪ ،‬با آغاز وحی شروع می شود‪.‬فردی که‬ ‫مبعوث میشود و وحی بر او نازل میگردد دیگر آن آدم دیروز یا‬ ‫دو ساعت قبل نیست‪.‬‬ ‫ بعضی از نو یسندگان مستشرق بی اعتقاد به پیامبر اسلم در‬ ‫زمینۀ زندگی پیامبر می نو یسند که پیامبر قبل از بعثت‪ ،‬مطالعه‬ ‫و تفکر و تدبر میکرد و این تفکرات در او انقلبی ایجاد کردند‪.‬‬ ‫وضع ظاهرش غلط و دروغ است‪.‬‬ ‫ این حرف با این ِ‬ ‫ بعد از این دعوت و وحی و برانگیختگی که در او رخ داد‪ ،‬به‬ ‫انسان دیگری تبدیل شد‪.‬نه تنها پیامبر ما‪ ،‬بلکه همۀ پیامبران‬ ‫اینگونه بوده اند‪.‬موسی(ع) درحالی که همراه با همسر و‬ ‫فرزندش در مسافرت بود‪ ،‬در وسط بیابان و در آن لحظۀ‬ ‫حساس‪ ،‬وقتی وحی الهی بر او نازل می شود‪ ،‬دیگر همه چیز را‬ ‫از یاد می برد‪.‬موسی در آن وقتی که رسالت را احساس می کند‪،‬‬ ‫انسان یک لحظۀ قبل‪.‬شور و انگیزش‬ ‫ِ‬ ‫انسانی است غیر از‬ ‫دیگری در او به وجود می آید‪.‬‬ ‫ بعد از این انقلب روحی در نبی‪ ،‬نوبت آن است که این انقلب در‬ ‫محیط خارجی هم صورت بگیرد‪.‬همان تحولی که در روح نبی‬ ‫ت اجتماع‬ ‫ایجاد شد باید به شکل و وضع خاصی در متن واقعی ِ‬ ‫انجام بگیرد که ما اسم آن را «رستاخیز اجتماعی نبوت » می‬ ‫گذاریم‪.‬‬  ‫تعریف و تشبیه انقلب‬ ‫ اگر بنا باشد ساختمانی را که ساخته و پرداخته و تمام شده است‪،‬‬ ‫مثلً یک هتل را به مسجد تبدیل کنند یا یک بانک را به یک سالن‬ ‫سخنرانی تبدیل کنند‪ ،‬باید تمام شالوده ها‪ ،‬ز یربناها‪ ،‬پایه ها و‬ ‫بنیانها را عوض کنند‪.‬نمی شود که بگویند ما رنگی به آن‬ ‫میزنیم‪ ،‬آن را از شکل خانه خارج می کنیم و به مسجد تبدیل می‬ ‫کنیم‪.‬‬ ‫ انقلب یعنی پایه ها‪ ،‬زیربناها‪ ،‬شالوده ها‪ ،‬قسمتهای اصلی‪،‬‬ ‫پیکره ها‪ ،‬و بنیا نهای اساسی این عمارت را به پیکره ها و‬ ‫بنیانها و دیوارها و بدنه هایی دیگر تبدیل کنند‪.‬‬  ‫دو ساختار متفاوت برای جامعه‬ ‫ جامعه یعنی مردمی که با یک خط مشی و برنامۀ عمومی باهم‬ ‫زندگی می کنند‪.‬این جامعه اگرچه صدر و ذیل دارد‪ ،‬راه در آن‬ ‫اجتماعی‬ ‫ِ‬ ‫به طورکلی یکی است‪.‬این جامعه را «جامعه و واحد‬ ‫به هم بسته» می گو یند‪.‬‬  ‫جامعه به دو شکل ساخته می شود‪:‬‬ ‫ ‬ ‫‪.1‬درمیان جمعیتی که در فلن نقطه زندگی می کنند‪ ،‬طبقه یا‬ ‫ ‬ ‫اقلیتی از مرد ْم حاکم و زمام دار تمام امور بقیۀ مردم باشند و آن‬ ‫اقلیت راه و قوانین مردم را مشخص کنند؛ اگر مردم برخلف میل‬ ‫آ نها رفتار کردند‪ ،‬به شدت از آنها انتقام بگیرند‪.‬‬ ‫اگر درمیان این جامعه حادثه ای پیش آمد‪ ،‬آن حادثه را به نفع‬ ‫ ‬ ‫خودشان رقم بزنند‪ ،‬اگرچه به ز یان بقیۀ مردم باشد؛ اگر قرار شد‬ ‫بر این اجتماع بلیی واقع شود‪ ،‬مردم را سپر بلی خود قرار‬ ‫دهند و خودشان کناری بنشینند‪.‬‬ ‫اساس ساختمان جامعه به این موضوع بستگی دارد که اختلف‬ ‫ ‬ ‫طبقاتی در آن باشد یا نباشد‪.‬‬ ‫ ‪.2‬درمیان مردمی که در نوع دوم جامعه زندگی می کنند‪ ،‬احدی‬ ‫بر احدی حق زورگویی ندارد‪.‬در این اجتماع‪ ،‬نه فقط هیچ طبقه‬ ‫ای باالتر از دیگر مردم نیست‪ ،‬هیچ کس بر دیگری تسلط و‬ ‫زمامداری و زورگویی ندارد و درمقابل‪ ،‬خفت‪ ،‬کوچکی‪ ،‬ضعف‪،‬‬ ‫زورشنوی و مظلوم واقع شدن‪ ،‬برای هیچکس در مقابل دیگری‬ ‫مفهومی ندارد‪.‬همۀ مردم در آن جامعه مطیع فرمان یک قدرت‬ ‫هستند و آن قدرت باالتر از قدرت انسان و بشر است و آن‬ ‫خداست‪.‬‬  ‫رسالت اجتماعی انبیای الهی‬ ‫ در قرآن نمونه جوامعی که انبیا تشکیل دادند فراوان است‪ ،‬مثل‬ ‫ماجرای سلیمان‪ ،‬ماجرای طالوت‪ ،‬ماجرای موسی و آمدنش به‬ ‫سرزمین مقدس‪ ،‬ماجرای موسی و تقاضای بیرون بردن بنی‬ ‫اسرائیل‪.‬‬ ‫ مردم خیال می کنند که وقتی پیامبری در جامعه ای ظهور می کند‪،‬‬ ‫حکیم فرزانۀ دانشمن ِد بزرگواری که کوهی از معلومات‬ ‫ِ‬ ‫آدم‬ ‫مثل ِ‬ ‫دارد‪ ،‬می آید در جامعه و در گوشه ای می نشیند تا مردم بیایند‬ ‫گروه گروه از خرمن فیض و دانش او استفاده کنند‪.‬اما نبی‬ ‫اینگونه نیست‪.‬‬ ‫ بلکه آدمی است که آرام و قرار ندارد‪ ،‬وقتی وارد اجتماع میشود‪،‬‬ ‫نگاهی به وضع اجتماع می کند‪ ،‬می بیند که این ساختمان سالم‬ ‫نیست‪ ،‬این عمارت بد بناشده‪ ،‬غلط پایه گذاری شده‪ ،‬دیوارها و‬ ‫ت انسان‬ ‫ب معماری فطر ِ‬ ‫برخلف اسلو ِ‬ ‫ِ‬ ‫پی های آن نادرست و‬ ‫درست شده اند‪.‬‬ ‫ پس می فهمد که این باید عوض شود؛ یعنی می فهمد که این‬ ‫جامعۀ طبقاتی‪ ،‬جامعه ای که در آن تبعیض و ظلم و نابسامانی‬ ‫وجود دارد‪ ،‬باید به جامعه ای توحیدی تبدیل شود‪.‬‬  ‫ نبی برای انقلب می آید‪.‬در کلمۀ «انقلب »‪« ،‬دگرگونی»‪ ،‬و‬ ‫«تحول »‪ ،‬جاری شدن خون از دماغ یک نفر هم دیده نمی شود‪.‬‬ ‫ علت اینکه زدوخورد و درگیری در انقل بهای انبیا پیش می آید یا‬ ‫جهاد در اسلم تشر یع می شود این است که آن طبقۀ مرفه‪ ،‬آن‬ ‫طبقه ای که لبۀ تیز انقلب به طرف اوست و امتیازات از او‬ ‫گرفته می شود‪ ،‬حاضر نیست انقلب را بپذیرد‪ِ ،‬واال اگر او واقعا ً‬ ‫حقیقت را بفهمد و تسلیم شود‪ ،‬پیامبر هیچ مجبور نمی شود که‬ ‫دست به زد وخورد بزند‪.‬‬  ‫ رستاخیزی با هدف عدالت‬ ‫شط»‪(.‬برابرند انسانها‪،‬‬ ‫ان ا ْل ُم ْ‬ ‫اس سواء كأ ْ‬ ‫سن ِ‬ ‫پیامبر(ص)‪« :‬النَّ ُ‬ ‫ ‬ ‫مثل دندانه های شانه)‪.‬‬ ‫« ُكلُّ ُك ْم ِم ْن آدم و آد ُم ِم ْن تُراب»‪(.‬انسان ها همه فرزندان آدم اند)‪.‬‬ ‫ ‬ ‫در تمام جوامعی که پیامبری ظهور کرده‪ ،‬داعیۀ ظهورش این‬ ‫ ‬ ‫بوده که جامعۀ غلط و ناموزون را از شکلی توأم با ظلم و ُجور‬ ‫و ستم‪ ،‬تبدیل کند به موزون‪ ،‬به شکلی زیبا و عادالنه؛ رستاخیز‬ ‫نبوت این است‪.‬‬ ‫هیچ پیامبری نیامده تا برای مردم مقداری از مسائل فرعی و‬ ‫ ‬ ‫جزئی زندگی را بیان بکند‪.‬‬‫ِ‬  ‫تعارض بی عدالتی با فطرت انسان و جهان‬ ‫ پیامبر بی جا حرکت نمی کند‪.‬او بی جهت خود را به آب و آتش‬ ‫نمی زند‪.‬او وضعیت باطل و برخلف فطرت انسان و جهان بودن‬ ‫باطل را می بیند‪.‬آنچه او می خواهد انجام دهد وضع حق است‪،‬‬ ‫یعنی قرار دادن امور و اوضاع برطبق فطرت جهانی و انسانی‪.‬‬  ‫حق بر باطل پیروز است‬ ‫ انسان دارای ویژگی اختیار و اراده است و می تواند راه خودش‬ ‫سیری برای او‬ ‫را عوض کند‪.‬لذا الزم است قانون و خط ِ‬ ‫سیر حرکت‬ ‫خط ِ‬ ‫مشخص شود و به او بگویند که تو باید از این ِ‬ ‫کنی تا دنبال این کاروان راه افتاده باشی؛ اگر از این خط سیر‬ ‫تجاوز کردی‪ ،‬بدان که از مسیر این کاروان بیرون رفتی‪.‬یعنی‬ ‫قانون برای این انسان الزم است‪.‬قانونی که مطابق خط سیر‬ ‫حرکت دسته جمعی موجودات عالم انجام می گیرد اسمش «حق»‬ ‫است‪.‬‬  ‫ باطل آن خط مشی قانون و راه و رسمی است که برخلف فطرت‬ ‫ جهان و سرشت انسان وضع شده باشد‪.‬باطل آن است که قلدرها‬ ‫و شیطانها و آنهایی که می خواهند از این مسیر منحرف بشوند‬ ‫طراحی می کنند‪ ،‬اما در مقابل ایشان‪ ،‬پیامبران همیشه حق را‬ ‫می آورند تا باطل از میان برود‪.‬جامع های که فرعون می سازد‬ ‫و مردم را به چند طبقه تقسیم می کند‪ ،‬بر یک طبقه از آنها فشار‬ ‫می آورد یا یک طبقه را مرفه نگه می دارد و بر دیگران ستم‬ ‫می کند‪ ،‬نظام و مقررات و شکلش باطل است‪.‬مسئله جایگز ین‬ ‫کردن حق به جای باطل است؛ این تفسیر و تحلیل کار پیامبران‬ ‫است‪.‬‬  ‫نبرد حق و باطل‬ ‫ خداوند در سورۀ قصص می فرماید‪:‬‬ ‫«نتْلُواْ عل ْیك ِمن نَّب ِإ ُموسى و فِ ْرع ْون ِبا ْلحق ِلق ْوم یُ ْؤ ِمنُون»‪.‬‬ ‫مردم زمین را هم‬ ‫ِ‬ ‫ علو یعنی خودش را در درجۀ باال گذاشت‪،‬‬ ‫تقسیم بندی‪ ،‬طبقه بندی و گروه گروه کرد»‪.‬او عده ای را به‬ ‫خودش نزدیکتر گذاشت و طبقۀ هامان و طبقاتی مشابه آن‬ ‫فرعونی خود و در‬ ‫ِ‬ ‫(طبقات پایین تر و پایین تر) را در جامعۀ‬ ‫زمین خدا درست کرد‪.‬‬ ‫ خاصیت امثال فرعون این است که در زمین فساد ایجاد می کنند‪،‬‬ ‫تباهی به بار می آورند‪.‬‬ ‫ منظور از جنود کسانی هستند که در راه آنها تلش می کنند‪،‬‬ ‫بدون این که از آنها خیری ببینند‪ ،‬ولی به هر حال در خدمت آنها‬ ‫هستند‪.‬‬ ‫یعنی چیزی که فرعون از آن می ترسید‪ ،‬همان را بر سرش بیاوریم؛ همان‬ ‫کاری که هامان از آن گریز و پرهیز داشت را بر سرش بیاوریم؛ یعنی این‬ ‫قدرت ها را از آنها بگیریم و به مستضعفان‪ ،‬خاک نشینان و مستمندان‬ ‫بدهیم‪ ،‬که البته همیشه مستمندان در هر جامعه ای اکثریت آن جامعه را‬ ‫تشکیل می دهند‪.‬‬  ‫تحول اجتماع‬ ‫ هدف اصلی و اولی پیامبران الهی عموما ً در چند کلمه خلصه‬ ‫می شود‪ :‬پیامبران به این جهان می آیند تا انسان را به سرمنزل‬ ‫تعالی و تکام ِل مقدرش برسانند‪.‬‬  ‫معنای انسان‬ ‫ همان طورکه انسان در مسائل مربوط به پیکر ظاهری دائما ً‬ ‫درحال تکامل است‪ ،‬در معنویات و روحیات و فضایل انسانی‬ ‫هم مطلب عینا ً همینگونه است‪.‬یک دنیا استعداد در انسان‬ ‫نهفته است‪.‬انسان را می شود به معدنی بسیار قوی‪ ،‬عمیق و‬ ‫سرشار تشبیه کرد که وقتی آن را استخراج کنید‪ ،‬در آن‬ ‫چیزهای بسیاری می بینید‪.‬‬  ‫ هدف عالی پیراسته شدن انسان است‪ ،‬انسان شدن بنی آدم‬ ‫است‪.‬آدمی همین موجود پرمدعایی ا ست که روی دو پا راه می‬ ‫رود‪ ،‬اما انسان یعنی موجودی که همۀ این فضایل و سرچشمه‬ ‫های استعداد در وجود او به جر یان می افتند‪.‬می گویید‬ ‫«بعدش چه؟»‪.‬میگوییم بعد ندارد‪ ،‬قدرت انسان به قدر قدرت‬ ‫خدا نامحدود است‪.‬‬ ‫آخر ندارد؛ این ایدۀ‬ ‫ وقتی انسان در روند تکامل افتاد‪ ،‬دیگر ِ‬ ‫خداپرستان و فکر موحدان عالم و ادیان عالم است‪.‬دائما ً‬ ‫پیشرفت‪ ،‬اوج‪ ،‬تکامل و تعالی می یابد و این پیشرفت و تکامل‬ ‫آخر و نهایت ندارد و انبیا برای این می آیند‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ سؤال‪ :‬انبیا برای پیراستن و آراستن مردم چه کار کردند و از‬ ‫چه راهی استفاده کردند؟ آیا آمدند دست تک تک افراد را گرفتند‪،‬‬ ‫ت خانه و صندوق خانه و مدرسه و مکتب‪،‬‬ ‫تنها بردند در خلو ِ‬ ‫ومشغول تعلیم وتربیت آنها شدند؟‬ ‫محیط متناسب و سالم ایجاد کرد‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ پاسخ‪ :‬برای ساختن انسان باید‬ ‫محیطی که انسان را در خود بپروراند‪.‬‬ ‫ت و أنز ْلنا مع ُه ُم ا ْل ِكتاب و ا ْل ِمیزان ِلیقُوم‬ ‫ «لق ْد أ ْرس ْلنا ُر ُ‬ ‫سلنا ِبا ْلب ِینا ِ‬ ‫اس ِبا ْل ِق ْ‬ ‫س ِط»‪.‬‬ ‫النَّ ُ‬ ‫ میزان یعنی دستگاه ایجاد تعادل و توازن اجتماعی‪.‬ضمنا ً در‬ ‫اینجا معلوم می شود که نظر به اجتماع است‪.‬اگر قرار بود پیامبر‬ ‫در رأس جامع های قرار نگیرد و جامع های را تشکیل ندهد‪،‬‬ ‫میزان به چه کار او می آمد؟‬ ‫ یکی از معانی به کاررفته برای میزان «امام » است‪.‬امام آن‬ ‫کسی است که در جامعه باید حق را از باطل جدا کند‪.‬اوست که‬ ‫باید صفها را مشخص کند‪.‬اوست که باید تعادل و توازن اجتماعی‬ ‫را برقرار کند‪.‬چرا؟ چون حاکم جامعه است‪.‬به علوه‪ ،‬اوست که‬ ‫در اجتماع ناظر است بر اینکه مردم از توازن و تعادل خارج‬ ‫نشوند‪.‬او بر مقررات نظارت می کند‪.‬‬  ‫ضرورت نبوت‬ ‫بنیادیترین مسئله بخش نبوت‪ ،‬موضوع ضرورت بعثت انبیاء است‪.‬‬ ‫از دالیل آن‪ :‬اتمام حجت بر انسانها‪ ،‬نیازمندی ذاتی انسان و‬ ‫نیازمندی انسان به اجتماع‪.‬‬ ‫ در قرآن‪ ،‬ضرورت نبوت با تکیه بر نیاز بشر بیان شده است؛ از‬ ‫جمله نیاز به عدالت‪ ،‬تزکیه و تعلیم‪.‬‬ ‫ توضیح‪ :‬انسان به تنهایی و بدون رهبری پیامبران نمیتواند‬ ‫عدالت را در جامعه برپا کند؛ چرا که تحقق عدالت در همه شئون‬ ‫زندگی‪ ،‬نیازمند این است که پیامبران مصادیق مختلف عدالت را‬ ‫روشن کنند‪ ،‬قانون مبتنی بر عدالت بتواند حقوق همه افراد را در‬ ‫تمام زمینهها رعایت کند و همچنین اجرای عدالت نیازمند یک‬ ‫مجری عادل و دادگر است که هرگز تحت تأثیر تمایلت نفسانی و‬ ‫خواستههای شخصی نباشد‪.‬اجرای این موارد‪ ،‬از آنجا که تنها با‬ ‫اتکا به نبوت و انبیا ممکن دانسته شده‪ ،‬به عنوان دالیل تبیین‬ ‫ضرورت نبوت بیان شده است‪.‬همین مقدمات برای موارد دیگری‬ ‫مانند تعلیم و تربیت بشر هم بیان شده است‪.‬‬  ‫دالیل ضرورت نبوت در روایات‬ ‫امام صادق(ع) در پاسخ به پرسشی‪ ،‬به عدم امکان رابطه مستقیم‬ ‫بندگان با خدا تکیه کرده و ضرورت نبوت را تبیین کرده و انبیا را‬ ‫سفیرانی دانسته که باید در میان مردم باشند تا اوامر و نواهی الهی‬ ‫را به آنها برسانند‪.‬‬ ‫امام علی(ع)‪ ،‬تأیید و تقویت عقل و احیای فطرت و جلوگیری از‬ ‫غفلت و همچنین یادآوری نعمتهای خداوند را دلیل بعثت انبیا‬ ‫دانسته است‪.‬‬  ‫ضرورت نبوت در عرفان‪ ،‬فلسفه و کلم اسلمی‬ ‫ضرورت نبوت در فلسفه اسلمی‪ ،‬با نگاهی زمینی و اینجهانی تبیین‬ ‫شده و نبوت به این دلیل ضروری تلقی میشود که انسان موجودی مدنی‬ ‫و اجتماعی است؛ بنابراین نبوت و بعثت انبیا‪ ،‬الزمه زندگی اجتماعی‬ ‫دانسته شده است‪.‬‬ ‫علمه طباطبایی فیلسوف و عارف بزرگ شیعی در المیزان بر اساس آیه‬ ‫‪ ۲۱۳‬سوره بقره نبوت(بعثت پیامبران) را نتیجه مستقیم مدنی و‬ ‫اجتماعی بودن انسان ندانسته و بر این باور است که چون این مدنیت‬ ‫منتهی به اختلف گشته خداوند پیامبران را برای رفع اختلف برانگیخته‬ ‫است‪.‬وی همچنین اختلفی که سبب نزول وحی و تشریع دین آسمانی‬ ‫شده را اختلف در شوؤن زندگی و امور مرتبط با آن میداند‪.‬‬ ‫در علم کلم اسلمی‪ ،‬ضرورت نبوت با اتکا به دالیلی از جمله قاعده‬ ‫لطف تبیین شده است؛ بر این اساس‪ ،‬از آنجا که برای خداوند ضروری‬ ‫است که مکلف را به اطاعت از خود نزدیک و از گناهان دور سازد‪ ،‬بر‬ ‫خداوند واجب است که پیامبران را مبعوث سازد‪.‬‬  ‫ضرورت نبوت در فلسفه اسلمی‬ ‫ علمه مصباح یزدی (‪۱۳۱۳-۱۳۹۹‬ش) فیلسوف و متکلم معاصر در‬ ‫تبیین ضرورت بعثت نبوت‪ ،‬سه مقدمه و یک نتیجه بیان کرده است‪:‬‬ ‫‪.1‬هدف از آفرینش انسان‪ ،‬رسیدن به تکامل و سعادت است‪.‬‬ ‫‪.2‬برای رسیدن به سعادت و تکامل‪ ،‬نیاز به شناخت صحیح نسبت به‬ ‫هدف و راههای شایسته و ناشایسته برای رسیدن به آن میباشد‪.‬‬ ‫‪.3‬عقل و حس بشر‪ ،‬شناخت کافی در همه ابعاد فردی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬مادی‪،‬‬ ‫معنوی‪ ،‬دنیوی و اخروی برای رسیدن به سعادت را ندارد‪.‬‬ ‫ نتیجه آنکه با توجه به مقتضای حکمت الهی‪ ،‬باید راه دیگری به جز‬ ‫عقل برای معرفی مسیر سعادت و تکامل انسان باشد که اسم آن وحی‬ ‫میباشد‪.‬‬  ‫ضرورت نبوت در عرفان اسلمی‬ ‫ضرورت نبوت با تکیه بر نگاهی آسمانی تبیین میشود که بر اساس‬ ‫آن‪ ،‬وجود انسان کامل در میان انسانها ضروری است‪ ،‬پس نبوت‬ ‫ضروری است‪.‬به بیانی دیگر‪ ،‬عارفان مسلمان‪ ،‬نبی را مظهری تام‬ ‫برای اسم اعظم الهی دانسته و از همین رو حضور او در میان مردم‬ ‫را ضروری تلقی کردهاند‪.‬‬  ‫پیامبران دارای کتاب‬ ‫برخی از پیامبران الهی دارای کتاب آسمانی بودهاند‪.‬پیام الهی که‬ ‫توسط این پیامبران دریافت میشد‪ ،‬در مجموعهای به نام کتاب‬ ‫مقدس یا کتاب آسمانی جمعآوری میشده و منبع اصلی پیروان آن‬ ‫دین و ملک عمل و اعتقادات آنان بوده است‪.‬‬ ‫پیامبران دارای کتاب آسمانی‪ :‬نوح‪ ،‬ابراهیم(صحف)‪ ،‬داوود(زبور)‪،‬‬ ‫موسی(تورات)‪ ،‬عیسی(انجیل) و محمد(قرآن)‪.‬‬  ‫جایگاه و اهمیت‬ ‫ امامت از نظر امامیه امتداد نبوت پیامبر اسلم و عامل بقا و‬ ‫استمرار آن است و امام همان وظایفی را که برعهده پیامبر بوده‬ ‫انجام میدهد‪.‬اعتقاد به امامت همچنین از نظر امامیه‪ ،‬از اصول‬ ‫دین است و برای همین‪ ،‬مسئلهای کلمی به شمار میرود؛ حال‬ ‫آنکه برخی از اشاعره و معتزله و برخی از دیگر مذاهب‬ ‫اهلسنت‪ ،‬آن را از فروع دین و مسئلهای فقهی تلقی کردهاند‪.‬‬  ‫دیدگاه امام خمینی(ره)‬ ‫امام خمینی نیز در بیان تعریف و حقیقت امامت به دو محور‬ ‫حکومت ظاهری و معنوی توجه داشته و امام را منصوب از ناحیه‬ ‫خداوند که دارای والیت باطنی است میداند که متصدی قوه مجریه و‬ ‫حافظ نظام اسلم است‪.‬ایشان مقام امامت را رفیع و مهمتر از قرآن‬ ‫دانسته که بدون آن‪ ،‬قرآن بهطور کامل اجرا نمیشود و لغو و‬ ‫بیهودگی شریعت الزم میآید‪.‬‬ ‫حضرت امام‪ ،‬امامت را یک اصل الهی برخاسته از متن دین برای‬ ‫راهبری جامعه میداند که بدون آن سعادت جامعه تحقق نمییابد و‬ ‫این اصل از اصول مذهب به شمار میآید‪.‬‬ ‫به اعتقاد امام‪ ،‬مقام امامت صرفا ً یک مقام اعتباری نیست بلکه یک‬ ‫منصب حقیقی الهی است که پیامبر از طرف خداوند مامور به نصب‪،‬‬ ‫جعل و تصریح آن بوده است‪.‬‬  ‫والیت و امامت‬ ‫از آنجا که امامت دو جنبه ظاهری و باطنی دارد که جنبه ظاهری‬ ‫آن تشکیل حکومت و جنبه باطنی آن‪ ،‬به والیت تعبیر میشود که‬ ‫صاحب این مقام باطنی‪ ،‬انسان کامل و حجت واقعی خدا بر روی‬ ‫زمین است‪.‬‬ ‫و کسی شایسته این مقام است که بتواند وحدت و کثرت را با هم‬ ‫جمع کند‪.‬داشتن این مقام معنوی‪ ،‬سبب نصب امام در مقام ظاهری‬ ‫و حکومت است که نتیجه آن تشکیل حکومت و عدالت واقعی در‬ ‫جامعه خواهد بود‪ ،‬به نحوی که مورد رضایت خداوند است‪.‬‬ ‫به باور امام خمینی‪ ،‬امام نگهبان دین و حافظ نظام اسلمی و حافظ‬ ‫وحدت مسلمانان است که تنها با وجود او احکام دین و اجرای آنها‬ ‫استمرار مییابد‪.‬بنابراین امام تداوم نبوت برای اجرای احکام الهی‬ ‫و نبود امام سبب از بین رفتن دین و تغییر و دگرگونی در آن است‪.‬‬  ‫اطلق لفظ خلفت بر امام‬ ‫ رهبری امت اسلمی پس از پیامبر(ص) هم خلفت نامیده میشود‬ ‫و هم امامت؛ چنان که کسی که عهده دار این مقام میشود هم‬ ‫خلیفه نام دارد و هم امام‪.‬‬ ‫ از آن جهت که مردم باید از او پیروی کنند و او پیشوای آنان‬ ‫است‪ ،‬امام نامیده میشود‪،‬‬ ‫ و از آن جهت که رهبری او به عنوان جانشینی از پیامبر (ص)‬ ‫است‪ ،‬خلیفه نام دارد‪.‬‬  ‫محذوریت واگذاری رهبری به مردم‬ ‫شان و جایگاه واالی زعامت و رهبری جامعه‪ ،‬چنان واالست که به‬ ‫مردم واگذار نشده است تا هرکس را که خود میخواهند انتخاب‬ ‫نمایند‪.‬زیرا واگذاری این امر به مردم دو محذور عمده در پی خواهد‬ ‫داشت‪:‬‬ ‫ اول‪ ،‬ایجاد حساسیت‪ ،‬اختلف و دو دستگی در میان مردم‬ ‫مینماید‪.‬‬ ‫ دوم‪ :‬مردم دارای شناخت دقیق و واقعی از افراد نیستند‪ ،‬تا‬ ‫بتوانند فرد اصلح را برای اجرای دستورات دینی و رهبری مردم‬ ‫انتخاب نمایند؛ بنابراین در طول تاریخ‪ ،‬انبیا اوصیای خود را به‬ ‫اسم و به طور دقیق مشخص میکردهاند‪.‬‬  ‫جایگاه امامت‬ ‫ مسئله امامت در تفکر اسلمی جایگاه بسیار باالیی دارد‪.‬قرآن‬ ‫کریم امامت را برتر از نبوت دانسته است‪ ،‬زیرا درباره ابراهیم‬ ‫خلیل‪ ،‬یادآور شده است که او پس از آنکه دارای مقام نبوت بود‪،‬‬ ‫مورد آزمونهای ویژهای قرار گرفت و آن گاه مقام امامت به او‬ ‫اعطا گردید‪.‬‬  ‫جایگاه امامت در آیه اکمال دین‬ ‫ آیه (مائده‪ )3/‬ناظر به واقعه غدیر خم است که پیامبر (ص) به‬ ‫فرمان خداوند‪ ،‬علی(علیهالسلم) را به عنوان پیشوای امت‬ ‫اسلمی پس از خود معرفی کرد‪.‬‬ ‫بر این اساس‪ ،‬امامت آموزهای اسلمی است که دین اسلم با آن به‬ ‫کمال مطلوب خود رسیده است؛ چنان که آیه «تبلیغ»(مائده ‪)67/‬‬ ‫ نیز بیانگر این مطلب است‪ ،‬زیرا مطابق این آیه و با توجه به‬ ‫روایات شأن نزول آن‪ ،‬امامت علی(علیهالسلم) از چنان‬ ‫جایگاهی برخوردار بوده است که اگر پیامبر(ص) آن را ابلغ‬ ‫نمیکرد‪ ،‬گویی رسالت الهی خویش را ابلغ نکرده است‪.‬‬  ‫جایگاه امامت در کلم امیرالمومنین‬ ‫ امیرالمؤمنان(علیهالسلم) فرموده است‪ :‬امامان‪ ،‬رهبران و‬ ‫راهنمایان خداوند بر بندگان او هستند و کسی داخل بهشت نخواهد‬ ‫شد‪ ،‬مگر اینکه آنان را بشناسد و آنان نیز او را بشناسند‪ ،‬و‬ ‫کسی داخل دوزخ نخواهد شد‪ ،‬مگر اینکه آنان را انکار کند و‬ ‫آنان نیز او را انکار نمایند‪.‬‬ ‫ در احادیث متعددی از امامان اهل بیت(علیهمالسلم) روایت شده‬ ‫که نماز‪ ،‬زکات‪ ،‬روزه‪ ،‬حج و والیت ارکان اسلم به شمار‬ ‫میروند و در این میان والیت از جایگاه برتری برخوردار است‪،‬‬ ‫زیرا کلید و راهنمای آنها میباشد‪.‬‬  ‫لزوم اجرای حدود و حفظ نظام اسلمی دلیل وجوب امامت‬ ‫برخی از متکلمان به لزوم اجرای حدود و حفظ نظام اسلمی بر‬ ‫وجوب امامت استدالل کردهاند‪ ،‬زیرا تحقق این امور که مطلوب‬ ‫شارع است‪ ،‬بدون امام امکان پذیر نیست‪.‬‬ ‫وجوب دفع ضررهای بزرگ از دیگر دالیل متکلمان بر وجوب‬ ‫امامت است‪ ،‬زیرا بدیهی است که اگر در جامعه رهبری دانا و توانا‬ ‫وجود داشته باشد زمینههای رشد و صلح مردم فراهم خواهد بود‬ ‫و اگر وجود نداشته باشد‪ ،‬عکس آن رخ خواهد داد‪ ،‬و در نتیجه‪ ،‬از‬ ‫نبود امام زیان بزرگی به جامعه وارد میشود‪ ،‬و دفع چنین‬ ‫زیانهایی در شریعت واجب است‪.‬بنابراین‪ ،‬وجود امام واجب‬ ‫خواهد بود‪.‬‬  ‫فلسفه امامت‬ ‫امامت و رهبرى از نگاه احادیث اسلمى‪ ،‬بر سه حكمت‪ ،‬استوار‬ ‫ ‬ ‫است‪:‬‬ ‫‪.1‬حکمت رهبری سیاسی‬ ‫ ‬ ‫‪.2‬حکمت فرهنگی رهبری امام معصوم‬ ‫ ‬ ‫‪.3‬حکمت تکوینی رهبری امام معصوم‬ ‫ ‬ ‫ نیازمند بودن جامعه به رهبر سیاسی‪ ،‬مورد قبول همه‬ ‫جامعههاست؛ زیرا این احساس نیاز‪ ،‬ریشه در فطرت انسانها‬ ‫دارد و از اینرو‪ ،‬همه اقوام و ملل در همه دورانهای تاریخ‪،‬‬ ‫رهبر سیاسی داشتهاند‪.‬آنچه مورد اختلف است‪ ،‬شیوه تعیین‬ ‫رهبر سیاسی و ویژگیهای آن رهبر است؛ ولی اصل نیاز به رهبر‬ ‫برای اداره جامعه‪ ،‬قابل انکار نیست‪.‬‬ ‫ اسلم‪ ،‬در حالی که باالترین مراتب امامت و رهبری را برای‬ ‫تکامل انسان و جامعه انسانی ضرور میداند‪ ،‬بر ضرورت وجود‬ ‫هرگونهای از رهبری سیاسی(حکومت)‪ ،‬در شرایطی که زمینه‬ ‫رهبری سیاسی مطلوب فراهم نباشد‪ ،‬تأکید میورزد‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ به بیان روشنتر‪ ،‬با تأمل در متون اسلمی‪ ،‬دو حکمت سیاسی به‬ ‫نحو ترتب‪ ،‬برای امامت و رهبری ملحظه میشود‪:‬‬  ‫استمرار نظام اسلمی‬ ‫ حکمت نخست‪ ،‬استمرار نظام اسلمی است‪.‬بیتردید‪ ،‬بدون‬ ‫رهبری دانا و توانا و سیاستمدار‪ ،‬تداوم نظام اسلمی‬ ‫امکانپذیر نیست‪.‬همه روایاتی که امامت را به «نظام اسلم» یا‬ ‫«نظام مسلمین» تفسیر کردهاند و اجرا شدن احکام اسلم و‬ ‫پیشرفت جامعه اسلمی را وابسته به امامت رهبران الهی‬ ‫دانستهاند‪ ،‬به این حکمت اشاره دارند‪.‬‬  ‫پیشگیری از هرج و مرج‬ ‫ حکمت دوم‪ ،‬پیشگیری از هرج و مرج است‪.‬اسلم با اینکه‬ ‫زمینهسازی برای حکومت صالحان را بر همه مسلمانان واجب‬ ‫میداند‪ ،‬اما در هیچ شرایطی‪ ،‬ضرورت رهبریسیاسی را برای‬ ‫جامعه نفی نمیکند و به جامعه اسلمی اجازه نمیدهد که نسبت‬ ‫رهبریسیاسی خود‪ ،‬بیتوجه باشد و یا تسلیم هرج و مرج‬ ‫ِ‬ ‫به‬ ‫رهبریسیاسی‬ ‫ِ‬ ‫شود‪.‬همه روایاتی که تأکید بر ضرورت وجود‬ ‫دارند و آن را‪ ،‬حتی اگر نامطلوب باشد‪ ،‬بهتر از هرج و مرج و‬ ‫فتنه میدانند‪ ،‬در واقع‪ ،‬به حکمت دوم امامت و رهبری به نحو‬ ‫ترتب اشاره دارند‪.‬‬  ‫حکمت فرهنگی رهبری امام معصوم‬ ‫ حکمت فرهنگی امامت و رهبری به سه شاخه تقسیم میگردد‪:‬‬ ‫رهبری علمی‪ ،‬اخلقی و عملی‬ ‫ِ‬ ‫ راهنمایی به ارزشهای دینی؛ که شامل‬ ‫است؛‬ ‫ مرجعیت در حل اختلفات در آرای اعتقادی و قضایی؛‬ ‫ پیشگیری از تحریف دین؛ بیتردید‪ ،‬پس از پیامبر خدا‪ ،‬تنها کسی‬ ‫فرهنگی جامعه را در تمام ابعاد‬ ‫ِ‬ ‫میتواند کاملترین مراتب رهبری‬ ‫بهعهده بگیرد که عصمت او از خطا‪ ،‬به وسیله خداوند متعال‪ ،‬تضمین‬ ‫شده باشد و در فرض عدم دسترس جامعه اسلمی به امام معصوم‪،‬‬ ‫شناسان واجد شرایط رهبری‪ ،‬شایستهترین افراد برای‬ ‫ِ‬ ‫فقیهان و دین‬ ‫رهبری هستند‪.‬‬  ‫حکمت تکوینی رهبری امام معصوم‬ ‫ترین انسانها در مقاطع مختلف تاریخ‬ ‫ امام معصوم(که کامل ِ‬ ‫است) علوه بر رهبری سیاسی و فرهنگی امت‪ ،‬دو نقش اساسی‬ ‫نیز در باطن جهان هستی بر عهده دارد که ما آن را فلسفه یا‬ ‫تکوینی امامت مینامیم‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫حکمت‬  ‫رهبری باطنی انسانهای مستعد‬ ‫رهبری باطنی‪ ،‬تنها از کسی ساخته است که دارای والیت‬ ‫ِ‬ ‫ ‬ ‫تکوینی باشد‪.‬والیت تکوینی‪ ،‬توان و قدرتی است معنوی که‬ ‫انسان بر اثر عمل به احکام الهی‪ ،‬بدان دست مییابد‪.‬در‬ ‫عالیترین مراتب والیت تکوینی‪ ،‬انسان به باالترین مراتب امامت‬ ‫میرسد که جایگاه همان انسان کامل است‪.‬‬ ‫ امام‪ ،‬در موقعیت والیت تکوینی‪ ،‬خورشیدی است فروزندهتر از‬ ‫خورشید محسوس‪ ،‬که در باطن نامحسوس جهان‪ ،‬نورافشانی‬ ‫میکند و به ملکوت آسمانها و زمین و ضمیر انسانهای‬ ‫شایسته‪ ،‬روشنایی میبخشد و مؤمنان راستین‪ ،‬به اذن خداوند‬ ‫متعال‪ ،‬در پرتو نور امام‪ ،‬به مقصد اعلی انسانیت میرسند‪.‬‬  ‫قوام معنوی جهان هستی‬ ‫ امام‪ ،‬در جایگاه والیت تکوینی‪ ،‬رکن معنوی جهان هستی است و‬ ‫بقای نظام طبیعت‪ ،‬در گر ِو وجود مادی انسان کامل است و بدون‬ ‫او‪ ،‬نظام زمین و آسمان از هم فرو میپاشد‪.‬‬ ‫ از نگاه روایات اهل بیت(علیهمالسلم)‪ ،‬در عصر غیبت امام‬ ‫معصوم‪ ،‬هر چند جامعه بشر از رهبری سیاسی و فرهنگی او‬ ‫تکوینی او بیبهره‬ ‫ِ‬ ‫محروم است‪ ،‬از برکات هدایت باطنی و والیت‬ ‫نیست‪.‬‬