Trakya Üniversitesi Anatomi̇ye Giriş ve İskelet Sistemi-1 (PDF)

Trakya Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Radyoterapi Programı ANATOMİ Öğr. Gör. Nurullah EREN GİRİŞ Anatomi terimi; Keserek ayırma, parçalama anlamına gelmektedir. Anatomi, vücudun normal şeklini ve yapısını; vücudu oluşturan organları ve bu orga...

Trakya Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Radyoterapi Programı ANATOMİ Öğr. Gör. Nurullah EREN GİRİŞ Anatomi terimi; Keserek ayırma, parçalama anlamına gelmektedir. Anatomi, vücudun normal şeklini ve yapısını; vücudu oluşturan organları ve bu organlar arasındaki yapısal, görevsel ilişkileri inceleyen bilim dalıdır. İnsan anatomisi, insan vücudundaki organların tanımlanması, büyüklük, biçim gibi özelliklerinin ortaya konması ve birbirleriyle olan ilişkilerinin belirlenmesiyle ilgilenir. İnsan vücudunun yapı ve fonksiyonları birbiriyle son derece ilişkilidir. İnsan vücudu, yapısal ve fonksiyonel olarak farklı karmaşıklık düzeylerinde organize olmuştur. Bunlar, atomik, moleküler, hücre, doku, organ, organ sistemleri ve organizma düzeyleridir. Anatominin Alt Grupları 1.Makroskopik Anatomi (GrossAnatomi): 2.MikroskobikAnatomi a) Histoloji b) Sitoloji: 3.GelişimselAnatomi(DevelopmentalAnatomy) 4.PatolojikAnatomi 5.SistematikAnatomi(AnatomiaSystematica) 6.BölgeselAnatomi(AnatomiaTopographica-AnatomiaRegionalis) 7.Tıpeğitimidışındakullanılananatomiçeşitleri 1. MakroskopikAnatomi (GrossAnatomi): İnsan yapısını gözle görülebilen şekliyle inceleyen anatomi dalıdır. 2. MikroskobikAnatomi Vücudu oluşturan organlardan özel teknikler ile alınarak boyanan doku örneklerini mikroskop altında inceleyen bilim dalıdır.  a) Histoloji Kelime olarak eski Yunancadaki histos (=doku) ve logos (=bilim) sözcüklerinden oluşmuştur ve doku bilimi anlamına gelir. b)Sitoloji: Histolojinin bir bölümü olarak da kabul görmekte olan hücre bilimidir. Hücreyi oluşturan yapıların ayrıntılı olarak incelenmesini temel alır.  3.GelişimselAnatomi(DevelopmentalAnatomy) İnsan vücudunun şekillenmeye başladığı ilk andan ölümüne kadar geçirdiği evreleri ve normal yapısal değişiklikleri inceler. 4. PatolojikAnatomi: Makroskobik ya da mikroskobik olarak insan dokusunun normal olmayan yapısını inceler. 5.Sistematik Anatomi (AnatomiaSystematica) Organizmayı organ topluluklarından oluşan sistemlere ayırıp, incelemeyi esas tutar. Bu öğretim modelinde bir sistem içindeki organlar ve doku grupları belirli bir sırayla öğretilir. Bunlar; a. Hareket sistemi b. Dolaşım sistemi c. Sindirim sistemi d. Solunum sistemi e. Üreme sistemi f. İç salgı sistemi g. Sinir sistemi h. Boşaltım sistemi 6.BölgeselAnatomi(AnatomiaTopographica-AnatomiaRegionalis): Vücut bölgelere ayrılarak buralarda yer alan doku ve organlar dıştan içe incelenir. Bunun üzerine; a. Klinik anatomi,. b. Uygulamalı anatomi, c. Cerrahi anatomi çeşitleri ortaya çıkmıştır. 7.Tıpeğitimidışındakullanılananatomiçeşitleri Estetik (Plastik-Artistik) Anatomi: Çeşitli durumlarda vücudun dış şeklinde oluşan değişiklikleri ve nedenlerini inceleyen daldır; daha çok ressam ve heykeltıraşları ilgilendirir. Spor Anatomisi: Spor eğitimi verilen kurumlarda özellikle hareket sistemini oluşturan yapıların incelenmesine dayanan bir daldır. Ölü anatomisi: (necro anatomi)  Bir Bütün Olarak İnsanVücudu İnsan vücudunun yapı ve fonksiyonları birbiriyle son derece ilişkilidir. Her yapı, belirli bir fonksiyonu gerçekleştirmek üzere özelleşmiştir. İnsan vücudu, yapısal ve fonksiyonel olarak farklı karmaşıklık düzeylerinde organize olmuştur. Bunlar, atomik, moleküler, hücre, doku, organ, organ sistemleri ve organizma düzeyleridir Atom Bir atom, bir kimyasal elementin karakteristik özelliğini taşıyan en küçük parçasıdır. Maddelerin en küçük yapı taşı atomlardır. Atomlar bir araya gelerek molekülleri oluşturur. Molekül İki veya daha çok atom birleşerek molekül oluştururlar. 2 oksijen atomu birleşerek oksijen molekülünü oluştururlar. Birden fazla atomla oluşturulan kimyasal bütünlük bileşiktir. Su(H20),karbondioksit(CO2) Su, bir oksijen atomu ile, iki hidrojen atomunun kimyasal bileşiminden oluşan kimyasal bir bileşendir. Element Bir element kimyasal olarak daha küçük parçalara ayrılamayan, aynı cins atom veya moleküllerden oluşan saf maddedir. Demir, kalsiyum ya da oksijen gibi bütün maddeler elementlerden oluşur. Vücudu oluşturan elementler Karbon Hidrojen Oksijen Kalsiyum Potasyum Magnezyum Demir Azot Fosfor Kükürt Hücreselorganizasyon Kimyasal düzeyin üzerinde, bir sonraki organizasyon düzeyi hücresel düzeydir. Canlılarda, atomlar ve moleküller belirli yollarla bağlantı kurarak, vücudu inşa eden hücreleri oluştururlar. İnsan vücudu, kan hücreleri ve kas hücreleri gibi çeşitli tiplerde yaklaşık 100 trilyon hücreden oluşur. Hücreler, fonksiyonlarına göre çeşitli şekil ve hacimde olmalarına rağmen çoğu sadece mikroskopla görülebilecek kadar küçüktür. Dokular Hücresel düzeyden sonra en üst düzey doku düzeyidir. Bir doku, belli fonksiyonları yerine getirmek üzere birbiriyle yakından ilgili bir grup hücredir. Vücutta başlıca dört doku tipivardır: 1. Epitel doku 2. Bağ doku 3. Kas doku 4. Sinir doku 1. Epitel doku(epithelium): Vücudun bütün yüzeyini kaplar, bütün boşlukların iç yüzünü örter, bazı epitel dokular, salgı bezlerini oluşturmak üzere özelleşmişlerdir. Epitel dokunun bir çok işlevleri vardır. Koruma fonksiyonu, salgı fonksiyonu gibi… 2. Bağdoku: Bağ dokusunun ana işlevi vücudun diğer dokularını birbirine bağlamaktır. Nerdeyse vücuttaki her organ bağ dokusundan destekleyici bir iskelete sahiptir. 3. Kasdoku Kasılma ve mekanik hareket oluşturma yeteneğine sahiptir. İskelet kası, düz kas, kalp kası olmak üzere 3 gruba ayrılır. 4. Sinirdoku Sinir uyarısını üretme, alma ve iletmede özelleşmiş bir doku olup nöron ve nöroglialardan oluşmuştur. Beyin, omurilik ve sinirler sinir dokusundan yapılıdır.  Sistem Belli fonksiyonları yerine getirmek için birlikte çalışan doku grupları ve organlar vücut sistemini ya da organ sistemini oluştururlar. Örneğin dolaşım sistemi; kalp, kan damarları, kan, lenf yapıları ve çeşitli diğer organlardan oluşur. ANATOMİYE GİRİŞ  Anatomik duruş: Anatomi öğretiminde organlar ve oluşumları anlatılırken tüm tanımlamalar ve ilişkiler; karşımızda ayakta duran, yüzü bize dönük, baş ve gövdesi dik, kolları yanlarda aşağıya sarkık, avuç içi öne bakan, ayakları birleşik ve öne dönük bir kişiye göre yapılır. Bu pozisyona anatomik duruş denir.  DÜZLEM VE EKSENLER Gerçekte olmayan bu tasarlanmış düzlem ve yönler, bir organ ya da oluşumun vücuttaki normal duruş şeklini anlatabilmek için gereklidir.  DÜZLEMLER Sagital düzlem: Vücudu sağ ve sol iki yarıma ayırır. Frontal düzlem: Coronal düzlem de denilebilir. Soldan sağa doğru uzanarak, vücudu ön ve arka olmak üzere iki parçaya ayırır. Lateral düzlem: Horizontal ya da yatay düzlem olarak da anılır. Vücudu üst ve alt olmak üzere iki parçaya böler. Bu düzlemlerden her biri orta noktadan geçerse kesiştikleri yer ağırlık merkezini belirler.  İnsan vücudunun bütün hareketleri eksenler çevresinde yapılır. Bu terimler şunlardır: Flexion: bükme, bükülme. Herhangi bir uzvu sagittal planda bükme işlemidir. Extention: germe, gerilme. Bükülü olan uzvun tekrar gerilmesidir. Abduction: uzaklaştırma. Herhangi bir uzvun koronal planda orta hattan uzaklaştırılmasıdır. Adduction: yaklaştırma. Uzaklaştırılan uzvun tekrar orta hatta yaklaştırılmasıdır. Bu dört hareket angular- açısal hareketler olarak bilinir. Angular hareketlerin kombinasyonu dairesel bir hareket sağlar. Buna da circumduction adı verilir. Özeltanımlanmışrotasyonhareketleri: Pronasyon: önkolun içe döndürülmesi, avuç içinin arkaya bakması Supinasyon: önkolun dışa döndürülmesi, su içme pozisyonu, avuç içinin öne bakması Elevation: yukarı doğru kaldırma Depression: aşağı doğru bastırma YÖN VE YER BELİRTENTERİMLER Dexter: sağ Sinister: sol Anterior: ön, önde Posterior: arka İntermedius: iki oluşumun Dorsalis: sırtta arasında Transversalis: enine Medialis: iç yan Lateralis: dış yan Verticalis: düşey Horizontalis: yatay Superior: üst, üstte İnferior: alt, altta Superficialis: yüzeysel Medius: orta Profundus: derinsel Centralis: merkezi Peripheralis: çevre İnternalis: iç Externalis: dış Proximalis: merkezi Distalis: merkezden uzak Contralateralis: karşı taraf Apex: tepe Basis: taban  VÜCUDUN BÖLÜMLERİ (PARTES CORPORISHUMANI) İnsan vücudu (corpus humanum) beş bölüme ayrılır: 1 Baş (Caput) 2 Boyun (Collum) 3 Gövde (Truncus) a. Göğüs (Thorax) b. Karın (Abdomen) c. Leğen (Pelvis)  VÜCUDUNBÖLÜMLERİ(PARTESCORPORISHUMANI) 4 Üst ekstremite (Membrum superius/Extremitas superius) a. Kol (Brachium). b. Önkol (Antebrachium) c. El (Manus) 5 Alt ekstremite(Membrum inferius/Extremitas inferius) a. Uyluk (Femur) b. Bacak (Crus) c. Ayak (Pedis) OMURGA İLEİLGILIKISALTMALAR Cervicalis: boyun Thoracalis: göğüs Lumbalis: bel Sacralis: kalça, leğen Coccygeal: kuyruk sokumu HAREKETSİSTEMİ Hareket sistemi insan vücuduna şekil veren ona hareket olanağı sağlayan sistemdir. Kemikler, eklemler ve çizgili kaslardan oluşur. Vücuda destek ve koruma sağlar. Hareket sistemi, kaslar yardımı ile hareket edebilir. İSKELETSİSTEMİ Kemikler ve eklemlerden oluşur. İskelet sistemi pasif bir sistemdir. Hareket sisteminin kemik oluşumları osteologia, Eklem yapıları ise arthrologia başlıkları altında incelenir. OSTEOLOGİA GENEL BILGI İskeleti oluşturan yapılardır. Kemikler; kemik dokudan oluşmuş sert yapılardır. İnsan iskeleti vücut ağırlığının %17’sini oluşturan yaklaşık 206 adet kemikten meydana gelir. Şekil ve boyut yönünden 5 tip kemik tanımlanmıştır. 1-Uzun kemikler; Uzunluğu genişliğinden büyük olan kemiklerdir. (Humerus, radius, femur, tibia) 2-Kısa kemikler; Uzunlukları genişlikleri, kalınlıkları eşittir. (ossa carpi, ossa tarsi) 3-Yassı kemikler; İnce ve kavisli kemiklerdir. (scull, costa, scapula, sternum)  4-Düzensiz kemikler; Belirli bir şekle uymazlar. Çıkıntıları ile sağlam kemiklere yapışma yeri teşkil ederken sağlam eklemler oluştururlar. Omurlar, kuyruk sokumu, maxilla, mandibula gibi 5-Sesamoid kemikler; Kasları kemiklere bağlayan fibröz bantlar içinde bulunur. (patella) Yük azalmasında (hareketsizliğe) kemiğin uyumu Yeterli mekanik yüke maruz kalmazsa osteoporoz gelişebilir. Astronotlarda gözlenen kemik erimesi Kemiklerin bir çok görevi vardır; Koruma Destek Hareket Mineral depolamak Kan hücresi oluşumu İSKELET KEMİKLERİ Kemik Oluşumların Adlandırılması Eklemleşmeler için oluşmuş geniş çıkıntılar üç tiptir: Caput: baş Condylus: Lokma veya yumru şeklindeki çıkıntı Epicondylus: Kondillerin üst taraflarında yer alan belirgin çıkıntılar. Yuvarlak çıkıntılar 5 ayrı şekilde adlandırılırlar: Tuberculum: Küçük yuvarlak çıkıntı Tuberositas: Yüksekliği fazla olmayan, pürüzlü kabarıklık. Protuberantia: Küçük yükseklik tarzında çıkıntı, tümsek Malleous: Küçük, çekiç uçu şeklindeki çıkıntı Trochantör: Yumru, yuvarlak çıkıntı. Çizgisel çıkıntılar Linea ve Crista olaralak, belirgin keskin çıkıntılar procceous ve spina(dikensi çıkıntı) olarak adlandırılır. Çeşitli depressionlar 4 şekilde adlandırılır: İncisura: Çentik şeklinde defect Sulcus: Oluk şeklinde depression Fossa, fovea, foveola, fossula: Çukurluk ve çukurcuklar İmpressio: Bir başka oluşumun kemik üzerinde oluşturduğu sığ çukurluk, iz. Kemiklerdeki çeşitli açıklıklar 5 şekilde adlandırılır: Foramen: Delik şeklindeki açıklık Canalis: Kanal Meatus: Geçit, yol Fissura: Yarık şeklindeki açıklık Apertura: Açıklık, ağız Uzun kemiklerin genel bölümleri: Epiphysis: Uzun kemiğin iki ucundan her biri. Diaphysis: Uzun kemiğin orta bölümü, gövdesi. Metaphysis: Epifiz-diafiz arasında kalan, sekonder kemikleşme odağı bölgesi Tipik bir kemiğin anatomik yapısı İnsan vücudu topografik olarak; baş-boyun, gövde, ekstremitelere ayrılarak incelenir. Baş-boyun ve gövdenin iskeleti için aksial iskelet, Ekstremitelerin iskeleti için appendiküler iskelet terimi kullanılır.  Appendiküler İskelet Üst Taraf Kemikleri Üst Taraf Kavşağı Kemikleri; Scapula, Clavicula Serbest Üst Taraf Kemikleri; Humerus Ulna-Radius El kemikleri Scapula (kürekkemiği) Göğüs kafesinin arka yüzüne oturmuş üçgen ve yassıdır. Üç köşe üç kenar iki yüzü vardır. Clavicula(köprücükkemiği) Yatay eksende el yordamı ile rahatlıkla hissedilebilir. En yüzeysel yerleşimli, en kolay kırılabilen, kemikleşmesi en erken başlayan kemiktir. Kabaca ‘S’ şeklinde kabul edilir. Humerus (Kolkemiği) Ön kol kemikleri Radius Ulna ElKemikleri ossa manus 27 kemikten ibarettir. 3 grupta ele alınır. ossa carpi ossa metacarpi ossa digitorum manus, phalanges  ALTEKSTREMİTEKEMİKLERİ (ossa membriinferioris) Pelvisin iki yanına tutunmuş sağ ve sol olmak üzere çift ve simetrik iki sütun halindedir. Yapılarındaki güçlü kalın kemikler eklemler kaslar sayesinde mekanda yer değiştirme, dik durma vücudumuzun tüm ağırlığını taşıma fonksiyonu vardır. Alt Taraf Kavşağı Kemikleri; Pelvis(Os ilium-Os pubis- Os ischi) Serbest Alt Taraf Kemikleri; Femoris Tibia-Fibula Ayak Kemikleri  Osfemoris Vücudun en uzun en kalın en sağlam kemiğidir. Uzun tubuler kemik yapısındadır. Vücudun boyunun 1/4ü kadardır. Patella Sesamoid kemiklerin en büyüğüdür. Yassı, iki yüzü bir tabanı bir tepesi vardır. Tibia (kavalkemik) Bacağın iç yanında yaklaşık femur kadar ,üst ucu daha kalın bir kemiktir. Vücut ağırlığına destek olmasının yanında bu ağırlığı os femoris üzerinden talusa aktarır. Üst alt iki uç ile bir gövdeden ibarettir.  Fibula(kamışkemiği) Bacak iskeletinin dış yanındadır. İki ucu kalınlaşmış uzun ince bir kemiktir. Diz eklemine katılmadığından vücut ağırlığını taşımadaki rolü azdır. Ossa pedis (Ayakkemikleri) İnsan vücudunun ağırlığını taşıma ve destekli hareketi sağlama görevi vardır. 26 kemikten oluşur. ayak bileği kemikleri(ossa tarsi)7 ayak tarak kemikleri(ossa metatarsi)5 ayak parmak kemikleri(ossa digitorum pedis.phalanges)14  Aksial İskelet ColumnaVertebralis Omurga, kafatası tabanından başlar. Tüm gövde boyunca uzanan kemik kolonudur. 26 bağımsız kemikten oluşur. S şeklinde fleksibil bir kolondur. Omurganın oluşumuna katılan her bir kemik vertebradır. Bu sütunun görevi baş, göğüs ve karın bölgelerinde yer alan oluşumların ağırlığını taşımak ve bu ağırlığı pelvis aracılığı ile alt ekstremite ye iletmektir. Ayrıca, columna vertebralis; baş ve gövde hareketinde önemli rol oynar.  Kendi arasında beş bölümeayrılır; 1. Vertebra cervicalis (boyun omurları) 7 adet 2. Vertebra thoracalis (göğüs omurları) 12 adet 3. Vertebra lumbales (bel omurları) 5 adet 4. Vertebra sacrales (os sacrum-kuyruk sokumu omurları) 5 adet 5. Vertebra coccygeae (kuyruk kemiği omurları) 4 adet PELVİS iki coxae ,sacrum,coccyxin eklemleşmesiyle kemik, kas ve bağlardan oluşmuş huni şeklindeki gövde bölümüne PELVİS denir.  Kadın ve Erkek Pelvisi Arasındaki Farklar; Pelvis majör, kadınlarda sığ ve yayvan olduğu halde erkeklerde dar ve derindir. Pelvis girişi kadınlarda büyük ve enine oval; erkeklerde ise dar ve kalp şeklindedir. Pelvis çıkışı kadınlarda erkeklere göre daha büyüktür. Sacrum, kadınlarda kısa,geniş ve yassı olduğu halde, erkeklerde uzun ve dardır. Angulus subpubicus, kadınlarda geniş (90 dereceden fazla) erkeklerde dardır. Acetabulum, kadınlarda daha küçüktür. Göğüs kemikleri Göğüs kemiği (costae) Göğüs kafesinin büyük bölümünü oluştururlar. Uzun ,ince, hafif burulmuş ,eğri kemiklerdir. Arkada göğüs omurlarına bağlanırlar. 12 çifttirler. Son 5 çift yalancı kaburgalar olarak adlandırılırlar. İndirek olarak sternuma ulaşan 3 çift: vertebrokostal Sternuma hiç ulaşamayan 2 çift: costa fluctuantes (yüzen kaburga) Sternum Göğüs ön duvarının orta bölümünü oluşturur. Hançer şeklinde spongioz bir kemiktir. 15-17 cm uzunluğundadır. Cranium (Kafatası)