Deel 2: Kwetsbaarheid als kracht - PDF

Deel 2 : kwetsbaarheid als kracht Les 1 opdracht - They were willing to let go of who they thought they should be in order to be who they were - 1. Inleiding : Brown over verbinding ================================= 1. Onderzoek Brown --------------- - - Onderz...

Deel 2 : kwetsbaarheid als kracht Les 1 opdracht - They were willing to let go of who they thought they should be in order to be who they were - 1. Inleiding : Brown over verbinding ================================= 1. Onderzoek Brown --------------- - - Onderzoekster sociaal maatschappelijke wetenschappen - onderzoek rond **verbondenheid** tussen mensen met een bijzonder focus op schuld en schaamte - Stoot hierbij op kwetsbaarheid en geeft haar onderzoek een heel nieuwe wending - Klassieke houding:"If you can't measure it, it doesn't exist" - Onderwerp van haar onderzoek: verbinding - Mensen vertellen verhalen over disconnectie Schaamte en angst - **Schaamte**: de angst voor disconnectie, de angst om niet goed genoeg te zijn 2. Resultaat van haar onderzoek ---------------------------- Verzamelde verhalen over schaamte Twee groepen : - mensen met een gevoel van **waardigheid** (ik ben waardevol) - mensen die zich onwaardig voelen Wat ons verhinderd om verbinding te maken is onze angst dat we **niet goed genoeg zijn** (schaamte) "Het enige wat ons van connectie weerhoudt is de angst dat we die connectie niet waard zijn." 2. De "wholehearted" en kwetsbaarheid ================================== 3. Eigenschappen van de Wholehearted --------------------------------- - Wholehearted: heel van hart (uit één stuk, oprechte toewijding zonder terughoudendheid) - **Courage**: je verhaal vertellen met je hele hart de moed om jezelf te tonen en imperfect te zijn - **Compassion**: vriendelijk zijn voor zichzelf, en op die manier ook voor anderen - **Connection**: ze konden zich verbinden met anderen vanuit hun authenticiteit *ze durven los te laten wie ze denken dat ze moeten zijn om te zijn en te tonen wie ze echt zijn* Kwetsbaarheid ------------- - Deze groep omarmt kwetsbaarheid te volle als **noodzakelijk** om zich te verbinden met anderen - Bereidheid om de sprong te maken en om risico\'s te nemen, zonder de uitkomst te kennen (zonder zekerheid) 5. Kwetsbaarheid als sleutel tot intimiteit ---------------------------------------- - Kwetsbaarheid is de weg waarlangs wij ons op een fundamenteel niveau **verbinden** met elkaar - Vele niveaus van **intimiteit**: hoe dieper de intimiteit, hoe groter de kwetsbaarheid (en visa versa) 6. Paradox van de kwetsbaarheid ---------------------------- - Diepe verbinding en voluit in het leven staan vraagt dat je jezelf ook overgeeft aan het leven, dat je jezelf "investeert" en "riskeert" - Tegelijk: hoe sterker je jezelf investeert/riskeert, hoe kwetsbaarder je je voelt angst - Paradox: Kwetsbaarheid is de geboorteplaats van zowel angst en schaamte als van liefde, verbondenheid, creativiteit,... **"Het is gemakkelijker teleurgesteld te leven dan teleurgesteld te worden"** 3. Negatieve omgang met kwetsbaarheid ================================== 7. Verdringen en verdoven ---------------------- - Wij verdoven onszelf Probleem: Je kan niet selectief verdoven/verdringen: je kan de moeilijke dingen en emotie niet uitschakelen zonder de rest ook mee naar beneden te duwen vicieuze cirkel Onzekere zeker maken -------------------- We proberen het onzekere zeker te maken en alles te **controleren** Schuld geven ------------ We geven anderen (of onszelf) de schuld van dingen: een manier om pijn en ongemak te verminderen Perfectioneren -------------- We perfectioneren: we willen perfect zijn en voelen ons verplicht perfecte "producten" af te leveren Doen alsof ---------- We doen alsof: - Dat dingen ons niet raken - We de dingen in de hand hebben 4. Kwetsbaarheid als kracht (4 manieren) ===================================== 12. De moed om onszelf echt te tonen -------------------------------- 13. Om te durven springen en graag te zien met heel ons hart, ook al is er geen garantie ------------------------------------------------------------------------------------ 14. Om vreugde en dankbaarheid te beoefenen, ook op moeilijke momenten ------------------------------------------------------------------ 15. Om te geloven dat we goed genoeg zijn ------------------------------------- KWETSBAARHEID IS DUS NIET : - Je ziel zomaar blootleggen voor iedereen - Je laten leiden door je emoties - Jezelf wegcijferen - Fragiel of zwak zijn - Eindeloze introspectie - Emotioneel exhibitionisme - Een magische formule voor een succesvol leven - Zelfontplooiing **[De keuze voor kwetsbaarheid ]** - Kwetsbaarheid is iets waar je voor kiest of niet kiest - Kwetsbaarheid is een manier van (in de wereld) **zijn**: de keuze om dieper verbonden te zijn 5. Kwetsbaarheid en verbinding als zijnskwaliteit ============================================== 16. Verbinding ---------- 17. Kwetsbaarheid en verbinding als zijnskwaliteit ---------------------------------------------- - De capaciteit om je dieper te verbinden met jezelf, de ander en de wereld... - Doorheen het aanvaarden en omarmen van kwetsbaarheid... - En het durven loslaten van de zelf gecentreerdheid - Zelftranscendentie boven zelfrealisatie: - "Loutere zelfrealisatie of zelfexpressie - dat ten onrechte als doel op zichzelf wordt gezien- maakt liefdevolle relaties onmogelijk, ook al kan het wel een belangrijk aspect ervan zijn. Maar de kern van een liefdevolle relatie ligt in zelftranscendentie. **Daarbij overstijg je je eigen doelen en wensen en integreer je de verlangens en wensen van de ander in jezelf.** Liefhebben betekent dan zo leven dat de ander altijd iets meer tot leven komt." (Irvin Yalom) Opdracht volgende les : Lees het essay: "De aanval op onze aandacht" - Breng voor jezelf kort in kaart hoeveel tijd je spendeert aan "schermen" (internet, sociale media,...) Les 3 : aandacht en overdaad 1. Overdaad: Leven en leren in een overprikkelende wereld ====================================================== 1. Vijf minuten "niets" doen? -------------------------- Experiment: hoeveel mensen geven zichzelf een elektrische schok? Een wereld van overdaad - Overdaad aan impulsen en informatie: moeilijk om nog het onderscheid te maken tussen het relevante/betekenisvolle en de ruis - Overdaad en entertainment: gemakkelijk om afgeleid te worden - Internet en elektronica: constante beschikbaarheid van onmiddellijke prikkels en beloningen 2. Verslaafd aan prikkels ---------------------- - Psychologische manipulatie: advertenties en beloning- en verslavingsmechanismes - 3. Aandacht en gewoontes --------------------- - Boek Hooked: How to build habit forming products - Sociale media is niet zozeer ontworpen om mensen te verbinden, maar om zoveel mogelijk interacties te genereren die gemonetariseerd kunnen worden 4. The social dilemma ------------------ - Conclusie: Ontwerp van sociale media is gericht op het voeden van verslaving om winst te maximaliseren - Maar vreemd genoeg blijft de "oplossing" altijd beperkt tot aanpassingen van persoonlijk gedrag - Problemen van sociale media worden voorgesteld als een perversie van de oorspronkelijke "goede intenties", terwijl het ontwerp van sociale media deze problemen onvermijdelijk maakt 2. De vermoeide samenleving ======================== 5. Multitasken ----------- - Ons brein wordt voortdurend gedwongen tot multitasking en "productiviteit" (hyperaandacht) - Dit is extreem uitputtend voor de mens geen rustmomenten - We zijn als wilde dieren die voortdurend op hun hoede moeten zijn multitasking reduceer ons tot opgejaagd wild - "Een dier dat aan het eten is, moet voortdurend met andere dingen bezig zijn. Het moet constant op uitkijk staan zodat het zelf niet opgegeten wordt terwijl het aan het eten is. In het wild moet het dier zijn aandacht voortdurend verdelen tussen verschillende activiteiten." 6. Hyperaandacht ------------- - \"Cultuur veronderstelt een omgeving waarin diepe aandacht mogelijk is. Die meeslepende reflectie wordt steeds meer verdrongen door een heel andere vorm van aandacht: **hyperaandacht**. Deze versplinterede manier van aandacht wordt gekarakteriseerd door een overhaaste verandering van focus tussen verschillende taken, informatiebronnen en processen" (Han) 7. Reproductie ----------- - We worden bedolven onder een overvloed van "meer van hetzelfde" - "Wij handelen niet, wij reageren" 8. Effecten van overdaad op ons leven ---------------------------------- - Snel afgeleid: we hebben soms weinig geduld met dingen die meer inspanning vragen - Neiging naar het oppervlakkige: verwachting van "voorgesneden brood" leidt tot ondoordachte ideeën en overdadig buikgevoel - Opvullen van de leegte en de verveling: leegte en verveling zijn soms nodig om dieper na te denken - Ontwikkeling heeft nood aan "contemplatie" 3. Contemplatie: De kunst van de onverdeelde aandacht ================================================== 9. Contemplatie ------------ - Theoreia: "Iets onderscheiden" iets overschouwen/begrijpen door erop te focussen - Dieper nadenken en doordringen tot iets... - Door het te **aanschouwen met onverdeelde aandacht** - Vormen van contemplatie: beschouwen, bespiegelen, mediteren, theoretiseren... - Met een leeg verstand reflecteren op de werkelijkheid (passiviteit) - Contemplatie gaat vooraf aan productie doel van contemplatie is je te focussen op wat er werkelijk toe doet 10. Aandacht en contemplatie vandaag -------------------------------- - Is voortdurende afleiding wenselijk? Is het een goed idee om onszelf hier voortdurend aan bloot te stellen? Is het verstandig om aandacht voortdurend te grabbel te gooien? - Zijn er plekken en momenten die we willen vrijwaren van deze overdadige prikkeling? - Klas? Les? Eettafel? Nacht?,... 4. Aandacht en contemplatie als zijnskwaliteit =========================================== 11. Aandacht en contemplatie als zijnskwaliteit ------------------------------------------- 1. Verveling als lastige maar nuttige prikkel 2. Ruimte laten voor leegte en onderbreking: contemplatie is de ruimte waarin de ruis van obsessieve productiviteit verstilt en nieuwe gedachten geboren kunnen worden Verschil tussen "niets doen" en "niets te doen hebben" 3. Ruimte maken voor het nieuwe en het 'andere': Zonder contemplatie produceren we alleen maar meer van hetzelfde Les 4 : Eenzaamheid en psychisch welzijn (de burn-out maatschapij) 1. Eenzaamheid en isolatie ======================= 1. Verschil tussen sociale en emotionele eenzaamheid ------------------------------------------------- - **Sociale** eenzaamheid (isolatie): geen netwerk hebben, niemand rond je hebben, uitgesloten worden,... - **Emotionele** eenzaamheid: niemand hebben om de dingen mee te delen die er echt toe doen (passies, interesses, idealen, liefde en leed, je diepe roerselen...) 2. Eenzaamheid in België --------------------- Afbeelding met schermopname, tekst, diagram, lijn Automatisch gegenereerde beschrijving  Afbeelding met tekst, schermopname, nummer, Lettertype Automatisch gegenereerde beschrijving **Wat maakt ons het meeste eenzaam?** - Lage kwaliteit vaste relatie 3,7 x - Geen relatie 3,6 x - Slechte fysieke gezondheid 2 x 3. Eenzaamheid en stabiele relaties --------------------------------  Afbeelding met tekst, schermopname, Lettertype Automatisch gegenereerde beschrijving **Eenzaamheid en geluk :** Afbeelding met tekst, schermopname, Lettertype, ontwerp Automatisch gegenereerde beschrijving Evoluties eenzaamheid en connectie? ----------------------------------- - "New research compared studies from 1985 and 2004. On average, each person in 2004 reported 2.08 close friends---those they can discuss important matters with. That\'s down from 2.94 people in 1985." - "Nearly 1 in 5 American men admit to not having a single close friend, according to the results of the American Perspectives Survey, conducted by the Survey Center on American Life." - "People who said they had no one with whom to discuss such matters more than doubled, to nearly 25 percent." 5. Individualisme en eenzaamheid ----------------------------- - Individu als de norm van ons denken en handelen - Loskoppeling individuen van zijn omgeving: Invloed van omgeving op het individu is verwaarloosbaar, het enige wat er echt toe doet is individuele keuze en verantwoordelijkheid - Thatcher: "there is no society, only individual men and women" Er is geen maatschappij of omgeving buiten mij die invloed op mij uitoefent - Hyper individualisme doordring alle dimensies van ons leven (hoe we wonen, werken, eten, slapen, onderwijzen,... atomisering - We zijn allemaal samen eenzaam 2. Psychisch welzijn ================= 6. Psychisch welzijn in België --------------------------- - Volgens de gezondheidsenquêtes van 2018 vertonen één op de drie Belgen (33%) van (15 jaar en ouder) indicaties voor psychisch onwelbevinden, in 2008 was dat 25% - 700.000 Vlamingen kampen met ernstige psychische problemen - Een kwart van de Belgen voelt zich slecht in zijn vel - Eén derde van de Belgen komt vroeg of laat in aanraking met psychische stoornissen.  Psychisch welzijn bij jongeren ------------------------------ - - 38% kampt met psychische problemen. - 60% ervaart druk om te voldoen aan de verwachtingen als oorzaak van zich slecht voelen. - 41% van de jongeren kaart problemen op school aan als de oorzaak van zich niet goed voelen - Een grote groep jongeren, bijna veertig procent, weet zelf niet waarom ze zich slecht voelen - ontbreekt hen aan het kader en de taal om hun ervaring te duiden? - The long-studied midlife crisis has now been replaced with a mental health crisis of the young... globally. 8. Psychisch welzijn en arbeid --------------------------- - Van de werkende bevolking heeft ruim 7% burn-outklachten en nog eens 9% zit in de gevarenzone. - Tussen 2016 en 2021 kende ons land een stijging van meer dan 46% van het aantal mensen in invaliditeit als gevolg van een van burn-out of depressie - Tussen 2016 en 2021 steeg het aantal mensen in langdurige arbeidsongeschiktheid door een psychische stoornis met 30,97%, voor burn-out en depressie is de stijging 46,35%. - Bijna een kwart van alle mensen in langdurige arbeidsongeschiktheid is door burn-out of depressie. 9. Psychisch welzijn en medicatie ------------------------------ - Een op vier Belgen gebruikte in het jaar 2022 psychofarmaca - In 2022 lag het gebruik van antidepressiva bij 12- tot 18-jarigen ruim 60 procent hoger dan in 2018 - Bij 19- tot 24-jarigen nam het gebruik van antidepressiva met bijna 40 procent toe. Voor antipsychotica gaat het om een stijging met respectievelijk ruim 30 en 25 procent.  10. Eenzaamheid en internalisering van lijden ----------------------------------------- - Niet willen belasten van de ander - Angst om niet goed genoeg te zijn - "Punching inward": Jezelf de schuld geven van je (psychisch) lijden (agressie tegen jezelf) - Nood aan "looking outward": In vraag stellen van de omgeving, niet alleen van jezelf holistisch denken - Pijn ook begrijpen als onderdeel van het leven 11. Psychisch welzijn zit niet (alleen) in je hoofd ----------------------------------------------- - "*The sickness of the individual is ultimately caused and sustained by the sickness of his civilization*" (Herbert Marcuse) - Een zieke omgeving creëert zieke individuen - Het individualistische mensbeeld maakt ons extreem kwetsbaar voor zelfuitbuiting en persoonlijke culpabiliseren ("het probleem ligt bij mij") De burn-out samenleving ======================= *"Achievement society is the society of self-exploitation. The achievement-subject exploits itself until it burns out."* Het prestatiesubject : de prestatiemaatschappij ----------------------------------------------- - Waar vroeger de disciplinering van buitenaf centraal stond, komt de dwang nu van binnenuit niet "ik moet" maar "ik kan!" - We zijn "ondernemers van onszelf" geworden - We definiëren onszelf aan de hand van onze (economische) prestaties Ons bestaan valt grotendeels samen met carrièreplanning - Dit creëert de voortdurende nood om onszelf te verbeteren en te optimaliseren: 'ik kan alles worden wat ik wil!' 13. Het prestatiesubject: zelfoptimalisatie --------------------------------------- - Zelfoptimalisatie: Werk voortdurend aan jezelf en wees "je beste zelf" - Zelf je gedachten moet je optimaliseren - Imperatief van productiviteit: elk aspect van ons leven moet bijdragen aan onze economische waarde - Het "moeten" is niet verdwenen: ik kan (presteren) dus ik moet! (anders ben je een "loser") - Storyselling: we moeten onszelf voortdurend verkopen/vermarkten/"branden" 14. Het prestatiesubject : zelfuitbuiting ------------------------------------- - Fundamenteel hierbij is dat deze zelfuitbuiting voorgesteld wordt als een uiting van persoonlijke vrijheid: ik presteer dus ik ben vrij! - We maximaliseren onze eigen prestaties omdat we het gevoel hebben dat we door dit te doen onze individuele vrijheid uitoefenen en de beste versie van onszelf worden **Zelfuitbuiting als vrijheid** - "Neoliberale politiek vertrouwt over het algemeen op \'zachte\' macht in plaats van \'harde\' macht. In plaats van te vertrouwen op dwangmaatregelen die van bovenaf opgelegd worden, investeren neoliberale politieke systemen in de vrijwillige opname van imperatieven door de burgers om hun gedrag te controleren. **Burgers worden vertelt dat presenteren in hun eigen voordeel is en integraal is voor hun ideale zelfontplooiing**" (Deborah Lupton) - Als een 'ondernemer van het zelf' buit we onszelf vrijwillig en zelf passioneel uit. **Voortdurende zelfoptimalisatie brengt geen vrijheid, maar een bijzonder efficiënte vorm van uitbuiting en (zelf)onderdrukking**. De psyché zelf wordt uitgebuit" (Byung-chul Han) - Ik kan... dus ik moet! - Het prestatiesubject is slaaf aan hyperactiviteit: We moeten altijd iets "doen" - Dit leidt tot overproductie, overconsumptie, overprestatie, overcommunicatie,... - "Het prestatiesubject concurreert met zichzelf; Het bezwijkt voor de destructieve dwang om zichzelf keer op keer te overtreffen, om over zijn eigen schaduw te springen. Deze zelfbeperking, die zich voordoet als vrijheid, heeft dodelijke gevolgen" (Byung-chul Han) 15. Het prestatiesubject: burn-out ------------------------------ - Wanneer we geconfronteerd worden met de brutale kant van werk (gebrek aan erkenning of autonomie, ontslag, zinloosheid van werk, uitgeknepen worden,...) vervreemd dit ons van onze arbeid - "Er knapt iets wanneer mensen vaststellen dat ze niet meer zijn dan een pion op het schaakbord van de ceo" (Eric Boydens) - Maar omdat we prestatie en werk zien als zelfontplooiing, richten we onze frustratie op onszelf: we zien onszelf als inadequaat en pushen onszelf nog harder om te "presteren" - Uiteindelijk leidt dit tot totale mentale uitputting burn-out - Burn-out is in wezen een existentiële crisis: onze zelfuitbuiting vervult de drang naar zin en betekenis niet 16. Het prestatiesubject : despressie --------------------------------- - \"Neoliberalisme maakt mensen tot **geïsoleerde ondernemers van zichzelf**. Dit isolement, dat hand in hand gaat met de uitschakeling van solidariteit en totale concurrentie, veroorzaakt onzekerheid en angst. De duivelse logica van het neoliberalisme is deze: angst verhoogt de productiviteit" (Han) - De logica van de prestatiemaatschappij maakt ons tot geïsoleerde individuen die de connectie met andere verliezen een "Samen eenzaam zijn" - De focus op prestatie en zelfoptimalisatie laat weinig ruimte voor zingeving alles wordt gereduceerd tot productiviteit omwille van "de economie" ("alle productie is goede productie") - **Prestatie en werk als een doel op zichzelf** - Omdat onze zelfwaarde en identiteit verbonden is aan ons individueel presteren, vallen we in een zwart gat wanneer deze prestatie niet langer volgehouden kan worden - Bovendien kunnen we als prestatiesubject dit falen enkel toeschrijven aan onszelf ('ik ben verantwoordelijk voor mijn eigen leven!') - "The depressed individual is unable to measure up; he is tired of having to become himself" (Alain Ehrenberg) - Het samenkomen van isolatie en prestatie creëert een oorlog in onszelf: zelfuitbuiting gaat hand in hand met zelfdestructie - Depressie als een teveel "jezelf moeten maken/presteren" - en een te weinig "de wereld maken" - Presteren is ook "optreden": als het doek valt en de show ten einde komt, wat blijft er dan nog over? \"Als ondernemer van zichzelf heeft het neoliberale subject geen vermogen tot relaties met anderen die vrij zijn van nutsdenken. Ondernemers weten ook niet hoe een vriendschap eruit zou zien. Oorspronkelijk betekende vrij zijn onder vrienden zijn. \'Vrijheid\' en \'vriendschap\' hebben dezelfde oorsprong in de Indo-Europese talen. **In wezen betekent vrijheid een relatie. Een echt gevoel van vrijheid ontstaat alleen in een vruchtbare relatie -- wanneer samenzijn met anderen geluk brengt**. **Maar het huidige neoliberale regime leidt tot een totaal isolement; Als zodanig bevrijdt het ons helemaal niet.**" (Buyng Chul Han) - "Een kapitalistische economie verabsoluteert 'overleven'. Zo'n economie is niet begaan met een goed of zinvol leven. Ze wordt in stand gehouden door de illusie dat meer kapitaal meer (capaciteit tot) leven betekent." (Buyng Chul Han) - de mens wordt gereduceerd tot zijn biologisch functies - "Bare life": een leven waarin het pure biologische feit van het leven voorrang krijgt op de manier waarop een leven wordt geleefd (Agamben) 17. Disciplinair vs. Prestatie -------------------------- +-----------------------------------+-----------------------------------+ | **Disciplinaire samenleving** | **Prestatie maatschappij** | +===================================+===================================+ | - Controleren van lichamen | - Controleren van geest/psyche | | | | | - Dwang tot productie komt van | - Dwang tot productie komt van | | buitenaf | binnenuit | | | | | - Werk en prestatie worden | - Werk en prestatie wordt | | voorgesteld als noodzakelijk | voorgesteld als uiting van | | voor productie | persoonlijke vrijheid | | | | | - Duidelijke scheiding tussen | - Prestatie en werk lopen door | | werk en eigen tijd | alle aspecten van het leven | | | | | - Machtsrelaties zijn direct en | - Machtsrelaties zijn indirect | | duidelijk | en obscuur | | | | | - Ik moet! | - Ik kan! | +-----------------------------------+-----------------------------------+ 4. Vertragen ========= 18. Vertragen en reflecteren als zijnskwaliteit ------------------------------------------- - Vertragen: Oefenen van 'niet-doen' - Nood aan onderbreking en temperen van hyperactiviteit: - Tijd nemen om te denken, niet alleen om te doen - De tijd nemen voor zinvolle connectie met de wereld en anderen en minder obsessief te focussen op onszelf - Tijd nemen om onze wereld en maatschappij kritisch tegen het licht te houden - Tijd nemen om onze productiviteit op zinvol dingen te richten Les 5 : Volwassenwording 1. Waarom zou je volwassen worden? =============================== 1. Volwassenheid en de verlichting volgens Kant -------------------------------------------- 'Verlichting is het ontkomen van de mens aan de onmondigheid waaraan hij zelf schuldig is. Onmondigheid is het **onvermogen om je van je verstand te bedienen zonder de leiding van een ander**. Je bent zelf schuldig aan deze onmondigheid als die niet veroorzaakt wordt doordat het je ontbreekt aan verstand, maar aan de vastberadenheid en de moed om je daarvan zonder andermans leiding te bedienen. Sapere aude (Durf denken)! **Heb de moed je van je eigen verstand te bedienen**! Is dan ook het motto van de Verlichting.' Volwassenheid tussen realisme en idealisme ------------------------------------------ - Realisme: wereld zoals ze is - Idealisme: wereld zoals ze zou moeten zijn (zoals de "idee") - Neiman: let op, cynisme wordt vaak verpakt als realisme! 3. Volwassenheid als gezond idealisme ---------------------------------- - Verlichting: "ons bevrijden van onze zelf opgelegde onvolwassenheid/onmondigheid" (Kant) - Neiman baseert haar idee van volwassenwording op Kant: 1. **Sapere aude**: Niet ons zomaar aanpassen (aan de maatschappij, de arbeidsmarkt,...) maar voor onszelf leren/durven denken 2. **Volwassen** **idealisme**: vetrekken vanuit de realiteit zoals ze is, maar tegelijk geloven in de idee van wat zou kunnen zijn (idealistisch durven zijn) - "Niet onwetendheid en domheid, maar luiheid en lafheid weerhouden ons ervan om voor onszelf na te denken." het is deze luiheid en lafheid waar kapitalisme en consumentisme op inspeelt volgens Neiman - Het is dus niet zozeer onze eigen individuele verantwoordelijkheid die Neiman benadrukt, maar vooral hoe onze omgeving ons manipuleert en wegleidt van volwassenwording (infantiliseert) Obstakels voor volwassenwording =============================== Neiman onderscheid drie grote maatschappelijke obstakels die ons ervan weerhouden om volwassen te worden 1. Infantilisering 2. Reductie van arbeid tot werk 3. Idealisering van jeugd 4. Infantilisering --------------- Consumentisme en kapitalisme zijn infantiliserend: ze leiden ons voortdurend af van fundamentele vragen - Neiman: "De sociale structuren waarin we leven zijn erop ingericht om ons kinderlijk te houden." kweken van valse behoeften - Veel van wat we consumeren is "**Speelgoed**": het is niet gericht op creatieve bezigheid maar op afleiding ("entertainment") **Neiman: focus op "speelgoed" i.p.v. op idealen** "Eenvoudiger en subtieler zijn de infantiliserende processen van niet-totalitaire samenlevingen die onze natuurlijke luiheid stimuleren door ons met een hele reeks speeltjes op ons gemak te stellen. Uiteraard worden noch smartphones noch auto's beschreven als speeltjes; cruciaal is dat ze worden gepresenteerd als de speeltjes die nodig zijn om een volwassen leven 'compleet' te maken. **Daarentegen worden ideeën over een rechtvaardiger en menselijker wereld afgeschilderd als kinderlijke, utopische dromen waar afstand van moet worden genomen ten gunste van het 'echte' leven van het verkrijgen van speeltjes**, dat wil zeggen het vinden van een reguliere baan die onze plek in de consumenteneconomie veiligstelt. Het is een perfide omkering die ons in permanente verwarring achterlaat." **Neiman: volwassenheid wordt voorgesteld als je aanpassen aan de wereld** "Wat is een betere manier om mensen in zelfverkozen onvolwassenheid te houden dan een beeld van de volwassenheid presenteren waarnaar niemand die goed bij zijn hoofd is zou verlangen? **Volwassen zijn wordt in brede kringen beschouwd als een zaak van het afzien van je hoop en dromen, van het aanvaarden van de grenzen van de werkelijkheid die aan je zijn gegeven**, en van het je neerleggen bij een leven dat minder avontuurlijk, de moeite waard en belangrijk zal zijn dan je veronderstelde toen je eraan begon." Reductie van arbeid tot werk ---------------------------- Verschil tussen arbeid en werk - Neiman: we zijn het verschil tussen werk en arbeid vergeten! - **Arbeid**: Uiting van menselijke verlangen tot creatieve productie die impact heeft op de wereld (iets van waarde creëren, iets betekenen, iets zinvol neerzetten) - **Werk**: voorzien in levensonderhoud en meerwaarde creëren voor kapitaal [Arbeid als impact en zingeving ] "Als specifieke mens wil ik **iets in de wereld neerzetten, met een handtekening. Dit is iets van wie ik ben**. Deze waardigheid wordt ontkend in een economie die wordt voortgedreven door de productie van rommel. Deze cultuur is, als het erop aankomt, minder despotisch maar krachtiger dan de regering zelf. **Zij zorgt ervoor dat we onze eigen slavernij liefhebben door ons ervan te overtuigen dat dit is waar de beschaving op uitdraait."** Idealisering van jeugd ---------------------- Cultus van de jeugd - Neiman: we hebben een "Cultus van de jeugd" gecreëerd: jong zijn is de "beste" tijd, daarna is het alleen maar neergang - **"peter pan complex**": weigering om volwassen te worden, omdat de volwassenheid die ons gepresenteerd wordt niet aantrekkelijk is - Neimand: \"Om volwassen te worden zou je je jeugddromen moeten verwerpen. Je moet je schikken in een bestaan dat een slap aftreksel is van het avontuurlijke leven dat je ooit voor ogen had. Niemand wil dat, vandaar dat we de illusie van de eeuwige jeugd blijven najagen." - Jong zijn is vaak ook stresserend, overweldigend, pijnlijk,...: idealisering leidt tot meer druk - Sommige jonge mensen willen niet meer "volwassen worden" volgens de normen van maatschappij en trekken zich terug (vb: Hikikomori) **Neiman over de idealisering van de jeugd** "Nu we er niet in zijn geslaagd samenlevingen in het leven te roepen waar onze jongeren in willen groeien, idealiseren we de stadia van de jeugd. Door wat doorgaans de lastigste tijd van iemands leven is te beschrijven als de beste maken we die tijd juist nog moeilijker voor degenen die er doorheen gaan. De boodschap is onheilspellend: **door het leven als een proces te beschrijven dat bergafwaarts gaat, bereiden we jonge mensen erop voor er heel weinig van te verwachten -- en te eisen."** 3. De weg naar volwassenheid ========================= 7. Ontwikkeling van de volwassenheid --------------------------------- - Kindertijd en de dogmatische rede: kinderen neigen ertoe wat zij krijgen als de absolute waarheid te beschouwen. We wereld wordt als controleerbaar ervaren = vertrouwen - Adolescentie en de scepsis: volwassen weten niet alles, de wereld is complex en voelt oncontroleerbaar Waarom zouden we niet concluderen dat alle waarheden en regels die we van ze hebben geleerd ondoordacht waren? = wantrouwen - Volwassenheid: aanvaarden van onzekerheid en de wereld zoals ze is, zonder het streven naar kennis en idealen (de wereld zoals ze zou moeten zijn) op te geven - Neiman: "Idealen van de rede vertellen ons hoe de wereld zou moeten zijn; de ervaring vertelt ons dat ze zelden zo is. **Volwassen worden houdt in dat je de confrontatie met de kloof tussen deze twee moet aangaan** -- zonder een van beide op te geven." 8. Volwassenwording als decentralisatie ------------------------------------ - Volwassenwording betekent dus ook loskomen van je "**egocentrisme**" plaats maken voor "de ander" en deel worden van een gemeenschap - Het "ik" is niet langer het centrum van de wereld, waardoor ik mij op een betekenisvolle manier kan verbinden met de ander en de wereld ("in de wereld zijn") - "In de wereld zijn, zonder jezelf in het centrum van de wereld te plaatsen" (Philippe Meirieu) 9. Volwassenheid vandaag? ---------------------- - Terugplooien op dogmatische rede= fundamentalisme - Vastzitten in scepsis van de adolescentie= cynisme - We moeten door deze fases groeien naar volwassenheid 4. Volwassen idealisme als subversief ================================== 10. Volwassen idealisme als subversief ---------------------------------- - Neiman spreekt van een volwassen idealisme: een idealisme dat de realiteit erkent voor wat ze is, maar leeft vanuit het idee van hoe het zou moeten zijn - Opgroeien is het vinden van een volwassen idealisme, in weerwil van het heersende pessimisme en cynisme - Hoe sterk ga ik mee in de realiteit en hoe sterk houd ik vast aan mijn idealen? Welke compromissen sluit ik? - Hoe idealistische blijven ten midden van een onvolmaakte realiteit? - Volwassen willen worden betekent opboksen tegen infantiliserende krachten (en regelmatig terugvallen) - "Durf denken": dingen in vraag stellen voorondersteld de moed om in te gaan tegen de norm en het eigen comfort te doorbreken - Decentralisatie: van introspectie (naar binnen gericht) naar outrospectie (naar buiten gericht) 11. Neiman over volwassen idealisme ------------------------------- \"Neem de politiek. Men gaat voor het haalbare, en verwart dat met het wenselijke. **Maar je moet beginnen met het wenselijke**. En dan met pragmatische stapjes voor het meest haalbare gaan. Idealisme is dus niet hetzelfde als naïef radicalisme.\" Sprookje "de nieuwe kleren van de keizer" ----------------------------------------- - "D[e nieuwe kleren van de keizer](http://www.andersen.sdu.dk/vaerk/hersholt/TheEmperorsNewClothes_e.html)" - Durven naar de wereld kijken als een kind (idealisme), maar jezelf niet laten infantiliseren (afleiden en manipuleren) - in vraag durven stellen van heersende overtuigingen en structuren - Iedereen weet dat de keizer geen kleren aan heeft, maar iedereen doet alsof, want dat is nu eenmaal hoe het is/werkt (cynisme) - Doorbreken van idee dat volwassen zijn betekent dat je moet geloven wat iedereen gelooft (aanpassen) Volwassenheid en idealisme als zijnskwaliteit ============================================= - Volwassenheid als durven "in de wereld" te zijn: je overtuigingen en gedachten doen er maar toe in de mate dat je er naar leeft - Van binnen naar buiten: Loslaten van zelfgecentreerdheid om ruimte maken voor anderen - Idealisme: volwassenheid als de wereld mee vormen heldere blik op de wereld zonder cynisch te worden Les 6 : Moeten we nog spiritueel zijn? 1. Wat is spiritualiteit ===================== 1. Klassieke definities -------------------- - "Spiritualiteit is de persoonlijke ervaring waarin de mens zich op geestelijk vlak laat voeden door wat hij/zij buiten zichzelf als zinvol ervaart." - "Het vermogen om te leven vanuit het 'ware zelf' dat samenvalt met een intuïtief bewustzijn van universele verbondenheid" - "De dynamische en bemiddelde betrokkenheid van de menselijke persoon op een transcendente dimensie" - "De eenheidservaring waardoor je je openstelt voor levensparadoxen" 2. Belangrijke elementen --------------------- - Vertrekt vanuit persoonlijke ervaring en het (ware) zelf? - Betrokkenheid op of relatie met op iets buiten (groter dan) mezelf? - Omgaan met levensparadoxen? - Zin? - Eenheidservaring? 3. Iedereen spiritueel? -------------------- - Iedere mens heeft spirituele en levensbeschouwelijke capaciteiten: 1. de mogelijkheid om na te denken over de zin en betekenis van je leven 2. en jezelf te begrijpen als deel van een groter geheel dat het ego overstijgt - Spirituele vraag: wat is de moeite om je leven aan te wijden? Wat is belangrijk genoeg om er iets voor op te geven of te riskeren? Waarvoor laat je gemakzucht en luiheid achterwegen? spiritualiteit vraag om **overgave** en leidt tot **bezieling** Overgave als kernwoord ---------------------- - De moed om jezelf te geven zonder terughoudendheid - De bereidheid om het ego los te laten (decentralisatie) - Je laten leiden door iets dat groter/belangrijker is dan jezelf - Cfr. Kwetsbaarheid Overgave gaat over kwetsbaarheid Moed om te springen, jezelf te geven aan de wereld roeping, Het komt van buitenaf, niet van in jezelf, er is iets buiten u dat u roept Roeping : Het is radicaal. Je bent trouw aan de wortels in de grond. Spiritueel leven : Op zoek gaan naar een roeping, naar een zinvolle manier zoeken die je mens maakt en niet alleen in jezelf opgesloten blijven zitten Keuzes maken die verder gaan dan het oppervlakkige, die ons uit onszelf trekken. Een wereld zonder spirit? ========================= Een "spirit" in de marge? - Spiritualiteit is naar de marge van de samenleving geduwd het is hooguit een bijzaak geworden - Diepere overtuigingen worden vaak gezien als obstakels voor het vlot laten verlopen van maatschappelijke en economische transacties (cfr. Susan Neiman over het huidige beeld van volwassenwording) diep maatschappelijk cynisme - Logisch gevolg van maatschappij die flexibiliteit, aanpassing en individualisme naar voor schuift? - Leven we in een maatschappij zonder "spirit"? We leven in een wereld zonder spirit, het is aan het verwijnen. Privatisering en individualisering ---------------------------------- - Privatisering spiritualiteit en levensbeschouwing: het idee dat religieuze of diepere overtuigingen iets "privé" zijn waarover je niet teveel praat in het openbaar en die enkel betekenisvol zijn in de privé sfeer - Spiritualiteit als een individualistische en privé aangelegenheid (cfr., esoterische vormen van spiritualiteit, spiritualiteit als zelfontplooiing,...) - Privatisering impliceert schizofrenie: je zet je overtuigingen aan of uit naar gelang de situatie ("neutraliteit") Meditatie, mindfulness -\> niet verbeteren en streven maar dingen aanvoelen hoe ze zijn. De def van mindfulness de dag van vandaag is dus fout. - Individualisering: verlies van sociale dimensie van religiositeit en focus op spiritualiteit als deel van individuele ontplooiing - Spiritualiteit staat los van de sociale dimensie: het is geen onderdeel van de maatschappij of de gemeenschap --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- "Neem het inhouse mindfulness-programma dat werd ontwikkeld door Google. Joshua Eaton schrijft op de Amerikaanse mediasite Salon: ʻDe "3 stappen om corporate mindfulness te bouwen", zoals ontwikkeld door Google, stellen een specifieke vorm van individuele spirituele ontwikkeling boven elke vorm van collectief bewustzijn of sociaal activisme.' **Mindfulness wordt gebruikt om beter om te gaan met stress, maar vooral ook om uiteindelijk binnen het hypercompetitieve, kapitalistische systeem beter te presteren, om een ʻedge' te hebben. De oplossingen worden gezocht in jezelf en niet in kritiek op de wereld om je heen**. *Alles is naar binnen gekeerd*. Wellicht voel je een diepe verbinding met het universum, maar een praatje maken met je buurvrouw op het meditatiekussen naast je? Nou, nee. Die opmerking van je baas heeft misschien wel te maken met een verziekte werkcultuur? Wie weet, maar ondertussen ben jijvreselijk mindful en laat je al die negatieve gevoelens van je afglijden. ʻLike water from a duck.'" --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Laïcisering ----------- - Gelaïciseerde religie en levensbeschouwing: levensbeschouwing zonder geloof/spiritualiteit, herleidt tot bepaalde traditie elementen of bepaalde gebruiken - Religie en levensbeschouwing is welkom, maar alleen als ze zich inpast in het dominante maatschappelijke paradigma (als ze niet tegen de stroom ingaat en binnen de lijntjes kleurt) - religie en levensbeschouwing wordt ontdaan van hun scherpe kanten en wordt onschadelijk gemaakt (ontdaan van hun maatschappijkritiek en toekomstvisie) - Steriele traditie zonder diepere overtuigingen (religie zonder "God") 7. Commodificatie van spiritualiteit --------------------------------- - Commodificatie is het proces waarbij steeds meer aspecten van het menselijk handelen en de resultaten daarvan worden uitgedrukt in een geld of nutswaarde in plaats van de intrinsieke of inherente waarde. - Iets tot "goederen/producten" maken verhandelbaar, inwisselbaar, kwantificeerbaar,... - Spiritualiteit wordt een product dat herleid wordt tot zijn "nut": iets dat ons welzijn verhoogt of ons productiever maakt - Vb. Commercialisering van mindfulness +-----------------------------------------------------------------------+ | **Maar: Religie/levensbeschouwing heeft vaak iets radicaal: het vraag | | om toewijding en consistentie in je handelen en leven (geen | | lauwheid)** | | | | "Zo beschrijft hij een houding in yoga, de ʻcorpse pose', waarbij je | | stil ligt. Als een lijk. Het gaat daarom het ʻafsterven van de | | verschillende manieren van zijn waar we aan gehecht zijn'. Als we dat | | laten afsterven, dan sterft ook het idee van onszelf als uniek en | | speciaal wezen. **ʻHet is een ervaring van complete openheid, van | | connectie. Van niet-referentiële compassie. Je voelt dat je in | | relatie staat tot de wereld om je heen. Dat je onderdeel bent van het | | grotere geheel. Dat overstijgt uiteindelijk zelfs de dood**. Als je | | dat voelt, dan weet je: ik kan nu doodgaan en het zou prima zijn.' | | Kabat-Zinn noemt het een ʻnegentig graden rotatie in bewustzijn' en | | hij is ervan overtuigd dat de daaruit voortvloeiende affectieve | | aandacht uiteindelijk zal leiden tot een fundamenteel betere wereld. | | ʻHet gaat niet meer om slimmigheid. Om "spelen" met het systeem. Dat | | soort slim denken heeft ons de bankencrisis gebracht. En nucleaire | | wapens. Alles wat slechts gebaseerd is op discursieve gedachten heeft | | geen moraal. Het bewustzijn van die gedachten heeft dat wel." | +-----------------------------------------------------------------------+ Focussen niet op jezelf, niet doen omdat je denkt dat je moet doen maar voelen wat je roeping is. het is door je te openen dat je de roep van de wereld kan horen. Op zoek naar een hedendaagse spiritualiteit =========================================== Spiritualiteit vandaag? - Zin ontstaat uit diepere verbinding met jezelf, de wereld en de ander - Diepe verbinding vraagt om **overgave:** 1. Overgave aan jezelf: aanvaarden, decentraliseren en "genoeg zijn" 2. Overgave aan de ander (kwetsbaarheid): de mens als sociaal wezen 3. Overgave aan de wereld: roeping en arbeid 8. Overgave aan jezelf ------------------- - Ik mag zijn wie ik ben (daar kan ik immers niets aan veranderen) Ik ben waardevol omdat ik mens ben ("genoeg zijn") - Ik hoef mezelf niet uit te buiten (ik hoef geen "prestatiesubject" te zijn) - Ik hoef niet obsessief met mijn zelfontplooiing en ego bezig te zijn - Ik **hoef alleen te beslissen wat ik in de wereld doe en wat ik wil toevoegen aan mezelf** Stel ik mij kwetsbaar op of niet? Dit ligt bij jezelf. Overgave aan de "ander" ----------------------- - Vraagt om overgave aan de kwetsbaarheid en het loskomen van individualisme - kwetsbaarheid als noodzakelijk: loslaten van drang tot controle en dominantie over andere - Loslaten van het oordeel over de andere de wereld moet niet verdeelt worden in "goede" en "slechte" mensen - Nederigheid: loslaten van het verlangen om groter te zijn dan anderen - Ieder leven is waardevol, net als het mijne radicale solidariteit/liefde 10. Overgave aan de wereld ---------------------- - **Roeping**: je overgeven aan idealen, aan een gedeeld toekomstbeeld - Roeping is een diepe persoonlijke keuze maar geen ego je laten leiden door iets dat groter is dan jezelf, ook als je daar persoonlijk offers voor moet brengen - Scheppende relatie aangaan met de wereld: wat wil ik doen in de wereld? (cfr. **Arbeid**) - Schepping=relatie we bezitten de wereld niet, we bewerken en vormen ze samen Zoektocht naar jezelf aan de wereld te geven, we hebben allemaal iets te geven op onze manier. Bereid zijn om dat te doen ookal vraagt het veel, het vraagt soms offers op. Zie jezelf als een scheppend wezen. Op een creatieve manier, vanuit jezelf iets maken. Waar wordt spiritualiteit geboren? ---------------------------------- - Waar mensen bereid zijn hun eigen comfort te riskeren om een betere wereld te winnen (waar toekomst geboren kan wordt) - Waar mensen zich durven overgeven aan datgene wat al het andere overstijgt zelftranscendentie is pas mogelijk wanneer er iets zinvol buiten onszelf bestaat - Waar mensen zichzelf erkennen als deel van een menselijke gemeenschap en dezelfde werkelijkheid (universele verbondenheid) 12. Een wereld zonder spirit ------------------------ - Is een wereld waarin de mens (als sociale wezen) eenzaam is - Is een wereld zonder diepere solidariteit - Is een wereld zonder universele menselijke waardigheid - Is een wereld van eindeloze consumptie, afleiding en zelfuitbuiting zonder horizon of zin - Is een wereld zonder toekomst: een wereld van groei zonder doel; van steeds meer van hetzelfde - Is een wereld waarin we nooit genoeg zullen zijn 4. Spiritualiteit als zijnskwaliteit: overgave en roeping ====================================================== 13. De geest: spiritualiteit als vuur --------------------------------- - In het christendom wordt spiritualiteit voorgesteld als vuur: 1. **Vernietigend**: het ontdoet je van alles wat je ervan weerhoudt om ten diepste mens te zijn 2. **Transformerend**: het vormt je tot een nieuwe mens 3. **Ontvlammend**: het ontwaakt een radicale keuzen voor de weg van het diep menselijk (Agape: de liefde) spiritualiteit herinnert ons aan de radicaliteit van dingen 14. Spiritualiteit als zijnskwaliteit? Overgave en roeping ------------------------------------------------------ **Overgave**: 1. Bereidheid om je te laten leiden door iets dat groter is dan jezelf 2. Bereidheid om de drang naar controle over jezelf en anderen los te laten 3. Loslaten van het ego om ruimte te creëren voor het "Anderen" **Roeping** 1. Vuur en bewogenheid: geen lauwheid maar radicaal in de wereld durven zijn 2. Liefde (Agape): Je kan jezelf maar loslaten als er iets belangrijk buiten jezelf bestaat Les 8 : ongelijkheid Ongelijke verdeling van rijkdom =============================== - De rijkste 1% bezitten 43% van de globale rijkdom. - In 2010: 388 rijksten bezitten evenveel als de armste wereldhelft. - In 2015: 62 rijksten bezitten evenveel als de armste wereldhelft. 1. Ongelijkheid ------------ **Oxfam rapport ongelijkheid 2019 + 2023: ** - 2153 rijkste miljardairs bezitten meer rijkdom dan 60 procent van de wereldbevolking (4,6 miljard mensen). - De afgelopen 10 jaar verdubbelde het aantal miljardairs en hun vermogen nam per jaar met 7,4 pct toe.  - 90% van alle welvaart die de afgelopen jaren is gecreëerd ging naar de rijkste 10%. 63% ging naar de rijkste 1%. Bijna niets ervan ging naar de 50% armsten. (economische groei komt niet terecht bij diegene die het effectief nodig hebben) - Bijna de helft van de wereldbevolking leeft met minder dan vijf dollar per dag.  Deze kloof wordt steeds groter Inkomen uit kapitaal is vele malen groter dan inkomen uit arbeid Inkomens ongelijkheid --------------------- Afbeelding met tekst, elektronica, schermopname, software Automatisch gegenereerde beschrijving 3. Cabon billionaires ---------------------------------------- 4. Vermogen en ongelijkheid in België ---------------------------------- Afbeelding met tekst, schermopname, software, Multimediasoftware Automatisch gegenereerde beschrijving - Maar: deze cijfers zijn voornamelijk gebaseerd op enquêtes - In België is er geen vermogenskadaster: in veel gevallen weten we niet hoeveel de rijkste bezitten - Reële ongelijkheid is waarschijnlijk veel groter: recent onderzoek suggereert dat de 1 procent rijksten ongeveer 24 procent zou bezitten en 10 procent rijksten ongeveer 54 procent van het nettovermogen in handen hebben. - Ook België is een zeer ongelijk land wanneer we vermogen in overweging nemen 5. Ongelijkheid en macht --------------------- "*Every additional dollar that goes to the rich adds more to their **power**, and the richer they are, the more power it adds.* *Why? Because the more distant the new money is from any given need threshold, the more it is available to be spent on power.  The relationship between income and power is, in effect, an inverse logarithmic relationship.* *Plus, we need to account for the fact that the more money the rich spend on power, the more they inflate its price, pushing power ever-further out of the reach of the poor*." (Hickel) Conclusie --------- - Ongelijkheid is wel degelijk sterk toe genomen, ook binnen landen - Groeiende ongelijkheid heeft verregaande gevolgen voor het welzijn van de mens en de planeet - Economische ongelijkheid vertaalt zich in politieke ongelijkheid en ondergraaft democratische structuren 1. Armoede ======= 7. Wat is armoede? --------------- - Extreme armoede= \ - "**Onze capaciteit om armoede te stoppen** (de kost om armoede te beëindigen als een percentage van het inkomen van de niet-armen) **is vele keren sneller gestegen dan de procentuele daling van het armoedecijfer**. Volgens deze statistiek doen we het nog slechter dan ooit tevoren. Waarom? Omdat de overgrote meerderheid van de opbrengsten van onze wereldeconomie wordt ingenomen door de rijken van de wereld." - "By this method, the moral egregiousness of poverty is 2.69 times worse than it was in 1990. The difference between the two results is due to increasing global inequality; because the incomes of the global rich have grown more than the incomes of everyone else, the cost of ending poverty is a faster-shrinking share of their income compared to total world income." Armoede als een systemische keuze --------------------------------- - Armoede is niet natuurlijk, maar een gevolg van bepaald beleid. In een wereld die zo rijk is als de onze hoeft armoede niet te bestaanbestaan van armoede is een keuze - Elke extra persoon in armoede is een product van een economisch systeem dat is ontworpen om de overvloed van onze planeet onevenredig terecht te laten komen bij de toch al rijken. - "**De armste 57% levert onderbetaalde arbeid en goedkope middelen voor massaconsumptie en eliteaccumulatie, voornamelijk in het noorden**. Het is beledigend te suggereren dat wat ze nodig hebben liefdadigheid is. Wat ze nodig hebben, is gerechtigheid." - "While Southern workers contribute 90% of the labour that powers the world economy, they receive only 21% of global income." ### Een verschil in productiviteit? - "There are several reasons to believe that physical productivity differences cannot explain the large North--South wage gaps and unequal exchange we observe. First, in the case of export industries (rather than subsistence and non-traded sectors), most production in the South is performed with modern techniques, often with technologies provided by international capital. Workers in these industries have been found to produce as much or more physical output per hour than their Northern counterparts" - "Second, in cases where Southern export industries do operate with less efficient technologies, productivity differences only account for a small share of the North--South wage gap and the net appropriation of labour time" - "The key fact is that Northern firms choose to use Southern labour not only because wages are cheaper per hour, but because wages are cheaper per unit of physical output. **Offshoring occurs precisely because the North--South wage difference is greater than any physical productivity difference"** 11. Armoede als onderdeel van de globale economie --------------------------------------------- The results of this study suggest that the persistence of global poverty and underdevelopment is, in large part, an effect of appropriation through **unequal exchange**, which is, in turn, an effect of wage suppression or income deflation in the periphery. **People in the global South have their consumption curtailed such that labour, resources and goods are more readily available for appropriation by Northern states and firms**. This dynamic also helps us understand persistent inequality between the core and periphery. Under conditions of unequal exchange---where production in poorer countries is appropriated for consumption in richer countries---convergence is not feasible to achieve**. Development and poverty eradication, and any plausible trajectory for reducing global inequality, requires a shift in the balance of power between North and South, such that the latter is able to reclaim its productive capacities to meet human needs**. De spanning tussen arbeid en kapitaal ------------------------------------- We find that, globally, labour received, on average, 51.6% of world GDP during the 5-year period 2017--2021. In other words, only half of all value produced in the world economy (that is represented in prices and included in GDP accounts) is captured by workers in the form of wages. 2. Honger in de wereld =================== 13. Honger is opnieuw aan het stijgen --------------------------------- "Na decennia van gestage afname, keerde de trend van honger in de wereld -- gemeten aan de hand van de prevalentie van ondervoeding -- in 2015 terug en bleef de afgelopen drie jaar vrijwel onveranderd op een niveau van iets minder dan 11 procent. Ondertussen is het aantal mensen dat honger lijdt langzaamaan toegenomen. Als gevolg hiervan hebben meer dan 820 miljoen mensen in de wereld vandaag nog steeds honger, wat de immense uitdaging onderstreept om het doel van Zero Hunger tegen 2030 te halen." Honger volgen VN ---------------- - In 2018 had **1 op 9 honger** wereldwijd. In 2020 werd dat **1 op de 10**. - **26,4 %** van de wereldbevolking kent matige of ernstig **voedselonzekerheid**. (onevenwichtige voeding) - **1 op 7 pasgeboren baby's** hebben een **laag geboortegewicht.** - 148.9 million kinderen onder de vijf (21.9%) hebben last van **dwerggroei/chronische ondervoeding**. - 49.5 million kinderen onder de vijf (7.3%) hebben last van **acute** **ondervoeding**. 15. Voedselonzekerheid ------------------ Afbeelding met tekst, schermopname, Lettertype Automatisch gegenereerde beschrijving Honger in een wereld van overproductie -------------------------------------- "Met gemak kunnen we acht tot tien keer de huidige wereldbevolking voeden. Daarvoor hebben we zelfs geen wetenschappelijke innovaties of biotechnologische oplossingen nodig. De rijkere landen kampen met systematische voedseloverschotten, er is een teveel." Conclusie ========= - Meer genuanceerde blik toont echter dat wereldeconomie structurele probleem heeft laat je niet in slaap sussen! - Pessimisme van het intellect, optimisme van de wil (Antonio Gramsci): 1. Pessimisme van het intellect: eerlijk en kritisch durven kijken naar de wereld 2. Optimisme van de wil: geloven dat er een betere toekomst mogelijk is en dat we het systeem wel degelijk kunnen veranderen  Les 9 : klimaatverandering 1. Inleiding: wat is klimaatverandering? ===================================== 1. Groene economie --------------- Zes jaar na het uitbrengen van de publicatie in Nature, publiceerde het tijdschrijft Science een geactualiseerde versie van de 9 grenzen. De onderzoekers stelden vast dat vier van de negen planetaire grenzen al overschreden zijn als gevolg van menselijke activiteiten: "klimaatverandering, verlies van biosiversiteit, gewijzige landsystemen ('land-system change') en gewijzigde biochemische cycli (fosfor en stikstof). Tipping points -------------- Kantelpunten in het klimaat: kritische drempels die, wanneer ze overschreden worden, zullen leiden tot grote, versnellende en onomkeerbare veranderingen in het klimaatsysteem Holoceen vs.antropoceen ----------------------- We komen van een periode die holoceen genoemd word **Holoceen** 1. 11000 jaar durende periode die vooraf ging aan de industriële revolutie 2. Periode van relatief stabiel klimaat dat menselijke beschaving op grote schaal mogelijk maakt **Antropoceen** 1. Begint bij de industriële revolutie 2. Periode waarin menselijke activiteit aan sneltempo klimaatverandering teweeg brengt Groene groei en decoupling ========================== **Groene groei?** Kernidee van groene groei is decoupling. Niks veranderen aan economie want is noodzakelijk om te blijven groeien in economie. - Idee van groene groei: loskoppelen groei GDP van vervuiling en grondstofverbruik (decoupling) - =Blijven groeien, maar zonder meer te verbruiken (door technooptimisme en dat is **absolute decoupling**) hoe dat moet gebruiken is nog steeds een groot vraagteken - Maar bestaat er eigenlijk zoiets als economische groei zonder meer vervuiling en meer consumptie van grondstoffen op dit moment? Is dat haalbaar? 3. Is groene groei een mythe? ========================== 4. Decoupling debunked -- evidence andarguments against green growth as a sole strategy for sustainability ------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Is het mogelijk om zowel van economische groei als van ecologische duurzaamheid te genieten? Deze vraag is een kwestie van fel politiek debat tussen voorstanders van groene groei en voorstanders van post-groei. Gezien wat er op het spel staat, is een zorgvuldige beoordeling nodig om te bepalen of de wetenschappelijke grondslagen achter deze ontkoppelingshypothese robuust zijn of niet. - Dit rapport geeft een overzicht van de empirische en theoretische literatuur om de geldigheid van deze hypothese te beoordelen. De conclusie is zowel overweldigend duidelijk als ontnuchterend: niet alleen is er geen empirisch bewijs voor het bestaan van een ontkoppeling van economische groei en milieudruk op een schaal die ook maar in de buurt komt van wat nodig is om de ineenstorting van het milieu aan te pakken, maar ook, en misschien nog belangrijker, lijkt het onwaarschijnlijk dat een dergelijke ontkoppeling in de toekomst zal plaatsvinden. - Policy-makers have to acknowledge the fact that addressing environmental breakdown may require a direct downscaling of economic production and consumption in the wealthiest countries. - We zullen dus een aantal vormen van productie en consumptie moeten krimpen of tenminste bevriezen "Degrowth" Afbeelding met tekst, schermopname, Lettertype, document Automatisch gegenereerde beschrijving Afbeelding met tekst, Lettertype, schermopname, zwart-wit Automatisch gegenereerde beschrijving Duurzame groei? --------------- - Oneindige groei (kapitalisme) en ecologie gaan niet samen - Ook "groene groei" is niet realistische binnen dit systeem decoupling (groei zonder ecologische impact) is een mythe - \"De ontkoppeling van de groei van het bbp van het gebruik van hulpbronnen, relatief of absoluut, is in het beste geval slechts tijdelijk. Permanente ontkoppeling (absoluut of relatief) is onmogelijk\... Omdat de efficiëntiewinsten uiteindelijk worden beheerst door fysieke limieten" - Meta analyse: "Er is geen bewijs van een absolute ontkoppeling van hulpbronnen in de hele economie, op nationaal of internationaal niveau, en er is geen bewijs van het soort ontkoppeling dat nodig is voor ecologische duurzaamheid"  Duurzame groei en greenwashing ------------------------------ Een rapport van de Europese Commissie uit 2016 doet twijfel rijzen over de vraag of koolstofkredieten enig verschil maken bij het verminderen van emissies. Het systeem stelt een Britse luchtvaartmaatschappij bijvoorbeeld in staat om haar uitstoot te compenseren door credits te kopen voor de bouw van een windmolenpark in Thailand. Het probleem is dat het windpark waarschijnlijk toch gebouwd zou zijn, ook zonder de credits. Het rapport stelt dat slechts twee procent van de wereldwijde projecten die met koolstofkredieten worden gefinancierd, echt bijdragen aan het verminderen van de uitstoot. - Maar 15 uit de 293 grote bedrijven die zichzelf profileren als "net zero by 2050" zitten met hun effectief klimaatbeleid binnen de grenzen van de Parijs akkoorden omtrent "net zero by 2050" 7. Groei en vooruitgang? --------------------- - Gemiddeld 2% groei per jaar betekent een verdubbeling welvaart elke 35 jaar - **Maar**: Vooruitgang hoeft geen eindeloze productie en consumptie te betekenen dat is alleen het geval in een economisch systeem dat draait om winstgeneratie voor kapitaal (kapitalisme) 8. Duurzame groei? : conclusie --------------------------- - Binnen de status quo is groei niet duurzaam focus op groei BBP is blind voor ecologische draagkracht en sociaal welzijn - "Groen groei" binnen kapitalisme is ecologische zelfmoord we hebben een ander economisch model nodig - Nood aan een post-groei model? - We moeten nadenken over alternatieve modellen van "groei" welke groei en waartoe moet die groei dienen? - Denk ook aan ongelijkheid: bijna niets van de huidige groei komt terecht bij mensen die het echt nodig hebben 4. De strategie van degrowth ========================= 9. Wat is degrowth? ---------------- Degrowth is een idee dat **kritiek levert op het wereldwijde kapitalistische systeem dat ten koste van alles groei nastreeft**, met menselijke uitbuiting en vernietiging van het milieu tot gevolg. De degrowth-beweging van activisten en onderzoekers pleit voor samenlevingen die **prioriteit geven aan sociaal en ecologisch welzijn** in plaats van bedrijfswinsten, overproductie en overmatige consumptie. Dit vereist **radicale herverdeling**, **vermindering van de materiële omvang van de wereldeconomie en een verschuiving van gemeenschappelijke waarden in de richting van zorg, solidariteit en autonomie**. Degrowth betekent het transformeren van samenlevingen om ecologische rechtvaardigheid en een goed leven voor iedereen te waarborgen binnen de planetaire grenzen. We moeten decarbonisren = co2 drastisch verlagen, kunnen we niet als we zo voort doen. We hbben een hertekekening nodig van consumptie en productie Vorm van economische planning en herverdeling. We moeten ecologische desactiviteiten krimpen. Voorbij de focus op "groei" --------------------------- "Groei is een **propagandaterm**; het neemt processen van extractie, commodificatie en elite-accumulatie, die vaak destructief zijn voor menselijke gemeenschappen en voor de ecologie, en verkoopt ze als natuurlijk, goed en een kwestie van gezond verstand (wie kan er tegen groei zijn?). De taal van de groei is het fundament van de culturele hegemonie van het kapitalisme. " Degrowth als systemische verandering ------------------------------------ - Geen individueel 'consuminderen', maar het hertekenen van consumptiepatronen en productie op een maatschappelijke en planetair niveau - Herverdeling en solidariteit op een planetair niveau - Meer democratie: verplaatsing van macht van kapitaal naar participatorische structuren - *"*Degrowth  is een geplande en gefaseerde inkrimping van energie- en grondstoffenverbruik. Het is een manier om de ongelijkheid uit te vlakken en het welzijn van mensen te verhogen." - "Groei loslaten betekent niet kiezen voor vrijwillige verarming of ellende. Het gaat niet over minder voor gewone mensen, maar wel over de levens verbeteren van die mensen door een eerlijkere verdeling van wat we hebben zodat we de aarde niet langer moeten leegroven voor meer. Dat is de kern." Degrowth in de praktijk? ------------------------ - Krimpen van bepaalde economische sectoren ten voordele van andere? - Krimpen van productie en consumptie (in landen met hoge consumptie)? - Stimuleren van sociale consumptie vs. private consumptie? - Minder werken? - Meer directe participatie in democratie? - Meer democratische controle over economie? 13. Degrowth en welvaart? --------------------- - "Recent onderzoek heeft uitgewezen dat we een einde kunnen maken aan de wereldwijde armoede en een goed leven kunnen garanderen voor iedereen op de planeet (voor 10 miljard mensen tegen het midden van de eeuw), inclusief universele gezondheidszorg en onderwijs, met 60% minder energie dan we momenteel gebruiken (150 EJ, ruim binnen wat als verenigbaar wordt beschouwd met 1.5C). - Wat het gebruik van hulpbronnen betreft, weten we dat landen met een hoog inkomen op een hoog niveau aan de materiële behoeften van hun burgers kunnen voldoen met tot 80% minder gebruik van hulpbronnen, waardoor ze weer binnen de duurzame drempel komen. - "Vanuit deze invalshoek wordt het duidelijk dat het kapitalisme zeer inefficiënt is als het gaat om het voldoen aan menselijke behoeften; Het produceert zoveel, en toch heeft 57% van de wereldbevolking geen toegang tot zelfs de meest elementaire goederen. Waarom? Omdat een groot deel van de grondstoffenproductie (en alle energie en materialen die daarvoor nodig zijn) niet relevant is voor het menselijk welzijn. Beschouw dit gedachte-experiment: Portugal heeft aanzienlijk betere sociale resultaten dan de Verenigde Staten, met 65% minder BBP per hoofd van de bevolking. Dit betekent dat \$ 38.000 van het inkomen per hoofd van de bevolking in feite \'verspild\' wordt." Afbeelding met tekst Automatisch gegenereerde beschrijving To degrow or not to degrow -------------------------- - Alle auto's met verbrandingsmotor vervangen door elektrische auto's - Isoleren van alleenstaande woningen - Windmolenparken bouwen DIA 57 5. Een systemische blik op klimaatverandering ========================================== 15. De ecologische problematiek systemisch bekeken ---------------------------------------------- - **Ecologische crisis is geen toekomstverhaal**: overal ter wereld zijn er vandaag al miljoenen mensen die het slachtoffer zijn van klimaatverandering - **We zitten niet allemaal in hetzelfde bootje**: klimaatverandering bedreigt vooral armere en minder machtige bevolkingsgroepen in onze maatschappij en in de wereld. - **Ecologische crisis is een gevolg van ongelijkheid**: het is niet zozeer een probleem van CO2 met een technische oplossing, maar een gevolg van een op uitbuiting en extractie gebaseerd economisch systeem dat extreme ongelijkheid veroorzaakt (kapitalisme) 16. Erik Swyngedouw : we ontwijken de kern van het probleem ------------------------------------------------------- Binnen de klimaatbeweging vindt een vorm van verdringing plaats. "Je sais bien, mais quand-même..." zei de psychoanalyticus Mannoni. Dat is exact van toepassing op klimaatactivisten. **Men handelt voortdurend alsof men niet weet wat het echte probleem is**, blijft voortdoen met iets waarvan men ergens wel beseft dat het eigenlijk geen zoden aan de dijk brengt. Omdat waarheid wordt ervaren als tè groot en tè alomvattend, tè moeilijk om mee aan de slag te gaan wordt het eigenlijke probleem afgeleid naar een deelprobleem. **Terwijl het eigenlijk zou moeten gaan over het economisch systeem, over sociaal-ecologische verhoudingen, gaat het nu om uitstoot, wat slechts een effect is van die verhoudingen. Het probleem wordt op die manier verplaatst.** Erik Swyngedouw : systemische oorzaken -------------------------------------- - "Enkele eenvoudige feiten. China verbruikte de afgelopen drie jaar vijftig procent meer cement dan de VS in een hele eeuw. Dat betekent een enorm beslag op grondstoffen. **China produceert ook de helft van al onze consumptiegoederen wat evengoed gepaard gaat met een fel stijgende uitstoot**. In landen als China en India, de economieën waar zich stevige groei aftekent, zien we duidelijk die correlatie tussen groei en uitstoot. En ook **het idee dat we in een immateriële economie leven, kan beter opgeborgen worden**. Het internet moet qua globale uitstoot niet veel onderdoen aan het vliegverkeer. Maar toch juichen we digitalisering toe terwijl we mensen die vliegen met de vinger wijzen." 18. Conclusie --------- - Fetisjering van CO2: De focus op uitstoot en klimaatverandering als de vijand verhult de diepere oorzaak - Klimaatverandering is het **gevolg** van een extractief economisch systeem dat oneindige groei eist en gigantische ongelijkheid veroorzaakt - Het probleem is niet klimaatverandering, het probleem is kapitalisme 6. Welke toekomst? =============== 19. Welk soort samenleving en economie willen we? --------------------------------------------- - Klimaatverandering is een politieke en economische vraag: hoe verdelen we macht en middelen, welke systemen en spelregels willen we? Welke maatschappij willen we? - Klimaatverandering vraagt om grote veranderingen, niet om wat morrelen in de marge het gaat zichzelf niet oplossen via technologie en ad hoc privé initiatieven/bedrijven - Klimaatverandering kan alleen ernstig aangepakt worden door "politiek" keuzes te maken (De "markt" zal het niet oplossen) we moeten ideologische keuzes maken die omgezet worden in collectief beleid en de hefbomen van de economie terug in handen nemen - Systemische blik: in het hart van het probleem ligt het kapitalisme zelf dat vanuit het **winstmotief** oneindige groei (van kapitaal) wil generen en daarbij diepe ongelijkheid creëert - Deze imperatief maakt het onmogelijk om klimaatverandering op een voldoende manier aan te pakken - "This should not come as a surprise, because the point of capitalism is surplus extraction, elite accumulation, and reinvestment for expansion -- not meeting human needs.  To the extent that the system *does* meet human needs, this is [generally the result of political interventions](https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/22/progressive-politics-capitalism-unions-healthcare-education) (i.e., unions, labour rights, public provisioning, etc.)." Les 11 : maatschappelijk verantwoord ondernemen 1. Verantwoord ondernemen? ----------------------- 1. ### De drie p's van verantwoord ondernemen People: effect op mens en maatschappij Planet: effect op klimaat en omgeving Profit (prosperity): goederen en diensten voortbrengen met meerwaarde Welke P krijgt het meeste aandacht of weegt het meeste door? - Profit of prosperity? Waar ligt het verschil? - Politics: Onderneming staat niet los van "politiek" Aan welke soort maatschappij en wereld wil een onderneming bijdragen? 2. Waarde gedreven ondernemen -------------------------- 2. ### Triodos bank -