KIBRIS SAĞLIK VE TOPLUM BİLİMLERİ ÜNİVERSİTESİ Beslenme İlkeleri Ve Uygulaması I PDF

# KIBRIS SAĞLIK VE TOPLUM BİLİMLERİ ÜNİVERSİTESİ ## SAĞLIK YÜKSEKOKULU ### BESLENME VE DİYETETİK BÖLÜMÜ #### BES101-BES103 ## BESLENME İLKELERİ VE UYGULAMASI I #### Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk - WHO’ya göre sağlık; sadece hastalık ve hastalığın olmaması değil; fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden de...

# KIBRIS SAĞLIK VE TOPLUM BİLİMLERİ ÜNİVERSİTESİ ## SAĞLIK YÜKSEKOKULU ### BESLENME VE DİYETETİK BÖLÜMÜ #### BES101-BES103 ## BESLENME İLKELERİ VE UYGULAMASI I #### Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk - WHO’ya göre sağlık; sadece hastalık ve hastalığın olmaması değil; fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden de tam bir iyilik halidir. - A diagram shows the word “HEALTH” in the center of a circle with words surrounding it: - FOOD - MEDICINE - SUCCESS - FITNESS - WEIGHT - ENERGY - CLEAN - A stethoscope is over the circle on top of it, with the word “HEALTH” slightly to the right of its center. - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESLENME NEDİR? - ??? - ???? - ????? - ?????? - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESLENME - Beslenme; insanın büyüme, gelişme, sağlıklı ve üretken olarak uzun süre yaşaması için gerekli olan ögeleri alıp vücudunda kullanmasıdır. - İnsan gereksinimlerinin başında gelir. - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESLENME - 20. Yüzyılın başından beri sürdürülen bilimsel araştırmalarla, beslenme bir bilim dalı olarak gelişmiştir. - Bu bilim dalı, beslenmede esas olan besin ögelerinin türleri, miktarları, özellikleri ve vücut çalışmasındaki işlevlerini, besinlerin bileşimi, fiziksel ve kimyasal özellikleri, üretimden tüketime kadar uygulanan işlemlerin besin kalitesine etkilerini, değişik yaş, cinsiyet, çalışma ve özel durumda olan bireyler ve gruplar için uygun beslenme planlarının yapılmasını inceler. - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESİN VE BESİN ÖGELERİ - Bilimsel araştırmalarla insanın, sağlıklı büyüme ve gelişmesi, sağlıklı ve üretken olarak uzun süre yaşaması için bu ögelerin her birinden günlük ne kadar alması gerektiği de belirlenmiştir. - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## ALINM İSE - **??** - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## İn Vivo Çalışmalar - In Vitro Çalışmalar - Ögelerin herhangi biri alınmadığında, gereğinden az ya da çok alındığında, büyüme ve gelişmenin engellendiği ve sağlığın bozulduğu bilimsel olarak ortaya konmuştur. - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## TOPLUMDA BESLENME SORUNLARININ NEDENLERİ - Besin üretimi, dağıtımı ve teknolojisinde yetersizlik ve düzensizlikler - Satın alma gücünün yetersizliği ve dengesizliği - Kültürel etmenler ve eğitim yetersizliği - Aile kalabalığı - Çevre koşullarının sağlık kurallarına uygun olmayışı - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESİN VE BESİN ÖGELERİ - Besin: yenilebilen bitki ve hayvan dokuları “besin” olarak tanımlanır. - Besinler su, organik ve inorganik ögelerden oluşmuştur. Bu ögelere “besin ögeleri” denir. - Bugüne kadar yapılan bilimsel araştırmalarda insan yaşamı için 50’ye yakın türde besin ögesine gereksinimi olduğu ortaya konulmuştur. - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESİN ÖGELERİ - Olması gereken gibi; - Sağlıklı olması gibi; - Hangi besinin ne miktarlarda yenileceği, hangi yöntemler uygulanarak hazırlanıp pişirileceğinin bilinç düzeyine ulaşması zorunludur. - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESİNLER - Besinler yenildikten sonra, sindirim kanalında küçük yapıtaşlarına ayrılır. - Bu yapıtaşları kana emilerek vücudun bütün dokularına taşırlar. - Bir yandan da solunumla alınan oksijen varlığında enerji oluştururlar. - Diğer yandan küçük parçalar birleşerek yeni dokular ve savunma hücreleri oluşur ve eskiyen dokular yenilenir. - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## METAOLİZMA - Canlılığın temeli, besinlerin alınması, sindirilmesi, hücrelere taşınması, solunumla alınan oksijen varlığında enerjiye dönüştürülmesi, küçük parçaların birleştirilerek yeni ve yıpranan hücrelerin yapılmasıdır. - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## ANALİZMA - Küçük parçaların yine vitaminler ve minerallerin yardımıyla ve belirli miktarda enerji harcanmasıyla birleşerek hücrelerin, doku ve organların yapımı sürecine denir. - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## KATALİZMA - Yağ, karbonhidrat ve proteinlerin yapıtaşlarının mineral ve vitaminlerin yardımıyla yakılıp enerji oluşma sürecine denir. - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## NEDENERJİ? - Canlılığını sürdürmek için!!! - Hiç hareket etmeden sırt üstü yattığımızda karaciğerimiz, dolaşım sistemimiz, boşaltım sistemimiz, sinir sistemimiz çalışır durumdadır. - Organların çalışması için enerji harcanır. Buna "bazal metabolizma" denir. - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## ENERJİ - Enerji harcanması sonucu ısı oluştuğundan enerji birimi olarak kilokalori kullanılır. - Bir kilokalori bir litre saf suyun sıcaklığını 15° C'den 16° C'ye yükseltebilen 1sı enerjisine sahiptir. - Bütün besin ögeleri birlikte ve yeterli düzeylerde alındığında vücut normal büyüme ve gelişimini, sağlıklı ve güçlü çalışmasını sürdürür. - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## YETERLİ VE DENGELİ BESLENME - Vücudun büyümesi, yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan besin ögelerinin her birinin yeterli miktarlarda alınması ve vücutta uygun şekilde kullanılması durumu “yeterli ve dengeli beslenme” dir. - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## DENGESİZ BESLENME - Bu besin ögeleri vücudun gereksi düzeyinde alınamazsa, yeterli enerji oluşmadığı ve vücut dokuları yapılamadığından yetersiz beslenme oluşur. - İnsan gereğinden çok yer ise, bu besin ögelerini gereğinden çok alır. Çok alınan bu ögeler vücutta yağ olarak biriktiğinden sağlık için zararlıdır. İnsan yeterince yemesine karşın, uygun seçim yapamadığı, ya da yanlış pişirme yöntemi uyguladığı için bu besin ögelerinin bazılarını alamayabilir. - SONUÇ!!! Vücut işlevi yerine getirilemez. - DENGESİZ BESLENME - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## YETERLİ VE DENGESİZ BESLENMENİN ZARARLARI - İmmün sistem - Hastalık Oluşumu - (pellegra, beriberi, marasmus, skorbüt, ishal, raşitizm, kalp-damar hastalıkları, kanser) - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## YETERLİ VE DENGELİ BESLENEN BİREY - Sağlam bir görünüş, akli gelişimi normal - Canlı, parlak saçlar - Sık sık baş ağrımasından şikayet etmeyen - Hareketli ve dikkatli bakışlar - Kuvvetli, gelişimi normal kaslar - Pürüzsüz, nemli, pembe bir cilt - İyi gelişmiş kol ve bacaklar - İştahlı, çalışmaya istekli - Vücut ağırlığı boy ve yaşına orantılı - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## YETERLİ VE DENGELİ BESLENMEYEN BİREY - Sallantılı, pasif, eğilmiş bir vücut - Şişkin bir karın - Yaralı ve pürüzlü bir cilt - İsteksiz bir kişilik - Akli gerilik - İştahsız - Hal ve hareketlerde dengesizik - Sık sık baş ağrısından şikayet eden - Vücut ağırlığı boy ve yaşına orantısız - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## TOPLUMUN BESLENME DURUMU? - Toplumdaki bireylerin gerçek beslenme durumları bilimsel yöntemlerle tesbit edilmektedir. - Yapılan çeşitli araştırmalar, toplumumuzun önemli bir kısmının dengesiz beslenmekte olduğunu ifade etmektedir. - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## TOPLUMUN BESLENME DURUMU? - Gelişmekte olan çocuklar - Gençler - Gebe ve emzikli anneler - Ağır işlerde çalışan işçiler - Yaşlılar - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESİNLER - Süt ve türevleri - Et, tavuk, balık; yumurta; kurubaklagil - Tahıllar - Sebze ve meyveler - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk - A diagram shows a 4-leaf clover with leaf tips pointed toward the center and a different food depicted in each leaf: - top left: carton of milk - top right: a piece of meat - bottom left: a bowl of vegetables - bottom right: a piece of bread - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESİN ÖGELERİNİN GRUPLANDIRILMASI - İnsan gereksinmesi olan ve besinlerin bileşiminde yer alan 50 civarındaki besin ögesi kimyasal yapılarına ve vücut çalışmasındaki etkinliklerine göre 5 grupta toplanabilir. - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESİN ÖGELERİNİN GRUPLANDIRILMASI - Proteinler - Yağlar - Karbonhidratlar - Vitaminler organik - Mineraller inorganik besin ögeleridir. - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## YETİŞKİN BİSAN VÜCUDU - ORTALAMA - % 18 Protein - % 18 Yağ - % 0.7 Karbonhidrat - % 4.3 Mineral - % 59 Su - Vitaminler, nükleik asitler, hormonlar - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## PROTEİN - İnsan vücu la bulunan protein miktarı depo değil, çalışan ve belirli görevi olan hücrelerdir. - Proteinler sindirim kanalında yapıtaşları olan amino asitlere ayrılarak kana geçerler ve kanla karaciğere taşınırlar. Burada tekrar birleşerek vücut proteinlerini oluştururlar. Hücrelerin esas yapısını proteinler oluşturur. Vücut dokuları ve organlar yapılır. Bundan dolayıdır ki protein; büyüme ve gelişme için başta gelen besin ögesidir. - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## PROTEİN - Birçok hücre zamanla ölür ve yenilenir. Bundan dolayıdır proteinler, hücrelerin sürekliliği için de başta gelen besin ögesidir. - Vücudun savunma sistemlerinin, vücut çalışmasını düzenleyen enzimlerin, bazı hormonların da esas yapıları proteindir. - Protein aynı zamanda vücutta enerji kaynağı olarak da kullanılır. - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## YAĞLAR - Genelde kadınların vücudunda erkeklere göre daha çok yağ bulunur. İnsan harcadığından çok yediğinde vücudun yağ oranı artar, harcadığından az yediğinde ise azalır. Bu nedenle vücut yağı insanın başlıca enerji deposudur. - Enerji kaynağı besin almadığında vücudundaki bu depoyu kullanır. Yağ en çok enerji veren besin ögesidir. - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## YAĞLAR - Vitaminlerin bir bölümü vücuda yağla alınır. Yağ mideyi yavaş terk ettiğinden doygunluk verir. Derialtı vücut ısısının kaybını önler. Yağın yapıtaşlarının bazıları, vücudun düzenli çalışması için gerekli bazı hormonların yapımı içn gereklidir. - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## KARBONHİDRATLAR - Başlıca etkinliği, enerji sağlamalarıdır. Günlük enerjimiz çoğunu, karbonhidratlardan sağlarız. İnsan vücudunda karbonhidrat glikojen olarak depolanır. Glikojen en çok karaciğerde yer alır. Diğer organlarda ve kaslarda da bir miktar glikojen bulunur. - Kanda glikoz şeklinde belirli miktarda bulunması, dokulara sürekli enerji sağlanması bakımından önemlidir. - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## VİTAMİNLER - Vitaminlerin bir bölümü, besinlerle aldığımız karbonhidrat, yağ ve proteinden enerji ve hücrelerin oluşması ile ilgili biyokimyasal olayların düzenlenmesine yardımcı olurlar. - Bazı vitaminler kalsiyum ve fosfor gibi minerallerin kemik ve dişlerde yerleşmesine yardımcıdır. Bazı vitaminler de vücut için gerekli bazı besin ögelerinin bozulmadan işlevini sürdürmesi ve bazı zararlı maddelerin etkilerinin azaltılmasında yardımcıdırlar. - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## MİNERALLER - Bir bölümü iskelet ve dişlerin yapıtaşıdır. Diğer bölüm vücut suyunun dengede tutulmasını sağlar. Bazı mineraller, vücutta besin ögelerinden enerji oluşması için zorunlu oksijenin taşınması için gereklidir. - Bazı mineraller de vücudun çalışmasını düzenleyen enzimlerin bileşiminde yer alır. - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## SU - Besinlerin; sindirimi, dokulara taşımaları, hücrelerde kullanılmaları sonucu oluşan zararlı artıkların ve vücutta oluşan fazla ısının atılması için gereklidir. - Vücuttaki bütün kimyasal olaylar çözelti içinde oluştuğundan, vücutta yeterince su bulunması yaşam için zorunludur. - Bebeklerin vücudunda su oranı yetişkinlerden daha yüksektir. - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## DERSİN TEMEL AMACI - Diyetisyenlik mesleği için gerekli temel ilkeleri, mesleğin gerektirdiği temel alışkanlıkları kazandırmaktır. - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## AMACLAR: 1. Beslenme ile ilgili temel kavramların tanıtılması 2. Beslenmenin bir bilim olarak değerlendirilmesi 3. Beslenmenin diğer bilim dalları ile olan ilişkilerinin tanımlanması 4. Beslenme-kronik hastalık arasındaki bağlantılar. - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## DERS İLE İLGİLİ KAYNAKLAR - KİTAPLAR - Baysak A.Beslenme - Aksoy M. Ansiklopedik Beslenme, Diyet ve Gıda Sözlüğü - Contemporary Nutrition - Perspectives Nutrition. - Understanding Nutrition - Present Knowledge in Nutrition - DERGILER - Beslenme Diyetetik Dergisi - American Journal of Nutrition - European Journal of Nutrition - Journal of American Dietetic Association - Annals of Nutrition and Metabolism - Journal of Nutrition - Nutrition - Nutrition Research - Nutrition Reviews - Nutrition Research Reviews - Pubmed - www.beslenme.saglik.gov.tr - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESLENME BİLİM DALI - Besin ögelerin tür, miktar, özellikleri ve vücut çalışmasındaki işlevlerini - Besin zenginleştirilmesi ve beslenmeye destek olan ürünleri - Beslenme planının bireye göre yapılmasını inceler. - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESLENME İLE İLİŞKİLİ BAZI BİLİM DALLARI - Tip - Genetik - Kimya - Sosyoloji - Psikoloji - Mikrobiyoloji - Antropoloji - Tarih - Farmakoloji - Mühendislik - Matematik - Sanatlar - Eğitim - Coğrafya - Spor bilimleri - Hukuk - Mevzuat - İşletme - İktisat (SED-) - Ekonomi - Uzay bilimleri - Ziraat - Güzel ---- - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## YAŞAM KALİTESİNİ DÜŞÜREN HASTALIKLAR | HASTALIK | RİSK FAKTORLERİ | | ------------- | ------------- | | OSTEOPOROZ | YETERSİZ KALSİYUM ALIMI, HAREKETSİZ YAŞAM, İÇİLEN SU, ESTROJEN YETERSİZLİĞİ | | OSTEOARTRİT, DİSK HERNİSİ | ŞİŞMANLIK, HAREKETSİZLİK, KAZALAR | | VARİSLER | ŞİŞMANLIK, HAREKETSİZ YAŞAM | | SAFRA KESESİ HASTALIKLARI | ŞİŞMANLIK, DİYET | | HEMOROİD | ŞİŞMANLIK, DİYET, HAREKETSİZLİK | | DİŞ ÇÜRÜĞÜ VE DİŞ ETİ HASTALIKLARI | DİYET, YETERSİZ DİŞ BAKIMI | - Öğr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESLENMENİN BAZI HASTALIKLAR İLE İLİŞKİSİ-I | HASTALIKLAR | BESLENME | | ------------- | ------------- | | OBEZİTE - ŞİŞMANLIK | Alınan enerji > Harcanan enerji Aşırı yemek yeme, enerjisi yüksek olan besinleri tercih etme, hareketsiz yaşam Şişmanlık | | KALP DAMAR HASTALIKLARI | Fazla yağ alımı Fazla doymuş yağ alımı Kızartma, kavurma gibi pişirme yöntemleri Yetersiz posa alımı Fazla tuz tüketme - HT Şişmanlık | | DİYABETES MELLITUS | Hareketsiz yaşam Gİ yüksek olan besinleri fazla tüketme | - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESLENMENİN BAZI HASTALIKLAR İLE İLİŞKİSİ-II | HASTALIKLAR | BESLENME | | ------------- | ------------- | | KANSER | Şişmanlık Yağ ve yağlı besinleri fazla tüketme Alkol tüketimi (Mide ve pankreas Ca) Fazla tuz ve tuzlu besinlerin alımı Yanmış, kızarmış besinleri tüketme, yağı kavurarak yeme (mide, pankreas, KC, barsak Ca) Sigara (AC Ca, sigara içenlerde C ve E vit. düzeyi düşer, risk ↓ ) Az posa tüketimi (kolon Ca) Yiyecek ve içecekleri sıcak tüketme, ağız ve diş bakımı yetersizli. (ağız içi, yutak kanserleri) Sarı ve yeşil renkli besinleri yetersiz tüketme (yetersiz A vit.) Yetersiz C vit alımı (C vit: nitrit, nitrat) (Cvit: sigara içimi) Yetersiz E vit alımı (kızarmış, yanmış besinler, sigara ve hava kirliliği) | - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## BESLENMENİN BAZI HASTALIKLAR İLE İLİŞKİSİ-III | HASTALIKLAR | BESLENME | | ------------- | ------------- | | HİPERTANSİYON | Fazla tuz tüketimi Kalsiyumdan zengin besinleri (süt, yoğurt) yetersiz tüketme Potasyumdan zengin besinleri (sebze, meyve) yetersiz tüketme | | OSTEOPOROZ | Fazla yağ alımı Yetersiz kalsiyum alımı (özellikle kemiğe kalsiyumun depolandığı adolesan dönemde) Hareketsizlik | | KANSIZLIK-ANEMİ | Yetersiz C vitamini alımı Özellikle öğünlerde (her öğün domates, portakal, maydanoz) Yemeklerle beraber çay, kahve içme, özellikle koyu çay | | DİSK KAYMASI, VARİS, HEMOROİD | Şişmanlık, Hareketsiz yaşam | - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk ## TÜRKİYE'YE ÖZGÜ BESLENME REHBERİ - A diagram shows the image of a 4-leaf clover with a different food depicted in each leaf: - top left: an open carton of milk - top right: a loaf of bread - bottom left: vegetables - bottom right: meat - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk - T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI - HALK SAGLIGI - GENEL MÜDÜRLÜĞÜ - TÜRKİYE - BESLENME - REHBERİ - T.C. Sağlık Bakanlığı - Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü - Hacettepe Üniversitesi - Beslenme ve Diyetetik Bölümü - T.C. Sağlık Bakanlığı - Türkiye Halk Sağlığı - Kurumu - TÜRKİYE - BESLENME REHBERİ - 2015 (TÜBER) - Ögr. Gör. Deniz Bolçocuk