Kanser ve Beslenme PDF

KANSER VE BESLENME ⚫ Kanser, insanoğlunun ilk dönemlerinden (antik çağ) beri tanıdığı ve mücadele ettiği bir hastalıktır. ⚫ Ancak 18-20 yy şehirleşmenin hızlanması ve tıbbi kayıtların tutulmaya başlanması ile birlikte kanser sıklığının arttığı görülmektedir. ⚫ Kanser hastalıkları so...

KANSER VE BESLENME ⚫ Kanser, insanoğlunun ilk dönemlerinden (antik çağ) beri tanıdığı ve mücadele ettiği bir hastalıktır. ⚫ Ancak 18-20 yy şehirleşmenin hızlanması ve tıbbi kayıtların tutulmaya başlanması ile birlikte kanser sıklığının arttığı görülmektedir. ⚫ Kanser hastalıkları son yüzyılda giderek artarak, günümüzde çok geniş grupları etkileyen bir halk sağlığı sorunu haline gelmiştir. Türkiye’deki Tüm Ölümlerin; 1. Kalp–damar hastalıkları %46 2. Tüm kanser türleri %15 3. Enfeksiyon hastalıkları %8.8  Tümör Cancer (tumor) Latince Latince “Yengeç” “Şişlik, Ur” TANIM ⚫ Tümör organizmadaki bazı hücrelerin kontrolsüz çoğalması sonucu oluşur. Normal hücreler düzenli ve kontrollü bir biçimde çoğalırlar. ⚫ Epidermis, kemik iliği ve karaciğer hücreleri hızlı çoğalır, nöron hücreleri ise çoğalmazlar. ⚫ Tümörve kanser kelimeleri genellikle eşanlamlı kullanılırlar. Ancak bunlar eşanlamlı değillerdir. ⚫ Hücrede meydana gelen değişmeler benign (iyi) ve malign (kötü) olarak ikiye ayrılır.  Benign ve Malign tümörlerin özellikleri Benign Malign ⚫ Köken aldıkları hücrelerin ⚫ Oluştuğu bölgeden özelliklerini kaybetmezler çevre dokulara ⚫ Çevre dokulara sıçrar yayılmazlar ⚫ Metastaz yaparlar ⚫ Uzak dokulara metastaz ⚫ Daha hızlı çoğalırlar yapmazlar ⚫ Öldürücüdür ⚫ Ciddi hastalık ve ölüme neden olmazlar Kanserleşme (karsinogenesiz) ⚫ Normal hücrelerin malign özellik kazanma sürecidir. ⚫ Hücre DNA’sında bir değişim ya da genetik bir zedelenmenin ardından gelen değişmeler, kanserleşmenin çok aşamalı sürecini oluştururlar. Kanserleşme aşamaları NORMAL HÜCRE Kanserojenle karşılaşma BAŞLANGIÇ (virüs, radyasyon, kimyasal) BAŞLANGIŞ HÜCRESİ Çoğalma GELİŞME Kanser hücresi önce lezyon / Genetik değişim İLERLEME MALİGN TÜMÖR Metastazlar Karsinojenler ⚫ Kanserleşmeyi başlatabilen etkenlerdir. ⚫ Çevresel,genetik veya viral etkenler karsinojen olabilir. Kanserleşmede bilinen ve kuşkulanılan etkenlerin sınıflandırılması ⚫ Çevresel etkenler Kimyasal karsinojenler (%90-95) ⚫ Hidrokarbonlar (kömür tozları, sigara dumanı) ⚫ Endüstriyel etkenler (asbest) ⚫ İlaçlar (hormonlar, sitotoksik ilaçlar) Diyetle ilgili etkenler (aşırı kırmızı et, yağ, tuz, yetersiz posa ve sebze-meyve) ⚫ Şişmanlık ⚫ Alkolizm Radyasyon ⚫ Ultraviyole ışınlar ⚫ İyonize radyasyon (X-ray) ⚫ Genetik etkenler (%5-10) ⚫ Virüsler ⚫ Herpes grubu organizmalar ⚫ Hepatit ⚫ Kendiliğinden gelişen mitoz bölünme bozuklukları ⚫ İmmün yetmezlikler Tüm kanserlerin 1/3’ü beslenme ve FA ile önlenebilir. BESİNLER – KANSER İLİŞKİSİ BİTKİLERDE Genotoksik ⚫ Yonca (kanavanin) ⚫ Mantar (hidrazin) ⚫ Safrol ⚫ Patates (solanin) ⚫ Kinonlar ⚫ Çay, kakao (kafein, teobromin) ⚫ Nitrozamin ⚫ Bakla (visin, ⚫ Fenolikmaddeler konvisin) ⚫ Heterosiklik aminler ⚫ Pamuk (gassibol) ⚫ Alkol ağız, özofagus, larinks, akciğer ca ⚫ Kahve kavrulunca piroliz ürünleri ⚫ Mikotoksinler karaciğer ca ⚫ Diyetle alınan Nitrat→→ midede nitrat bakteri +, gastrik asit -, gastrik nitrit C vit, protein yetersiz ise nitrozamin Tuz alımı ise →gastrik atrofi Mide ca  Antitümöral Bulundukları madde Besinler ⚫ Proteaz engelleyiciler ⚫ Soya fasulyesi, (bunlar pişirmeyle mercimek, kuru kaybolmazlar fasülye, nohut, taze fasülye, bezelye v.b. ▪ Oksitlenmeyi önleyiciler ⚫ Meyveler,ceviz, fıstık ve fındık gibi sert kabuklu meyveler ⚫ Biyoflavonoidler ⚫ Turunçgiller, kayısı, karadut, kızılcık, kiraz, vişne, kuş üzümü, kırmızı ve kara üzüm, diğer meyveler ⚫ Özel koku ve tat ⚫ Lahanalar, karnabahar, veren maddeler ıspanak, pazı, turp ve pancar yaprakları, şalgam, hardal yaprağı, ve buna benzer yenebilen yabani otlar ⚫ Kükürtlü maddeler ⚫ Sarımsak, soğan, pırasa Genelde besinlerde bulunan antitümöral bileşiklerin çoğu; ⚫ Hücrede karsinojenleri DNA ile tepkimeye hazırlayan enzimleri inhibe ederek, ⚫ Karsinojendetoksifikasyonunda görev alan enzimleri ve etmenleri etkileyerek, ⚫ DNA ile tepkimeye hazırlanmış “olgun karsinojenleri’’ avlayıp etkisiz hale getirerek işlev görürler. Bunlara mutasyon öncesi antikarsinojenleri denir.  KANSER TEDAVİSİ SIRASINDA BESLENME ⚫ Cerrahi tedaviler, radyo ve kemoterapiler kanserli bireyin besin alımını ve bu besinlerin sindirimini, emilimini ve vücutta kullanımlarını değiştirir. ⚫ Yaygın görülen kanser semptomları; yorgunluk, anoreksiya, bulantı-kusma, barsak faaliyetlerinin değişmesi, istemsiz ağırlık kayıpları, ağrı, koku ve tat almada değişikliklerdir  Kanserli hastada görülen genel bulgular 1) Anoreksiya-iştahsızlık: Tümör tarafından oluşturulan peptid, oligonukleotid ve diğer metabolitler yemek yeme merkezini kontrol ederek iştahı azaltırlar. Santral sinir siteminde triptofan ve serotonin düzeyleri yükselir. ⚫ Ayrıca sindirimde gecikme, gastrik boşalmada gecikme, intestinal mukozada atrofi de iştahsızlığa ve dolayısıyla anoreksiyaya neden olur. ⚫ Kanserhücreleri tarafından üretilen; TNF-α-kaşeksin, interlökin ve interferon gibi moleküller iştahı baskılar. 2) Tat duyusunda azalma: ⚫ Karaciğer enzim aktivitesindeki ve dokulardaki Lizozom enzimlerindeki değişiklikler ile CHO, lipit ve protein metabolizmasındaki değişiklikler tat duyusunu bozmaktadır. ⚫ Kanserli hastaların %40-50’sinde tat duyusu azalmıştır. ⚫ “Tatlı” tat eşiği yükselir, “acı” tat eşiği düşer. ⚫ Genellikle yüksek protein içeren besinlerin (et ve ürünleri) hastalar tarafından istenmediği bildirilmiştir. ⚫ Bunun yerine yumurta ve peynir tercih edilmektedir. İstenmeyen besinleri; ⚫ Tatlılar,kahve ve çikolata izlemektedir. ⚫ Süt ve ürünleri, sebze ve meyveler normal sağlıklı insanlar kadar istenmektedir. ⚫ Üre düzeyinin yükselmesi, kan glikozunun düşmesi ve tümörün küçülmesi tat duyusunu olumlu yönde etkiler.  3) Ağırlık kaybı, kaşeksi, malnütrisyon ⚫ Genellikle kanserli kişiler çok zayıf, kaşektik (Cashexia) görünümdedirler. ⚫ Budurum artan enerji gereksinimi, vücut protein ve yağlarının kaybı, su ve elektrolit anormallikleri sonucu oluşur. ⚫ Hastalarınbesin alımı azalmış, sindirim ve emilim bozulmuş, enerji harcamaları artmıştır. ⚫ Konakçı ile tümör arasında besin öğeleri için yarış başlamıştır. ⚫ Hastaneye yatan bu hastaların %25’inde protein-enerji malnütrisyonu görülür. ⚫ Gastrointestinal sistemle ilgili kanserlerde bu oran %75’e kadar çıkar. ⚫ Kilo kaybı olan hastalarda sadece günlük enerji alımını artırmak yaşam süresini değiştirmeye yardımcı olur. ⚫ Plazma A vitamini ve -karoten düzeyleri ⚫ Metastaz varsa lökosit, askorbik asit ve folat düzeyleri ⚫ Lösemi ve karaciğer tümörlerinde serum B12 düzeyi yükselir (hücrelerin parçalanması sonucu vitamin açığa çıkar). ⚫ Ameliyat sonrası serum Zn düzeyi düşer. ⚫ Kemik metastazı varsa serum Ca düzeyi yükselir.  KANSER TEDAVİSİ ⚫ Kanser & kanser tedavileri beslenme durumunu bozan semptomlara neden olmaktadır, ⚫ İyi beslenme; doku onarımını, ağırlık kaybının durmasını, direncin artmasını ve ⚫ Tedaviye toleransın artmasını sağlar Kemoterapi: ⚫ Tümör hücrelerinin sitotoksik ilaçlarla öldürülmeleri veya çoğalmalarının durdurulmasıdır. ⚫ İlaç tedavisine bağlı olarak anoreksiya, ağızda yaralar (mukozit), bulantı-kusma, diyare, konstipasyon, çiğneme güçlüğü, tat duyusunda azalma olur. ⚫ Bu dönemde, az yağlı, bol sulu, az posalı, yumuşak bir diyet önerilir.  Radyoterapi: ⚫ Genellikle 6 hafta süreyle uygulanır. ⚫ Baş-boyun bölgesine uygulanıyorsa: ağız sağlığı bozulur, tükürük salgısı azalır, ağız pH’sı düşer, diş çürümeleri görülür, boğaz kuruluğu ve yutma güçlüğü olur. ⚫ Yemeklerden önce ağız yapay bir salya (Na+, Cl-, Ca++) su, limon suyu, portakal suyu veya soda ile çalkalanır. ⚫ Bol sulu yiyecekler önerilir. Radyoterapi: ⚫ Toraksbölgesine uygulanıyorsa: özofagus stenozu, ülserasyon ve fibrosis olur. ⚫ Kalça, karın bölgesine uygulanıyorsa: bulantı-kusma, gastrik ülser, diyare, kolit, kramplar, malabsorpsiyon, sindirim enzimlerinde azalma görülür. Cerrahi girişim (ameliyat) ⚫ Tatduygusu azalır, ⚫ Çiğneme-yutma güçlüğü, ⚫ Hazımsızlık, ⚫ Gaz, ⚫ Dumping sendromu ve malabsorpsiyon görülür. ⚫ Ağız,boğaz kanseri ameliyatı ise➔ diyet sulu-yumuşak, az posalı verilir, ⚫ Midekanseri ameliyatı ise➔ dumping sendromu diyeti verilir. ⚫ İnce barsak kanseri ameliyatı ise➔ AKŞ düştüğü için %10 Dextroz İV olarak verilir. ⚫ İlk 1-5 gün 25 g Albumin verilir, sonra da bol proteinli, vitamin ve minerallerden zengin diyet verilir. ⚫ Karaciğer fonksiyonları bozulduğu için aromatik aminoasitler dolaşımda birikir, beyinde bozukluğa neden olur. ⚫ Bunu önlemek için DZAA yüksek verilir. ⚫ AAA’in oranı düşürülür.  İmmunoterapi ⚫ Başka bir bireyde aktif olarak üretilmiş (serum veya gamma globulinler) antikorların verilmesiyle bireyin pasif olarak bağışıklanmasıdır. ⚫ Bu kapsamda aynı zamanda bağışıklama gücü olan maddelerin kullanımını, bağışıklık öğeleri olan dokuların (kemik iliği transplantasyonu) değiştirilmesini ve özel işlem görmüş beyaz kan hücrelerinin infüzyonla verilmesini de kapsar. Bağışıklık sisteminde, kanser hücrelerine karşı iki ana savunma mekanizması bulunmaktadır. ⚫ T Sitotoksik hücreleri virüsle enfekte olmuş hücrelere veya kanserli hücrelere doğrudan saldırarak öldürürler. Makrofajlar ⚫ Tümör hücrelerini içlerine alırlar ve sindirirler. ⚫ Bu işi yabancı hücredeki antijeni tanıyan T hücreleri başlatır. T hücreleri uyarılmış makrofajları, salgıladıkları “lenfokin’’ adlı kimyasal aracılarla daha da saldırgan hale getirirler. ⚫ Saldırgan makrofajlar, yabancı hücreleri daha kolay çevreler ve yok ederler. ⚫ “İnterferon’’ adı verilen bir grup lenfokinlerde özellikle virüslere karşı etkinlik gösterir. ⚫ Lenfotoksin grubu proteinler, interferondan daha etkili olup kanser hücrelerini doğrudan öldürebilmektedirler. Kemik İliği Transplantasyonu: ⚫ Kemik iliği transplantasyonu (KİT), kemik iliğinin malign veya malign olmayan hastalıklarının tedavisinde kullanılan bir yöntemdir. ⚫ Yüksek doz kemoterapi ve /veya radyoterapi ile yok edilen normal kemik iliği hücrelerinin, hastanın saklanan kendi kemik iliği veya HLA (Human Leukocyte Antigens) uygun kişinin kemik iliği verilerek, yeniden yapılandırılmasını sağlayan bir yöntemdir. Kemik iliği vericiden, genel anestezi altında krista iliakadan aspirasyon yapılarak alınır. Alınan kemik iliği yağ, küçük kemik ve doku parçacıklarının ayrılması için santrifüj edildikten sonra intravenöz yolla, kemik iliğinden köken alan hücrelerle alıcıya verilir.  Öncül hücreler sağlıklı bir kişiden alınıp, hastaya veriliyorsa allojenik, Tek yumurta ikizleri arasında yapılmış ise sinjenik, Kendinden alınıp farklı bir zaman diliminde aynı kişiye veriliyorsa otolog transplantasyon denir. ⚫ Nakilden sonra 2-3 hafta boyunca ilik fonksiyonlarını yerine getiremeyeceğinden dolayı Nötropeni (nötrofillerin