Kanser ve Beslenme Etkileri

Kanser ve Beslenme

• Kanser, insanlık tarihinin ilk dönemlerinden beri tanıdığı ve mücadele ettiği bir hastalıktır.
• 18. ve 20. yüzyıllarda şehirleşmenin hızlanması ve tıbbi kayıtların tutulmaya başlanması ile kanser sıklığının arttığı görülmektedir.
• Günümüzde kanser, çok geniş grupları etkileyen bir halk sağlığı sorunudur.
• Türkiye'deki tüm ölümlerin %46'sı kalp-damar hastalıklarından, %15'i tüm kanser türlerinden,%8.8'i ise enfeksiyon hastalıklarından kaynaklanmaktadır.

Kanser Tanımı

• Tümör, organizmadaki bazı hücrelerin kontrolsüz çoğalması sonucu oluşur. Normal hücreler düzenli bir şekilde çoğalırken, epidermis, kemik iliği ve karaciğer hücreleri hızlı, nöron hücreleri ise çoğalmaz.
• Kanser, hücrelerin malign özellik kazanma sürecidir. Bu süreç, hücre DNA'sında meydana gelen değişimler veya genetik zedelenmeler sonucunda gerçekleşir.
• Hücrelerdeki bu değişimler, kanserleşmenin çok aşamalı sürecini oluşturur.

Benign ve Malign Tümörlerin Özellikleri

• Benign tümörler: Köken aldıkları hücrelerin özelliklerini kaybetmezler, çevre dokulara yayılmazlar ve uzak dokulara metastaz yapmazlar. Ciddi hastalık veya ölüme neden olmazlar.
• Malign tümörler: Oluştuğu bölgeden çevre dokulara sıçrar, metastaz yapar, daha hızlı çoğalır ve öldürücüdür.

Kanserleşme (Karsinojenesiz)

• Normal hücrelerin malign özellik kazanma sürecidir.
• Hücre DNA'sında meydana gelen değişiklikler, kanserleşme sürecinin önemli bir parçasıdır. Bu değişiklikler, kanserleşmenin çok aşamalı sürecini oluştururlar.

Kanserleşmeyi Başlatan Etkenler (Karsinojenler)

• Çevresel etkenler (%90-95): Hidrokarbonlar (kömür tozları, sigara dumanı), Endüstriyel etkenler (asbest), İlaçlar (hormonlar, sitotoksik ilaçlar), Diyet (aşırı kırmızı et, yağ, tuz, yetersiz posa ve sebze-meyve), Şişmanlık, Alkolizm ve Radyasyon.
• Genetik etkenler (%5-10): Ultraviyole ışınlar ve İyonize radyasyon (X-ışınları).
• Virolojik etkenler: Herpes grubu organizmalar, Hepatit virüsleri ve İmmün yetmezlikler.

Besinler ve Kanser İlişkisi

• Bazı besinler kanser riskini artırabilirken bazıları koruyucu etki gösterebilir.
• Bazı bitkilerde bulunan genotoksit maddeler (mantar, patates, çay, kakao, bakla, pamuk) kansere neden olabilmektedir.
• Alkolün ağız, yemek borusu, gırtlak ve akciğer kanseri ile ilişkisi bulunmaktadır. Kahve kavrulunca oluşan piroliz ürünleri de bir karsinojendir ve karaciğer kanseriyle ilişkilendirilebilir.
• Mikotoksinler karaciğer kanseri ile bağlantılıdır.
• Diyetle alınan nitrat bazı bakteriler ile reaksiyona girerek nitrozamin oluşmasını sağlar. Bu madde kanser riskini artırabilir ve mide kanseri ile ilişkilendirilebilir.
• Ant-tümöral maddeler (proteaz engelleyiciler, oksitlenmeye karşı maddeler) besinlerde bulunmaktadır.

Kanser Tedavisi Sırasında Beslenme

• Cerrahi tedaviler, radyasyon tedavisi ve kemoterapi, besin alımı ve besinlerin kullanımını etkileyebilir.
• Kanser tedavisi sırasında yaygın semptomlar; yorgunluk, iştahsızlık, bulantı-kusma, barsak faaliyetlerinde değişiklikler, istemsiz kilo kayıpları, ağrı, koku ve tat değişiklikleridir.
• Bu süreçte beslenme durumu bozulur.
• Beslenme tedavisinde ilk adım hastaların beslenme öyküsü ve laboratuar bulgularıyla başlar ve buna göre beslenme planı oluşturulur.
• Tedaviye toleransının artması ve tedaviye yanıtın iyileştirilmesi amacıyla beslenme desteklenir.

Kanser Tedavisi Sonrası Beslenme

• Kanser tedavisi sona erdikten sonra yan etkilerle ilgili beslenme sorunları azalır.
• Sağlıklı bir beslenme programı uygulanır ve çeşitli besinler yenmelidir.
• Tam tahıllar, az yağlı süt ürünleri, az yağlı pişirme yöntemleri, derisiz/az yağlı balıklar, bol su tüketimi önerilir.

Çeşitli Tedavi Yöntemlerinde Beslenme

• Kemoterapi: Sitotoksik ilaçlar kullanılır. Hastalar az yağlı, bol sulu, az lifli yiyecekler yemeleri istenir.
• Radyoterapi: Baş-boyun bölgesi radyasyonu varsa ağız, yemek borusu veya gırtlakta sorunlar meydana gelebilir.
• Cerrahi tedaviler: Tat ve yeme içme alışkanlıkları değişebilir. Dumping sendromu ve malabsorpsiyon görülür.
• İnce barsak kanseri ameliyatı sonrası AKŞ düştüğü için %10 Dextroz İV verilir, ilk 1-5 gün 25g Albumin verilir ve bol proteinli, besin yönünden zengin diyet verilir.
• Kemik iliği transplantasyonu (KİT) sonrası nöropenik diyet uygulanır.

Özel Diyetler

• Gerson tedavisi, çiğ sebze ve meyve bazlı diyet.
• Gonzalez diyeti, kanserli kişilerin metabolik tiplerine göre düzenlenmiş diyet.
• Livingston-Wheeler tedavisi, antibiyotik, vitamin, mineral ve sindirim enzimleri içermektedir.
• Makrobiyotik diyet, besinleri yin ve yang olarak sınıflandırmaktadır.

İmmünoterapi

Pasif bağışıklık sağlamak amacı ile tedavi edilen hastaların ihtiyaçlarına göre beslenme düzenlemeleri yapılabilmektedir

Makrofajlar ve İnterferon

• Makrofajlar, tümör hücrelerini içlerine alıp sindirirler.
• Interferon, virüslere karşı etkili olan proteinlerdir.

Kemik İliği Transplantasyonu Sonrası Beslenme

KİT'de, Nötropenik diyete ihtiyaç duyulabilir. Bu diyet, hastaya verilen besinlerin mikroorganizma ve patojen içermemesini ve steril koşullarda hazırlanması gerektiğini içerir.

Besin Önerileri ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Bulantı ve kusmayı önlemek için küçük yemekler, soğuk besinler, az yağlı besinler ve sık sık tüketmek önerilebilir.
• Bazı besinlerin tüketiminde dikkatli olunmalıdır.

Genel Beslenme İlkeleri

• Metabolizmayı ayarlamak, dokuların protein kullanmını artırmak, enerji ve besin öğesi gereksinimlerini karşılamak önemli ilkelerdir.
• Enerji gereksinimine uygun kalorili bir beslenme düzeni, protein ihtiyacını karşılayacak doğru protein oranı, yüksek oranda vitamin ve mineraller gereklidir.
• Sıvı alımının yeterli tutulması, diyare, ateş, kusma ve enfeksiyon durumlarında sıvı kaybının karşılanması gerekir.

Ağız Problemleri

• Ağız ülseri ve lezyonlarında sulu besin tüketimi önerilir.
• Tat değişiklikleri, tükürük azlığı, çiğneme ve yutma güçlükleri varsa gerekli önlemler alınarak tedaviler yapılabilir.

Mukozit

Mukozit iyileşmesi için yeterli beslenmenin sağlanması önemlidir.

Kanser Tedavisi Sonrası Beslenmenin Değerlendirilmesi

Sonuçlar aşamalı olarak değerlendirilmeli ve hastaya uygun çözümler sunulmalı.