Morze Bałtyckie - Informacje PDF

MORZE BAŁTYCKIE  NACOBEZU 1. Wiem, co to jest morze szelfowe, morze śródlądowe, abrazja, szery/szkiery, klif. 2. Znam cechy charakterystyczne Bałtyku (średnia głębokość, największa głębia i jej głębokość, długość linii brzegowej całego morza, długość polskiego wybrzeża, średnie zasolenie) 3. Wiem...

MORZE BAŁTYCKIE  NACOBEZU 1. Wiem, co to jest morze szelfowe, morze śródlądowe, abrazja, szery/szkiery, klif. 2. Znam cechy charakterystyczne Bałtyku (średnia głębokość, największa głębia i jej głębokość, długość linii brzegowej całego morza, długość polskiego wybrzeża, średnie zasolenie) 3. Wiem, z czego wynika małe zasolenie Bałtyku i w których zatokach jest największe, a w których najmniejsze. 4. Umiem wskazać na mapie: wszystkie państwa leżące nad Bałtykiem, 5 cieśnin: Skagerrak, Kattegat, Mały Bełt, Wielki Belt, Sund 5 największych zatok: Pomorska, Gdańska, Ryska, Fińska i Botnicka 5 wysp: Zelandia, Gotlandia, Olandia, Bornholm, Sarema 2 archipelagi: Sztokholmski, Wyspy Alandzkie. 5. Rozpoznaję rodzaje wybrzeży (mierzejowo-zalewowe, klifowe, szkierowe) i wiem, gdzie występują. 6. Wymieniam główne źródła zanieczyszczenia Bałtyku. 7. Wiem, co to jest nadmierna eutrofizacja i dlaczego kwitną sinice.  POWIERZCHNIA POLSKI Całkowita = 322,7 tys. km2, w tym: 3,3% to: morskie wody wewnętrzne (m.in. część Zatoki Gdańskiej, Zalew Wiślany i Zalew Szczeciński) morze terytorialne – pas wód o szer. 12 mil morskich (ok. 22,22 km) od brzegu. Tu obowiązuje prawo państwa, do którego należy wybrzeże. Polska ma też morską strefę ekonomiczną (wszystkie państwa mają Ecowater Systems prawo żeglugi, ale tylko Polska może korzystać z bogactw naturalnych). *1 mila morska – 1852 m Film: CAŁA PRAWDA O BAŁTYKU - YouTube  Państwa Mnemotechnika: położone nad WARUNKI Bałtykiem: NATURALNE 1 Dania 2 Szwecja 3 Finlandia 4 Rosja 5 Estonia 6 Łotwa 7 Litwa 8 Rosja 9 Polska 10 Niemcy  Państwa Mnemotechnika: położone nad WARUNKI Bałtykiem: NATURALNE 1 Dania Długobrodzi 2 Szwecja SZWEdzi 3 Finlandia FIlmowali 4 Rosja ROzkosznie 5 Estonia Eleganckie 6 Łotwa ŁOdzie z 7 Litwa LIści 8 Rosja ROzrzucone 9 Polska PO 10 Niemcy NIEbie CHARAKTERYSTYKA BAŁTYKU HISTORIA BAŁTYKU Balticarium | Czy Bałtyk zawsze był morzem? Bałtyk powstał 12 tys. lat temu i jest najmłodszym morzem w Europie. Początkowo był słodkowodnym jeziorem położonym na przedpolu lądolodu. Kiedy lądolód częściowo stopniał, jezioro uzyskało połączenie z oceanem i Bałtyk po raz pierwszy stał się marzy (potem czasem był morzem, a czasem jeziorem). Cieśniny Duńskie stanowią granicę między Morzem Bałtyckim a Morzem Północnym.  Skagerrak MORZE BAŁTYCKIE JEST CZĘŚCIĄ OCEANU Kattegat ATLANTYCKIEGO Sund Tylko niewielkie połączenie z Morzem Północnym - przez płytkie Mały Bełt Wielki Bełt Cieśniny Duńskie (Mały Bełt, Wielki Bełt i Sund) oraz większe (Kattegat i Skagerrak) MORZE ŚRÓDLĄDOWE inaczej: śródkontynentalne – ze wszystkich stron otoczone przez lądy.  MORZE SZELFOWE – morze leżące na brzeżnej części kontynentu (szelfie). MORZE PŁYTKIE Średnio 52 m (dla porównania: Morze Czerwone – średnio 490 m głębokości. Morze Czarne 1315, a Śródziemne – 1438). Najgłębsze miejsce - Głębia Landsort - 459 m. Ponieważ Bałtyk jest płytki i ma stosunkowo mało wody, jest wrażliwy na wszelkie zanieczyszczenia.  LINIA BRZEGOWA I RODZAJE WYBRZEŻY  Zatoka Botnicka LINIA BRZEGOWA Wyspy Alandzkie Długość - 8100 km, Zatoka Finska Polska – 524 km. Archipelag Sztokholmski Urozmaicona linia Sarema brzegowa - są: Zatoka Ryska zatoki Gotlandia wyspy i archipelagi Olandia Zelandia Bornholm Z. GDANSKA Zatoka Gdańska Zatoka Pomorska  Mapa:​ Zielony – piaszczyste TYPY Czerwony – szkiery Granatowy – fiordy WYBRZEŻY Czarny - klify Północne wybrzeża (tu ślady erozji lodowcowej): skaliste wybrzeża szerowe = szkierowe fiordy Południe (tu lądolód akumulował materiał): płaskie i piaszczyste: wybrzeża mierzejowo-zalewowe, czasem klifowe.  WYBRZEŻE SKALISTE Skaliste wybrzeże wyspy Rugia Narzędzie dydaktyczne: Bornholm (ibe.edu.pl) Skaliste, północno- zachodnie wybrzeże wyspy Bornhom WYBRZEŻE SZKIEROWE Cechy: skaliste wysepki Geneza: wynik niszczenia podłoża przez lodowiec oraz zalania. Występowanie: Na Bałtyku głównie archipelagi w Szwecji, np. Archipelag Sztokholmski oraz w Finlandii np. Wyspy Alandzkie. (Inne miejsca: zachodnie wybrzeży Norwegii, Alaska). NORWESKIE FIORDY (UWAGA, TO NIE JEST BAŁTYK! POKAZUJĘ, ŻEBY PRZYBLIŻYĆ WAM, O CO CHODZI Z TYMI FIORDAMI :-))  Panoramaruten, Mariager Fjord – 10 km. – Danish Hikings WYBRZEŻE FIORDOWE BAŁTYKU Cechy charakterystyczne: Fiord, to wąska, długa, często rozgałęziona i bardzo głęboka (do 1300 m) zatoka morska. Geneza: powstały w wyniku zalania przez morze dolnych części dolin (żłobów) lodowcowych. Występowanie: Dania i Szwecja, choć najbardziej znane są te na wybrzeżach Norwegii nad Morzem Norweskim. Fiordy są też na wybrzeżach Grenlandii, Szkocji i Alaski. WYBRZEŻE MIERZEJOWO- ZALEWOWE Cechy charakterystyczne: podłużny, wystający nad wodę wał. Może odcinać wody zatoki lub jeziora nabrzeżnego od otwartego morza. Geneza: efekt budującej działalności przybrzeżnych prądów morskich - nanoszą m.in. piach i kamienie. Występowanie: częsty typ w Polsce, np. Mierzeja Wiślana i Łebska. Powstawanie mierzei: youtube.com/  WYBRZEŻE KLIFOWE Cechy: wysoki, podcięty brzeg (nisza abrazyjna) Geneza: skutek niszczącej działalności fal morskich (abrazja). Uderzając o wysoki brzeg fale powodują odrywanie kawałków lądu i tworzą strome urwiska. Występowanie: slideplayer.pl; Klif w Orłowie - Klif Gdynia – Pomorskie.travel Klif Orłowski Powstawanie klifu: youtube.com/ TEMPERATURA I ZASOLENIE BAŁTYKU MORZE CHŁODNE Latem wody powierzchniowe mają na północy 12-14 ºC, na południu 18-20 ºC. Zimą: Na północy (Zatoka Botnicka) zamarza od listopada do maja. W środkowej części Bałtyku (na otwartym morzu) oraz w części południowej temperatura spada do 2,5 ºC. Woda na większych głębokościach ma stałą temperaturę. Ciekawostka (niezgodna z tym, co mówiono w filmie): https://natemat.pl/167185,narzekasz-na-nizsze-temperatury- kiedys-jak-zamarzal-baltyk-przechodzilo-wojsko-i-urzadzano-targi Zasolenie - zawartość różnych soli w wodzie. Wyraża się je w promilach (‰) MORZE MAŁO ZASOLONE lub w PSU. Np. np. 7 PSU oznacza, że w 1000 g wody rozpuszczonych jest 7 g soli. Średnie zasolenie wód powierzchniowych Bałtyku - 7,5 ‰/ 7 PSU (średnie zasolenie oceanów ok. 35 ‰ / 35 PSU). Zatoka Botnicka Najbardziej zasolone - wody zachodniego Bałtyku (Cieśniny Duńskie). To efekt mieszania się ze słonymi wodami Morza Północnego. Zatoka Fińska Im dalej od Cieśnin Duńskich, tym zasolenie jest mniejsze. Najmniej zasolone są Zatoka Botnicka i Zatoka Ryska. Zasolenie zależy też od głębokości - im głębiej tym bardziej słono (woda jest cięższa). Ciekawostka: Morze Martwe (ok. 231‰, tj. 6,6 razy więcej niż średnie zasolenie oceanów), jezioro Asal w Dżibuti (348‰), Patience w Kanadzie (do 428‰) i staw Don Juan na Antarktydzie (338–402‰).  PRZYCZYNY MAŁEGO ZASOLENIA BAŁTYKU Położenie w klimacie umiarkowanym 250 rzek wpada Utrudniona wymiana do Bałtyku wody z Oceanem Atlantyckim, gdzie woda jest bardziej słona chłodna woda częste opady w morzu, –dodatkowa woda małe parowanie słodka dodatkowa woda wody Bałtyku słodka, która obniża mieszają się wodami zasolenie Morza Północnego tylko przez wąskie i płytkie Cieśniny Duńskie. MIESZKAŃCY BAŁTYKU UBOGA FAUNA Południowa i zachodnia część Bałtyku - ryby słonowodne, np. śledzie, dorsze, płastugi (m.in. flądry i turboty), szproty. Zróżnicowane zasolenie Ponieważ zasolenie jest małe, osiągają mniejsze rozmiary Bałtyku powoduje, że żyją tu niż ryby w oceanie. gatunki słono- i słodkowodne. W zatokach mieszkają ryby słodkowodne znane z jezior i rzek: płoć, okoń, szczupak, sandacz. Bioróżnorodność | Nasz Bałtyk (naszbaltyk.pl) Im dalej na północ, tym żyje mniej gatunków.  UBOGA FAUNA I FLORA morświn Sporadycznie występują duże ssaki morskie: foki foka szara (szare, pospolite i obrączkowane) oraz zagrożone wyginięciem morświny. Z ptaków: rybitwy czubate, mewy śmieszki i mewy siwe i lodówka (kaczka). lodówka rybitwa mewa czubata śmieszka UBOGA FLORA często można spotkać glony, np. zielenice, brunatnice, krasnorosty, rzadziej rośliny kwiatowe, np. rdestnica, trawa morska i wywłóczn ik.  DEGRADACJA ŚRODOWISKA BAŁTYKU GŁÓWNE ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZENIA BAŁTYKU CZ. 1. Zanieczyszczenia przemysłowe - głównie w miastach i w portach Odprowadzanie ścieków komunalnych do morza lub do rzek uchodzących do morza Nawozy sztuczne wypłukiwane z pól, zawierające związku azotu i fosforu -> nadmierna eutrofizacja, czyli przeżyźnienie + wyższa temperatura wody -> rozwój sinic (przejawia się zakwitnięciem wody). Niektóre sinice produkują toksyny powodujące poparzenia skóry – dlatego gdy kwitą masowo – zamyka się kąpieliska. Zanieczyszczenie powoduje zmniejszenie bioróżnorodności flory (np. zanika trawa morska) i fauny (spadek liczby węgorzy i dorszy)  KONSEKWENCJE DUŻEGO DOPŁYWU ZWIĄZKÓW AZOTU I FOSFORU Duży dopływ związków azotu i fosforu (z nawozów sztucznych z pól uprawnych): → zakwity fitoplanktonu i masowy rozwój makroglonów (m.in. sinice) → wzrost biomasy zooplanktonu i kolejnych ogniw łańcucha pokarmowego → obumieranie organizmów → opadanie martwej materii organicznej na dno zbiornika → rozkład bakteryjny martwej materii organicznej → zużywanie dostępnego tlenu → brak tlenu → beztlenowy rozkład pozostałej części materii organicznej → pojawianie się toksycznego siarkowodoru → wymieranie makrofauny dennej -> powstawanie pustyń siarkowodorowych/pustyń tlenowych. Animacja przedstawiająca proces eutrofizacji - WWF Polska  GŁÓWNE ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZENIA BAŁTYKU CZ. 2. Wycieki ropy naftowej i innych substancji ze statków (np. kolizja statków Balic Carrier i Tern) i platform wiertniczych. Gazociąg Nord Stream do transportu gazu ziemnego z Rosji do Niemiec biegnie po dnie Bałtyku Eksploatacja surowców mineralnych z dna morza (ropa naftowa, gaz ziemny, bursztyn, piaski...) Wraki (ponad 100), głównie z okresu II wojny światowej (np. tankowiec Franken, holownik Abile, 262 metrowy Lotniskowiec Graf Zeppelin, okręt wojenny Boelcke). pojemniki z chemikaliami z II wojny światowej (6 - 13 tysięcy ton bojowych środków trujących, np. iperyt siarkowy). SPRAWDŹCIE SIĘ! Morze Bałtyckie - Koło fortuny (wordwall.net)  Podręcznik http://kochampolskibaltyk.pl/typy-wybrzezy-morza-baltyckiego/ ŹRÓDŁA https://naszbaltyk.pl/zanieczyszczenia/ https://zalajkowane.pl/morze-baltyckie-ciekawostki/ Dla ciekawskich: https://www.balticarium.com/blog/czy-baltyk-zawsze-byl-morzem https://naszbaltyk.pl/ Rzeczy znalezione w Bałtyku: https://www.youtube.com/watch?v=rHagov8076E Jak Wisła wita się z Bałtykiem https://tvn24.pl/pomorze/gdansk-tak-wisla-wita-sie-z-baltykiem- ra766902-2458413