Geografische werkwijzen PDF

Paragraaf 1. Geografische werkwijzen Samenvattïng Bij het vak aardrijkskunde bekijken we allerlei onderwerpen en vraagstukken' Om deze vraagstukken wat meer richting te geven, bekijken we deze vanuit verschillende dimensieë en op verschillende schaalniveaus. Dimen...

Paragraaf 1. Geografische werkwijzen Samenvattïng Bij het vak aardrijkskunde bekijken we allerlei onderwerpen en vraagstukken' Om deze vraagstukken wat meer richting te geven, bekijken we deze vanuit verschillende dimensieë en op verschillende schaalniveaus. Dimensies zijn kijkrichtingen. Hierbij zet je eigenlijk een bepaalde bril op en kijk je bijvoorbeeld vanuit de economische dimensie naar een vraagstuk Daarnaast kan je het vraagstuk ook op een bepaald schaalniveau bekijken. Schaalniveaus gaan over de grootte van een bepaald gebied waarbinnen het probleem of vraagstuk aan de orde is. Laten we armoede als voorbeeld nemen. Je kan armoede wereldwijd bekijken. Dat noemen we ook wel mondiaal. Daarnaast is het ook mogelijk om armoede te bekijken op lokaal schaalniveau. Je zoomt dan in op een specifieke buurt, wijk of dorp. De kijkbril die je opzet (dimensie) en de grootte van het gebied waar je naar kijkt (schaalniveau) hebben invloed op de uitkomst van de vraag die je stelt. Als je specifiek kijkt naar armoede, dan zal er op mondiaal schaalniveau een andere uitkomst zijn dan wanneer je alleen naar de stad Zutphen kijkt. Ook de dimensie zal invloed hebben op de uitkomsten. Wanneer je alleen kijkt vanuit economisch oogpunt naar bijvoorbeeld armoede, richt je je vooral op geld, werk en economische ongelijkheid. De politieke dimensie, hoe de politiek hiermee om wil gaan en de demografische dimensie, om hoeveel mensen gaat het eigenlijk, laat je hierbij weg. Dat is niet erg, maar het geeft niet altijd een goed beeld. Het is daarom erg belangrijk om je bewust te zijn van deze dimensies en schaalniveaus, voordat je naar een bepaald vraagstuk gaat kijken. Tot slot stel je bij het aardrijkskunde vaak geografische vragen. Deze vragen hebben als doel om op te helderen waarom bepaalde verschijnselen nou juist in een bepaald gebied voorkomen en hoe kan het dat deze verschijnselen niet ergens anders voorkomen? Toelichting theorie Geografische schaalniveaus 9 Globalisering en welvaartsverschillen  steeds groter: =:=1: ; :11 :uTtjte:DotId :rErodtip Alle landen samen, :7l=nH o5:f ;t :11f k7;kh:na : =t3en= jnJe:: r e re 1dB op afbeelding 1 hieronder kan je de verschiIJ epqe schaalniveaus zien inclusief afbeeldingen, zodat je er ook een beeld bij krijgt Internationaal/continentaal: Bij internationaal of cont1.ne.nta e1 schaalniveau gaan we een stapje groten Hierbij laten. 79 de !an9sg.Fenzen achter ons en kijken we naar een groter geheel Hierbij kan je denken aan het continent Afrika of de Europese Unie. Je kijkt binnen een continent. Nationaal: Nationaal kan je kennen van het nationale elftal Hierbij zoomen we nog een stukje verder uit en kijken waar naar één land- Bijvoorbeeld Nederland. Regionaal: Regionaal is een stapje verder u itgezoomd. We kijken dus groten Hierbij staat een specifieke streek of provincie centraal. Je kan hierbij denken aan de provincie Gelderland of de streek De Veluwe of De Achterhoek Lokaal: Lokaal is de kleinste schaal. Hierbij kijken we specifiek naar één plaats of een wijk/buurt binnen een plaats. Denk aan de stad Zutphen of Leesten aIs wijk. SCHA ILNI VE Inzoomen Lokale schaa1 (plaat: 1::1 :onnalje ss:hh:: 1(t : 1: : k l p r o v i n c i e 1 1a n d s d e e 1) Uitzoomen 1:lr1: ::o : : jea : f 7:: 1: 13: d e n 1 vv e re 1d d e e 1) - 73, {{}; Afbeelding 1 iO Globalisering en welvaart5verschillen  Verschijnselen bekijken we vanuit verschillende schaalniveaus/ omdat een verst,'.hijnsel als vulkanisme (module 1) in Europa er anders uitziet dan bijvoorbeeld in het continent Zuid-Amerika. We hebben daarom verschillende schaalniveaus nodig om het goed te bekijken Geografische dimensies GeografiSChe dimensies zijn ervoor bedoeld om je te laten kijken met een bepaalde bril op. Hierbij onderscheiden we de volgende vijf: Economische dimensie: je kijkt vanuit een economische invalshoek Economie gaat over geld en geld verdienen, maar veel meer dan dat. Voorbeelden zijn : Bruto nationaal product. Gini-coëfficiënt Verdeling van de beroepsbevolking. Demografische dimensie: je kijkt vanuit een demografische invalshoek. Demografie gaat over mensen. Je kijkt naar overeenkomsten en verschillen tussen mensen en bevolkingsgroepen. Voorbeelden zijn: Leeftijdsopbouw van mensen. Hoeveelheid mensen in een bepaald land of gebied. Politieke dimensie: je kijkt vanuit een politieke invalshoek. Politiek gaat over regeringen, hoe een land wordt bestuurt en op welke manier de politiek wordt gekozen. Voorbeelden zijn : Democratie-index , Mensen rechtenschendingen Sociaal-culturele dimensie: je kijkt vanuit een sociaal-culturele invalshoek. Sociaal gaat over ziekenhuizen en scholing. Het culturele deel gaat over alles wat je aangeleerd hebt gekregen. Voorbeelden zijn : , Artsendichtheid Scholingsgraad Bovenstaande twee voorbeelden zijn sociale voorbeelden. Culturele voorbeelden zijn : @ Gesproken taal e Overheersende godsdienst. 11 Globalisering en welvaartsverschillen  FysIsche dimensie: je kijkt vanuit een fysische invalshoek Fysisch betekent ook wel natuur. Je kijkt vanuit een natuurlijk kenmerk waar wu mensen geen 1 1 invloed op hebben. Voorbeelden zijn: 1 ,1 e Overheersende klimaat. 1 e Voorkomende landschappen' Doel van de dimensies Dat zeggen we met een bepaalde onderbouwde reden In paragraaf 2 zullen we verder stilstaan bij de verschillende indicatoren die je kunt gebruiken om landen met elkaar te vergelijken' Geografische vragen Om de wereld om je heen goed te begrijpen, kunnen geografische vragen helpen. Geografische vragen gaan in op: Waar speelt het zich af? Wat is daar (op de locatie) aan de hand? Waarom is dat (het verschijnsel of probleem) juist daar? Hoe is dit (het verschijnsel of probleem) op andere plekken? Hoe kunnen we dit (het verschijnsel of probleem) beter aanpakken of misschien oplossen? Hieronder zie je een voorbeeld waarbij de verschillende vragen kort worden toegelicht. Je zult misschien vinden dat de vragen nog niet zo concreet zijn. Het is daarom ook de bedoeling dat je zelf een onderwerp gebruikt en deze toepast op de vragen die als voorbeeld worden gegeven. Als we het bijvoorbeeld hebben over verkeersproblematiek (file of opstoppingen) , dan zou je de volgende vragen kunnen stellen: + +0 ==,.n+=nU+=PW 12 Globalisering en welvaartsverschillen  en kleding te kopen van merken die wereldwijd bekend zijn Het zijn allemaa1 voorbeelden van globalisering. De wereld raakt steeds meer met elkaar vervlochten. Landen werken met elkaar samen en jij als consument kunt 11 steeds meer profiteren van producten die ergens anders zijn geproduceerd Versnelling van globalisering is begonnen in de tijd van het kolonialisme. Íbtl: F#! iF ' II Veelal Europese landen hadden het voor het zeggen in armere en vaak nog it# onbekende landen in Azië en Afrika. Hiervan hebben ze enorm geprofiteerd { waardoor ze konden groeien tot koplopers in de wereldhandel , De latere industrialisatie heeft ervoor gezorgd dat er steeds minder mensenhanden nodig waren in bepaalde sectoren, waardoor delen van werkzaamheden niet meer door mensenhanden gedaan moesten worden of dat mensen zo duur werden dat de productie naar een ander land werd verp,l?atst' Dit werk verplaatste zich vooral naar gebieden waar het zo centraal.mogelijk kon. Hierbij–staat de internationale 2:f:iko?p – arbeidsverdeling --- – –-–– - – - –-----’ i Toelichting theorie Globalisering 18 Globalisering en welvaart5verschillen /  Kolonialisme h Ef 3:1: :a ( E:nT: 4 ( s :1 :Fe = = 5Takreb iTavI :\ :: : 1 :7 : : :: ek 2 : : ja:isbT EII je: bij gaat ?:pjeesdelen pebbe? bezet vanuIt economisch of politiek oogbunt.- Enkele gebieden werden ook gebruIkt als vestigingsgebied. Hier bleven rr;enseÁ permanent wonen. Deze koloniale gebieden werden verbonden mei Europaf zonder dat ze daar zelf voor hebben gekozen. –– -'-- –-’ ----' De Europese landen gebruikten deze koloniën om grondstoffen te winnen voor eigen gebruik en afzetmarkt. Hierdoor werden ze welvarenderF kregen ze meer macht en konden ze nog meer invloed uitoefenen op de kc;loniá’n. We onderscheiden hierbij twee soorten koloniën: - Vestigingskoloniën: Dit waren koloniën waar Europeanen naar toe gingen om permanent te wonen. Exploitatiekoloniën : De meest voorkomende kolonie. Hierbij werden de gebieden gebruikt om grondstoffen en specerijen te winnen voor eigen gebruik. Daarnaast werden deze gebieden gebruikt om producten te verkopen (af te zetten) die in het Europese moederland waren gemaakt. De exploitatiekolorliën kwamen op tijdens het kolonialisme. Industrialisatie Vanaf de 18e eeuw begon in vooroplopende Europese landen het proces van industrialisatie. Dit bracht een verandering in de economische activiteiten die 19 Globalisering en welvaart5veFSChillen  plaatsvinden. Grondstoffen werden veelal uit de koloniën gehaald Deze gebieden waren vaak nog niet ontwikkeld, waardoor veel Europese landen ervoor kozen om infrastructuur aan te leggen in de koloniën. Het aanleggen van spoorwegen en netwerken gaf een positieve impuls aan de handel Door de snelle en positieve ontwikkelingen in Europar kon een kleine groep mensen profiteren van de handel die was opgezet. Dit zorgde ervoor dat de producten die gemaakt werden konden worden verkocht in de Europese landen, maar ook in de overzeese koloniën. Deze koloniën werden een afzetmarkt. Dat is een plek waar producten verkocht kunnen worden. Verschillende Europese landen met veel koloniën, zoals Frankrijk, Spanje en ook Nederland werden steeds belangrijker op het wereldtoneel. Deze landen werden ook wel hegemoniale staten genoemd. Deze landen hadden dusdanig veel economische, politieke en militaire macht dat ze erg veel te zeggen hadden. Ze streefden er naar om hun macht ook verder uit te breiden. Op deze manier konden de Europese koloniën zich steeds verder ontwikkelen ten koste van de landen die gekoloniseerd werden. De verschillen werden steeds duidelijker zichtbaar. Het wereldsysteem Vanuit de verschillen die ontstonden, kan ervan uit een systeem gekeken worden naar de verschillende landen in de wereld en de felaties t-ussä-Á–ä-eze landen. Dit noemen we ook wel het centrum-periferiemodel. Het iÁdeleÈ van deze landen gebeurt vooral op basis van economische en politieke macht. Hieronder een toelichting van de verschillende type lar;den en de bijbehorende kenmerken : Centrumlanden. -23– Globalisering en welvaartsverschillen  bP aH* Centrumlanden zijn de voorlopers. Nederland hoort hierbij. Het zijn landen met een hoogwaardige hightechindustrie, de economie draait op kennis en kapitaal. Nieuwe producten en diensten worden vaak in dit soort landen bedacht. Politiek gezien hebben ze veel macht en beslissingen van dit soort landen hebben invloed op de andere landen en gebieden binnen dit systeem. ook op cultureel gebied hebben centrumlanden veel macht. Denk hierbij aan trends die vaak vanuit de centrumlanden over de wereld worden verspreid. Semi-periferielanden Semi-periferielanden zijn opkomende landen. Ze zijn in ontwikkeling en laten zien steeds meer trekjes te vertonen van centrumlanden, maar hier nog niet helemaal zijn. Ze zijn niet alleen meer afhankelijk van de export van grondstoffen, maar hebben ook hoogwaardige industrie. Hun welvaart groeit doordat ze steeds meer producten kunnen verkopen en meedraaien in de wereldhandel. Periferielanden Dit zijn landen die achterblijven. Ze hebben een laag inkomen. Ze exporteren vooral landbouwproducten en grondstoffen. Deze landen zijn op gebied van kapitaal, kennis en hoogwaardige goederen afhankelijk van landen uit het centrum en de semi-periferie. Op afbeelding 4 kun je zien hoe de wereld is onderverdeeld in de verschillende categorie landen. Hierbij is het belangrijk om te weten dat landen kunnen opklimmen. Dat wil zeggen dat Nederland ook ooit een periferieland is geweest en zich mede door het koloniale verleden heeft kunnen ontwikkelen tot een centrumland. In China gebeurt nu hetzelfde. Dit land is de laatste tien jaar ontzettend gaan ontwikkelen, waardoor ze nu op sommige vlakken verder zijn dan bijvoorbeeld Amerika. Toch is er ook een hele hoop nog niet voor elkaar in China, zo is er nog extreme armoede en zijn er op economisch vlak uitdagingen. Daarom is China nu een semi-periferieland. 21 Globalisering en welvaartsverschillen  "''' 84 b. '\, b \1 & Centrum fD b -X'} SemI-penferu h+ ie Xhh \1 Afbeelding 4 Afbeelding 5 Afbeelding 5 laat zien dat er samenwerkingsverbanden zijn tussen centrum/ semi-periferie en periferie. Het moet vooral duidelijk zijn dat vooral de centrumlanden kunnen profiteren en dat globalisering voor de periferielanden niet altijd het gewenste resultaat heeft. Globalisering en welvaartsverschillen  Dekolonisatie In de 19' eeuw en na de Tweede Wereldoorlog, werden veel vroegere kolonies onafhankelijk Dat wil zeggen dat ze zelf economische en politieke keuzes konden maken en dat ze niet meer in de greep waren van de kolonisator. Dit heeft ook de wereldorde opnieuw veranderd. Desondanks bleek het voor veel landen moeilijk te zijn om daadwerkelijk onafhankelijk te zijn Ondanks dat ze officieel niet meer een kolonie waren, hadden ze hun vroegere kolonisator wel nodig om overeind te blijven. Ze hadden producten en kennis nodig. De vroegere koloniën moesten hiervoor steeds meer grondstoffen leveren, terwijl de Europese landen steeds minder hiervoor teruggaven. Dat noem je ruilvoetverslechtering. De deal werd steeds minder goed voor de minder ontwikkelde landen. Outsoursing We zijn aanbeland in een tijd waarin het voor landen en bedrijven belangrijk werd om producten op grootschalige manier te produceren. Denk hierbij aan de iPhone van Apple. Wereldwijd hebben honderden miljoenen mensen een iPhone. Het is daarom belangrijk dat dit snel en zo goedkoop mogelijk kan. Bedrijven zoeken locaties uit waar ze delen van hun productieketen neerzetten. Een productieketen is de totale lijn van grondstof tot eindproduct in de winkel en alles wat daartussen zit. Het uitbesteden van delen van de productieketen noem je met een Engels woord outsoursing. Outsoursing gebeurt vanuit verschillende redenen die je kunt koppelen aan de verschillende dimensies: Goedkopere arbeidskosten in het buitenland. Dit is een reden vanuit de economische dimensie. Minder wetten en regels in het buitenland. Dit is een reden vanuit de politieke dimensie. Jonge/ vaak laagopgeleide mensen in het buitenland. Dit is een reden vanuit de demografische en sociale dimensie. 6 Toegang tot afzetmarkt. 23 Globalisering en welvaart5verschi11en  peoo{}CntKEïtH SF{?'xta8eD ct ! laiw an ,it „,„„„. v,„, i, Turkjje - f niplj„r Hcl qären xotdt geverfd in T iuön /7 v en he t 9ef c rf 6 € 9 8 rc n H1r o r d t n P o 1 e n st o 1 9 e Ml v e r1 i TT FrI.kr,A leven de &ndcre onderdelen v n de 1/' spiJkerbrOek 8C/ 2 rEULnbmcRcn vorden in clk r gezet in de Filipijnen 1; De spijkerbroeken worden verkocht in Nedeíl nd f=\ Gebr6;kte spiJkerbroeken woídcn deels vcíkocht 111 '\U Niet ria AfbeeldIng 6 waar de broeken UIteindeIIjk worden verkocht de productiekete n weer. Een krimpende wereld De wereld is steeds meer met elkaar vervlochten, maar ook beter met elkaar verbonden. DIt komt door verbeteringen in de transportsector en de opkomst van dIgItale Informatie en communicatietechnologie als het internet. Door deze verbetering is de wereld kleiner geworden. Niet letterlijk/ maar wel in tijd en moeite. De tijd die het kost om een afstand af te leggen is minder geworden. Dit noemen we tijd-ruimtecompressie. De absolute afstand en absolute IIggIng van een plek verandert nooit. De absolute afstand is de afstand die nooit verandert. Het is de afstand in een rechte lijn tussen twee plaatsen. :3t : : :: lv;e ff 5ft 1Tj: : : 1 rd/e : l3 7:td 1= et:JAde :n n1 o e i t eA e ze IE11 wordt koR er door GlobaliserIng en welvaartsverschillen  E1 “{'' -' :- }’-'"'y' IJpte geDeurtenlssen te noemen die ervoor ReDDen gezorga dat de relatieve afstand flink is afgenomen. l De uitvinding van de standaard container. De standaard container heeft ervoor gezorgd dat het overplaatsen van goederen een stuk makkelijker kan. Doordat de afmetingen van de container overal ter wereld hetzelfde zijn geworden, konden de containers gemakkelijk worden overgeplaatst van een boot op een vrachtwagen en op een trein. Dit scheelt een hoop tijdr omdat je producten niet van de ene container hoeft om te zetten naar een andere container. 2 De verbeteringen in de transporttechnologie. In de Ioop van de tijd zijn schepen sneller en groter geworden. De komst van stoomschepen zorgde ervoor dat een trip van Hongkong naar New York werd teruggebracht van 50 dagen naar 17 dagen. Deze ontwikkelingen droegen bij aan een sneller en goedkoper vervoer van producten. 3. De opkomst van het internet. Nlet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Het is nu heel normaal om online bestellingen te plaatsen, te appen met vrienden die op vakantie zijn aan de andere kant van de wereld en sportwedstrijden te kijken die elders op de wereld live plaatsvinden. Het heeft bijgedragen aan een snellere vorm van communicatie waarbij mensen vaak grote delen van de dag online beschikbaar zijn. Negatieve effecten van globalisering Als we de balans opmaken, kent globalisering een hoop voordelen: Producten kunnen goedkoper worden geproduceerd. , Het vervoer kan sneller en goedkoper. Landen doen waar ze goed in zijn (internationale arbeidsverdeling) , Internet zorgt voor oneindig veel mogelijkheden. Je zou denken dat het voor veel mensen goed is dat er steeds meer vervlechting is en dat landen en bedrijven goed met elkaar samenwerken. Toch is er een keerzijde. Niet iedereen kan namelijk profiteren van globalisering. Er zijn ook achterblijvers. In het algemeen is extreme armoede in de wereld teruggedrongen. Echter zijn er nog altijd miljarden mensen die minder dan 7 dollar per dag verdienen en hun best moeten doen om rond te komen. Doorgaans zijn het de grote bedrijven die kunnen profiteren van globalisering- Ze doen hun best om de kadeÈs van wetten en regels te omzeilen of daar creatief mee om te gaan. Globalisering en welvaartsverschillen \  pantnäast produceren en con$umereII we steeds 1"11eer Dat heeft ook keepzIJdeN voor het rnl11eu. Er 15 slot,,cIs nieer sprake van vervuIIIng en w, StQtelr Incl elkaar ontzeLterlrl veel broeIkasgassen uIt'. DIt zorgt cl'Voor d=1 aarde verder opwdl-ml e11 eeüs,ystelïlen köpot gaan, -"1 cIe Er is ëült groep mensen dIe protesteren t,agelt de gevolgell vül-l globallseri1 Deze groep nlensar1 noenlQli we ündcrsglobüllstel-l. ZIJ komen op Voor d;:’lt9 negatIeve affectan crt gevc:11 aan dat overheden all bedrIJven Itlar Wat aL;11 !nüete11 doen , belüngl'IJke en kenlnal'kende voorbeeldell zIJn de protestg1.it_1l1 Ëxtllletlon Rebelllon en de üctlviste Greta Thurnbarg' Y -tIJ AfbeeldIng 7 HIerboven op aíböeldlng 7 zIe Je aan voorboald van ean pr