İnsan Dilinin Karakteristik Özellikleri – I - Ders Sunumu

İnsan Dilinin Karakteristik Özellikleri – I İLETİŞİM VE DİLBİLİME GİRİŞ ÖĞR. GÖR. MELTEM ŞEN AKSÜT Biruni Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü  Dil nedir? İnsan...

İnsan Dilinin Karakteristik Özellikleri – I İLETİŞİM VE DİLBİLİME GİRİŞ ÖĞR. GÖR. MELTEM ŞEN AKSÜT Biruni Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dil ve Konuşma Terapisi Bölümü  Dil nedir? İnsan Dilinin İletişim Aracı Olarak Tanımı Dil, iletişim amacıyla üzerinde uzlaşılmış ve geleneksel özellik kazanmış, kompleks ve dinamik bir semboller sistemidir. Duyguların, düşüncelerin, bilginin belirlenmiş olan bu semboller sistemi ile, kodlarla ifade edilmesidir. 2  İnsan Dilinin İletişim Aracı Olarak Tanımı Bu tanım içinde yer alan Belirleyici Özellikleri  Dil bir koddur.  Dil bir uzlaşmadır.  Dil evreni sembolize eder, evren hakkındaki düşüncelerimizi simgelemeye yardımcı olur.  Dil bir dizgedir / sistemdir.  Dil iletişim için kullanılır. 3  İnsan Dilinin Bir İletişim Aracı Olarak Belirleyici Özellikleri SORU: BU ÖZELLİKLER DİLİN AYIRICI TANIMI MIDIR? «Bu beş özelliğe sahip her iletişim aracı dil olabilir» diyor uzmanlar ….. 4  İnsan Dilinin Karakteristik – Kendine Özgü Özellikleri – Özet Liste 1. Dilsel simge/gösterge ile anlamı, nesnesi ile arasında doğal ya da ikonik hiçbir bağıntının olmaması (arbitrary codes). 2. Dilin yaratıcı olma özelliği vardır (novel utterances, infinite number of possibilities). 3. Dilin bileşenlere sahip olma özelliği vardır. 4. Her dilin kendine özgü biçim, içerik ve kullanım kuralları vardır. 5 İnsan Dilinin Karakteristik Özellikleri 5. Genellenebilir ve evrensel düzeyde ortak özellikleri vardır. 6. Dillerde ölçünlü olma özelliği – temel bir standartın bulunması özelliği vardır. 7. Diller zaman içinde değişim gösterir. 8. Şu an ve burada ile sınırlı olmaması ile kültürel aktarım özelliği olması (beyond here and now). 9. İkilik (duality) özelliğinin olması. 6 İnsan Dilinin Karakteristik Özellikleri 10. İnsanoğlunu diğer yaşam türlerinden ayıran en önemli özelliği dil özelliğidir. Dilin insana özgü olma özelliğidir. 11. Eşit değerlilik (parity: the state of being equal) 12. Bilgisi ulaşılamaz düzeydedir (inaccessibility) 13. Reflexivity: Tüm bu özellikler sadece insanlara aittir. Hayvanlar uzun cümleler, yeni söylemler, kavramlar oluşturamaz ve anlayamazlar. Ayrıca insanlar kendi iletişimlerini tartışabilir ve yansıtabilir. Buna da "reflexivity" denir. Hayvanlarda bu özellik yoktur. 7 İnsan Dilinin Karakteristik – Kendine Özgü Özellikleri Açıklamalı Liste 8  İnsan Dilinin Karakteristik – Kendine Özgü Özellikleri 1. Dilsel simge/gösterge ile anlamı, nesnesi ile arasında doğal ya da ikonik hiçbir bağıntının olmaması. Ses sembolleri ile temsil ettiği nesne arasındaki bağıntının rastlantısal olması ya da nedensiz bir bağıntı varlığının olması; ancak bunun istisnası olarak, bazı sözcükler bağıntılıdır. Örnek: hav hav, miyav, gıt gıt gıdak, tik tak tik tak, şıp şıp şıp gibi. 9  İnsan Dilinin Karakteristik Özellikleri  Dil bir kod sistemidir. Dil, kavramları ifade etmek için rastlantısal/nedeni açıklanamaz bir biçimde seçilen sembollerin kullanıldığı ve bu sembollerin kurallarla nasıl biraraya getirileceğini gösteren, üzerinde uzlaşılmış ve sosyal düzende paylaşılan bir ‘kod sistemi’dir. 10  Dil bir kod sistemidir «Diller kodlardan oluşur ve sosyal ortamda paylaşılan bir koddur» dediğimizde, konuşurken yaşanan süreci şöyle açıklayabiliriz: Her kullanıcı (dili kullanan), paylaşmak istediği belirli bir nesne, olay veya ilişkiyi anlatan kavramı kodlar ve karşı taraf da bu kodları çözer-deşifre eder. Böylece konuşan ve dinleyen karşılıklı olarak bilgi paylaşmış olur; fakat paylaşılan o gerçek nesne, olay veya ilişki o anda orada olmak zorunda değildir. Diğer taraftan, aynı anlamın paylaşılabilmesi için konuşan taraflar benzer yaşantılar yaşamış olmalıdır. 11  Dil bir kod sistemidir Bir örnek verelim: Yolda giderken birisinin diğer bir kişiye (erkek): -“Günaydın peder” dediğini duydunuz ya da bir filmde izliyorsunuz. «Peder» güncel Türkçede “baba” 12  Dil bir kod sistemidir Bu konuşmadan şu sonucu çıkarabilirsiniz: yaşı büyük olan babası, diğeri evladı; yolda karşılaşmışlar, ayrıca peder dediğine göre biraz eski bir zamanda geçiyor ya da baba-oğul epey resmiler ya da genç, babasına takılıyor… gibi. 13  Dil bir kod sistemidir Bu sembollerle birlikte sembollerin bir araya getirilmesine ilişkin kurallar, sözceleri ve cümleleri yaratmak - üretmek için kullanılıyor. Bu kullanım ve düzenleme iletişim bağlamında oluyor. 14  İnsan Dilinin Karakteristik Özellikleri 2. Dilin Yaratıcı Yönü İnsan düşüncesi muazzam bir çeşitlilik barındırır. Bunu ifade edecek araç olan dilin de bu çeşitliliğe imkan vermesi gerekir. Daima yeni yaşanmış deneyimler, yeni düşünceler, karşılaşılan yeni güçlükler vardır insan yaşamında. Bunları ifade gereksinimleri karşılayabilmek için dil dediğimiz olgunun yaratıcı olması gerekir. 15  İnsan Dilinin Karakteristik Özellikleri Yaratıcı olması, bizim yeni sözcükleri ve yeni cümleleri anlamamızı ve üretmemizi sağlayacak serbestliği verir. Dilin yaratıcı olma özelliği, üretici ve açık-uçlu olma özelliğini de barındırır. Sınırsız sayıda cümle, sınırlı sayıdaki seslerle mümkündür. Yaratıcı olmalıdır ki, yeni düşüncelere, deneyimlere, durumlara bir yanıtsal tepki olarak - yenilik ve icat - yapmaya imkan versin….. 16 İnsan Dilinin Karakteristik Özellikleri 3. Dilin bileşenlere sahip olma özelliği vardır. Dil, kurallarla yönetilen bir davranış da olup, şu beş/altı bileşen ile açıklanır: fonolojik (phonologic), fonetik (phonetic), morfolojik (morphologic), sentaktik (syntactic), semantik (semantic) ve pragmatik (pragmatic) bileşeni. 17  3. Dilin bileşenlere sahip olma özelliği vardır. Dilbilimin dilin yapısı, içeriği ve işlevi ile ilgilenen, bu yönünü araştıran bölümü kendi içinde bazı alt alanlara bölünür ve Türkçe’de şu terimlerle ifade edilmektedir: ◾Fonetik - Phonetics – Sesbilimi/ Sesbilgisi ◾Fonoloji - Phonology – Sesbilgisi/ Sesbilimi/ Sesdizim/ Görevsel sesbilim ◾Morfoloji - Morphology – Biçimbirimbilimi/ Biçimbilim ◾Sentaks - Syntax – Sözdizimi - Tümcebilgisi/ Dizinbilgisi ◾Semantik - Semantics – Anlambilim ◾Pragmatik - Pragmatics – Kullanımbilim/ Edimbilim 18 3. Dilin bileşenlere sahip olma özelliği vardır Fonetik - Sesbilim: Konuşma seslerinin üretimi ve betimlenmesi ile, bu anlamda fiziksel yönü ile ilgilenir. Genel konu insan sesidir. Konuşma seslerinin algılanması ve artikülasyonu – sesletimi incelenir. Fonoloji – Sesbilgisi: Dilbilimin bir alt alanı olarak konuşma seslerinin dillerde anlam aktarma işlevlerini inceleyen bilim dalıdır. Konuşma seslerinin bilişsel boyutta edinimi ve kullanımı ile ilgilenir. Konuşma seslerinin hangi kurallarla bir araya geldiği incelenir. 19 3. Dilin bileşenlere sahip olma özelliği vardır Morfoloji - Biçimbilim: Sözcüklerin formasyonu, nasıl oluştuğu, hangi ekleri aldığı incelenir. Sentaks - Sözdizimi: Cümlelerin nasıl oluştuğu ve sözcüklerin hangi kurallarla bir araya geldiği incelenir. Semantik - Anlambilim: Sözcükler ve cümlelerin anlamları ve yorumu incelenir. Pragmatik – Kullanımbilim: Dilin kullanım 20