3.4 Mintegia PDF

3.4 MINTEGIA FROGA DIAGNOSTIKOAK: IRUDIAK ETA KULTIBOAK Mikel Artola [email protected] AURKIBIDEA 1. Irudi bidezko froga diagnostikoak 2. Endoskopia 3. Elektroentzefalograma 4. Elektromiografia 5. Puntzio lunbarra 6. Torakozentesia 7. Para...

3.4 MINTEGIA FROGA DIAGNOSTIKOAK: IRUDIAK ETA KULTIBOAK Mikel Artola [email protected] AURKIBIDEA 1. Irudi bidezko froga diagnostikoak 2. Endoskopia 3. Elektroentzefalograma 4. Elektromiografia 5. Puntzio lunbarra 6. Torakozentesia 7. Parazentesia 8. Amniozentesia 9. Kultiboak (gernua, gorotza, aho-faringea eta zaurietako exudatua) 1. IRUDI BIDEZKO FROGA DIAGNOSTIKOAK Erradiografia Ordenagailu Ekografia bidezko tomografia Irudi bidezko froga diagnostikoek osasun profesionalei gorputzaren barneko egituren inguruko informazioa eskaintzen diete. Erresonantzia Gammagrafia magnetikoa PET/OTA 1. IRUDI BIDEZKO FROGA DIAGNOSTIKOAK ERRADIOLOGIAKO UNITATEAK Irudi froga erabiliena. Irudi edo plaka ere deitua, EZ X-izpiak. X izpiko hodi (igorlea) batetik X izpiak irteten dira eta gorputza zeharkatzen dute, txasi erradiografiko (hartzailea) batera iritsi arte. Kontrastearekin egin daiteke. Hartzailera iristen diren izpien arabera aldatzen da kolorea. Egituraren dentsitatearen araberakoa da. Sailkapena: Haizea (beltza) Gantza (beltza) Ura (grisa) Metala edo hezurra (txuria)  U Z ! NT KO a ke tak eta a n al d n i z an t e e k zelulet Izpi io e ra gi t e n dituzte! lteak ADNan ka ERRADIAZIO ETA ERRADIAZIO KUTSADURA KUTSADURA ARRISKUA ARRISKUA ARRISKUA KONTUAN IZATEKOAK DENBORA Denbora gutxi egon, gogoratu erradiazioa pilatu egiten dela. BABESA Berunezko mailak erabili DISTANTZIA 3 metrotara erradiazioa gutxienekoa Haurdunaldian arriskutsua  TC (TAC) edo eskanerra. OTA batek egituraren mozketa tomografikoak egiten ditu. Plano axial, sagital eta frontal. Sinpleak edo helikoidalak izan Plano sagitala daitezke. Plano frontala Plano axiala Hiru dimentsioko irudia sortzen du. Egitura noranzko ezberdinetan ikus daiteke. 10-20 minutuko froga. Kontrastearekin egin daitezke.  Pazientearen KONTUAN IZATEKOAK Frogaren izena datuak eta definizioa Pazientea baraurik egotea (6 ordu) Alergiak egiaztatzea Gaixotasunak aztertzea (giltzurrun-gutxiegitasuna, diabetesa, hipertentsioa…) Frogaren onurak eta arriskuak Pazientearen hidratazioa ziurtatzea Aurretiko prestaketa egitea Medikuaren eta Baimen informatua! pazientearen sinadura RMN edo erresonantzia Kanpo eremu magnetikoen eta irrati-frekuentziazko uhinen bidez hidrogeno protoiak estimulatu eta beraien erresonantzia irudikatzen da. Plano frontal, sagital eta axial. Ehun bigunak aztertzeko eta hauen aldaketak ikusteko aproposena. Irrati-frekuentziazko uhinak Irrati-frekuentziazko uhinen hartzailea 30-45 minutuko froga. Frogan zehar mailu pneumatiko baten antzeko soinua. Erresonantzian dauden protoiak Kontrastearekin egin daiteke. Imanak  EGITUREN ALDAKETAK IRUDIAN Egiturak Eskanerrean Erresonantzian Haizea Beltza Iluna Gantza Beltza Grisa Ehun Beltza Gris argia biguinak Muskuluak Grisa Iluna Hezurra Txuria Iluna KONTUAN IZATEKOAK Ehun arrunten eta laderatuen arteko desberdintasuna ikusteko, anatomia baskularra bereizteko eta organoen ikuskapena hobetzeko erabiltzen dira. Molekulen lotura kimikoek X izpien xurgapena aldatzen dute. Ehunek geroz eta kontraste gehiago xurgatu, irudia argiago ikusiko da. Erabiltzen diren molekulak: iodoa, barioa eta galodinioa.  ADMINISTRAZIO BIDEAK Aho bidez Ondeste bidez Zunda bidez Zain bidez Infiltrazio bidez KONPLIKAZIOAK Toxizitatea ○ Nefropatia ○ Okadak → bronkoaspirazioa ○ Urtikaria orokortua ○ Arnas nahasmenduak ○ Bihotzekoa Shock anafilaktikoa erreakzio alergikoarengatik. Estrabasazioa (konpartimentu sindromea)  ERIZAINTZA ZAINKETAK Prozeduraren aurretik: Prozeduraren ondoren: Prozedura azalduta dagoela ziurtatu Hidratazioa indartu Baimen informatua sinatua dagoela ziurtatu Gernuaren hustutzea ziurtatu Aurrekari pertsonalak, alergiak eta patologiak Konplikazioei aurre egin gainbegiratu: ○ Erreakzio alergikoa kontrolatu ○ Diabetikoei tratamendua eramateko medikazio bidez. adierazi ○ Nefropatia kontrolatu (Creatinina). ○ Hidratazioa indartu (froga baino 10 ○ Estrabasazioa tratatu: minutu lehenago 3 ur baso edatea) Momentu akutuan beroa jarri. ○ Giltzurrun gutxiegitasunaren aurreko Lesioaren zabalera markatu. protokoloa aurrera eraman Burou ura. (Bikarbonatoa?) Mina kontrolatu Zain-bide egokia bermatu (22G edo lodiagoa) PET (Positron Emission Tommography) positroien igorpen bidezko tomografia da. Froga diagnostiko horretan, gorputzeko organoen eta zelulen funtzioa eta ugalketa aztertzen dira irudi bidez. Froga ez da mingarria. Kontrastearekin egiten da. 30 minutuko iraupena. Prestaketa berezia: Baraurik egotea. Azukredun edariak ez hartzea, txiklea ez jatea eta kirola ez egitea. Glukosa markatua sartu eta ordu bat lasaitasunean eta isilik egotea. Gammagrafia Medikuntza Nuklearreko froga diagnostiko bat da, radioisotopo (trazatzailea) baten administrazioaren bitartez egiten dena. Material hori organismo guztian zehar zabaltzen da eta organoek bereganatzen dute. Ostean, gamma kamara baten bitartez trazatzaileak askatzen dituen gamma uhinak igartzen dira. Froga honen bitartez kaltetutako egituren larritasuna aztertzen da. Ohikoenak: hezurretakoa eta tiroidesarena. Administrazio bideak: aho bidez eta zain bidez. Baraurik egon behar da. Trazatzailea administratu ondoren ordu bat egon behar du geldirik. 30 minutu irauten du frogak. Ez dauka konplikaziorik. Erradioaziorik, x izpirik edo prozedura inbaditzailerik EZ dituzten froga diagnostikoak dira. Ekografoak ultrasoinu pultsoak igortzen dizkio pazienteari eta plano ezberdinetako irudiak sortzen ditu. Likidoak dituzten organoak ikuskatzeko erabiltzen dira batez ere. Froga erosoa, ez mingarria eta azkarra da. Askotan prozedura ezberdinak egiteko gida gisa erabiltzen dira. Ez da zertan baraurik egon behar, baina bilatu nahi denaren arabera batzuetan baraurik egotea edo pixa eginda egotea eskatzen da. 2. ENDOSKOPIAK Endoskopiak organismoko barrunbeen eta bide naturalen edo artifizialen azterketak egiteko teknikak dira. Azterketa hori egiteko endoskopioak erabiltzen dira, gailu ezberdinak dituzten eta bideak zeharkatzeko gaitasuna duten tresnak dira. Endoskopiak helburuaren arabera diagnostikoak edo terapeutikoak izan daitezke. Endoskopio motak Endoskopia motak Endoskopio zurrunak. Gastroskopia edo goiko endoskopia Fibroskopioak. gastrointestinala. Bideoendoskopioak. Kolonoskopia eta sigmoidoskopia. Enteroskopioak. Bronkoskopia Kapsula endoskopikoa. Artroskopia Ultrasoinu endoskopikoa. Zistoskopia eta ureteroskopia. Laparoskopia. Histeroskopia. Laparoskopia 2. ENDOSKOPIAK ERIZAINTZA JARDUERAK Prozeduraren inguruko informazioa eman. Baimen informatua, behar bada. ziurtatu. Aurretiko prestaketa azaldu eta ziurtatu. ○ Baraurik… ○ Ondestearen prestaketa… Pazientearen egoera prozeduran zehar bermatu. Anestesia bideratu. KONTUZ perforazioekin! Pazienteari prozeduraren ondorengo sintomak eta zainketak azaldu. 3. ELEKTROENTZEFALOGRAMA Garuneko aktibitate elektrikoa aztertzen duen froga diagnostikoa da. Buruan elektrodo batzuk jartzen dira ile azalera pegatuak. Burmuinaren aktibitatea prozedura ezberdinetan analizatzen da. Adibidez lotan. Ez da mingarria. 20-30 minutuko iraupena izaten du. Hurrengo gaixotasunak diagnostikatzeko lagungarria izaten da: Konbultsioak eta epilepsia. Alzheimerra. Garuneko infekzio batzuk. PAZIENTEARI AZALTZEKO Lasai etzanda egongo zara frogan zehar. Begiak itxita egon behar zara. Ekintza batzuk egiteko esango dizue. Ez duzu inolako zainketa berezirik behar prozeduraren ondoren, sedanterik ez baduzu jaso. 4. ELEKTROMIOGRAFIA Muskuluen aktibitate elektrikoa jasotzen eta neurtzen duen muskuluen funtzioaren ikerketa da. Uzkurketan eta erlaxazioan egiten da azterketa. Elektrodo zein orratzen bidez egiten da. Elektrodoek (edo orratzek) muskuluek uzkurtzean egiten duten deskarga neurtzen dute, sistema neuromuskularreko aktibitate normal zein patologikoa aztertuz. Indar galera, ahultasuna edo masa muskularraren galera bideratzen duten gaixotasunak detektatzeko oso garrantzitsuak dira. Adibidez: Esklerosia. PAZIENTEARI AZALTZEKO Miastenia gravis. Lasai etzanda egongo zara frogan zehar. Polineuropatiak. Muskulua erlaxatzea eta uzrkutzea eskatuko zaizu. Karpo-tunelaren sindromea. Orratzekin deseroso egon zaitezke. Ez duzu inolako zainketa berezirik behar prozeduraren ondoren, sedanterik ez baduzu jaso. 5. PUNTZIO LUNBARRA Puntzio lunbarra edo puntzio errakideoa hezur-muinetik likido zefalorrakideoa eskuratzeko prozedurari deritzo. Froga diagnostikoa edo terapeutikoa izan daiteke. Hezur-muina Hezur-muineko gune subaraknoideora orratza sartzen da, L3-L4 edo L4-L5 hezur muin tarteetan sartuz. Froga honen bitartez likido zefalorrakideoaren edukia eta Likido zefalorrakideoa presioa aztertu daiteke. Orratza Zer diagnostikatzeko? Hipertentsio intrakraneala, meningitisa, entzefalitisa… 5. PUNTZIO LUNBARRA ERIZAINTZA ZAINKETAK Prozedura azaldu. MATERIALAREN PRESTAKETA Gluzemia egin. Zapi esterila ez fenestratua Pazientea ondo kokatu. ○ Alboko posizioan belaunak Guante esterilak bularrerantz dituela eta burua jaitsita. Anestesia lokala jartzeko materiala ○ Ohe hertzean eserita burua jaitsita. Pobidona iodatua ina Medikuari instrumentatu. Orratz-espinala h e xid z r Clo beto e a Laginak hartu. Gasa esterilak ho iltze b Prozeduraren ondorengo zainketak: era Likidoaren laginak hartzeko ○ Hurrengo orduan beheruntz begira ontziak etzanda egon. Presioa neurtzeko erregela ○ 6 ordu oheratua. Konplikazioak aztertu: bizkarreko min handia, zefalea, lumbalgia, Kontzientzian aldaketak… 6. TORAKOZENTESIA Pleuraren eta pareta torazikoaren arteko gunean egon ohi den likidoa drainatzean datzan prozedura da. Derrame pleurala izaten duten pazienteetan egiten da prozedura etiologia ezagutzeko edo arnas asaldura hobetzeko. Prozedura diagnostikoa edo terapeutikoa izan daiteke: Diagnostikoa: 10-60 mililitroko laginak hartzean (egitura eta kolorea aztertzen dira). Terapeutiko edo ebakuatzailea: gune pleuraleko likido horrek pazientearen bizian larrialdia suposatzen duenean. Drainadura sistema batera lo daiteke (Pleurevac). Ekografo baten laguntzaz egiten den prozedura da. KONPLIKAZIOAK: Neumotoraxa, hemotoraxa, birika edema, hipotentsioa, inguruko egitura anatomikoen perforazioa, sinkopea… 6. TORAKOZENTESIA MATERIALAREN PRESTAKETA Ekografoa. Zapi esteril fenestratua Guante esterilak Anestesia lokala jartzeko materiala Pobidona iodatua Torakozentesirako Kita Gasa esterilak ERIZAINTZA ZAINKETAK Likidoaren laginak hartzeko Prozedura azaldu. ontziak Medikuari instrumentatu. Drainadura sistema prestatu. Laginak jaso Drainadura sistema konektatu (Pleurevac). 7. PARAZENTESIA Abdomenean eremu libreetan aurki daitekeen likidoa ateratzeko prozedura da, likidoa aztertzeko edo pazientearen ezinegona hobetzeko. Diagnostikoa edo terapeutikoa izan daiteke: Diagnostikoa: 10-60 mililitroko laginak hartzean (egitura eta kolorea aztertzen dira). Terapeutiko edo ebakuatzailea: gune pleuraleko likido horrek pazientearen bizian larrialdia suposatzen duenean. Drainadura sistema batera lo daiteke. Ekografoaz lagun daiteke. Aszitis kasuetan egiten da. KONPLIKAZIOAK: Inguruko guneetako perforazioa, neumoperitoneoa, infekzioa, hemorragia… 7. PARAZENTESIA MATERIALAREN PRESTAKETA Ekografoa. Zapi esteril fenestratua Guante esterilak Anestesia lokala jartzeko materiala Pobidona iodatua Orratz espinala edo Kateterra (16G edo 18G) Gasa esterilak ERIZAINTZA ZAINKETAK Likidoaren laginak hartzeko Prozedura azaldu. ontziak Medikuari instrumentatu. Laginak jaso Drainadura sistema prestatu. Drainadura poltsara konektatu. 8. AMNIOZENTESIA Haurdunaldian zehar umetokiaren barruko likido amniotikoaren lagina hartzeari deritzon prozedura da. Mundu guztian jaio aurreko froga diagnostiko inbasibo erabiliena da. Likido Ekografoa Likidoan fetoaren zelulak, izerdia, gernua eta hondakinak aztertzen amniotikoa dira. 16 eta 20 aste artean egiten den prozedura da kromosomen nahasmenduak, geneen aldaerak, fetoaren infekzioak eta hantura Fetoa intraamniotikoa diagnostikatzeko. Plazenta Momentuoro ekografiaz gidatua egiten da. Umetokia FROGAREN INDIKAZIOAK Haurdunaldirako adin heldua. Aneuploidiaren azterketa emaitza positiboak. Ekografian egituren anomaliak ikustea. Jaio aurreko froga ez inbasiboetan emaitza ez ziurrak edo positiboak izatea. 8. AMNIOZENTESIA MATERIALA Ekografoa Gasa esterilak Orratz luzea eta fina. 50 mililitrotako jeringa. FROGAREN ONDORENGO Zapi esterila ZAINKETAK guante esterilak Ekografia frogak egin maiztasun Iododun pobidona handiarekin. Laginak hartzeko boteak. RhD negatiboak diren amei antiD Apositua immunoglobulina eman Etxean 24 orduan atsedena hartu. 9. KULTIBOAK Kultibatzea edo hazkuntza, egoera nutritibo solido edo likido batean egiten den mikrobioen ugalketa da, bere identifikazioa lortzeko egiten dena. Gerora antibiotikoen aurrean duten erresistentzia neurtzeko ere baliagarriak izaten dira. Jakin beharrekoak: Zein lagin mota den. Nola lortu behar den. Zein ontziretan gorde behar den. Nola eta zenbat denbora gorde daitekeen. Laborategira eramateko nola identifikatzen den. 9. KULTIBOAK GERNUA ZAURIA ODOLA LIKIDO PLEURALA AHO-FARINGEKO FROTISA LZR GOROTZA LIKIDO ASZITIKOA LIKIDO KARKAXA GAILUEN AMNIOTIKOA KULTIBOA  NOLA LORTU? NOLA IDENTIFIKATU? Zaineko odola, ziztada bidez. Odol laginak bezala. Bi besoetatik atera behar dira. Garrantzitsua lehen lagina eta Teknika esterila. bigarrena identifikatzea. Kontuz erabiltzen den Identifikatu nondik lortua den. gailuarekin. Bi ontzi mota: anaerobioa eta aerobioa MANTENUA? 2-4 ordu ingurumeneko tenperaturan  NOLA LORTU? MANTENUA? Gernua. Berezkoa, zunda bidezkoa, 24 ordutan 4ºCtara punztio suprapubiko bidez edo ostomia bidez. Kontaminazioa saihestu. Teknika aseptikoa. NOLA IDENTIFIKATU? Odol laginak bezala. Identifikatu nondik lortua den.  NOLA LORTU? Libratu ondoren ontzitik NOLA IDENTIFIKATU? depresore bidez lagina hartu. Ezin du bustita egon. Ontzian pegatina zeharka jarrita. Odol edo exudatu zatiak badaude, horiek hartu. MANTENUA? 6 ordu baino gehiago tardatuko bada 24 ordu frigorifikoan egon daiteke  NOLA LORTU? Berezkoa edo xurgaketa bidez. Identifikatu nola lortu den. Kontuz listuarekin! NOLA LORTU? Barruen dagoen gailuaren MANTENUA? muturra moztu Bi ordu baino gehiago bada, 24 ordu Kontuz kontaminazioarekin 2-8ºC MANTENUA? Segituan eraman.  NOLA LORTU? Hisopoa garbitu gabeko zauritik igurtzi. Identifikazio etiketa botean jarri NOLA LORTU? Hisopoa faringetik igurtzi 5 segunduz MANTENUA? Identifikazio etiketa botean jarri 24 ordu 2-8ºC MANTENUA? 48-72 ordu frigorifikoan gordeta BIBLIOGRAFIA 1. Smith WL, Farrell TA. Introducción al diagnóstico por imagen. Filadelfia: Wolters Kluwer; 2014. 2. Ramírez C, Sánchez MA, Pamies J. Contrastes yodados de utilización en Radiología. Radiología [Internet]. 2014;56:12–20. Eskuragarri: https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0033833814000927 3. Sartori P., Rizzo F., Taborda N., Anaya V., Caraballo A., Saleme C. Medios de contraste en imágenes. Rev. argent. radiol. [Internet]. 2013 Mar ; 77( 1 ): 49-62. Eskuragarri: https://www.scielo.org.ar/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1852-99922013000100008&lng=es. 4. Fernández JP., Mayor LC. Electroencefalograma. En: Decisiones en Neurología Tomo II. 1 ed. Editoriala Universidad del Rosario; 2017. pág. 667. 5. Freer J. Toracocentesis. En: Manual Washington de Procedimientos Clínicos. Estados Unidos: Wolters Kluwer; 2017. 6. Dimri N, Baijal A. Amniocentesis. Revista de medicina fetal. 2016;3(3):131–5.