339934399-Davranış-Bilimleri-1-Ders-Kitabı.pdf

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2709 AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1672 DAVRANIfi B‹L‹MLER‹-I Yazarlar Prof.Dr. Enver ÖZKALP (Ünite 1, 3, 4) Prof.Dr. M. Aytül KASAPO⁄LU (Ünite 2, 5) Doç.Dr. Feryal TURAN (Ünite 6) Doç.Dr. Z. Yonca ODABAfi (Ünite 7) Doç.Dr. Zerrin SUNGUR (Ünite 8) Editörler...

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2709 AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1672 DAVRANIfi B‹L‹MLER‹-I Yazarlar Prof.Dr. Enver ÖZKALP (Ünite 1, 3, 4) Prof.Dr. M. Aytül KASAPO⁄LU (Ünite 2, 5) Doç.Dr. Feryal TURAN (Ünite 6) Doç.Dr. Z. Yonca ODABAfi (Ünite 7) Doç.Dr. Zerrin SUNGUR (Ünite 8) Editörler Prof.Dr. A. Çi¤dem KIREL Doç.Dr. Zerrin SUNGUR ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ www.evrenselpdf.com Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir. “Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r. ‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz. Copyright © 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard›mc›s› Yrd.Doç.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n Ö¤retim Tasar›mc›lar› Doç.Dr. T. Volkan Yüzer Ö¤r.Gör. Orkun fien Grafik Tasar›m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur Dil Yaz›m Dan›flman› Okt. Mustafa Ever Grafikerler Ayflegül Dibek Aysun fiavl› Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Dizgi Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi Davran›fl Bilimleri-I ISBN 978-975-06-1374-6 4. Bask› Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 45.000 adet bas›lm›flt›r. ESK‹fiEH‹R, Nisan 2014 www.evrenselpdf.com iii ‹çindekiler ‹çindekiler Önsöz ............................................................................................................ ix Sosyolojiye Girifl ve Yöntemi.................. ............................... 2 G‹R‹fi .............................................................................................................. SOSYOLOJ‹ NED‹R? ...................................................................................... SOSYOLOJ‹K BAKIfi AÇISI .......................................................................... Neden Sosyoloji Çal›flmal›y›z? ..................................................................... SOSYOLOJ‹N‹N D‹⁄ER SOSYAL B‹L‹MLERLE ‹L‹fiK‹S‹ .............................. TOPLUM VE TOPLUMSAL YAPI .................................................................. Toplum Nedir? .............................................................................................. Toplumsal Yap› ............................................................................................. Toplumsal Yap›y› Oluflturan Parçalar ......................................................... Kültür ...................................................................................................... Toplumsal s›n›f........................................................................................ Statü ......................................................................................................... Rol ........................................................................................................... Grup......................................................................................................... Toplumsal Kurumlar ............................................................................... TOPLUM TÜRLER‹ ....................................................................................... B‹L‹MSEL YÖNTEM VE AfiAMALARI .......................................................... SOSYOLOJ‹N‹N ARAfiTIRMA YÖNTEM VE TEKN‹KLER‹ .......................... Nicel Araflt›rma Teknikleri ............................................................................ Gözlem..................................................................................................... Saha Araflt›rmas› (Survey) ....................................................................... Görüflme .................................................................................................. Deney Tekni¤i......................................................................................... Nitel Araflt›rma Teknikleri ........................................................................... Derinlemesine Görüflme ......................................................................... Yaflam Öyküsü ........................................................................................ Doküman ‹ncelemesi .............................................................................. Vaka ‹ncelemesi ...................................................................................... ARAfiTIRMA ET‹⁄‹ ........................................................................................ Özet ............................................................................................................... Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 3 3 4 5 7 8 9 10 10 10 10 11 11 12 12 13 15 18 19 19 20 20 20 21 21 21 21 22 22 23 24 25 25 26 26 www.evrenselpdf.com 1. ÜN‹TE iv ‹çindekiler 2. ÜN‹TE Sosyolojinin Tarihsel Geliflimi ve Kuramsal Yaklafl›mlar .... 28 SOSYOLOJ‹N‹N TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹ .......................................................... Sosyolojinin Do¤uflu .................................................................................... Sosyolojinin Öncüleri ................................................................................... ‹bni Haldun ............................................................................................ Henri de Saint Simon ............................................................................ Auguste Comte ....................................................................................... Karl Marx ................................................................................................ Sosyolojin Kurucular› ................................................................................... Emile Durkheim ..................................................................................... Max Weber ............................................................................................. SOSYOLOJ‹DE KURAMSAL YAKLAfiIMLAR ............................................... Sembolik Etkileflimci Yaklafl›m..................................................................... ‹fllevselci / Fonksiyonalist Yaklafl›m ............................................................ Çat›flmac› Yaklafl›m ....................................................................................... SOSYOLOJ‹YE ELEfiT‹REL BAKAN YAKLAfiIMLAR .................................... Feminizm ....................................................................................................... Farkl› Feminist Yaklafl›mlar .................................................................... Post-modernizm............................................................................................. Özet................................................................................................................ Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... Okuma Parças› .............................................................................................. Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 3. ÜN‹TE 29 29 30 30 32 33 35 36 36 38 40 41 42 44 45 45 46 48 51 53 54 54 55 56 Kültür ve Kültürel De¤iflme ................................................... 58 KÜLTÜR NED‹R?............................................................................................ Kültür, Ulus ve Toplum ................................................................................ Kültürün Özellikleri....................................................................................... KÜLTÜRÜ OLUfiTURAN PARÇALAR: D‹L, NORM VE DE⁄ERLER ............ Dil ................................................................................................................. Normlar .......................................................................................................... De¤erler ......................................................................................................... KÜLTÜREL FARKLILIKLAR ........................................................................... Bask›n Kültür ............................................................................................... Alt Kültür ...................................................................................................... Karfl›t Kültür ................................................................................................. Yüksek Kültür ve Popüler Kültür ............................................................... KÜLTÜRÜN D‹⁄ER PARAMETRELER‹: KÜLTÜR fiOKU VE KÜLTÜR BOfiLU⁄U KAVRAMLARI ............................................................................ Kültür fioku .................................................................................................. Kültür Bofllu¤u veya Kültürel Gecikme ...................................................... www.evrenselpdf.com 59 61 62 64 64 66 68 70 71 71 71 72 74 74 75 v ‹çindekiler ETNOSANTR‹ZM VE KÜLTÜREL RÖLAT‹V‹ZM ......................................... Etnosantrizm .................................................................................................. Kültürel Rölativizm ...................................................................................... KÜLTÜREL DE⁄‹fiME VE DE⁄‹fiME KAYNAKLARI ................................... Özet ............................................................................................................... Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 75 75 76 78 80 81 82 82 83 83 Aile ve Toplumsal Gruplar ..................................................... 84 A‹LE KAVRAMI VE GLOBAL B‹R BAKIfi ..................................................... A‹LE YAPILARI VE TÜRLER‹ ........................................................................ Çekirdek Aile ................................................................................................. Geleneksel Genifl Aile ................................................................................. ENDÜSTR‹LEfiME SÜREC‹ VE ÇEK‹RDEK A‹LE ‹L‹fiK‹S‹............................ A‹LE KURUMUNU AÇIKLAYAN SOSYOLOJ‹K KURAMLAR....................... Fonksiyonalist Yaklafl›m ............................................................................... Çat›flma Kuram› ............................................................................................. Sembolik Etkileflim Kuram›........................................................................... Feminist Bak›fl Aç›s› ...................................................................................... EVL‹L‹K B‹Ç‹MLER‹ VE ANAL‹Z‹ ................................................................. GÜNÜMÜZ A‹LES‹NDE FARKLILIKLAR....................................................... Tek Ebeveynli Aileler.................................................................................... Evlenmeden Birlikte Yaflama........................................................................ Boflanma ........................................................................................................ Bireysel Nedenler.................................................................................... Toplumsal Nedenler................................................................................ TÜRK TOPLUMUNDA A‹LE YAPISI............................................................. K›rsal Aile ..................................................................................................... Gecekondu Ailesi .......................................................................................... Kentsel Aile .................................................................................................. TOPLUMSAL GRUPLAR VE GRUP TÜRLER‹ ............................................... Grup Nedir? ................................................................................................... GRUP TÜRLER‹ ............................................................................................ Birincil Gruplar.............................................................................................. ‹kincil Gruplar ............................................................................................... ‹ç ve D›fl Gruplar .......................................................................................... Referans Grubu ............................................................................................. Elektronik Etkileflim Gruplar› ....................................................................... Özet ............................................................................................................... Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ www.evrenselpdf.com 85 88 88 89 91 92 92 94 95 95 96 98 98 99 99 101 101 101 102 103 104 105 105 107 107 108 109 109 110 112 114 115 115 4. ÜN‹TE vi ‹çindekiler S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 115 Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 116 5. ÜN‹TE Küreselleflme ve Ekonomi Kurumu....................................... 118 KÜRESELLEfiME ‹LE ‹LG‹L‹ KAVRAMLAR .................................................. Küreselleflme Elefltirisi................................................................................... Küreselleflme Karfl›t› Yeni Toplumsal Hareketler........................................ TOPLUMSAL YAPI VE KURUMLAR ............................................................. Bir Sosyal Kurum Olarak Ekonomi.............................................................. Kapitalizm ................................................................................................ Sosyalizm ................................................................................................ KAP‹TAL‹ZM‹N KÜRESELLEfiMES‹ ............................................................... ‹fllevselcilere Göre Kapitalizmin Küreselleflmesi ......................................... Çat›flmac›lara Göre Kapitalizmin Küreselleflmesi ........................................ Kad›n ve Çal›flma Yaflam› ............................................................................. Özet................................................................................................................ Kendimizi S›nayal›m .................................................................................... Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ Okuma Parças› .............................................................................................. Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 6. ÜN‹TE 119 121 122 123 125 126 126 127 127 128 129 131 133 134 134 136 136 136 Toplumsal Eflitsizlik ve Tabakalaflma .................................... 138 G‹R‹fi ............................................................................................................. TOPLUMSAL TABAKALAfiMA OLGUSU ...................................................... TOPLUMSAL TABAKALAfiMA S‹STEMLER‹ ................................................. Kast Sistemi.................................................................................................... S›n›f Sistemi .................................................................................................. TOPLUMSAL TABAKALAfiMA KURAMLARI ............................................... Çat›flma Kuram› ............................................................................................. K. Marx ve S›n›f Çat›flmas›...................................................................... R. Dahrendorf ve Çat›flman›n Kurumsallaflmas› ................................... ‹fllevselci Kuram ........................................................................................... T. Parsons ve Tabakalaflma ................................................................... K. Davis ve W. Moore ........................................................................... Tabakalaflma Kuramlar›n›n De¤erlendirilmesi ........................................... TÜRK‹YE’DE GEL‹R Efi‹TS‹ZL‹⁄‹ ................................................................ Özet................................................................................................................ Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ Okuma Parças› .............................................................................................. Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar .............................................. www.evrenselpdf.com 139 140 141 141 144 144 144 144 146 147 147 148 149 150 153 155 156 157 157 158 159 vii ‹çindekiler Toplumsal De¤iflme Sürecinde Kentleflme ve Nüfus .......... 160 TOPLUMSAL DE⁄‹fiME KAVRAMI ............................................................... Kültürel Etkenler .......................................................................................... Fiziksel Etkenler ........................................................................................... Siyasal Örgütlenmeler .................................................................................. Nüfus ............................................................................................................ Teknoloji ....................................................................................................... NÜFUS VE DEMOGRAF‹ ............................................................................. Nüfus ile ‹lgili Sorunlar................................................................................. Nüfus, Göç, Toplumsal De¤iflme ve Kentleflme ........................................ KENT VE KENTLEfiMEYE SOSYOLOJ‹K BAKIfi.......................................... Kent Sosyolojisi ............................................................................................ Kültürel Yaklafl›mlar .............................................................................. Yap›sal Yaklafl›mlar ................................................................................ Kent Sosyolojisinde Güncel Yaklafl›mlar .................................................... Kent Büyümesi Modelleri ...................................................................... Türkiye’de Kentleflme .................................................................................. Özet................................................................................................................ Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... Yaflam›n ‹çinden .......................................................................................... Okuma Parças› .............................................................................................. Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 161 162 162 162 162 163 164 164 167 168 173 173 174 175 176 178 180 182 183 183 184 184 185 Suç ve Sapk›n Davran›fllar .................................................................... 186 SAPKIN DAVRANIfi VE SUÇ......................................................................... Sapk›n Davran›fl ........................................................................................... Suç ve Nitelikleri ........................................................................................... Kriminoloji ..................................................................................................... SUÇU AÇIKLAYAN KURAMLAR ................................................................... Biyolojik Kuramlar ........................................................................................ Psikolojik Kuramlar ....................................................................................... Sosyolojik Kuramlar ...................................................................................... Fonksiyonalist Kuramlar ......................................................................... Etkileflimci Kuramlar ............................................................................... Çat›flma Kuramlar› ................................................................................... Kontrol Kuramlar› ................................................................................... SUÇ TÜRLER‹................................................................................................. Profesyonel Suçlar......................................................................................... Organize Suçlar ............................................................................................. Beyaz Yakal› Suçlar....................................................................................... Siber Suç ........................................................................................................ Özet................................................................................................................ www.evrenselpdf.com 7. ÜN‹TE 187 187 188 190 193 193 195 195 196 201 203 205 206 207 208 208 208 211 8. ÜN‹TE viii ‹çindekiler Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 212 213 213 213 214 Sözlük ................................................................................... 217 www.evrenselpdf.com Önsöz Önsöz Davran›fl Bilimleri-I adl› bu bas›l› çal›flma; Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤retim Fakültesi ö¤rencilerinin ders kitab› gereksinimlerinin karfl›lanabilmesi amac›yla haz›rlanm›flt›r. Konular ve içeri¤in belirlenmesi sürecinde ö¤rencilerin ders programlar› dikkate al›nm›flt›r. Bu kitapta sosyolojinin temel konular› ele al›nmaktad›r. Kitab›m›z›n ö¤rencilerimize oldu¤u kadar, konuyla ilgili olan di¤er kiflilere de faydal› olabilece¤ine inan›yoruz. Bu ders kitab› haz›rlan›rken “Sosyolojiye Girifl ve Yöntemi”, “Kültür ve Kültürel De¤iflme” ve “Aile ve Toplumsal Gruplar” bafll›kl› üç ünite Prof.Dr. Enver ÖZKALP taraf›ndan kaleme al›nd›. Prof.Dr. M. Aytül KASAPO⁄LU ise “Sosyolojinin Tarihsel Geliflimi ve Kuramsal Yaklafl›mlar” ve “Küreselleflme ve Ekonomi Kurumu” bafll›kl› iki üniteyle kitaba katk›da bulundu. “Toplumsal Eflitsizlik ve Tabakalaflma” isimli ünite Doç.Dr. Feryal TURAN, “Toplumsal De¤iflme Sürecinde Kentleflme ve Nüfus” isimli ünite Doç.Dr. Z. Yonca ODABAfi, “Suç ve Sapk›n Davran›fllar” bafll›kl› ünite de Doç.Dr. Zerrin SUNGUR taraf›ndan kaleme al›nd›. Bu kitab›n haz›rlanmas› sürecinde birçok kifli katk› sa¤lam›flt›r. Öncelikle Anadolu Üniversitesi yönetimine, Aç›kö¤retim, ‹ktisat ve ‹flletme Fakülteleri yönetimlerine, kitaba katk›da bulunan yazarlara, kitab›n elimize gelinceye kadar geçirdi¤i tüm aflamalar›nda eme¤i geçen Üniversitemiz çal›flanlar›na teflekkür ediyoruz. Kitab›m›z›n ö¤rencilerimize ve bu kitaba baflvuracaklara faydal› olmas›n› diliyoruz. Editörler Prof.Dr. A. Çi¤dem KIREL Doç.Dr. Zerrin SUNGUR www.evrenselpdf.com ix 1 DAVRANIfi B‹L‹MLER‹-I Amaçlar›m›z N N N N N Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Sosyolojiyi tan›mlayarak ilgi alanlar›n› aç›klayabilecek, Sosyolojinin bak›fl aç›s›n› aç›klayabilecek, Sosyolojinin di¤er sosyal bilimlerle olan iliflkisini de¤erlendirebilecek, Toplum ve toplumsal yap› kavramlar›n› aç›klayabilecek, Sosyolojide kullan›lan araflt›rma yöntem ve tekniklerini aç›klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar • Sosyoloji • Toplum • Toplumsal Yap› • Bilimsel Yöntem ve Teknik ‹çindekiler • • • • Davran›fl Bilimleri-I Sosyolojiye Girifl ve Yöntemi • • • • • www.evrenselpdf.com G‹R‹fi SOSYOLOJ‹ NED‹R? SOSYOLOJ‹K BAKIfi AÇISI SOSYOLOJ‹N‹N D‹⁄ER SOSYAL B‹L‹MLERLE ‹L‹fiK‹S‹ TOPLUM VE TOPLUMSAL YAPI TOPLUM TÜRLER‹ B‹L‹MSEL YÖNTEM VE AfiAMALARI SOSYOLOJ‹N‹N ARAfiTIRMA YÖNTEM VE TEKN‹KLER‹ ARAfiTIRMA ET‹⁄‹ Sosyolojiye Girifl ve Yöntemi G‹R‹fi Bu ünitede Davran›fl Bilimleri I dersi kapsam›nda Sosyoloji disiplini sizlere tan›t›lmaya çal›fl›lacakt›r. Böylece sosyolojinin ne oldu¤u, sosyolojik düflünmenin nas›l olmas› gerekti¤i hakk›nda bilgi verilerek, sosyolojik araflt›rmalarda kullan›lan bilimsel yöntem anlay›fl› aç›klanmaya çal›fl›lacakt›r. Sosyoloji en basit tan›m›yla toplumsal davran›fl›n ve insan gruplar›n›n bilimsel olarak incelenmesidir. SOSYOLOJ‹ NED‹R? Sosyoloji sosyal iliflkiler üzerinde odaklan›r ve sosyal iliflkilerin, bireylerin tutum ve davran›fllar› üzerindeki etkileri ve bu iliflkilerin toplam› olan toplumun oluflumu, geliflimi ve de¤iflimi üzerinde durur (Schaefer, 2010: 51). Sosyoloji böylece insan toplumlar›n› inceler. Toplum da onun içinde yaflayan insanlar›n davran›fllar›n›, inanç ve kifliliklerini flekillendirir. Toplumlar ise insanlar›n oluflturdu¤u aile, topluluk, s›n›f, ulus gibi gruplardan meydana gelir. Toplumlar ayn› zamanda çeflitli kurumlardan da oluflurlar. Toplumsal kurumlar insanlar›n çeflitli aktivitelerini organize ederler. Örne¤in e¤itim, sa¤l›k, siyaset, din, ekonomi gibi kurumlar toplumsal yaflam› biçimlendirirler. Toplumun içinde yaflayan insanlar ortak inanç, ideal ve gelenekleri paylaflarak kültür yarat›rlar. Bir toplumdan söz etti¤imiz zaman genellikle akl›m›za ilk gelen fleylerden biri kültürdür. Sosyologlar bir toplum içinde yaflayan insanlar›n ö¤rendikleri ve paylaflt›klar› de¤er, inanç, gelenek ve görenekleri kültür olarak tan›mlarlar. Sosyoloji içinde yaflad›¤›m›z dünyay› ve kendimizi anlamam›za yard›mc› olan bir disiplindir. Çünkü, bizler içinde yaflad›¤›m›z dünyan›n ürünleriyiz. Yani yaflad›¤›m›z dünya ve çevre bizi etkileyerek de¤ifltirmekte, bizler de içinde yaflad›¤›m›z dünyaya uyum sa¤layarak yaflam›m›z› sürdürmekteyiz. Sosyolojinin ayn› zamanda çevremizde yer alan önemli de¤iflmelerin üzerimizdeki etkilerini anlamam›zda da bir gücü vard›r. Örne¤in h›zla de¤iflen teknolojileri, yükselen küreselleflmeyi, artan nüfus ve kad›nlar›n toplum içinde farkl›laflan rollerini anlamam›zda katk›lar› vard›r. Bu de¤iflmeler yaflam›m›z› nas›l etkiliyor? Bugün de¤iflen teknolojiyle birlikte insanlarla yüz yüze görüflmek yerine ço¤u zaman cep telefonlar› ya da e-posta ile mesaj göndermeyi tercih ediyoruz. Bu daha m› kolay›m›za geliyor? Veya aile ve ifl yaflam›n›n bizden beklentilerini karfl›lamakta bu beklentileri dengede tutmakta zorlanabiliyoruz. Ayn› flekilde, geliflmifl ülkelerdeki teknolojilerin geliflmekte olan ülkelere kaymas›yla binlerce iflçinin geliflmekte olan ülkelere do¤ru gitti¤ini, bunun da bu ülkelerde ciddi iflsizlik sorununa yol açt›¤›n› www.evrenselpdf.com Kültür, sonradan ö¤rendi¤imiz ve paylaflt›¤›m›z her fleyi kapsar. Sosyoloji toplumun insanlar›n yaflamlar›n› nas›l etkiledi¤ini ö¤retir ve bunlar›n sonuçlar›n›n neler olabilece¤ini gösterir. (Andersen and Taylor, 2006: 2). 4 Davran›fl Bilimleri-I Sosyolojik bilinçlenme bireyin içinde bulundu¤u sosyal ortam›n bireyi nas›l etkiledi¤ini ve bu etkileflim sürecini incelemektedir (Mills [1959], 2000a). SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M C. Wright Mills (1916-1962) S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET sosyolojik analizle inceleyebiliyoruz. ‹stanbul’da yaflayan bir kar› kocan›n birbirleriyle iliflkilerinin Hakkari’de veya Çin’de yaflayan bir kar› kocadan neden farkl› olabilece¤ini araflt›rabiliyoruz. Bütün bunlar bizlere rehberlik eden sosyolojik nitelikli sorulard›r. Sosyoloji yukar›da bir k›sm›na de¤inilen toplumsal de¤iflmelerin neden ve sonuçlar›n› aç›klamaya çal›fl›r. Toplum devaml› bir de¤iflim sürecini yaflarken ayn› zamanda bir istikrar ve düzen içinde de bulunur. Toplum içinde yaflayan insanlar genelde insan davran›fllar› konusunda al›flm›fl olduklar› belirli kurallara uyarak yaflamlar›n› sürdürürler ve biz, belirli durumlar alt›nda insanlar›n ne tür davran›fllar gösterebilece¤ini afla¤› yukar› kestirebiliriz (Andersen and Taylor, 2006). Bu olgu sosyologlar›n do¤ru olarak saptad›klar› ilginç bir durumdur. Toplum bir yandan sürekli olarak de¤iflirken bir yandan da düzenli kalmaya, de¤iflmemeye çal›fl›r. Örne¤in, bir yandan cep telefonlar›ndaki h›zl› de¤iflme temposundan, elektronik ve teknoloji kirlili¤inden söz ederken bir yandan da bu teknolojileri kullanmaya hatta yenileriyle de¤ifltirmeye, bunlar›n insanlara SIRA birçok S‹ZDE kolayl›k sa¤lamas› nedeniyle devam ediyoruz. Toplum da ayn› flekilde bir yandan belirli davran›fl kal›plar›na ba¤l› kalmaya ve onlar› korumaya çal›fl›rken di¤er yandan da de¤iflmenin önüne geçilemez olufluyla yeni duD Ü fi Üsa¤lamaya NEL‹M rumlara uyum çal›flmaktad›r. Bu iki olgu sosyolojik düflüncenin bir göstergesi olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. S O R U SOSYOLOJ‹K BAKIfi AÇISI Sosyologlar sosyal davran›fl› anlayabilmek için düzenli olmayan yarat›c› bir düflünD‹KKAT ce üzerinde odaklan›r ve ona ba¤l› kal›rlar. C.Wright Mills, bu düflünceye sosyolojik hayal gücü (imgelem) veya sosyolojik düflünce der. Sosyolojik düflünmek buS‹ZDE kabul edilen inançlar› elefltirme, kesin oldu¤u kabul edilen güne kadarSIRA tart›flmas›z görüflleri çözümleme ve sorgulama al›flkanl›¤› kazanmakt›r (Bauman, 2004: 28). Bu düflünce, birey ile içinde yaflad›¤› toplum aras›ndaki iliflkilerin fark›nda olunmas›AMAÇLARIMIZ n› içerir. N N Konuyla ilgili K ‹ayr›nt›l› T A P bilgi için, C. Wright Mills’in “Toplumbilimsel Düflün” (Çev. Ünsal Oskay, Der Yay›nlar›, ‹stanbul, 2007) kitab›n› okuyabilirsiniz. Buradaki bireyin kendi içinde yaflad›¤› toplumu, kendi öznel T E L temel E V ‹ Z Y Odüflünce N de¤erleri veya kendi kültürel yanl›l›¤› aç›s›ndan de¤il, mümkün oldu¤unca bunlar›n d›fl›nda kalarak bir yabanc› gibi görebilmesi veya izleyebilmesidir. Örne¤in, ülkemizde insanlar futbol maçlar›na giderek, tak›mlar›n› alk›fllayarak tezahürat ya‹ N T E Rülkelerinde NET parlar. Bu Bat› de böyledir. Bali ve Endonezya’da ise, bir y›¤›n seyirci iplerle çevrilmifl bir alanda dövüflen horozlar› alk›fllayarak, onlar üzerine bahislere girerek bu oyunun sonucundan bir kazanç elde etmeye çal›fl›rlar. Bu nedenle bir ülkede normal olarak görülen bu spor olay› baflka bir ülkede normal olarak nitelendirilmeyebilir. Endonezya’daki horoz dövüflleri veya Pakistan’daki köpek dövüflleri o ülkeler için normal bir spor olay› olarak görülürken bir baflka toplum için bir vahflet olarak de¤erlendirilebilir. ‹flte sosyolojik bak›fl aç›s› bizim deneyimlerimizin ve gözlemlerimizin d›fl›nda daha genifl konular› anlamam›za ve görmemize yard›mc› olur (Schaefer, 2010: 5). Örne¤in bir çiftin boflanmas› kiflisel bir sorundur ama bir toplumda yap›lan evliliklerin büyük bir k›sm› boflanma ile sonuçlan›yorsa bu toplumsal bir sorundur. Ayn› flekilde iflsizlik de ifli olmayan kad›n ve erkek üzerinde önemli etkileri ve zorluklar› olan toplumsal bir olgudur. ‹flsizlik, bireyin gelirini kaybetmesi yan›nda, onun aile içindeki statü ve sayg›nl›¤›n›n yitirilmesine de www.evrenselpdf.com 5 1. Ünite - Sosyolojiye Girifl ve Yöntemi neden oldu¤u için toplumsal sonuçlar› olan bir olgu olarak da nitelendirilebilir. Ayn› flekilde, Mills daha önce de belirtildi¤i gibi sosyolojik düflünme aç›s›ndan boflanmalar›n da kar› kocan›n bir flahsi sorunundan çok toplumsal bir sorun oldu¤unu vurgulamaktad›r. Çünkü, boflanmalar›n sonuçlar› evli çiftleri etkiledi¤i gibi toplumu da etkilemektedir. Özellikle boflanm›fl çiftlerin çocuklar› aç›s›ndan e¤itim sistemini, sosyal hizmet kurumlar›n›, ifl hayat›n› hatta din kurumlar›n› bile etkilemesi anlam›nda boflanman›n toplumsal boyutlar›n› gözden kaç›rmamak durumunday›z. Böylece sosyoloji özel olan›n içinde genel olan›; bireysel olan›n içinde toplumsal olan›, bir di¤er deyiflle kiflisel sorunlar›n arkas›ndaki toplumsal sorunlar› görmemize yard›mc› olur (Gönç fiavran, 2009: 4). Böylece sosyolojik düflünme, çevremizdeki olaylar› yeni bir bak›fl aç›s›yla görmemizi sa¤lamakta ve bizleri olanlar hakk›nda bilgili k›lmaktad›r. Sosyolojik hayal gücü (veya sosyolojik imgelem) toplumsal olaylar› anlamam›zda giderek güçlenen bir araç haline gelmektedir. Çünkü bizim s›n›rl› bir anlay›fl›n d›fl›nda, olaylar›n ard›ndaki gerçekleri genifl bir aç›dan görmemizi ve incelememizi sa¤lamaktad›r. Bu bak›fl aç›s› foto¤raf makinesinin genifl aç›l› merce¤inden çevremizi görmemize benzer. ‹çinde yaflad›¤›m›z ülkede insanlar›n giderek fliflmanlad›¤›n›, obez bir görünüme sahip olSIRA S‹ZDE du¤unu gözlemledi¤iniz zaman C. Wright Mills’in bak›fl aç›s›ndan bu durum nas›l aç›klanabilir? D Ü fi Ü N E L ‹ M Görüldü¤ü gibi sosyoloji kendimizi anlamam›za yard›mc› olan bir disiplindir. Düflünce biçimimiz, hissettiklerimiz ve kimli¤imiz, içinde yaflad›¤›m›z S O R U toplum taraf›ndan etkilenir. Her birey toplumsallaflman›n ürünüdür. Bu süreçle birey içinde yaflad›¤› toplumun dilini ö¤renir, kültürünü içsellefltirir, kimlik oluflturur. BöylelikD‹KKAT le toplumun bir üyesi haline gelir. Toplumun insanlar› nas›l etkiledi¤i konusunda genifl bir anlay›fl getiren sosyoloji, insanlar›n kendilerini özgürlefltirmelerine de SIRA S‹ZDE yard›mc› olur (Fulcher and Scott, 2006: 5). Neden Sosyoloji Çal›flmal›y›z? AMAÇLARIMIZ D Ü fi Ü N E L ‹ M Bireyin içinde yaflad›¤› toplumun üyesi oldu¤u, onun bir parças›S haline O R U geldi¤i ve ona göre davrand›¤› sürece toplumsallaflma diyoruz. D‹KKAT N N Sosyoloji hakk›nda en önemli fleylerden biri içinde yaflad›¤›m›z ve son derece h›zl› bir biçimde de¤iflen dünyay› anlamam›za ve bu de¤iflimlere bir anlam vermemize yard›mc› olmas›d›r. ‹çinde yaflad›¤›m›z dünyaya bir göz att›¤›m›z temel K ‹ T A zaman P de¤iflimlerin afla¤›daki olgulardan olufltu¤unu görmekteyiz: • Ekonomik de¤iflim sonucu, eski endüstrilerin ortadan kalkmas›, hizmet ve biliflim sektörünün geliflimi, TELEV‹ZYON • Kent merkezlerinin de¤iflimi sonucu, büyük al›flverifl merkezlerinin, hastanelerin, otel ve e¤lence merkezlerinin flehir d›fl›na tafl›nmas›, • Aile hayat›ndaki biçimsel de¤iflimler sonucu özellikle kentsel yap›da ailenin ‹ N Tçal›flma E R N E T yaflam›na küçülmesi, üyelerinin kendi bafllar›na yaflamalar›, kad›n›n giderek daha fazla girmesi ve boflanma oranlar›n›n giderek yükselmesi, • Çal›flma yaflam›n›n teknolojik geliflimlere paralel olarak farkl›laflmas›, daha az güvenli ancak daha esnek bir çal›flma, yar› zamanl› ve geçici çal›flma biçimlerinin giderek yayg›nlaflmas›, • Bilgisayar ve iletiflim teknolojilerinin geliflimiyle çok önemli miktarlarda bilgi ve paran›n an›nda dünyan›n en uzak bölgelerine transferinin mümkün olmas›, • Yoksulluk ve d›fllanman›n sonucu olarak eflitsizli¤in artmas›, zengin ve yoksul aras›ndaki gelir uçurumunun giderek aç›lmas›, www.evrenselpdf.com 1 SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET 6 Sosyologlar›n yap› kavram› ile ifade ettikleri fley, insanlar aras›ndaki nispeten düzenli iliflkilerdir. Davran›fl Bilimleri-I • Cinayet, fliddet ve uluslararas› terörün boyutlar›n›n giderek genifllemesi hatta terörün dünyay› tehdit eden bir tehlike olarak ortaya ç›kmas›d›r. Bu sorunlardan her biri kendi içinde belirgin özellikleri ve ay›r›c› nitelikleri olan faktörler olmas›na karfl›l›k çeflitli süreçler aç›s›ndan aralar›nda ortak noktalar ve iliflkiler bulunmaktad›r. ‹flte sosyoloji bu olgular› ve aralar›ndaki ortak iliflkileri anlamam›zda bizlere yard›mc› olmaktad›r. Sosyoloji ayr›ca bu dünyadaki yerimizin anlafl›lmas›nda, bizleri bilgili k›lmaktad›r. Ancak yerimizin neresi oldu¤u ile ifade etti¤imiz fley nerede yaflad›¤›m›z de¤ildir. Her ne kadar bu önemli ise de, önemli olan sosyal yap›daki iflgal etti¤imiz yerdir. Her grup ve örgütün (örne¤in aile veya okulun) bir sosyal yap›s› vard›r. Bunun d›fl›nda daha genifl kapsamda olan s›n›f, cinsiyet hatta baz› ülkelerde etnik temelli bir sosyal yap› bütün toplumu kapsayabilir. Bu iliflkiler içerisinde sosyoloji bize içinde yaflad›¤›m›z toplumun haritas›n› ç›kararak bu harita içinde nerede oldu¤umuzu ve üzerimizde etkili olan sosyal güçleri anlamaya çal›fl›r (Fulcher and Scott, 2006: 5). “Sosyolojiye Davet” (1963) adl› kitab›nda Peter Berger insanlar›n kendi yaflant›lar› hakk›nda sorumluluk almalar›nda, toplumdaki durumlar›n›n fark›nda olmalar›nda ve bir güç yaratmalar›nda sosyolojinin yard›mc› oldu¤unu ileri sürmektedir. Di¤er bir deyiflle insanlar›n do¤an›n bir parças› olmalar› veya kaç›n›lmaz olarak yaflamda yer almalar› yerine toplumun insanlar› bir biçimde flekillendirdi¤ini ve insanlar›n bunun bilincinde olmalar›n› istemektedir. ‹nsanlar›n biyolojik olarak de¤il, genelde sosyal olarak belirli rolleri üstlendi¤ini savunan sosyoloji, toplum içinde yer alan birçok fonksiyonun bireyler taraf›ndan yerine getirilmesinde toplumsal kal›plar›n önemine de¤inir. Örne¤in sosyoloji kad›nlar›n pilot, erkeklerin ise hemflire olamayaca¤›n› bunun biyolojik olarak mümkün olmad›¤›n› savunan bir inançta biyolojinin de¤il, toplumsal kal›plar›n belirgin oldu¤u görüflünü savunur. Bu kal›plar da zamanla toplumsal yap›n›n farkl›laflmas›yla de¤iflmektedir. Nitekim günümüzdeki birçok kad›n, okullar›m›zda pilot olarak yetifltirilip uçarken birçok erkek de hastanelerde hemflire olarak görev yapabilmektedir. Böylece cinsiyete iliflkin roller de zamanla farkl› toplumsallaflma süreciyle de¤iflebilmektedir. Sosyoloji, toplumun nas›l iflledi¤i konusunda bizi ayd›nlat›p içinde yaflad›¤›m›z dünyay› tan›mam›za yard›mc› olurken hem teorik hem de uygulamal› çal›flmalar yapmaktad›r. Bu nedenle sosyolojik bilginin ifl dünyas›na da önemli katk›lar› olmaktad›r. Bu sosyolojinin insana bir meslek ö¤retti¤i veya yöneltti¤i anlam›na gelmez. Ancak, sosyoloji t›ptan, hukuka, ö¤retmenlikten mühendisli¤e kadar birçok mesle¤e yard›mc› olmakta ve katk› sa¤lamaktad›r. Sosyolojinin önemli katk›lar sa¤lad›¤› bir di¤er alan ise toplumsal sorunlar konusundad›r. Bu konuda çal›flanlara, araflt›rma yapanlara ve çözümler getirme çabas›nda olanlara yard›mc› olmaya çal›fl›r. Örne¤in uyuflturucu kullananlar, cinayet, suç, aile sorunlar›, endüstriyel çat›flmalar ve zihin sa¤l›¤› gibi konularda çeflitli araflt›rmalar yap›larak bilgi toplan›r. Bunlar›n arkas›ndaki temel nedenleri aç›klama, kaynaklar›na yönelme, kaynak da¤›l›m› ve örgütlerin yap›lar› ile ilgili çal›flmalar yap›l›r. Örne¤in alkol kullanma sosyal kabul gören bir eylem olarak görülürken buna karfl›n afyonu sigaraya sararak içmenin neden suç teflkil etti¤inin araflt›rmas› yap›l›r (Fulcher and Scott, 2006: 6). Sosyoloji, çal›flma yaflam›nda yöneticilerin yetifltirilmesi ve onlar›n e¤itimine de insan konusundaki bilgi yap›s›yla çeflitli katk›larda bulunmaktad›r. www.evrenselpdf.com 7 1. Ünite - Sosyolojiye Girifl ve Yöntemi Sosyolojinin en temel görevi insan hakk›ndaki bilgilerin toplanmas›, analizi ve aç›klamas›d›r. Sosyolojinin insan hakk›ndaki bilgisi ça¤›m›zda birçok mesle¤in, örne¤in pazarlama, halkla iliflkiler, medya, iletiflim, e¤itim, araflt›rma ve sosyal politikan›n temel bilgi yap›s›n› oluflturdu¤undan, son derece önem tafl›r. Böylece, sosyoloji hem kendimizi hem yaflad›¤›m›z dünyay› hem de onun içindeki yerimizi anlamada bizlere katk›da bulunan temel bir disiplindir. SOSYOLOJ‹N‹N D‹⁄ER SOSYAL B‹L‹MLERLE ‹L‹fiK‹S‹ Sosyoloji bir bilim midir? Bilindi¤i gibi bilim bir bilgi yap›s›na sahip, bilginin sistematik gözleme dayanan bir yöntemle topland›¤› bir bütündür. Sosyoloji de di¤er disiplinler gibi inceledi¤i konular üzerinde, (buradaki anlam›yla insan davran›fllar›), organize olmufl, sistematik çal›flmalar yapan, olaylar aras›ndaki iliflkileri anlamaya ve aç›klamaya çal›flan bir bilimdir (Schaefer, 2006: 5). Bütün bilimler ne ile ilgili olursa olsunlar ister ›fl›k h›z›n›, ister atomu, isterse de katillerin davran›fllar›n› incelesinler objektif yöntemlerle, do¤ru bilgileri toplama çabas›ndad›rlar. Bu nedenle bilim adamlar› yapt›klar› gözlemleri do¤ru bir biçimde saklamak ve kaydetmek durumundad›rlar. Görüldü¤ü gibi bilimin iki temel ö¤esi bilgi ve yöntemdir. Yani bilim, hem bilgi hem de bilgi üreten bir yöntemdir. Bilgiyle kastedilen, olay ve olgular aras›ndaki iliflkileri aç›klamak için gelifltirilen kuramlar; yöntemle kastedilen de bilgi edinmek için kullan›lan her türlü yoldur (Kaptan, 1973: 5). Elbette sosyoloji ile fizik, psikoloji ile astronomi aras›nda büyük farkl›l›klar vard›r. Bu nedenle bilimler do¤a bilimleri ve sosyal bilimler fleklinde ikiye ayr›l›r. Do¤a bilimleri fiziki olaylar›n do¤as›, etkileflimi ve de¤iflimi üzerinde dururlar. Biyoloji, kimya, astronomi, jeoloji ve fizik do¤a bilimleridir. Sosyal bilimler ise insan ve toplumlar›n farkl› yönlerini ele al›r, insan iliflkilerinin etkileflim ve de¤iflimini inceler. Bunlar aras›nda sosyoloji, antropoloji, ekonomi, tarih, psikoloji ve politik bilimler yer al›r. Sosyal bilimlerin insanlar›n toplumsal davran›fllar›n› incelemek gibi ortak bir ilgi alanlar› olmas›na karfl›l›k her birinin olaylara bak›fl aç›s› farkl›l›k tafl›r. Baflka bir deyiflle toplumsal yaflam, toplumsal davran›fl ve toplumsal tabakalaflma konular›nda çal›flan tek disiplin sosyoloji de¤ildir. Psikoloji, siyaset bilimi ve ekonomi de toplumsal yaflamla ilgilenir. Sosyoloji ile di¤er disiplinler aras›ndaki fark konular›ndan de¤il, her disiplinin bak›fl aç›s›ndan kaynaklanmaktad›r (Gönç fiavran, 2009: 10). Örne¤in antropologlar geçmifl kültürleri, endüstri öncesi toplumlar› ve onlar›n devam›n› incelerken ayn› zamanda insan›n kökenini de araflt›r›rlar. Sosyologlar da kültürü incelemekle beraber sadece kültüre odaklanmazlar. Ekonomistler insan›n üretim, bölüflüm ve tüketim iliflkilerini incelerler, para ve di¤er kaynaklara odaklan›rlar. Tarihçiler; insanlar›, geçmifl olaylar› ve bu olaylar›n günümüze yans›malar›n› incelerler. Politik bilimciler uluslararas› iliflkiler, hükümetler, güç ve otorite konular› üzerine odaklan›rlar. Psikologlar kiflilik ve bireysel davran›fllar üzerinde dururlar. O halde sosyologlar›n ilgi oda¤› nedir? Sosyologlar toplumun insanlar›n davran›fl ve tutumlar› üzerine etkileri ve insanlar›n toplumu nas›l ve ne flekilde biçimlendirdi¤ini incelerler. ‹nsanlar›n sosyal canl›lar olmalar› nedeniyle, sosyologlar bizlerin di¤er canl›larla olan sosyal iliflkilerini bilimsel bir biçimde incelerler (Schaefer, 2010: 6). fiimdi güncel bir olay olmas› ve yaflad›¤›m›z toplumun çok büyük bir bölümünü etkilemesi aç›s›ndan 23 Ekim 2011 tarihinde Van Ercifl’te meydana gelen ortalama 7,2 büyüklü¤ündeki depremin farkl› sosyal bilimlerce nas›l ele al›nd›¤›n› görmeye çal›flal›m. Do¤a bilimleri aç›s›ndan bu olay oradan geçen fay hatlar›n›n durumu ve oluflan bask›n›n sonucunda meydana gelen k›r›lma ile ilgilidir. Jeologlar www.evrenselpdf.com Bilim, sistematik bir yöntemle olaylar aras›ndaki iliflkilerin incelenmesi ve bilgi toplanmas›d›r. Sosyolojinin belirleyici özelli¤i, insan eylemlerinin genifl çapl› oluflumlar›n karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k iliflkisi içinde meydana geldi¤ini kabul etmesidir (Bauman, 2004: 16). 8 Davran›fl Bilimleri-I ve deprem bilimcileri olaya bu aç›dan bakarak, fay hatlar›n› bilimsel bir biçimde araflt›rmaktad›rlar. Tarihçiler, o bölgede olan di¤er depremlerle bu deprem aras›ndaki iliflkileri, zararlar› karfl›laflt›rmal› olarak incelemektedirler. Ekonomistler bu depremin o bölgenin ekonomik yaflam›na olan etkilerini ve o bölgenin refah düzeyine olan olumsuz sonuçlar›n› araflt›rmaktad›rlar. Bu olumsuzluklar sadece o bölgeyi de¤il, genelde toplumun bütününü hatta dünyay› bile etkileyebilmektedir. Çünkü dünyan›n birçok bölgesinden yard›m alma zorunlulu¤u ortaya ç›kmaktad›r. Psikologlar, o bölgede depremi yaflayan insanlar›n içinde bulunduklar› olumsuz duygular› ve bunlar›n insanlar üzerine olan yans›malar›n› incelemektedirler. Özellikle, “post-travmatik stres” bozukluklar› o bölge insan›n›n içinde bulundu¤u ruh halinin en önemli yans›malar›d›r. Politik bilimciler kendilerine oy veren nüfusun içinde bulundu¤u durum, gelecekteki oy potansiyelleri, devlet ve belediye aras›ndaki politik iliflkiler ve dayan›flmalar üzerinde odaklanabilmektedirler. Hatta hükümetlerin bu olaya getirdi¤i çözümler, yap›lan koordinasyon hatalar›, insanlara götürülen hizmetlerin nitelik ve niceli¤i konusunda da çal›flmaktad›rlar. O halde sosyologlar›n olaya yaklafl›m› nedir? Sosyologlar, depremin o bölgede yaflayan di¤er insanlara ve topluluklara etkisi, farkl› s›n›flar aç›s›ndan depremin yaratt›¤› sonuçlar, gelir durumlar›na göre insanlar›n bu felaketten etkilenme süreçlerini incelemifllerdir. Komfluluk iliflkileri ve yak›n yerlerde yaflayan insanlar aras›ndaki dayan›flma olgusu, bu dayan›flman›n artt›r›lmas› yolundaki çabalar, ülke bütünüyle, deprem bölgesindeki insanlar aras›ndaki dayan›flman›n gelifltirilmesine iliflkin gösterilen ve yap›lan etkinlik ve faaliyetler üzerinde durmaktad›rlar. Deprem bölgesinin ülkemiz aç›s›ndan ekonomik yönden geliflmifl bir bölge olmamas›, gelir düzeyinin düflüklü¤ü ve bölgedeki yaflam koflullar›, sosyologlar›n dikkatini çeken di¤er önemli konular aras›ndad›r. Çünkü bu faktörler bölgenin içinde bulundu¤u sosyal ve ekonomik sorunlar›, evsizlik, hastal›k, bebek ve çocuk ölümleri göç ve afl›r› k›fl ortam›n›n yaratt›¤› olumsuzluklar› daha da güçlendirmektedir. Görüldü¤ü gibi sosyoloji ile insanlar›n toplumsal yaflam›na iliflkin di¤er bilimler aras›ndaki iliflki sosyal bilimlerin bir bütünü oluflturdu¤unu göstermektedir. Sosyoloji hem sosyal bilimlerin di¤er disiplinlerinden faydalan›p hem de di¤er disiplinlerin incelemedi¤i konuya disiplinleraras› bir boyuta getirebilir. Günümüzde sosyal bilimlerdeki afl›r› uzmanlaflman›n giderek azalmakta oluflu, disiplinleraras› çal›flmalar›n önemini artt›rmaktad›r. Böylece, farkl› disiplinlerin güçlü yönlerinden faydalan›larak, sosyal olgular ve toplumsal olaylar daha sa¤l›kl› ve objektif bir biçimde incelenebilmektedir. SIRA S‹ZDE 2 D Ü fi Ü N E L ‹ M SosyolojininSIRA di¤er disiplinlerden farkl› olan bak›fl aç›s›n› Türk aile yap›s›n› göz önüne S‹ZDE alarak tart›fl›n›z. Burada sosyolojinin aileye bak›fl aç›s› antropoloji ve ekonomiden nas›l farkl›lafl›r? D Ü fi Ü N E L ‹ M TOPLUM VE TOPLUMSAL YAPI S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE N N ‹nsanlar›n yaflamda kalma stratejileri mikro sosyolojinin ilgi alan›d›r. AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P fiimdiye kadar toplumla do¤rudan iliflkili oldu¤unu, toplum ve birey S O sosyolojinin R U aras›ndaki iliflkilerin yap›s› ve de¤iflimin sosyolojinin temel ilgi alan› oldu¤undan söz ettik. fiimdi, sosyolojiyi do¤rudan ilgilendiren bu iki kavram üzerinde dural›m. D‹KKAT Sosyolojik analizlerin iki boyutu vard›r. Bunlar makro ve mikro sosyolojik yaklafl›mlar veya analizlerdir. SIRA t›pk› S‹ZDE foto¤rafç›lar gibi toplumlar›n farkl› kesimlerini görmek ve inSosyologlar celemek için farkl› mercekler kullan›rlar. Baz› mercekler daha mikroskobik yani daha küçük ve görünen parçalar› incelememize yard›mc› olur. Örne¤in, iki insan›n AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P www.evrenselpdf.com SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE 1. Ünite - Sosyolojiye D Ü fi Ü N E LGirifl ‹ M ve Yöntemi D Ü fi Ü N E L ‹ M9 birbirleriyle olan iletiflimleri gibi. Buna mikro düzeyde analiz diyoruz. Burada teS O R U mel olan fley sosyal etkileflimlerdir. Yani insanlar bir araya geldiklerinde neler yapmaktad›rlar. ‹nsanlar›n k›z arkadafllar›yla, aileleri ile olan iliflkileri, nerede vakit geD ‹ K K A Tbirbirlerinin çirdikleri, neler yapt›klar›, kulland›klar› dil, evlerini döfleme stilleri, dikkatlerini nas›l çektikleri, nas›l ilgi duyduklar› hep mikrososyolojik analizlerdir. Burada önemli olan fley insanlar›n yüz yüze olan etkileflimleridir (Henslin, 1997: SIRA S‹ZDE 93). Makro sosyolojik analizler ise genifl aç›l› merceklere benzer. Burada, gözlemlenen toplumun kendisi, nas›l organize oldu¤u ve nas›l de¤iflti¤idir. Bu tür analizAMAÇLARIMIZ lerde toplumsal etkileflimin daha genifl ve karmafl›k olan parçalar› incelenir. Örne¤in, toplumsal sorunlar, fakirlik, iflsizlik, evsizlik, kentsel suçlar ve aile içi fliddet gibi (Andersen and Taylor, 2006: 112). Çat›flma ve fonksiyonalist kuramc›lar analizK ‹ T A P lerinde daha çok makro sosyolojik yaklafl›m› tercih ederler. Esas›nda toplumu anlamak için bu iki yaklafl›ma da ihtiyaç vard›r. Ancak, sosyologlar genelde bu iki yaklafl›mdan birini kullanarak toplumsal olaylar› incelerler. Sosyologlar alm›fl olTELEV‹ZYON duklar› e¤itim ve alt yap›sal özellikleri nedeniyle bu yaklafl›mlardan birini tercih etmektedirler (Henslin, 1997: 93). S O R U D‹KKAT N N http://www.sosyolojidernegi.org.tr/ ‹NTERNET SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET Sosyoloji Derne¤i, 18.01.1990 tarihinde Ankara’da11 sosyolo¤un öncülü¤ünde kurulmufltur. ‹lk genel kurulunda 40 olan üye say›s›, bugün 400’ü aflm›flt›r. Merkezi Ankara’da olan dernek, Bakanlar Kurulunun 10.02.1999 tarih ve 99/12405 say›l› karar› ile “Kamu yarar›na çal›flan dernek” statüsü kazanm›flt›r. Derne¤in amac›, tüzü¤ünde; “Türkiye’de sosyolojinin anlafl›lmas›na, geliflmesine ve de yayg›nlaflmas›na katk› yapmak, bu alanda bilimsel etkinliklerde ve yay›nda bulunmak, toplumbilimciler aras›nda birlik ve dayan›flmay› sa¤lamak” olarak ifade edilmifltir. Toplum Nedir? Toplum sosyolojinin en temel kavramlar›ndan biridir. En genifl anlamda toplum insanlar› etkileyen iliflkiler bütünüdür. Ancak, toplum bireylerin toplam› demek de¤ildir. Yani toplum tek tek insanlar›n bireysel davran›fllar›ndan oluflmaz. Ünlü Frans›z sosyolog Durkheim’in de belirtti¤i gibi toplum sadece parçalar›n toplam› de¤ildir. Durkheim toplumu yaflayan bir organizma olarak görür. Nas›l organizmay› oluflturan parçalar›n birbirleriyle kurmufl olduklar› iliflkilerin bütünü ile organizma yaflayabiliyorsa toplum da onu oluflturan birey, grup ve kurumlar›n toplam› de¤il, bunlar›n birbirleriyle kurmufl olduklar› iliflkilerin bir bütünüdür (Andersen and Taylor, 2006: 112). Nas›l bir foto¤rafç› bir manzara resmi çekerken resim tek tek parçalardan, dereler, da¤lar ve a¤açlardan meydana gelmiyor, resmi bütün olarak görüp manzaray› oluflturan parçalar›n bütününü ve bunlar›n birbirleriyle iliflkilerini görüp resmi canland›rabiliyorsa, toplum da ancak parça ve bütün iliflkisi görülerek bir anlam tafl›maktad›r. Böylece, toplum karfl›l›kl› olarak birbirine ba¤l› olan toplumsal iliflkiler bütünüdür. Toplum tek bafl›na de¤il kendini oluflturan parçalar›n bütünüdür. O halde bu parçalar nelerdir? Bunlardan birincisi ortak toprak parças›na sahip olmakt›r. Buna, ülke, vatan veya o anlama gelen herhangi bir kavram› verebiliriz. ‹kincisi belirli bir idare biçimini benimseyip ona uymakt›r. Yani ortak politik otoriteye sayg› göstermektir. Bu otoritenin ne oldu¤u önemli de¤il, ancak bu otoriteyi paylaflmak önemlidir. Üçüncüsü ise ortak bir kültüre ya da yaflam biçimine sahip olmakt›r. ‹nsan toplumu bir sosyal etkileflim sistemi olmas› nedeniyle, toplum üyeleri ortak www.evrenselpdf.com ‹nsanlar›n bir toplum içinde varolmalar›n› sa¤layan birbirleriyle her tür ve biçimde kurmufl olduklar› iliflkilerin bütünü toplumdur. Toplum ortak bir toprak parças›na sahip olan, burada yaflayan, ortak bir kültürü paylaflan ve ayn› politik otoriteye uyan insanlar›n aralar›nda kurmufl olduklar› karfl›l›kl› iliflkilerin bir bütünü olarak tan›mlanabilir. 10 Davran›fl Bilimleri-I bir kültürü, bölgesel farkl›l›klara ra¤men paylafl›rlar. Kültürü oluflturan parçalar olan norm, de¤er, gelenek, inanç ve dil toplumun en önemli ortak özellikleridir. Toplumsal Yap› Toplumsal yap› toplumdaki organize olmufl toplumsal iliflkilerin bir bütünüdür. Sosyologlar toplumdan söz ederken onun yap›s› üzerinde dururlar. Yap›, birbirleriyle iliflkili olan birtak›m parçalar›n bir bütünüdür (Özkalp, 2008: 44). Her fleyin bir yap›s› vard›r. Örne¤in “otomobilin yap›s› nedir?” dedi¤imiz zaman akl›m›za onu oluflturan parçalar gelir. Yani; motoru, gövdesi, tekerlekleri, aktarma organlar›, elektrik sistemi ve süspansiyon sistemleri akl›m›za gelir. Bunlar›n tek tek çal›flmas› otomobili harekete geçirmez, her parçan›n birbiriyle anlaml› iliflkisi vard›r. Motoru olmayan bir araba çal›flmaz, motoru çal›flt›racak bir elektrik gücü veya aküsü olmaz ise motor çal›flmaz. Motorun içine ya¤ konulmaz ise motoru yine çal›flt›ramazs›n›z. Araban›n her fleyi tamam olsa da içine motora güç verecek yak›t koymazsan›z araba yine çal›flmaz. Görüldü¤ü gibi her parçan›n araban›n yürüyebilmesi için özel bir görevi vard›r. Bu parçalar›n birbiriyle anlaml› iliflkileri ile araba çal›fl›r hâle gelir. Bu organize iliflkiler toplumdan topluma farkl› olmakla beraber kendi aralar›nda bir bütündür. Toplumsal yap›lar, toplumsal yaflam› oluflturan ve toplumlar› birbirinden farkl›laflt›ran iliflkilerdir (Gönç fiavran, 2009: 6). Böylece toplumsal yap› toplumun bir çerçevesidir ve bu çerçeve bizler do¤madan önce, insanlar›n birbirleriyle kurmufl olduklar› iliflkiler ve kal›plar taraf›ndan tayin edilir. T›pk› kad›n ve erkekler ar