Anatomia Czaszki - Zestawienie Materiału PDF

Od autorów Oddajemy do waszego użytku nowiusieńki skrypt jakiego jeszcze ta uczelnia nie widziała. Zawiera on treści przekazane przez Pana prof. Polguja podczas drugiego semestru zebrane w przyjemnej i łatwo przysfajalnej formie zawierając nie tylko wypisane ze slajdów zagadnienia, lecz również kom...

Od autorów Oddajemy do waszego użytku nowiusieńki skrypt jakiego jeszcze ta uczelnia nie widziała. Zawiera on treści przekazane przez Pana prof. Polguja podczas drugiego semestru zebrane w przyjemnej i łatwo przysfajalnej formie zawierając nie tylko wypisane ze slajdów zagadnienia, lecz również komentarze i opowieści profesora wzbogacone o grafikę z wykładów. Ważniejsze zwroty anatomiczne są pogrubione, naczynia tętnicze napisane czerwoną czcionką, żylne niebieską, a nerwy żółtą. Oczywiście w granicach zdrowego rozsądku, nie doprowadzając do tego by na papierze polała się krew. Nazwy łacińskie trudniejszych do zlokalizowania na załączonych zdjęciach struktur, pisane as (kursywą w nawiasie). Wszystko po to, aby przyjemniej uczyło ci się ukochanej anatomii. Dlaczego ten skrypt jest dobrym materiałem do nauki? Większość rocznika uczyła się z niego do egzaminu końcowego z biostruktury, pokrył on cały zakres materiału i praktycznie wszyscy zdali. Do tego może być przydatny do nauki na zajęcia (ale to zależy od zakresu wymagań prowadzącego). Czy warto rozszerzać wiedzę poza skrypt? Każdemu, kto tylko ma wolny czas powiem, że TAK, bo zawsze lepiej wiedzieć więcej niż mniej (ale to studia więc wiecie jak to z czasem😜). W celu zabezpieczenia sobie dupy napisze, że ma on na celu tylko wspomagać proces zdobywania i usystematyzowania wiedzy, a nie zastąpić wykłady, atlas czy podręczniki pokroju Bochenka. Liczę jednak, że staranne przygotowanie tak okrojonego podręcznika umożliwi sprawniejsze przyswajanie materiału i przyjemniejszą naukę. Buziaki dzieci MONu 😘 4 Kości czaszki – ogólnie 1. Kości części mózgowej czaszki (mózgoczaszki): -kość klinowa -kość potyliczna -kość czołowa 8 kości -kość skroniowa X2 kości parzyste -kość ciemieniowa X2 -kość sitowa 2.Kości części twarzowej czaszki (kości twarzoczaszki): -kość nosowa -kość łzowa -kość podniebienna -kość jarzmowa -żuchwa -szczęka (kość szczękowa) -lemiesz -małżowina nosowa dolna kości części mózgowej czaszki kości części twarzowej czaszki Cechą charakterystyczną naszego gatunku w trakcie ewolucji jest redukcja twarzoczaszki (kości są ustawione bardziej pionowo) i rozbudowa mózgoczaszki, której kości są większe oraz guzowatość bródkowa. W czaszce mamy połączenie wolne – staw skroniowo-żuchwowy, za pomocą którego kość skroniowa łączy się z żuchwą oraz szwy. Połączenia tkanką łączną: ->szew prawdziwy, w którym kości zazębiają 1. Szwy (gładki, łuskowy i piłowaty). się (nachodzą na siebie za pomocą zębów 2. Wklinowania – sposób umocowania korzeni zębów piły/WĘŻYKA GENERALSKIEGO) w ścianie zębodołów. ->szew rzekomy 3. Ciemiączka a) nieparzyste (przednie(wielkie) i tylne), (Anterior fontanelle, Posterior fontanelle) b) parzyste (klinowe i sutkowe). (Sphenoid fontanelle, Mastoid fontanelle) 5  szew wieńcowy szew węgłowy kość ciemieniowa kość czołowa kość szew strzałkowy potyliczna kość ciemieniowa szwy prawdziwe Szwy prawdziwe kostnieją i ten proces rozpoczyna się w szwie strzałkowym między 20-30 rokiem życia, zanik szwów wieńcowego i klinowo-czołowego ma miejsce między 30-40 rokiem życia, a szwu węgłowego między 40-50 rokiem życia. Jest to istotne przy oszacowaniu wieku śmierci denata. Czaszka stożkowata - przedwczesny zanik szwu wieńcowego (->zahamowanie wzrostu czaszki na długość a rozrost na wysokość i szerokość). Czaszka łódkowata - przedwczesny zanik szwu strzałkowego (->mała szerokość, nadmierna długość). W obrębie szwów mogą występować małe kostki szwów (wstawki kostne) – jest to związane z występowaniem oddzielnych punktów kostnienia Ciemiączka ciemiączko przednie ma zwykle 3-5 cm dł., 4-5 cm szer.; skrzyżowanie szwu wieńcowego, strzałkowego i czołowego; w czasie badania ginekologicznego stanowi ważną wskazówkę położenia czaszki płodu w obrębie miednicy. ciemiączko tylne ma kształt bardziej trójkątny; leży w miejscu skrzyżowania szwu strzałkowego ze szwem węgłowym ciemiączko klinowe (przednio-boczne) znajduje się u wierzchołka skrzydła większego kości klinowej w miejscu zejścia się kości ciemieniowej, klinowej, skroniowej oraz czołowej 6  ciemiączko sutkowe (tylno-boczne) leży między kością ciemieniową, potyliczną i skroniową. Ciemiączka tylne, sutkowe i klinowe kostnieją do końca 1 roku życia a ciemiączko przednie do końca 2 roku życia (choć może być znacznie wcześniej). Podczas badania palpacyjnego stopień wypuklenia/zapadnięcia ciemiączka mówi nam o stopniu nawodnienia niemowlęcia -> zapadnięcie ciemiączka wskazuje na odwodnienie; uwypuklenie świadczy o podwyższonym ciśnieniu śródczaszkowym. Innym ważnym zastosowaniem ciemiączek jest możliwość wykonania USG przezciemiączkowego. Chrząstkozrosty: 1. Chrząstkozrost skalisto-potyliczny - między piramidą kości skroniowej, a częścią podstawną kości potylicznej. 2. Chrząstkozrost klinowo-skalisty – między piramidą kości skroniowej, a trzonem kości klinowej. 3. Chrząstkozrost klinowo-potyliczny – między trzonem kości klinowej, a częścią podstawną kości potylicznej; kostnieje powyżej 20 roku życia. 4. Chrząstkozrosty śródpotyliczne przednie i tylne – między częściami kości potylicznej; kostnieją do 6 roku życia. Budowa ogólna czaszki - możemy ją rozpatrywać jako całość, wyróżniając w niej poszczególne ściany: -przednią -tylną -boczne X2 -dolną -górną 7  Ściana przednia - ma kształt owalny na której widać łuskę czołową u góry i trzon żuchwy na dole. Bocznie wystają kości jarzmowe a poniżej gałęzie żuchwy. W części środkowej mamy kości nosowe i szczękę. Ściana boczna – bardzo dobrze widać na niej część mózgową i twarzową; w jej skład wchodzą kość czołowa, ciemieniowa, potyliczna, skroniowa, skrzydło większe kości klinowej, łzowa, sitowa, nosowa, szczęka, żuchwa. Ściana dolna – stanowi powierzchnie zewnętrzną podstawy czaszki, jest ograniczona od przodu wyrostkami zębodołowymi szczęki a od tyłu kresami karkowymi górnymi kości potylicznej. Z boku ograniczona jest wyrostkami zębodołowymi szczęk, dolnym brzegiem kości jarzmowej i łukami jarzmowymi, wyrostkami sutkowymi (kości skroniowych) i z tyłu kością potyliczną a po środku lemiesz. Ściana tylna – ma kształt owalny na której widać łuskę potyliczną, część sutkową kości skroniowych z wyrostkiem sutkowym, część boczna i górna – kości ciemieniowe, od dołu żuchwę. Po odseparowaniu kości potylicznej zaglądamy do jamy czaszki i widzimy kość czołową, klinową, kości skroniowe i część kości potylicznej. Ściana górna – tworzą ją kości stanowiące sklepienie czaszki, w jej skład wchodzi głównie łuska czołowa oraz kości ciemieniowe i niewielka część łuski potylicznej. Widać na niej punkty antropometryczne Bregma (miejsce połączenia szwu wieńcowego ze strzałkowym) i Lambda (miejsce połączenia szwu węgłowego ze strzałkowym). Ściany czaszki możemy przyrównywać do rzutów (przedni, tylny, boczny, górny, dolny) co przekłada się na wykonanie zdjęć radiologicznych czaszki w odpowiednich projekcjach i umiejętność wskazania kości, jej części oraz określenia czy to jest fizjologia, czy patologia, norma czy złamanie. Kości czaszki z uwzględnieniem otworów 8 9 10 Punkty antropometryczne służące do pomiarów Doły czaszki – są to przestrzenie ograniczone poszczególnymi kośćmi. Wyróżniamy: - dół przedni czaszki - - dół środkowy czaszki - dół tylny czaszki Dół przedni czaszki jest położony najwyżej. Jest utworzony przez części oczodołowe kości czołowej, blaszkę sitową kości sitowej oraz przez skrzydła mniejsze i przednią część trzonu kości klinowej. Części boczne dołu przedniego czaszki tworzą sklepienia oczodołu a część środkowa dołu odpowiada sklepieniu jamy nosowej. W dole przednim leżą głównie płaty czołowe mózgowia. Dół środkowy czaszki jest głębszy niż przedni i położony niżej. Składa się z dwóch szerokich odcinków bocznych oraz umiejscowionego w linii pośrodkowej wąskiego odcinka środkowego utworzonego przez trzon kości klinowej (tu spoczywa przysadka). Części boczne są utworzone głównie przez skrzydła większe kości klinowej, część łuskową i powierzchnię przednią piramidy kości skroniowej. W częściach bocznych leżą płaty skroniowe mózgowia. Dół tylny czaszki jest największy z wszystkich dołów czaszki i najniżej położony. Jest utworzony przez grzbiet siodła, stok kości klinowej, kość potyliczną, część skalistą i sutkową kości skroniowej oraz przez kąt sutkowy kości ciemieniowej. W obrębie dołu tylnego czaszki znajduje się móżdżek, most i rdzeń przedłużony. 11 Dokładny opis kości 1. Kość czołowa Powstaje z dwóch głównych punktów kostnienia: prawego i lewego, które są zlokalizowane w okolicy późniejszych guzów czołowych. Podczas początkowego rozwoju granica między tymi kośćmi jest mało wyraźna, później lepiej widoczna. U noworodków składa się z dwóch części przedzielonych szwem środkowym. Zwykle między pierwszym i drugim rokiem życia obie części zrastają się w obrębie łuski. Proces zaniku szwu trwa do 8 roku życia, aczkolwiek czas ten jest zmienny osobniczo. Zanika bez śladu z wyjątkiem części dolnej (może zostać lub zaniknąć w późniejszym okresie czasu). Kość czołowa stanowi przednią część sklepienia czaszki i składa się z 4 głównych części: -łuski czołowej -części nosowej (leży między częściami oczodołowymi części nieparzyste i bierze udział w wytwarzaniu sklepienia jamy nosowej) -części oczodołowych (części symetryczne) W obrębie powierzchni zewnętrznej łuski czołowej, bocznie od linii środkowej znajdują się dwa uwypuklenia – guzy czołowe. Poniżej nich, idąc bardziej bocznie i ku dołowi, możemy uwidocznić łuki brwiowe, które są bardziej uwypuklone w części środkowej natomiast niższe w części bocznej. Między przyśrodkowymi krańcami łuków brwiowych leży nieco spłaszczona powierzchnia zwana gładzizną. Poniżej łuku brwiowego leży brzeg nadoczodołowy, który bocznie kończy się wyrostkiem jarzmowym. Łukowato ku górze i do tyłu od wyrostka jarzmowego przebiega kresa skroniowa, która rozdwaja się na kresę skroniową górną i dolną, przechodząc na kość ciemieniową. Na granicy między wewnętrzną i środkową trzecią częścią tego brzegu znajduje się otwór (wcięcie) nadoczodołowe przez które przebiegają naczynia i nerw nadoczodołowy. Przyśrodkowo od tego wcięcia znajduje się wcięcie (otwór) czołowy – przez niego przebiegają naczynia i nerw czołowy. Łukowato ku górze i do tyłu od wyrostka jarzmowego przebiega na części bocznej powierzchni zewnętrznej łuski kresa skroniowa. Pole do tyłu i poniżej kresy skroniowej to powierzchnia skroniowa, która tworzy część przednią dołu skroniowego. 12  Powierzchnia wewnętrzna łuski jest wklęsła, tworząc część powierzchni mózgowej kości czołowej, skierowanej do przedniego dołu czaszki. W płaszczyźnie pośrodkowej części górnej biegnie bruzda zatoki strzałkowej górnej (w której przebiega zatoka strzałkowa górna). W przedniej dolnej części końca tej bruzdy przebiega węższy grzebień czołowy, do którego przyczepia się sierp mózgu. Przed nią znajdują się zatoki czołowe (pneumatyczne przestrzenie wysłane błoną śluzową). Zwykle są dwie zatoki czołowe przedzielone przegrodą zatok czołowych. Wejściem do zatoki czołowej jest otwór zatoki czołowej, przez który dana zatoka ma łączność z jamą nosową. Ten otwór leży w przednioprzyśrodkowym kącie części oczodołowej kości czołowej. U noworodka zwykle brak zatok czołowych – wykształcają się z biegiem rozwoju osobniczego. W wieku 7/8 lat są słabo rozwinięte; swój pełen rozwój osiągają po osiągnięciu dojrzałości płciowej. Na tej rycinie widzimy brzeg ciemieniowy kości czołowej. Jest to najdłuższy tylny zazębiony brzeg łuski, który łączy się z brzegiem czołowym kości ciemieniowej, tworząc szew wieńcowy. Szew klinowo-czołowy jest miejscem połączenia powierzchni skroniowej łuski z brzegiem czołowym skrzydła większego kości klinowej. Szew czołowo-jarzmowy jest miejscem, w którym wyrostek jarzmowy kości czołowej łączy się z wyrostkiem czołowym kości jarzmowej. Część nosowa kości czołowej położona jest na dolnym brzegu łuski, między obiema częściami oczodołowymi. Ku przodowi część nosowa jest ograniczona brzegiem nosowym, do którego przylegają kości nosowe. Bocznie zaś przylegają wyrostki czołowe szczęki. Z kolei tylny brzeg części nosowej stanowi przednie ograniczenie wcięcia sitowego i łączy się z brzegiem przednim blaszki sitowej kości sitowej. Część oczodołowa kości czołowej składa się z dwóch cienkich trójkątnych∆ płytek kostnych prawej i lewej, które tworzą sklepienie oczodołów i są od siebie oddzielone szczeliną zwaną wcięciem sitowym. Możemy w niej wyróżnić dwie powierzchnie: dolną i górną. Powierzchnia dolna (oczodołowa) jest gładka i wklęsła, z kolei górna (mózgowa) tworzy dno dołu przedniego czaszki. W jej obrębie występują silne wyciski palczaste (utworzone przez zakręty mózgowe) i łęki mózgowe oraz są widoczne bruzdy dla gałązek tętnicy oponowej przedniej i środkowej. 13 2. Kości ciemieniowe Mają nieregularny, czworokątny kształt. Łączą się ze sobą, biorąc tym samym udział w tworzeniu sklepienia czaszki oraz tworzą ściany boczne czaszki. W obrębie kości ciemieniowej możemy wyróżnić dwie powierzchnie: zewnętrzną i wewnętrzną. Możemy też wyróżnić 4 brzegi: strzałkowy, dolny, czołowy oraz potyliczny. Mamy również 4 kąty: czołowy, klinowy, potyliczny oraz sutkowy. Powierzchnia zewnętrzna kości ciemieniowej przeważnie jest gładka i wypukła. Szacuje się, że w środku kości ciemieniowej znajduje się uwypuklenie zwane guzem ciemieniowym. Jest on ważny pod względem antropometrycznym oraz rozwojowym (w nim rozpoczyna się proces kostnienia). W obrębie tego guza zwykle kość jest cieńsza. Bocznie widoczne są kresy skroniowe: górne i dolne (lepiej wykształcona niż górne). Najdłuższym brzegiem jest brzeg strzałkowy (bardzo silnie zazębiony łącząc się z przeciwległym brzegiem kości ciemieniowej strony przeciwnej). Brzegi czołowe łączą się z brzegami ciemieniowymi kości czołowej, tworząc szew wieńcowy. Brzeg potyliczny łączy się z kością potyliczną szwem węgłowym. Można wyróżnić kąt czołowy (Bregma) w części przednio-górnej i kąt potyliczny (Lambda) w części tylno-górnej. 14  Brzeg dolny składa się z 3 części: przedniej, środkowej (najdłuższa) i tylnej. owe skroni Kresy Część przednia tego brzegu łączy się ze szczytem skrzydła większego kości klinowej, tworząc szew klinowo-ciemieniowy. Część środkowa łączy się z brzegiem ciemieniowym części łuskowej kości skroniowej, tworząc szew łuskowy. Część tylna łączy się z częścią sutkową kości skroniowej tworząc szew ciemieniowo-sutkowy. Widzimy tu: - kąt klinowy - leży w części przednio-dolnej między kością czołową i skrzydłem większym kości klinowej. -kąt sutkowy – w części tylno-dolnej. Powierzchnia wewnętrzna jest zwrócona do jamy czaszki. Ma kształt wklęsły. Wzdłuż niemal całego brzegu strzałkowego biegnie płytka bruzda, która wspólnie z podobną bruzdą kości przeciwległej tworzy bruzdę zatoki strzałkowej górnej. Bocznie od tej bruzdy widoczne są dołeczki ziarenkowe (wgłębienia dla ziarnistości pajęczynówki). 15 3. Kość potyliczna Kość potyliczna składa się z 4 zasadniczych części: części podstawnej, 2X części boczne i łuski potylicznej. Możemy wyróżnić 2 powierzchnie: górną i dolną. Na powierzchni dolnej, zwykle po środku podstawy, znajduje się guzek gardłowy (miejsce przyczepu więzadła podłużnego przedniego, powięzi gardłowo-podstawnej i zwieracza górnego gardła). Powierzchnia górna skierowana jest w stronę wnętrza czaszki i łączy się z trzonem kości klinowej tworząc stok, na którym możemy zobaczyć między innymi tętnicę podstawną, powstającą z połączenia dwóch tętnic kręgowych. Dwie części boczne łączą część podstawną z łuską potyliczną, które razem ograniczają otwór wielki. Na powierzchni dolnej części bocznych położone są kłykcie potyliczne, które służą do połączenia z dołkami stawowymi górnymi kręgu szczytowego. Podstawę każdego kłykcia przebija kanał nerwu podjęzykowego (strzałeczka na rysunku). Przez ten kanał przechodzi nerw podjęzykowy (XII nerw czaszkowy) i drobne sploty naczyniowe. Do tyłu w stosunku do kłykci potylicznych znajdują się obustronnie doły kłykciowe, na których dnie znajduje się kanał kłykciowy, w którym leży żyła wypustowa kłykciowa. Na powierzchni górnej części bocznej nad kanałem nerwu podjęzykowego leży guzek szyjny. Łuska potyliczna położona jest do tyłu i ku górze od otworu wielkiego, ma kształt wypukły i posiada dwie powierzchnie: zewnętrzną i wewnętrzną. 16  Na powierzchni zewnętrznej obecna jest wyniosłość (guzowatość) potyliczna zewnętrzna (external occipital protuberance). Od tej guzowatości po obu stronach ku górze przebiega kresa karkowa górna (superior nuchal line), a powyżej niej biegnie kresa karkowa najwyższa (supreme n. l.). Od guzowatości potylicznej zewnętrznej w kierunku otworu wielkiego przebiega grzebień potyliczny zewnętrzny. Od niego, w połowie odległości między guzowatością potyliczną zewnętrzną a otworem wielkim przebiega kresa karkowa dolna. Na powierzchni wewnętrznej łuski potylicznej w części środkowej obecna jest guzowatość potyliczna wewnętrzna (niemalże odpowiada zewnętrznej). Na niej znajduje się spływ zatok i przyczep sierpa mózgu i namiotu móżdżku. Od guzowatości potylicznej wewnętrznej odchodzą 3 bruzdy: bruzda zatoki strzałkowej górnej (przebiega ku górze w płaszczyźnie pośrodkowej) dla zatoki strzałkowej górnej i przyczepu sierpa mózgu a na boki biegną 2 bruzdy zatok poprzecznych dla zatoki poprzecznej i przyczepu namiotu móżdżku. W płaszczyźnie pośrodkowej od guzowatości potylicznej wewnętrznej do otworu wielkiego przebiega grzebień potyliczny wewnętrzny. Miejsce skrzyżowania bruzd nazywamy wyniosłością krzyżowatą. Na dole otwór wielki przechodzi w rdzeń przedłużony, który na wysokości otworu wielkiego zmienia się w rdzeń kręgowy. Przez otwór wielki przechodzą rdzeń przedłużony, nerwy dodatkowe, tętnice kręgowe ze splotem żylnym podstawnym, przednie i tylne tętnice rdzeniowe oraz gałęzie oponowe tętnic kręgowych oraz opony. 17 4. Kości skroniowe Często są nazywane kośćmi narządów zmysłu – w ich obrębie znajduje się narząd przedsionkowo-ślimakowy (narząd zmysłu równowagi i słuchu). Kość skroniowa charakteryzuje się pneumatyzacją (ciekawostką jest, że zawiera powietrze, ale nie zawiera żadnej z zatok przynosowych). Leżą między kością potyliczną a kością klinową. Biorą udział w wytwarzaniu podstawy oraz ściany bocznej czaszki. Zgodnie z Bochenkiem wyróżniamy 4 części kości skroniowej: część łuskową, sutkową, bębenkową i skalistą (piramida/piramida kości skroniowej). Część łuskowa (temporal surface) tworzy ścianę boczną czaszki i stanowi górno- przedni odcinek kości skroniowej. Największą częścią tej części jest łuska skroniowa. W obrębie części łuskowej możemy wyróżnić powierzchnię skroniową (zewnętrzną) oraz powierzchnię mózgową (wewnętrzną). Powierzchnia skroniowa jest miejscem przyczepu mięśnia skroniowego i tworzy zasadniczą część ściany dołu skroniowego. W tylnej części biegnie bruzda tętnicy skroniowej środkowej. W kierunku przednim i ku przodowi przebiega wyrostek jarzmowy (kończy się łącząc się z wyrostkiem skroniowym kości jarzmowej, tworząc szew skroniowo-jarzmowy). Wyrostek jarzmowy rozpoczyna się dwiema odnogami: odnoga przednia, przebiegając bardziej przyśrodkowo tworzy guzek stawowy. Do tyłu w stosunku do guzka stawowego leży dół żuchwowy (ograniczony od przodu przez guzek stawowy a od tyłu przez część bębenkową kości skroniowej, która oddziela go od przewodu słuchowego zewnętrznego). Pomiędzy dołem żuchwowym (mandibular fossa) a częścią bębenkową kości skroniowej leży szczelina skalisto-bębenkowa (petrotympanic fissure). 18 Tu widzimy powierzchnię mózgową (wewnętrzną) części łuskowej kości skroniowej. Jest wklęsła, ma wyraźnie zaznaczone wyciski palczaste i łęki mózgowe. Część sutkowa tworzy odcinek tylny kości i zwykle jest dobrze widoczna dopiero u osoby dorosłej. Główną częścią części sutkowej jest wyrostek sutkowy (wyrostek wtórny – u noworodka jeszcze go nie ma, natomiast w związku z rozwojem postnatalnym u człowieka i pociąganiem tej części, do której przyczepiany jest mięsień mostkowo-obojczykowo- sutkowy, zaczyna się silnie rozwijać. Związane jest to przede wszystkim z unoszeniem głowy do góry przez dziecko począwszy od pierwszego roku. Wyrostek sutkowy zawiera jamki (tzw. komórki sutkowe) - przestrzenie wypełnione powietrzem. Poza nimi, w górno-przednim odcinku części sutkowej znajduje się duża, nieregularna przestrzeń – jama sutkowa (ma łączność z komórkami sutkowymi) i podobnie jak ona jest wysłana błoną śluzową i wypełniona powietrzem, będąc przedłużeniem jamy bębenkowej, z którą jest połączona. W części tylnej części sutkowej znajduje się otwór sutkowy (mastoid foramen), przez który przebiega gałąź sutkowa tętnicy potylicznej do opony twardej i żyła wypustowa sutkowa. Część bębenkowa kości skroniowej położona jest do przodu od wyrostka sutkowego. Tworzy większy odcinek przewodu słuchowego zewnętrznego. Część skalista ma kształt trójściennego ostrosłupa. W obrębie części skalistej możemy wyróżnić podstawę, szczyt, 3 powierzchnie: przednią, tylną, dolną i 3 krawędzie (brzegi): górny, tylny, przedni. Wyróżniamy również szereg kanałów: kanał tętnicy szyjnej, kanał nerwu twarzowego, kanalik bębenkowy, kanaliki szyjno-bębenkowe, kanalik sutkowy, kanalik ślimaka oraz wodociąg przedsionka. Na powierzchni tylnej części skalistej kości skroniowej, znajduje się otwór słuchowy wewnętrzny, który prowadzi do kanału (przewodu) słuchowego wewnętrznego. Zawiera nerw twarzowy, nerw przedsionkowo-ślimakowy, nerw pośredni i tętnicę błędnikową (gałąź tętnicy podstawnej). Tu widzimy kość skroniową widoczną w rzucie dolnym. Wyrostek jarzmowy = zygomatic proces, guzek stawowy = articular tubercle, dół żuchwowy = mandibular fossa, otwór słuchowy zewnętrzny = external acoustic opening, wyrostek sutkowy = mastoid proces, otwór sutkowy = mastoid foramen, otwór rylcowo-sutkowy = stylomastoid foramen, wyrostek rylcowaty = styloid process, kanał tętnicy szyjnej = carotid proces 19 5. Kość klinowa Jest kością nieparzystą, leży po środku podstawy czaszki. W jej obrębie możemy wyróżnić 7 części: 1 nieparzysty trzon (po środku), 2 skrzydła większe (bardziej z tyłu), 2 skrzydła mniejsze (bardziej z przodu), 2 wyrostki skrzydłowate (po spodniej stronie). Trzon kości klinowej stanowi część środkową kości. Ma kształt sześcianu. Zawiera wewnątrz siebie dwie zatoki klinowe (pneumatyczne, przedzielone przegrodą kostną). Możemy wyróżnić powierzchnię: górną, boczne, tylną oraz przednią. Powierzchnie boczne trzonu łączą trzon kości klinowej ze skrzydłami większymi i z blaszkami przyśrodkowymi wyrostków skrzydłowatych. W tym miejscu trzon kości klinowej łączy się z częścią podstawną kości potylicznej. Powierzchnia górna trzonu zwrócona jest do jamy czaszki. W części środkowej trzonu na powierzchni górnej leży siodło tureckie, w którego obrębie pośrodkowo znajduje się dół przysadki. Ku tyłowi siodło ograniczone jest czworokątną blaszką kostną, zwaną grzbietem siodła, który zakończony jest w górnych krańcach wyniosłymi guzkami zwanymi wyrostkami pochyłymi tylnymi. Powierzchnia tylna grzbietu siodła opada ku dołowi i tyłowi i łączy się z częścią podstawną kości potylicznej, tworząc stok. W odcinku przednim górnej powierzchni trzonu znajdują się niewielkie wyniosłości zwane wyrostkami pochyłymi środkowymi. Do przodu od siodła leży niewielki guzek siodła. Do przodu od siodła ciągnie się poprzecznie ku kanałom wzrokowym słaba bruzda przedskrzyżowania wzrokowego, w której leży skrzyżowanie wzrokowe. Bruzda kończy się z obu stron kanałem wzrokowym. Powierzchnia tylna trzonu kości klinowej łączy się z częścią podstawną kości potylicznej. Powierzchnia przednia trzonu jest zwrócona do jamy nosowej. Skrzydła mniejsze mają postać trójkątnych struktur, które są położone niemal poziomo i zwężając się stopniowo idąc bocznie, otaczając kanał wzrokowy dla nerwu wzrokowego, przez który przebiega nerw wzrokowy i tętnica oczna. Oba skrzydła mniejsze łączą się ze sobą w linii środkowej w łęku skrzydłowym. Skrzydła mniejsze posiadają 2 powierzchnie: górną oraz dolną. 20 Powierzchnia górna bierze udział w tworzeniu dołu przedniego czaszki. Powierzchnia dolna ogranicza szczelinę oczodołową górną. Skrzydła mniejsze posiadają 2 brzegi: przedni i tylny (wolny). Brzeg tylny jest wklęsły i biegnie bardziej przyśrodkowo do tyłu tworząc wyrostek pochyły przedni. Skrzydła większe są położone ku dołowi, tyłowi i bokowi. Są to największe części kości klinowej. Leżą bocznie w stosunku do trzonu. W ich obrębie możemy wyróżnić powierzchnię wewnętrzną (mózgową) oraz zewnętrzną (podzieloną na części: oczodołową, skroniową, podskroniową i szczękową). Powierzchnia mózgowa tworzy część dołu środkowego czaszki, w którego obrębie widoczne są wyciski palczaste. W części przyśrodkowej, skrzydło większe jest przebite otworem okrągłym, przez który przechodzi nerw szczękowy. Ku tyłowi w stosunku do niego leży otwór owalny (dla nerwu żuchwowego). Jeszcze bardziej ku tyłowi i bocznie leży otwór kolcowy dla gałęzi oponowej nerwu żuchwowego (oponowych środkowych). Powierzchnia oczodołowa na powierzchni zewnętrznej tworzy tylną część ściany bocznej oczodołu. Powierzchnia szczękowa leży ku tyłowi od powierzchni oczodołowej. Tworzy ścianę tylną dołu skrzydłowo-podniebiennego. Powierzchnia skroniowa i podskroniowa są położone bardziej bocznie i są przedzielone przez grzebień podskroniowy. Powierzchnia skroniowa stanowi część ściany dołu skroniowego i służy jako miejsce przyczepu mięśnia skroniowego. Powierzchnia podskroniowa tworzy część ściany dołu podskroniowego. Wyrostki skrzydłowate odchodzą obustronnie ku dołowi w miejscu połączenia trzonu i skrzydła większego kości klinowej. Każdy z wyrostków składa się z dwóch blaszek: przyśrodkowej i bocznej. Obie blaszki łączą się ze sobą tworząc bruzdę skrzydłowo- 21 podniebienną. Ku tyłowi obie blaszki rozchodzą się obejmując przestrzeń zwaną dołem skrzydłowym. Blaszka boczna wyrostka skrzydłowatego posiada dwie powierzchnie: boczną i przyśrodkową. Powierzchnia boczna tworzy część ściany przyśrodkowej dołu podskroniowego i do niej przyczepia się mięsień skrzydłowy boczny. Powierzchnia przyśrodkowa blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego, bierze udział w tworzeniu dołu skrzydłowego, do którego przyczepia się mięsień skrzydłowy przyśrodkowy. Blaszka przyśrodkowa jest znacznie węższa od bocznej, a jej wolny koniec zagina się, tworząc haczyk skrzydłowy. Na stronie bocznej haczyka leży bruzda haczyka skrzydłowego, wzdłuż której nawija się ścięgno mięśnia napinacza podniebienia. 22 6. Kość sitowa Jest kością nieparzystą. Znajduje się między oczodołami i uczestniczy w tworzeniu oczodołów i jamy nosowej. Jest kością wybitnie pneuamatyczną. Jest nazywana kością narządu powonienia, ponieważ leżą na niej rozgałęzienia nerwów węchowych a także stanowi rusztowanie dla narządów powonienia. Składa się z 4 części: blaszki sitowej tworzącej odcinek podstawny czaszki, blaszki pionowej, tworzącej część przegrody nosa oraz 2 części bocznych (błędników sitowych). Blaszka sitowa (ethmoid bone) leży poziomo i wypełnia wcięcie sitowe kości czołowej. Miejsce połączenia kości sitowej z kością czołową to szew czołowo-sitowy. Blaszka sitowa na swojej powierzchni górnej, tworzącej część dołu przedniego czaszki w płaszczyźnie pośrodkowej posiada wyrostek, zwany grzebieniem kogucim. Tylny brzeg grzebienia koguciego służy do przyczepu sierpa mózgu a brzeg przedni łączy się z częścią nosową kości czołowej. Po obu stronach grzebienia koguciego na blaszce sitowej leżą opuszki węchowe jako części drogi węchowej. Przez blaszkę sitową, posiadającą liczne otworki przechodzą nici węchowe. W części przedniej blaszki sitowej obecny jest obustronnie otwór dla przejścia nerwu i naczyń sitowych przednich. Natomiast powierzchnia dolna blaszki sitowej tworzy część ściany górnej jamy nosowej. Blaszka pionowa (perpendicular plate) tworzy część kostną przegrody nosa. Blaszka ta posiada 3 brzegi: przedni (którym łączy się z końcem nosowym kości czołowej), tylny (łączy się w części górnej z grzebieniem klinowym a w części dolnej z lemieszem) oraz dolny (przyczepia się do niego część chrzęstna przegrody jamy nosowej). Błędniki sitowe tworzą największą część kości sitowej. Łączą się przyśrodkowo z blaszką sitową. Błędnik sitowy składa się z szeregu przestrzeni wysłanych błoną śluzową. Te przestrzenie komunikują się ze sobą – są to komórki sitowe (ethmoid cells), które ułożone są w dwie zasadnicze grupy: przednią i tylną. 23 *Zgodnie z niektórymi podziałami można wyróżnić 3 grupy komórek sitowych: przednią, środkową i tylną. Jest on dokładniejszy i według P. Profesora lepszy. Blaszka oczodołowa tworzy część ściany przyśrodkowej oczodołu. Powierzchnia przyśrodkowa błędnika sitowego stanowi ścianę boczną jamy nosowej. Dolny, nieznacznie pogrubiały brzeg ściany przyśrodkowej przebiega ku dołowi, zagina się nieco bocznie i tworzy małżowinę nosową środkową (middle concha), poniżej której leży przewód nosowy środkowy. Nad tą małżowiną przebiega przewód nosowy górny, a nad nim występuje podobne zagięcie boczne i uwypuklenie przyśrodkowe powierzchni przyśrodkowej i wytwarza się małżowina nosowa górna (superior concha). Powyżej niej często występuje małżowina nosowa najwyższa. Bocznie od małżowiny nosowej środkowej, znajduje się duża komórka sitowa, zwana puszką sitową (ethmoid bulla). Do przodu i poniżej tej puszki przebiega sierpowato skierowany ku tyłowi wyrostek haczykowaty (uncinate process). Między wklęsłym brzegiem wyrostka haczykowatego a puszką sitową obecna jest szczelina zwana rozworem półksiężycowatym. Prowadzi on do lejka sitowego – szerokiej, lejkowatej szczeliny, do której otwiera się część komórek sitowych przednich. 24