Teoria ugruntowana

Teoria Ugruntowana – Wprowadzenie

• Teoria ugruntowana to strategia badań jakościowych, której początki sięgają lat 60. XX wieku w naukach społecznych.
• Opiera się na trzech zasadach: brak wstępnych hipotez, porównywanie zebranych danych i teoretyczne pobieranie próbek.
• Celem jest zrozumienie genezy, reguł i możliwości wykorzystania teorii ugruntowanej, różnic między nią a innymi koncepcjami badań, stosowanych metod i przypadków, w których warto ją zastosować.

Geneza Metody

• Koncepcja teorii ugruntowanej pojawiła się w latach 60. XX wieku dzięki książce Barneya Glasera i Anselma Straussa, stając się wpływową perspektywą metodologiczną.
• Metoda ta odwraca tradycyjny proces badawczy oparty na dedukcji, w którym najpierw formułuje się hipotezy, zbiera dane, a następnie weryfikuje hipotezy.
• Zwolennicy dedukcji twierdzą, że budowanie teorii na logicznych wywodach pozwala na stworzenie teorii ogólnych, szerszego zasięgu i sprawdzenie prawdziwości teorii.
• Krytycy uważają, że podejście dedukcyjne hamuje powstawanie nowych koncepcji i dopasowuje rzeczywistość do konwencji teorii, podczas gdy teoria powinna odzwierciedlać rzeczywistość.
• Glaser i Strauss zaproponowali alternatywną metodę, teorię ugruntowaną, która sięga do metod indukcyjnych, związanych z interakcjonizmem symbolicznym Meada.

Założenia Interakcjonizmu Symbolicznego

• Ludzie podejmują działania wobec przedmiotów, kierując się znaczeniami, jakie te przedmioty dla nich mają.
• Znaczenie przedmiotów wynika z interakcji społecznych między jednostką a jej otoczeniem.
• Znaczenia przypisywane przedmiotom podlegają zmianom w procesach interpretacji i interakcji.

Cechy Teorii Ugruntowanej

• Nadaje się do analizowania problemów związanych z postrzeganiem fenomenów społecznych, a nie do badania "obiektywnie" istniejącej rzeczywistości.
• Często wykorzystywana w projektach badawczych opartych na studiach przypadku.
• Strategia analizy porównawczej kładzie nacisk na generowanie teorii rozumianej jako proces podlegający zmianom i rozwijający się.
• Analiza komparatywna może prowadzić do powstania teorii rzeczowej (dotyczącej określonego obszaru empirycznego) lub formalnej (dotyczącej formalnego obszaru zainteresowań).
• Teorie rzeczowe i formalne to teorie średniego zasięgu, które różnią się stopniem uogólnień i mogą się przenikać.
• Początkujący badacze powinni tworzyć teorie rzeczowe.

Strategia Prowadzenie Badań

• Teoria ugruntowana wymaga trzymania się wyznaczonych reguł postępowania i otwartego podejścia do badanego przedmiotu.
• Należy unikać tworzenia hipotez w początkowym stadium badania.
• Osoba prowadząca badania wnosi swoje przekonania, które należy poddać problematyzacji i "wziąć w nawias" poprzez bracketing.
• Działania w koncepcji teorii ugruntowanej obejmują: zbieranie danych, kodowanie i identyfikację idei lub koncepcji oraz generowanie teorii.
• Działania te są ze sobą przeplatane, co oznacza, że już na etapie zbierania danych można identyfikować kody i idee, a na etapie kodowania może okazać się konieczne zebranie dalszych danych.

Teoretyczne Pobieranie Próbek i Nasycenie Teoretyczne

• Przy zbieraniu danych należy kierować się zasadą teoretycznego pobierania próbek.
• Celem jest stworzenie próby, która da różnorodny materiał do badań, a nie "dostarczanie doskonałego opisu".
• Nowe obiekty do badań dodawane są podczas prowadzenia badań, a nie ustalane z góry.
• Dane zbiera się do osiągnięcia stanu nasycenia teoretycznego, gdy dalsze zbieranie danych nie wzbogaci wiedzy.
• Osiągnięcie nasycenia teoretycznego jest decyzją indywidualną dla każdego przypadku.
• Niektórzy badacze przeprowadzają dodatkowe wywiady po osiągnięciu nasycenia jako formę zabezpieczenia.

Zbieranie Danych i Prowadzenie Notatek

• Zbieranie danych, spostrzeżeń i zapisywanie ich jest pracochłonne.
• "Wszystko jest danymi" (Barney Glaser).
• Zbieranie danych obejmuje obserwacje i wywiady (w trakcie których tworzy się notatki).
• Obserwacje mogą być uczestniczące, nieuczestniczące lub typu shadowing.
• Wywiady powinny być otwarte, aby identyfikować nowe wątki.
• Nagrywanie wywiadów umożliwia późniejszą transkrypcję i koncentrację na rozmowie oraz notowanie okoliczności towarzyszących.
• Transkrypcja wywiadów powinna być wierna, obejmująca pełne wypowiedzi z zaznaczeniem wszelkich niuansów.
• Dane z wywiadów i obserwacji uzupełniają się, pozwalając na pełniejszy obraz zjawiska.
• Obserwacje często umożliwiają badaczom interpretację danych uzyskanych podczas wywiadów.
• Dane mogą wykraczać poza tradycyjne obszary i obejmować dane wizualne.
• W trakcie badań podstawą jest triangulacja w celu zwiększenia wiarygodności uzyskanych materiałów i ich interpretacji.
• Triangulacja może być metodologiczna, danych, badaczy lub teorii.
• .Pisanie notatek jest niezbędne ze względu na to, że stanowią one punkt wyjścia do identyfikacji kategorii czy idei, na podstawie których będzie się budować teorię

Dobre Notatki

• Dają kompletne, pełne przedstawienie sytuacji są bogate w szczegóły i są swego rodzaju opowieściami o wydarzeniach.
• Są czymś więcej niż zapisem chronologicznym sytuacji prócz chronologii powinny naświetlać też kontekst opisywanych zdarzeń.
• Powinny zawierać jak najmniej komentarzy, jeżeli jednak są one konieczne, powinny być wyraźnie oznaczone.
• Dobre notatki powinny zachowywać swą użyteczność przez długi czas po przeprowadzeniu badania.

Kodowanie i Identyfikacja Idei lub Koncepcji

• Kodowanie to etap przejścia od danych do kategorii abstrakcyjnych i jeden z najważniejszych etapów projektu badawczego, ponieważ w tej fazie badania zaczynają wyłaniać się kategorie, z których w końcowym etapie powstanie teoria średniego zasięgu.
• Kody powinny jak najlepiej odzwierciedlać materiał empiryczny, a nie odwoływać się do koncepcji teoretycznych.
• Celem jest, by materiał empiryczny służył wytworzeniu teorii.
• Kodowanie jakościowe posługuje się inną logiką niż kodowanie ilościowe.
• Określenie "kod" jest stosowane w różnych znaczeniach.
• Sednem tego etapu badania jest nieustanne porównywanie ze sobą różnych fragmentów zebranego materiału empirycznego.
• Sens kodów jest wyznaczany przez kontekst porównań.
• Stosuje się różne strategie kodowania materiału empirycznego.
• Ważne jest kodowanie in vivo (czyli "żywe" lub "żyjące").
• Kody i kategorie nie są oceniane jako mniej lub bardziej prawdziwe, lecz jako mniej lub bardziej użyteczne.
• Analiza prowadząca do odkrywania relacji między poszczególnymi kodami i konceptami jest nazywana kodowaniem osiowym.

Generowanie Teorii

• Podanie przepisu na stworzenie dobrej teorii naukowej jest niemożliwe.
• Tworzenie teorii to działanie twórcze, w którym nie wystarczy przestrzegać narzuconego algorytmu postępowania, by uzyskać dobre rezultaty.
• Sedno koncepcji tkwi we wspomnianej integracji wszystkich trzech etapów zbierania danych.
• Wraz z postępowaniem procesu badawczego coraz lepiej będziemy rozumieli badane zjawiska, a wyróżnianie przez nas kody, kategorie i tworzone hipotezy będą coraz lepiej odzwierciedlać badaną rzeczywistość, tworząc siatkę znaczeń wokół kategorii rdzennej.
• Trzeba przy tym pamiętać, że teoria nie wyłania się z danych sama i to w rzeczywistości przeprowadzając badanie, nieustannie podejmujemy decyzje, które w dużym stopniu determinują kształt teorii powstającej u końca procesu badawczego.
• Zdaniem Glasera i Straussa teoria składa się z kategorii i własności oraz relacji między nimi.
• Jednym z etapów generowania teorii jest tworzenie hipotez, które wyłaniają się w wyniku porównywania materiału empirycznego zebranego w różnych miejscach lub pochodzącego z wywiadów z różnorodnymi rozmówcami.
• W kolejnym kroku hipotezy zostają zintegrowane, co prowadzi do stworzenia teorii i należy unikać prób dopasowywania na siłę powstałej teorii do innych koncepcji pochodzących z literatury.

Nieporozumienia Związane z Teorią Ugruntowaną

• Teoria ugruntowana nie jest pretekstem, by rezygnować z przeglądu istniejącej literatury tematu.
• Teoria ugruntowana nie polega na prezentacji surowych danych.
• Teoria ugruntowana nie polega na testowaniu teorii, analizie treści czy liczeniu słów.
• Teoria ugruntowana nie polega na zastosowaniu prostego algorytmu.
• Teoria ugruntowana nie jest doskonała.
• Teoria ugruntowana nie jest łatwa.

Podsumowanie – Wykorzystanie Teorii Ugruntowanej

• Teoria ugruntowana umożliwia także stawianie pytań dotyczących podobieństw i różnic pomiędzy opracowanymi przez nas koncepcjami a innymi, najczęściej bardziej ogólnymi teoriami dotyczącymi danej dziedziny.
• Teoria ugruntowana nakreśla ogólne ramy, wyznacza warunki, jakie powinno spełniać badanie, by jego wyniki można było uznać za zakotwiczone czy zgruntowane w zebranych danych.

Kiedy Stosować Teorię Ugruntowaną

• Przy przeprowadzaniu badań pilotażowych dla potrzeb późniejszych badań na większą skalę
• Przy tworzeniu studium przypadku, które ma być czymś więcej niż impresją na temat badanego obiektu
• W obszarach badawczych, które najlepiej można zbadać za pomocą metod jakościowych
• Gdy badacz jest przekonany do systematycznego i precyzyjnego zbierania faktów