Normale ontwikkeling van lezen en spellen PDF

Normale ontwikkeling van lezen en spellen Sandrine De Coster – HC 1 & 3 Hoofdstuk 1. Normale ontwikkeling schoolse vaardigheden: lezen, spellen, rekenen 1. Inleiding & herhalen: geletterdheid 2. Normale ontwikkeling lezen en spellen 3. Normale ontwikkeling rekenen 4. Methodes die op s...

Normale ontwikkeling van lezen en spellen Sandrine De Coster – HC 1 & 3 Hoofdstuk 1. Normale ontwikkeling schoolse vaardigheden: lezen, spellen, rekenen 1. Inleiding & herhalen: geletterdheid 2. Normale ontwikkeling lezen en spellen 3. Normale ontwikkeling rekenen 4. Methodes die op school gebruikt worden => LEERPADEN 5. Eindtermen en leerplandoelen => LEERPADEN 6. Risicosignalen en markers voor leerproblemen en leerstoornissen  Normale ontwikkeling schoolse vaardigheden Leren lezen en spellen: herhaling Belang van lezen en begrijpend lezen Verschillende vormen van lezen: – Technisch lezen – Begrijpend lezen – Studerend lezen – Belevend lezen 3 grote fasen in lees- en spellingsontwikkeling – Ontluikende geletterdheid – Aanvankelijk lezen en spellen – Gevorderd of voortgezet lezen en spellen Bron: van de Mortel & Bouwman (2015) in Hoste (2024) cursus Geletterdheid  Enkele feiten 2013 2018 Peilingtoetsen Nederlands 2018 9% haalt eindtermen 16% haalt eindtermen “lezen” niet “lezen” niet PIRLS-studie (KULeuven, 2023)  Uit PIRLS-studie (KULeuven, 2023) Slechts 3% van Vlaamse leerlingen zijn gevorderde lezers Kloof tss zwakke en sterke lezers is klein! In de EU-15 groep waarmee we ons vergelijken, laten we enkel Wallonië achter ons Wereldwijd bevinden we ons achteraan de middenmoot. Wij scoren gelijkaardig aan Albanië, Cyprus, Israël, Malta, Servië, Frankrijk  Invloed van volwassenen Oorspronkelijke cartoon Flavita Banana Renée van Eijck www.boekkoord.nl Vlaamse ouders lezen niet graag!  Hoe vaak lezen jullie een boek? Ga naar menti.com en gebruik de code: 8727 8915 Relatie tussen taal (WS), lezen en kansarmoede Maar ook… Cirkel of failure: Ik haat lezen / Ik Ik vind Mattheus-effect bij lezen! heb schrik om te lezen lezen lastig Ik lees niet “Ik ben graag, ik geen goede vermijd lezer” lezen Ik oefen weinig, dus ik word niet beter (Peter Westwood, 1997) Kinderen die goed lezen, lezen meer! (Stanovich & Cunnigham, 1986) (Willingham, 2017) Leesontwikkeling Leesontwikkeling & leesfasen Leesontwikkeling & leesfasen kleuterklassen 1e leerjaar 2e leerjaar – …. Ontluikende geletterdheid: 0 - 4j beginnende geletterdheid: 4 - 6j Aanvankelijk lezen: 6 - 7j Voortgezet / gevorderd lezen: > 7j Leesontwikkeling & leesfasen Logografische Alfabetische Orthografische fase fase fase Leren lezen bij jonge kinderen: 2 deelfasen ontluikende geletterdheid 0- Beginnende geletterdheid 4-6j Kan (enkele) letters benoemen 4j Schrijft eigen naam Interesse in boeken Speelt met boeken, potloden, papier Lezen en schrijven krijgen functionele Kind doet alsof het leest betekenis Speelt met boeken, potloden, Vertoont Invented spelling = code papier gekraakt Ontwikkelt klankbewustzijn (fonologisch Hij kan verhaal navertellen & fonemisch bewustzijn) adhv prenten  Schrijfontwikkeling - leesontwikkeling Schrijfontwikkeling = goed waarneembaar (Bus e.a. ‘91) 1/ Tekenen (geen onderscheid tss tekenen en schrijven) 2/ krabbelen (woorden weergeven) 3/ ketens letterachtige vormen of letters 4/ gebruiken van 1 of enkele letters voor hele woord 5/ invented spelling (=fonetisch schrift)  Invented/spontane spelling: Kleuter heeft intentie om woorden/zinnen op te schrijven en vertrekt vanuit de klanken uit woorden Vb. Schrijfproef -> dan pas leesproef  Hoe invented spelling stimuleren bij kleuters? Leerlingen omringen met LEES- en SCHRIJFmateriaal Functioneel aspect van lezen/schrijven modelen Kinderen aansporen om ook iets functioneels te schrijven Leerdoelen ontluikende geletterdheid: Boekoriëntatie Verhaalbegrip (begrijpend luisteren => begrijpend lezen) Leesplezier Functies geschreven taal kennen (overstijgen hier & nu) Inzicht in relatie gesproken & geschreven taal Taalbewustzijn Doorgronden alfabetisch principe Functioneel lezen en schrijven (zingeving) Fonologisch – fonemisch bewustzijn Uit Geudens & Schraeyen, 2023, tijdschrift Het jonge kind) Taalbewustzijn: denken over taal Beseffen dat je met woorden een verhaal kunt bouwen en die voorlezen Besef dat woorden verschillende betekenissen kunnen hebben woorden in zinnen onderscheiden onderscheid tss vorm en betekenis van woorden TAALOBJECTIVATIE Fonologisch bewustzijn Woorden vinden die rijmen Woorden in klankgroepen kunnen verdelen (aud. Analyse - klappen) Zinnen in woorden verdelen (en tellen) Woorden met zelfde klank groeperen Klanken samenvoegen tot woorden (Nieuwe) samengestelde woorden vormen Fonemisch bewustzijn - klankBWZ Isoleren van klanken (herkennen klanken begin/midden/einde woord) Sorteren van woorden op klank beginrijm Synthese van klanken tot woord (plakken) Analyse van klanken (hakken) Manipuleren van klanken Relatie tussen fonologisch bewustzijn – fonemisch bewustzijn – letterkennis – leren lezen KK1 & KK2 Fonologische en fonemische vaardigheden zijn erg belangrijk, maar moeten niet volledig beheerst zijn vooraleer te starten met leren lezen! KK3 Letterkennis & fonemisch bewustzijn versterken elkaar! Fonologisch – fonemisch bewustzijn: klappen of hakken? Het klankbewustzijn is een belangrijke voorspeller voor mogelijke problemen met het leren lezen (Ukrainetz en collega’s, 2011). Uit onderzoek van Ukrainetz blijkt dat klappen in lettergrepen en splitsen in klanken voor veel verwarring zorgt bij kleuters. Splitsen in klanken helpt onze kleuters echter meer vooruit. Uit hun onderzoek is te concluderen dat we beter werken rond klankbewustzijn en het klappen in lettergrepen achterwege laten. Þ KK1 & KK2: focus op splitsen in lettergrepen (klankgroepen) FONOLOGISCH BEWUSTZIJN Þ KK3: focus op auditieve analyse – hakken van fonemen in woorden FONEMISCH BEWUSTZIJN  Fonologisch fonemisch bewustzijn Rijmen en verdelen in klankgroepen ontwikkelen zich vrij spontaan (=fonologische ontwikkeling) Vaardigheden op niveau van afzonderlijke klanken & onderscheiden van klanken in woorden (fonemisch BZ) => ontwikkelt NOOIT spontaan of door rijping – INSTRUCTIE & BEGELEIDE OEFENINGEN nodig  Fonemisch bewustzijn oefenen Auditieve synthese is makkelijker dan analyse Auditieve discriminatie op klank- en woordniveau oefenen Auditief herkennen van klank in woord: niet enkel in initiale positie (ook finaal of mediaal) – Vb. s van slang, vis, kussen Positie van klank in woord herkennen =>visualiseer Manipuleren van klanken in woorden: vb. Wat wordt muur als je de m verandert in v? Handpoppen  Handpoppen gebruiken = helpt kinderen zich te focussen op en denken over taal/klanken (taal- en klankbewustzijn) Kaatje Klank Slome Simon (slakketaal) Happer de Klapper (krokodil) Pipa Papegaai Tijm Rijm …. Auditief isoleren van klanken Start niet te snel met werkblaadjes bij kleuters Zeer goed articuleren, aandacht trekken voor mondbeeld “Hoor je de /m/ in maan?” “Waar hoor je de /m/ in maan?” (begin, midden, einde) Welke woorden starten met /m/? Visualiseer klankvolgorde  Klanken uitluisteren in woorden Woord = aaneenschakeling van klanken, geen echte grenzen Positie van klanken in woorden vergemakkelijkt herkenning Veer aap pa  Klanken uitluisteren in woorden Positie: – Ploffers finaal makkelijker – Fricatieven /s/, /f/ finaal – /s, f, m, r, l/ initiaal – Klinkers beter initiaal – Lange klinkers makkelijker dan korte Auditieve oefeningen koppelen aan verschillende kanalen: – Visueel (mond- en tong) – Materiële handeling (blokken)  Rijmen Eindrijm – woordgroep – 1LG woorden – 2LG woorden vb bommen-kommen-gommen Visualiseren !! Beginrijm “Welke woorden starten met zelfde stukje? (ook hier woordbeelden tonen!) – 2LG woorden vb. voetbal-voetpad, beroemd-beroep,… – 1 LG woorden vb. weg-wie-waar,…  Auditieve analyse op woordniveau Mkm-woorden – verlengbaar Liefst met lange klinkers Verlengbare medeklinkers: – Zichtbaar mondbeeld: z/v/l/r/m/n/f/s/w – Plofklanken (p/t/k) best achteraan een woord zetten Vb. aap – eet – riek – zoek Eerst medeklinkerclusters achteraan (sp – st – rt) vb. hesp – mist – kaart – Visualiseer het aantal klanken in een woord => HAKKAARTEN + hakbeweging van links naar rechts Woordspeelplankje Logo-Art  Auditieve synthese op woordniveau Verlengbare klanken > plofklanken vb? Lange klinkers > korte klinkers vb? Visualiseer de handeling van synthese door handpop, blokjes, … Letterkennis: TK & KT-koppelingen 36 - 40 basisgrafemen op basis van 26 letters Correct en vlot benoemen Kleuters kunnen de grafemen visueel & auditief discrimineren (o/a, v/w, u/ui, b/d/p, f/t, m/w,…) Kleuters kunnen de klanken correct produceren (s/z, f/v, g/h, eu/ui/u,…) Deze plaat is minder goed om te werken aan fonemisch bewustzijn en letterkennis. Waarom? @Liefs.by.Sanne  E & A zijn hier alfabet-letters en geen GRAFEMEN (vertrekken vanuit klanken) @Liefs.by.Sanne  Leesmodellen 40 Onze hersenen werken graag ‘efficiënt en economisch’ Vlotte lezers gebruiken verschillende leesstrategieën door elkaar: -directe woordherkenning mitochondriën – lynx – hottentottententententoonstelling -gedeeltelijke woordherkenning/ verklanking paraskevidekatriafobie -volledige verklanking  Lees luidop de volgende woorden: koǝkǝn mǝtǝn ǝ=e vǝrdiǝping mɘttǝn ɘ=a bǝlɘstǝn ɘɘs bǝgǝlǝiding kǝǝl pɘtɘttǝn ǝl bɘnɘnǝn cɘɘnbrǝlǝr Taakanalytisch model van Struiksma e.a. Lezen en spellen in deelhandelingen Taakanalytisch model (Struiksma, van der Leij, Vieijra, 2012) 3 wegen worden gebruikt bij het lezen: -weg 1: spellend of volledige verklanking -weg 2: gedeeltelijke verklanking/woordher kenning -weg 3: directe woordherkenning  Deelvaardigheden ‘lezen’ in een hiërarchisch schema Aud. Visuele volgorde synthese (lettergroepen) Aud synthese /b/ /a/ /l/ Aud discr Directe woordherkenning Vis discr Teken-klank- koppeling Vis analyse Begrippen (Li-re) Connectionisme als leesmodel woordspecifieke kennis orthografie schapen Semantiek & morfologie schaap uitspraak schap fonologie sap paas schop De basis van leren lezen: connectionistisch model Mentaal lexicon Woordspecifiek Kip, e kennis k, i, p ki Subwoord ip connecties ( ik – pik – kik – pip fonemen- koop - pak) grafemen Grafemen l˗ͻ (schriftteken Fonemen bB s) (klanken) Compton, Miller, Elleman, & Steacy, 2014 Connectionisme bal Klank /b/ /d/ /a/ /aa/ /l/ INHIBITIE - afremmen/negeren letter b a l Connectionisme bal lettergroep /ba/ /be/ /da/ /al/ /ol/ INHIBITIE - Geschreven afremmen/negeren woord bal Connectionisme bal woorden /dal/ /deel/ /baal/ /bal/ /paal INHIBITIE - afremmen/negeren Geschreven woord bal  Leesmethodes: “connectionisme” uitgangspunt Directe systeemmethodiek Weg van hakken & plakken Opbouwen: 2foneemwoorden (lettergroepen) -> 3 foneemwoorden ->4 foneemwoorden Steeds gekende letters erbij, nieuwe woorden vormen Wisselrijen & structuurrijen Vb. Klassikaal oefenen op lettergroeplezen adhv lettermatrix Van Inn, letterschuif Caleidoscoop, 2017. Vlotte synthese via lettergroeplezen. P. Van Biervliet Structuurrij = Wissel- of Connectrij = Bron: Klascement, H. De Landtsheer Connectionisme = covariaat leren Lerend systeem: alles wat gezegd (lezen)/geschreven (spelling) wordt, wordt versterkt, dus ook bij FOUTEN – Voorzeggen is beter dan fout laten raden!! Om verwarring te vermijden => meer tijd tussen ‘sterk gelijkende letters’ + 1 kiezen en inprenten vb. b/d