Πολιτικές εξελίξεις 1844-1897 PDF

Πολιτικές εξελίξεις 1844-1897 Από την επανάσταση της 3 Σεπτεμβρίου στον «ατυχή» πόλεμο Η περίοδος της Συνταγματικής Μοναρχίας 1844-1864 Η΄ Εθνοσυνέλευση (08/11/1843 – 18/03/1844)  244 πληρεξούσιοι, που εκλέχθηκαν με βάση τον εκλογικό νόμο του 1829. ...

Πολιτικές εξελίξεις 1844-1897 Από την επανάσταση της 3 Σεπτεμβρίου στον «ατυχή» πόλεμο Η περίοδος της Συνταγματικής Μοναρχίας 1844-1864 Η΄ Εθνοσυνέλευση (08/11/1843 – 18/03/1844)  244 πληρεξούσιοι, που εκλέχθηκαν με βάση τον εκλογικό νόμο του 1829.  26 Νοεμβρίου 1843: εκλογή επιτροπής για την κατάρτιση Συντάγματος. Γενικός εισηγητής ορίστηκε ο Λέων Μελάς.  28 Δεκεμβρίου 1843: η επιτροπή υποβάλλει το σχέδιό της στην Εθνοσυνέλευση.  3 Ιανουαρίου 1844: ξεκινά η συζήτηση επί του σχεδίου.  21 Φεβρουαρίου: το τελικό σχέδιο υποβάλλεται στον Όθωνα.  18 Μαρτίου 1844: ο Όθωνας κυρώνει το νέο Σύνταγμα.  Το πρωτότυπο κείμενο του συντάγματο ς του 1844  Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων  Το Σύνταγμα του 1844  Φορέας και πηγή της κρατικής εξουσίας ήταν ο βασιλιάς, που δεν ήταν απλώς ανώτατος άρχοντας, αλλά ανώτατο όργανο του κράτους. Ο βασιλιάς είχε σημαντικότατες εξουσίες → (α) ασκούσε την εκτελεστική εξουσία, που του «ανήκε», μέσω των υπουργών του, τους οποίους διόριζε και έπαυε ελεύθερα, και (β) συμμετείχε στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας άμεσα (με τη νομοθετική πρωτοβουλία) και έμμεσα (διορίζοντας τα μέλη της Γερουσίας και διαλύοντας τη Βουλή).  Νομοθετική εξουσία: (α) Βουλή (τα μέλη της δεν μπορούσαν να είναι λιγότερα από 80 και εκλέγονταν κάθε τρία χρόνια), και (β) Γερουσία (τα μέλη της, που δεν μπορούσαν να είναι κάτω από 27, ήταν ισόβια).  Δικαστική εξουσία: «πηγάζει από του βασιλέως, ενεργείται δε διά δικαστών υπ’ αυτού διοριζομένων».  Ατομικές ελευθερίες: επαναλάμβανε σειρά άρθρων των Συνταγμάτων της Επανάστασης, κατοχυρώνοντας παράλληλα για πρώτη φορά το απόρρητο των επιστολών, την εγγύηση του «φυσικού δικαστού» και το ορκωτό σύστημα.  Εκλογικός Νόμος (18 Μαρτίου 1844)  Αναγνώριζε το δικαίωμα του εκλέγειν «εις όλους τους εντός του βασιλείου γεννηθέντας Έλληνας», που είχαν συμπληρώσει το 25ο έτος της ηλικίας τους και είχαν «ιδιοκτησίαν τινά εντός της επαρχίας», είτε κινητή, είτε ακίνητη «προσοδοφόρον και φοροτελή», ή που εξασκούσαν «οιονδήποτε επάγγελμα ή ανεξάρτητον επιτήδευμα».  Επομένως, αποκλείονταν μόνο οι οικόσιτοι υπηρέτες και οι μαθητευόμενοι τεχνίτες → καθολική ψηφοφορία (1/12 Βρετανοί και 170.000 / 32.000.000 Γάλλοι).  Ωστόσο: από τις επτά βουλευτικές εκλογές που έγιναν (1844, 1847, 1850, 1853, 1856, 1859 και 1860/61), μόνον τις πρώτες έχασε η κυβέρνηση που τις διοργάνωσε.  Ο Ιωάννης Κωλέττης και η Μεγάλη Ιδέα  Ιανουάριος 1844: «Το Βασίλειον της Ελλάδος δεν είναι η Ελλάς, αποτελεί εν μέρος μόνον, το πλέον μικρόν και το πλέον πτωχόν της Ελλάδος. Ο Έλλην δεν είναι μόνον αυτός, ο οποίος κατοικεί το Βασίλειον, αλλά και εκείνος επίσης, όστις κατοικεί τα Ιωάννινα ή την Θεσσαλονίκην ή τας Σέρρας ή την Ανδριανούπολιν, ή την Κωνσταντινούπολιν, ή την Τραπεζούντα ή την Κρήτην ή την Σάμον ή οιανδήποτε χώραν της ιστορίας ή της φυλής της Ελληνικής... Οι ήρωες της ανεξαρτησίας δεν ανήκουν μόνον εις το μικρόν Βασίλειον της Ελλάδος, ανήκουν εις όλας τας επαρχίας του Ελληνικού κόσμου, ανήκουν εις όλας τας επαρχίας του Ελληνικού κόσμου, από τον Αίμον έως το Ταίναρον, από την Τραπεζούνταν έως την Κιλικίαν. Υπάρχουν δύο μεγάλα κέντρα του Ελληνισμού. Αι Αθήναι είναι η πρωτεύουσα του Βασιλείου. Η Κωνσταντινούπολις είναι η μεγάλη πρωτεύουσα, η πόλις, το όνειρον και η ελπίς όλων των Ελλήνων...»  Εξωτερικές πιέσεις (1847-1850)  1847-1848: επιδείνωση των σχέσεων ανάμεσα στην Ελλάδα και την οθωμανική αυτοκρατορία. Τα «Μουσουρικά».  1849-1850: επιδείνωση ελληνοβρετανικών σχέσεων  Η Βρετανία υποστηρίζει ότι τα νησιά Ελαφόνησος και Σαπιέντζα ανήκαν στο σύμπλεγμα των Ιονίων Νήσων  «Επεισόδιο Πατσίφικο»  Τα «Παρκερικά» και ο αποκλεισμός του Πειραιά Ο Κριμαϊκός πόλεμος και η Ελλάδα (1853-1856)  Ιούλιος 1853: εισβολή Ρωσίας στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες.  Οκτώβριος 1853: κήρυξη ρωσοτουρκικού πολέμου.  Νοέμβριος 1853: καταστροφή οθωμανικού στόλου στη Σινώπη.  Μάρτιος 1854: η Γαλλία και η Βρετανία κηρύσσουν τον πόλεμο στη Ρωσία. Διακοπή ελληνοτουρκικών σχέσεων.  Μάιος 1854: γαλλικές και βρετανικές δυνάμεις καταλαμβάνουν τον Πειραιά. Ο Όθωνας δηλώνει ότι θα τηρήσει αυστηρά ουδετερότητα και αναθέτει την πρωθυπουργία στον Μαυροκορδάτο.  Ιούλιος 1855: αποκατάσταση ελληνοτουρκικών σχέσεων με την υπογραφή «Συνθήκης Εμπορίου και Ναυτιλίας».  Μάρτιος 1856: συνθήκη Παρισίων. Η Τουρκία ενισχύει τη θέση της, καθώς αναβαθμίζεται σε ισότιμο μέλος της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας. Οι Μεγάλες Δυνάμεις εγγυώνται την ακεραιότητα της οθωμανικής αυτοκρατορίας.  Το Συνέδριο των Παρισίων (1856)  Μετά τη ρωσική ήττα, ο Ναπολέων Γ΄ συγκάλεσε το Συνέδριο των Παρισίων, το οποίο οδήγησε στην υπογραφή της ομώνυμης συνθήκης.  Οι Μεγάλες Δυνάμεις αποδέχτηκαν το δόγμα της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σε αντάλλαγμα ο σουλτάνος ανακοίνωσε στο συνέδριο το φιρμάνι Χάτι-Χουμαγιούν για την προστασία των χριστιανών.  Η Μολδαβία και η Βλαχία εξασφάλισαν καθεστώς αυτονομίας.  Αποφασίστηκε η αποστρατιωτικοποίηση της Μαύρης Θάλασσας.  Η Αυστρία εξασφάλισε ελεύθερη ναυσιπλοΐα στις εκβολές του Δούναβη.  Το Πεδεμόντιο ήγειρε το «ιταλικό ζήτημα»  Τα τελευταία χρόνια του Όθωνα (1859-1862)  Ζήτημα διαδοχής Όθωνα  1859-1861: δημιουργία βασιλείου της Ιταλίας κάτω από το σκήπτρο του βασιλιά του Πεδεμόντιου, Βίκτωρα Εμμανουήλ Β΄.  Μάιος 1859: τα «Σκιαδικά».  Μάρτιος 1861: αποκάλυψη αντιβασιλικής συνωμοσίας.  Σεπτέμβριος 1861: απόπειρα δολοφονίας Αμαλίας.  Φεβρουάριος 1862: στασιάζει η φρουρά του Ναυπλίου. Στο κίνημα προσχωρούν οι φρουρές του Άργους και της Τρίπολης.  Αρχές Οκτωβρίου 1862: κίνημα Ακαρνανίας. Εξεγέρσεις στην Κόρινθο, το Αίγιο, την Πάτρα, την Τρίπολη και τη Ναύπακτο  10-11 Οκτωβρίου 1862: εκδηλώνεται εξέγερση στην Αθήνα. Όλες σχεδόν οι στρατιωτικές μονάδες προσχωρούν στους επαναστάτες. Οι ηγέτες της επανάστασης (Δ. Βούλγαρης, Αλ. Κουμουνδούρος, Επ. Δεληγέωργης και Θ. Ζαΐμης) αποφασίζουν (α) κατάργηση της βασιλείας του Όθωνα, (β) συγκρότηση κυβέρνησης από τους Δ. Βούλγαρη, Κ. Κανάρη και Μπενιζέλο Ρούφο, και (γ) σύγκληση Εθνοσυνέλευσης για σύνταξη νέου Συντάγματος και εκλογή νέου ηγεμόνα. Μεσοβασιλεία και πρώτη περίοδος Γεωργίου 1862-1881  Σε αναζήτηση νέου βασιλιά  Νοέμβριος 1862: η κυβέρνηση κάλεσε το λαό να αποφανθεί με δημοψήφισμα για το πρόσωπο του νέου βασιλιά.  Δεκέμβριος 1862: δημοψήφισμα για νέο βασιλιά. Ο Αλφρέδος, δευτερότοκος υιός της βασιλίσσης Βικτωρίας, συγκεντρώνει το 94% των προτιμήσεων. Το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, όμως, απέκλειε τα μέλη των βασιλικών οικογενειών των τριών «Προστάτιδων Δυνάμεων».  Φεβρουάριος 1863: η Βρετανία προτείνει για τον ελληνικό θρόνο τον δευτερότοκο υιό του διαδόχου του θρόνου της Δανίας Χριστιανού, Γεώργιο, και εισηγείται την παραχώρηση των Ιονίων Νήσων στην Ελλάδα.  Μάρτιος 1863: η Εθνοσυνέλευση εγκρίνει παμψηφεί την εκλογή του Γεωργίου, τον οποίο αναγόρευσε συνταγματικό βασιλιά με το όνομα «Γεώργιος Α΄, Βασιλεύς των Ελλήνων».  Η ένωση των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα  13 Ιουλίου 1863: συνθήκη Λονδίνου ανάμεσα στη Δανία και τις τρεις Προστάτιδες Δυνάμεις → ο Γεώργιος ανακηρύσσεται βασιλιάς συνταγματικής μοναρχίας. Το Ελληνικό Βασίλειο θα περιλάμβανε και τα Ιόνια Νησιά.  14 Νοεμβρίου 1863: συνθήκη Λονδίνου ανάμεσα στην Αυστρία, τη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Ρωσία και την Πρωσία → γίνεται αποδεκτή η παραίτηση της Βρετανίας από την προστασία του Ιονίου Κράτους και αναγνωριζόταν η ένωση του Ιονίου Κράτους με την Ελλάδα.  29 Μαρτίου 1864: συνθήκη Λονδίνου ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Γαλλία, τη Βρετανία και τη Ρωσία → επικύρωνε τη συνθήκη του Λονδίνου της 14ης Νοεμβρίου 1864  Β΄ Εθνοσυνέλευση  10 Οκτωβρίου 1862: το ψήφισμα προέβλεπε ότι ο νέος βασιλιάς δεν θα είχε κανένα ακυρωτικό δικαίωμα πάνω στις αποφάσεις της Εθνοσυνέλευσης.  24-27 Νοεμβρίου 1862: εκλογές σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο του 1844, ο οποίος τροποποιήθηκε προκειμένου να ψηφίσουν και Έλληνες του εξωτερικού. Εκλέχθηκαν 343 βουλευτές στους οποίους προστέθηκαν (από τις 22 Ιουλίου του 1864) οι 84 πληρεξούσιοι των Ιονίων Νήσων.  10 Δεκεμβρίου 1862: έναρξη εργασιών. Διαμορφώνονται δύο παρατάξεις → (α) Ορεινοί (Κ. Κανάρης και Αλ. Κουμουνδούρος), και (β) Πεδινοί (Δ. Βούλγαρης).  17 Ιανουαρίου 1863: πρόεδρος της Συνέλευσης εκλέγεται ο Ζ. Βάλβης.  Οκτώβριος 1863: άφιξη Γεωργίου και ορκωμοσία κυβέρνησης Βούλγαρη  Σύνταγμα 1864  Καθιέρωνε την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας.  Καθιέρωνε ως μορφή του πολιτεύματος τη βασιλευομένη δημοκρατία.  Νομοθετική εξουσία: καθιέρωνε το σύστημα της μιας Βουλής. Οι βουλευτές θα εκλέγονταν για 4 χρόνια «δι’ αμέσου, καθολικής και μυστικής δια σφαιριδίων ψηφοφορίας» και οι εκλογές θα γίνονταν ταυτόχρονα σε όλην την επικράτεια. Ο βασιλιάς είχε το δικαίωμα να διαλύει τη Βουλή, αλλά το σχετικό διάταγμα θα έπρεπε να προσυπογράφεται από όλα τα μέλη της κυβέρνησης. Παράλληλα, θα έπρεπε να προκηρύσσει τη διεξαγωγή εκλογών μέσα σε δυο μήνες και να συγκαλεί τη νέα Βουλή μέσα σε τρεις.  Βελτίωνε την προστασία των ατομικών ελευθεριών: κατοχύρωνε το δικαίωμα του «συνέρχεσθαι» και του «συνεταιρίζεσθαι», καταργούσε την ποινή του πολιτικού θανάτου και προστάτευε πιο αποτελεσματικά την ελευθεροτυπία. Το Σύνταγμα του 1864  Ελληνικές Κυβερνήσεις, 1864-1975 1. 26 Ιουλίου 1864 – 9 Φεβρουαρίου 1865: Κ. Κανάρη 2. 9 Φεβρουαρίου – 2 Μαρτίου 1865: Μπ. Ρούφος 3. 2 Μαρτίου – 20 Οκτωβρίου 1865: Αλ. Κουμουνδούρος 4. 20 Οκτωβρίου – 3 Νοεμβρίου 1865: Επ. Δεληγεώργης 5. 3 – 6 Νοεμβρίου 1865: Δ. Βούλγαρης 6. 6 – 13 Νοεμβρίου 1865: Αλ. Κουμουνδούρος 7. 13 – 28 Νοεμβρίου 1865: Επ. Δεληγεώργης 8. 28 Νοεμβρίου 1865 – 9 Ιουνίου 1866: Μπ. Ρούφος 9. 9 Ιουνίου – 18 Δεκεμβρίου 1866: Δ. Βούλγαρης 10. 18 Δεκεμβρίου 1866 – 20 Δεκεμβρίου 1867: Αλ. Κουμουνδούρου 11. 20 Δεκεμβρίου 1867 – 25 Ιανουαρίου 1868: Αρ. Μωραϊτίνης 12. 25 Ιανουαρίου 1868 – 25 Ιανουαρίου 1869: Δ. Βούλγαρης 13. 25 Ιανουαρίου 1869 – 9 Ιουλίου 1870: Θ. Ζαΐμης 14. 9 Ιουλίου – 3 Δεκεμβρίου 1870: Επ. Δεληγεώργης 15. 3 Δεκεμβρίου 1870 – 28 Οκτωβρίου 1871: Αλ. Κουμουνδούρος 16. 28 Οκτωβρίου – 25 Δεκεμβρίου 1871: Θ. Ζαΐμης 17. 25 Δεκεμβρίου 1871 – 8 Ιουλίου 1872: Δ. Βούλγαρης 18. 8 Ιουλίου 1872 – 9 Φεβρουαρίου 1874: Επ. Δεληγέωργης 19. 9 Φεβρουαρίου 1874 – 27 Απριλίου 1875: Δ. Βούλγαρης Χαρίλαος Τρικούπης, «Τις πταίει;», Καιροί 29 Ιουνίου 1874 Οι κυβερνήσεις που είχαν σχηματισθεί μετά το 1868 ήταν κυβερνήσεις μειοψηφίας, που δεν συγκέντρωναν ούτε τη λαϊκή επιδοκιμασία, ούτε την εμπιστοσύνη της Βουλής, αλλά όφειλαν την ύπαρξή τους «εις μόνην την απόλυτον χρήσιν της εν τω συντάγματι αναγεγραμμένης υπέρ του στέμματος προνομίας του διορισμού και της παύσεως των υπουργών. Αν ο λαός εξέλεγεν ελευθέρως τους αντιπροσώπους του δεν θα ήτο εφικτός ο σχηματισμός υπουργείων προσωπικών, διότι η Βουλή, δια της ενασκήσεως των ιδίων αυτής προνομίων, ήθελε καταστήσει αναπόδραστον τον σχηματισμόν υπουργείου απολαύοντος της εμπιστοσύνης της πλειοψηφίας αυτής».  Αρχή της δεδηλωμένης (1875)  27 Απριλίου 1875: ο Γεώργιος καλεί τον Τρικούπη να σχηματίσει κυβέρνηση και να διεξαγάγει εκλογές (18 Ιουλίου).  11 Αυγούστου 1875: έναρξη εργασιών της Βουλής. Στον εναρκτήριο λόγο του ο Γεώργιος επισημαίνει → «Απαιτών ως απαραίτητον προσόν των καλουμένων παρ’ εμού εις την κυβέρνησιν του τόπου την δεδηλωμένην προς αυτούς εμπιστοσύνην της πλειοψηφίας των αντιπροσώπων του Έθνους, αποδέχομαι ίνα η βουλή καθιστά εφικτήν την ύπαρξιν του προσόντος τούτου, ου άνευ αποβαίνει αδύνατος η εναρμόνιος λειτουργία του πολιτεύματος».  15 Οκτωβρίου 1875: κυβέρνηση Αλ. Κουμουνδούρου.  Το Ανατολικό ζήτημα (1875-1878)  Αύγουστος 1875: εξεγέρσεις στην Ερζεγοβίνη και τη Βοσνία εναντίον της αυταρχικής πολιτικής της οθωμανικής αυτοκρατορίας.  Μάιος-Ιούνιος 1876: η επανάσταση επεκτείνεται στα εδάφη με βουλγαρικούς πληθυσμούς, ενώ η Σερβία και το Μαυροβούνιο κηρύσσουν τον πόλεμο στην Πύλη.  Δεκέμβριος 1876: μπροστά στο φόβο να αναλάβει η Ρωσία μόνη την αντιμετώπιση της κρίσης, οι Μεγάλες Δυνάμεις αποφασίζουν τη σύγκληση διάσκεψης στην Κωνσταντινούπολης με σκοπό να υποχρεώσουν την Πύλη να προχωρήσει σε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις. Η Πύλη διακηρύσσει τη θέσπιση φιλελεύθερου συντάγματος. Επομένως, δεν υπήρχε θέμα εφαρμογής του μεταρρυθμιστικού προγράμματος της συνδιάσκεψης. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, όμως, επιμένουν στη χορήγηση καθεστώτος αυτονομίας στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Βουλγαρία.  Απρίλιος 1877: η Ρωσία κηρύσσει τον πόλεμο στην οθωμανική αυτοκρατορία και τον Ιανουάριο του 1878 καταλαμβάνει την Αδριανούπολη. Η Ελλάδα και το Ανατολικό ζήτημα (1875-1878)  Η ελληνική κυβέρνηση γίνεται δέκτης αντίρροπων εξωτερικών πιέσεων.  Η κυβέρνηση Κουμουνδούρου ξεκινά πρόγραμμα στρατιωτικής προετοιμασίας, αλλά τον Νοέμβριο του 1876 ανατρέπεται από τη Βουλή, όταν της ζήτησε να εγκρίνει πιστώσεις για τις προετοιμασίες αυτές. Στην εξουσία ανεβαίνει ο Δεληγεώργης με ακριβώς τον αντίθετο εθνικό προσανατολισμό. Η κυβέρνηση Δεληγεώργη δεν λαμβάνει ψήφο εμπιστοσύνης → νέα κυβέρνηση Κουμουνδούρου.  Φεβρουάριος 1877: κυβέρνηση Δεληγεώργη.  Μάιος 1877: κυβέρνηση Κουμουνδούρου.  Μάιος 1877: σχηματισμός «οικουμενικής κυβέρνησης» με τη συμμετοχή των αρχηγών όλων των κομμάτων και πρωθυπουργό τον Κ. Κανάρη (πεθαίνει τον Σεπτέμβριο 1877). Ωστόσο, σύντομα εκδηλώνονται διαφωνίες στους κόλπους της κυβέρνησης για τη στάση της Ελλάδας. Η Ελλάδα και το Ανατολικό ζήτημα (1875-1878)  Ιανουάριος 1878: ο Γεώργιος αποφασίζει να ενεργήσει ερήμην των υπουργών του και διατάζει τον στρατηγό Σ. Σούτσο να κινήσει τον ελληνικό στρατό προς τη Λαμία και τα ελληνοτουρκικά σύνορα → παραίτηση κυβέρνησης.  11 Ιανουαρίου 1878: κυβέρνηση Κουμουνδούρου.  19 Ιανουαρίου 1878: υπογραφή ανακωχής.  21 Ιανουαρίου 1878: η κυβέρνηση διατάζει τον στρατό να εισβάλει στη Θεσσαλία με σκοπό να θέσει διεθνώς έστω και την τελευταία στιγμή το ελληνικό ζήτημα.  25 Ιανουαρίου 1878: η Ελλάδα ανακαλεί το στρατό από τη Θεσσαλία.  Συνθήκη Αγίου Στεφάνου (3 Μαρτίου 1878)  Δημιουργία της Μεγάλης Βουλγαρίας ως αυτόνομης ηγεμονίας, που περιλαμβάνει την κυρίως Βουλγαρία, την Ανατολική Ρωμυλία, τη Δυτική Θράκη και το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας (εκτός της Θεσσαλονίκης και της Χαλκιδικής). Επομένως, περιοχές με συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς (Κοζάνη, Σέρρες, Μοναστήρι, Καστοριά, Φλώρινα, Καβάλα κ.ά.) περνούν στη Βουλγαρία.  Ανεξαρτησία Σερβίας, Μαυροβουνίου και Ρουμανίας  Αυτονομία Βοσνίας-Ερζεγοβίνης υπό ρωσοαυστριακή εποπτεία.  Συνέδριο Βερολίνου (13 Ιουνίου-13 Ιουλίου 1878)  Στο συνέδριο συμμετέχουν οι αντιπρόσωποι της Βρετανίας, της Ιταλίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας και της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η Ελλάδα πέτυχε την αντιπροσώπευσή της στο συνέδριο από τους Δηλιγιάννη και Ραγκαβή.  Η ηγεμονία της Βουλγαρίας περιορίσθηκε αισθητά σε σχέση με τα όσα προέβλεπε η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και διαιρέθηκε σε δύο τμήματα: (α) την Αν. Ρωμυλία και (β) τη Βουλγαρία.  Το Μαυροβούνιο και η Σερβία επέκτειναν τα σύνορά τους,ενώ η Αυστρία αναλαμβάνει τη διοίκηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης.  Το 13ο πρωτόκολλο καλεί την Ελλάδα και την οθωμανική αυτοκρατορία να προβούν σε διμερείς διαπραγματεύσεις για την παραχώρηση στην Ελλάδα εδαφών στη Θεσσαλία και την Ήπειρο. Το άρθρο 24 της συνθήκης του Βερολίνου προέβλεπε ότι, αν οι δύο χώρες δεν κατέληγαν σε συμφωνία, οι Δυνάμεις θα προσέφεραν τη μεσολάβησή τους.  Προσάρτηση Άρτας και Θεσσαλίας  Ιανουάριος 1879: διάσκεψη Πρέβεζας.  Αύγουστος 1879: διάσκεψη Κωνσταντινουπόλεως.  Ιούνιος 1880: διεθνής διάσκεψη Βερολίνου.  Μάρτιος 1881: διάσκεψη Κωνσταντινουπόλεως.  20 Ιουνίου 1881: υπογραφή ελληνοτουρκικής συνθήκης. Η Ελλάδα αποκτούσε τη Θεσσαλία (εκτός της Ελασσόνας) και την επαρχία της Άρτας.  Δικομματικό σύστημα  11 Ιανουαρίου – 21 Οκτωβρίου 1878: Κουμουνδούρος  21-26 Οκτωβρίου 1878: Τρικούπης  26 Οκτωβρίου 1878 – 10 Μαρτίου 1880: Κουμουνδούρος  10 Μαρτίου – 13 Οκτωβρίου 1880: Τρικούπης  13 Οκτωβρίου 1880 – 3 Μαρτίου 1882: Κουμουνδούρος  3 Μαρτίου 1882 – 19 Απριλίου 1885: Τρικούπης  Τρικούπης - Κουμουνδούρος ελληνική αμυντική και διπλωματική πολιτική  Ο Κουμουνδούρος πίστευε στην  Ο Τρικούπης θεωρούσε ότι η ανάγκη συνέχισης της στρατιωτικής Ελλάδα έπρεπε πρώτα να συνέλθει πίεσης προς την οθωμανική οικονομικά, κατόπιν να καταρτίσει αυτοκρατορία και επομένως στην μικρότερο και πιο ευέλικτο στρατό άμεση ενίσχυση των στρατιωτικών και παράλληλα να επιδιώξει δυνάμεων της χώρας. σταθερές συμμαχίες.  Εισάγει στρατιωτικό νομοσχέδιο που προέβλεπε μικρότερο στρατό, βραχύτερη στρατιωτική θητεία και λειτουργικό διαχωρισμό σε στρατό εκπαίδευσης και στρατό υπηρεσίας. Δικομματισμός και εκσυγχρονισμός 1881-1897  Κυβερνήσεις Χαρίλαου Τρικούπη (1882-1895)  3 Μαρτίου 1882 – 19 Απριλίου 1885  9 Μαΐου 1886 – 24 Οκτωβρίου 1890  10 Ιουνίου 1892 – 3 Μαΐου 1893  30 Οκτωβρίου 1893 – 12 Ιανουαρίου 1895  Η ανορθωτική προσπάθεια του Χ. Τρικούπη: ανάπτυξη χερσαίων επικοινωνιών  Δημιουργία σιδηροδρομικού δικτύου: για τις ανάγκες μιας μικρής αγροτικής οικονομίας χρειαζόταν φτηνό και γρήγορο δίκτυο → σύστημα γραμμής στενού πλάτους. Παράλληλα, ήταν απαραίτητη η σύνδεση της Ελλάδας με το ευρωπαϊκό δίκτυο και τη γραμμή Βερολίνου-Βαγδάτης, αλλά και η δυνατότητα μεταφοράς στρατευμάτων στα βόρεια σύνορα → ευρεία γραμμή. Επομένως, προέκυψε το διττό σιδηροδρομικό δίκτυο → στενή χάραξη της γραμμής (π.χ. Πελοπόννησος) και ευρεία χάραξη της γραμμής Πειραιά – Αθήνας – βορείων συνόρων.  Ανάπτυξη οδικού δικτύου: στις αρχές της δεκαετίας του 1880, το οδικό δίκτυο είναι περιορισμένο (700 χλμ). Το 1882, για τις ανάγκες της οδοποιίας αυξάνονται οι δασμοί. Από το 1882 έως το 1893 κατασκευάζονται 1.300 χλμ. περίπου εθνικοί δρόμοι και άλλα τόσα επαρχιακοί και κοινοτικοί.  Η ανορθωτική προσπάθεια του Χ. Τρικούπη  Αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας: το έργο είχε ξεκινήσει από το 1844, αλλά είχε ανασταλεί. Το 1882 ο Τρικούπης ενέκρινε σύμβαση με γαλλική εταιρεία και το έργο προχώρησε. Τα αποστραγγιστικά έργα ολοκληρώθηκαν το 1886, αλλά τα επόμενα χρόνια η λίμνη πλημμύρισε. Νέα έργα ξεκίνησαν από αγγλική εταιρεία και η λίμνη αποξηράθηκε οριστικά μόλις το 1931 και δημιουργήθηκαν περίπου 240.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης.  Διάνοιξη της Διώρυγας του Ισθμού της Κορίνθου: η προσπάθεια είχε ξεκινήσει το 1869 και το 1881 ο Κουμουνδούρος παραχώρησε την κατασκευή του έργου στον Ούγγρο στρατηγό Στέφανο Τυρρ. Τα εγκαίνια έγιναν το 1882 και το έργο ολοκληρώθηκε το 1893.  Αναμόρφωση του στρατεύματος  Ανεφοδιασμός του στρατού και του στόλου.  Βελτίωση της οργάνωσης και εκπαίδευσης του στρατού: ίδρυση σχολής Υπαξιωματικών και Δοκίμων (1884) και αναδιοργάνωση της σχολής Ευελπίδων (1882).  Μετεκπαίδευση αξιωματικών στο εξωτερικό.  Μετάκληση γαλλικής οργανωτικής και εκπαιδευτικής αποστολής για την οργάνωση του στρατού (υπό τον Βοσσέρ) του ναυτικού (υπό τον Λεζέν).  Παραγγελία θωρηκτών «Ύδρα», «Σπέτσαι» και «Ψαρά» → η Ελλάδα αποκτά θαλάσσια υπεροπλία έναντι της οθωμανικής αυτοκρατορίας.  Εκσυγχρονισμός δημόσιας διοίκησης  Δημιουργία αξιόπιστης και μόνιμης δημόσιας διοίκησης: (α) απαγόρευση διορισμού δημοσίων υπαλλήλων στον τόπο καταγωγής τους προκειμένου να αντιμετωπισθούν φαινόμενα ευνοιοκρατίας, και (β) ψήφιση νόμου «περί μονιμότητας και προσόντων των δημοσίων υπαλλήλων» → θέσπιση αυστηρότερων κριτηρίων επιλογής και διαφάνειας των διαδικασιών.  Αλλαγές στην εκλογική νομοθεσία: (α) περιόρισε τον αριθμό των βουλευτών στο ελάχιστο όριο που προέβλεπε το σύνταγμα του 1864 (δηλαδή τους 150), και (β) μετέβαλε την έκταση της εκλογικής περιφέρειας, που από «στενή» (επαρχία) έγινε «ευρεία» (νομός). Με την αλλαγή αυτή ο Τρικούπης ήλπιζε ότι θα διάβρωνε τα παραδοσιακά επαρχιακά πολιτικά δίκτυα, θα αντιμετώπιζε αποτελεσματικά το σύστημα των πελατειακών σχέσεων και κατ’ επέκταση θα έδινε τη δυνατότητα σε προσωπικότητες με ευρύτερη απήχηση να εκλέγονται από ένα διευρυμένο εκλογικό σώμα. Με το νέο εκλογικό νόμο διεξήχθησαν δύο εκλογικές αναμετρήσεις, το 1887 και το 1890.  Εξωτερική πολιτική Τρικούπη  Ο Τρικούπης υιοθετεί μια πιο ρεαλιστική εξωτερική πολιτική σε σχέση με τους προκατόχους του: έχοντας πλήρη συναίσθηση της στρατιωτικής αδυναμίας της χώρας και της οικονομικής της κατάστασης, προτάσσει την ανάγκη οικονομικής ανόρθωσης και στρατιωτικής προετοιμασίας του «τυχοδιωκτικού» τρόπου άσκησης της εθνικής πολιτικής.  Αναγνωρίζοντας ότι τα σλαβικά κράτη της Βαλκανικής συνιστούσαν τη μεγαλύτερη απειλή για τα ελληνικά συμφέροντα και ότι ενδεχόμενη διάλυση της οθωμανικής αυτοκρατορίας στη δεδομένη χρονική συγκυρία θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των Σλάβων, ο Τρικούπης (α) επιδιώκει τη βελτίωση των σχέσεων της Ελλάδας με την οθωμανική αυτοκρατορία, (β) αποφεύγει την πρόταση της Σερβίας και του Μαυροβουνίου για τη δημιουργία μιας βαλκανικής συνεννόησης με αντιτουρκικό χαρακτήρα, και (γ) επιδιώκει τη βελτίωση των σχέσεων της Ελλάδας με τη Βρετανία ως αντίρροπο στα πανσλαβικά σχέδια της Ρωσίας. Η άνοδος του Θεόδωρου Δηλιγιάννη (1883-1885)  Έως τα τέλη του 1883, ο Τρικούπης εφαρμόζει το πρόγραμμά του χωρίς σημαντική αντίσταση από την αντιπολίτευση λόγω κυρίως της κακής κατάστασης της υγείας του Κουμουνδούρου. Ο τελευταίος πεθαίνει το Φεβρουάριο του 1883 και τον διαδέχεται τον Οκτώβριο ο Θ. Δηλιγιάννης.  Την ίδια περίοδο, η διεθνής οικονομική ύφεση οδηγεί τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες στην απόφαση να υψώσουν προστατευτικά δασμολόγια προκειμένου να προασπίσουν τις οικονομίες τους → σημαντική πτώση στις εξαγωγές των ελληνικών αγροτικών προϊόντων και ιδιαίτερα της σταφίδας, που συνιστούσε το μισό σε αξία των εξαγωγών της χώρας. Παράλληλα, για την κάλυψη των δανείων, ο Τρικούπης αυξάνει τους έμμεσους φόρους (φορολογία καπνού, πετρελαίου, ποτών, κλπ.).  Η επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών στις σταφιδοπαραγωγούς επαρχίες και τις πόλεις έδωσαν την ευκαιρία στον Δηλιγιάννη να καρπωθεί τη λαϊκή δυσαρέσκεια («κάτω οι φόροι»).  1885: ο Τρικούπης λαμβάνει από τον Γεώργιο τη διάλυση της Βουλής και προκηρύσσει εκλογές. Ο Δηλιγιάννης κερδίζει την πλειοψηφία.  19 Απριλίου 1885 – 30 Απριλίου 1886: πρώτη κυβέρνηση Δηλιγιάννη.  Η Ελλάδα και το Ανατολικό ζήτημα (1885-1886)  6 Σεπτεμβρίου 1885: η Βουλγαρία ενσωματώνει την Αν. Ρωμυλία → ανατροπή της ισορροπίας δυνάμεων στα Βαλκάνια εις βάρος της Σερβίας και της Ελλάδας.  13 Σεπτεμβρίου 1885: η κυβέρνηση Δηλιγιάννη, υπό την πίεση της κοινής γνώμης, κηρύσσει επιστράτευση διεκδικώντας την Ήπειρο και την Κρήτη.  Οκτώβριος 1885: ο Γεώργιος καθιστά γνωστή στην ελληνική κυβέρνηση την αντίθεσή του σε μια πολιτική στρατιωτικής επέμβασης → τρεις υπουργοί της ελληνικής κυβέρνησης παραιτούνται.  Νοέμβριος 1885: η Σερβία κηρύσσει τον πόλεμο στη Βουλγαρία, αλλά ηττάται και αναγκάζεται να συνθηκολογήσει (Μάιος 1886).  26 Απριλίου 1886: πέντε από τις έξι ευρωπαϊκές δυνάμεις (εκτός Γαλλίας) αποκλείουν με το στόλο τους τα ελληνικά παράλια προκειμένου να αναγκάσουν την ελληνική κυβέρνηση να κηρύξει αποστράτευση.  30 Απριλίου 1886: ο Γεώργιος διορίζει πρωθυπουργό τον Δημ. Βάλβη.  9 Μαΐου 1886: πρωθυπουργός ο Τρικούπης.  12 Μαΐου 1886: ο Τρικούπης πραγματοποιεί τον στρατιωτικό αφοπλισμό.  Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897  1894: ίδρυση «Εθνικής Εταιρείας» από ένα μικρό αριθμό νέων αξιωματικών, που αποσκοπούσαν στην ανόρθωση του στρατού και την προώθηση των εθνικών διεκδικήσεων της Ελλάδας, θεωρώντας ότι η πολιτική ηγεσία δεν ήταν σε θέση να προωθήσει τους εθνικούς στόχους. Από το 1896 δέχεται στους κόλπους της και μη στρατιωτικούς και επεκτείνεται σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας. Πρόεδρός της ορίστηκε ο καθηγητής ιστορίας και μετέπειτα πρωθυπουργός Σπυρίδων Λάμπρος.  1895-1896: Κρητική επανάσταση.  Φεβρουάριος 1897: αποστολή ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στην Κρήτη. Ο συνταγματάρχης Τιμολέων Βάσσος αποβιβάζεται στο νησί και κηρύσσει την κατάληψη της Κρήτης στο όνομα του βασιλιά των Ελλήνων. Παράλληλα, η «Εθνική Εταιρεία» πρoωθεί αντάρτικα σώματα στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία και ο κύριος όγκος του ελληνικού στρατού αναπτύσσεται στη γραμμή Λάρισας – Τρικάλων.  Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897  15 Μαρτίου 1897: ο διάδοχος Κωνσταντίνος αναχωρεί για τα σύνορα και αναλαμβάνει την αρχιστρατηγία των εκεί συγκεντρωμένων δυνάμεων.  25 Μαρτίου 1897: οι Μεγάλες Δυνάμεις προειδοποιούν τους εμπόλεμους ότι ο επιτιθέμενος θα αναγκαζόταν να χρεωθεί τις συνέπειες.  27-28 Μαρτίου 1897: 3.000 ένοπλοι άτακτοι της «Εθνικής Εταιρείας», που είχαν ακολουθήσει τον ελληνικό στρατό, περνούν τα σύνορα. Δύο μέρες αργότερα διαλύονται από τον οθωμανικό στρατό και αναγκάζονται να οπισθοχωρήσουν στο ελληνικό έδαφος.  5 Απριλίου 1897: η Πύλη, έχοντας εξασφαλίσει την ουδετερότητα της Σερβίας, της Βουλγαρίας και του Μαυροβουνίου, διακόπτει της σχέσεις με την Ελλάδα → έναρξη πολεμικών επιχειρήσεων. Έως τις αρχές Μαΐου, ο τουρκικός στρατός προωθείται έως τα πρόθυρα της Λαμίας. Η περαιτέρω προέλασή του σταματάει ύστερα από παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων.  Συνθήκη Κωνσταντινουπόλεως (6 Σεπτεμβρίου 1897)  Οι συνομιλίες για την υπογραφή ειρήνης διήρκησαν από το Μάιο έως το Σεπτέμβριο του 1897. Οι προκαταρκτικοί όροι της συνθήκης (6 Σεπτεμβρίου 1897) υπογράφτηκαν από τις Μεγάλες Δυνάμεις από τη μια πλευρά και την οθωμανική αυτοκρατορία από την άλλη. Η Ελλάδα είχε εμπιστευθεί τις τύχες της στις Μεγάλες Δυνάμεις και δεν συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις.  Χάραξη νέων συνόρων: αν και η Πύλη ήθελε την επιστροφή στα σύνορα του 1880, ύστερα από την πίεση των Μεγάλων Δυνάμεων απέκτησε μόλις μια σειρά στρατηγικών υψωμάτων στο ύψος των παλαιότερων συνόρων.  Η Ελλάδα αναγκάζεται να καταβάλει 4 εκ. λίρες στην Πύλη ως πολεμική αποζημίωση. Η συνθήκη αναφέρεται ακόμα στην ανάγκη συγκρότησης μιας Διεθνούς Οικονομικής Επιτροπής από τους εκπροσώπους των 6 μεσολαβητριών Δυνάμεων, η οποία θα αναλάμβανε να εισπράττει και να διαθέτει τις αναγκαίες προσόδους για την εξυπηρέτηση του ελληνικού δημόσιου χρέους, αλλά και του νέου δανείου, που θα έπρεπε να συναφθεί για την καταβολή της πολεμικής αποζημίωσης.  Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος  1893: ο Τρικούπης κηρύσσει την πτώχευση του ελληνικού κράτους και την αδυναμία του να εξυπηρετήσει το εξωτερικό χρέος. Οι επιτροπές ξένων ομολογιούχων πιέζουν την ελληνική κυβέρνηση να συμμετάσχουν σε έναν ανεξάρτητο οργανισμό, που θα αναλάμβανε, παρεμβαίνοντας ουσιαστικά στα οικονομικά του κράτους, να ελέγχει τα έσοδά του και να συγκεντρώνει τα απαραίτητα ποσά για την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους.  1896: η άρνηση της ελληνικής κυβέρνησης να δεχθεί τα αιτήματα των ξένων ομολογιούχων οδηγεί στην οριστική διακοπή των συνομιλιών.  1897: η Ελλάδα αναγκάζεται να συνάψει νέο δάνειο για την πληρωμή της πολεμικής αποζημίωσης στην οθωμανική αυτοκρατορία. Για να γίνει αυτό, όμως, θα έπρεπε να ρυθμισθεί προηγουμένως το ζήτημα των παλαιότερων δανείων και να τεθούν νέες ασφαλέστερες εγγυήσεις.  Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος  Οκτώβριος 1897: φθάνουν στην Αθήνα έξι εκπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων προκειμένου να μελετήσουν την οικονομική και δημοσιονομική κατάσταση του ελληνικού κράτους και να συντάξουν νόμο βάσει του οποίου θα λειτουργούσε ο έλεγχος.  Ιανουάριος 1897: η Επιτροπή καταθέτει σχέδιο νόμου, που αναφερόταν στην οργάνωση του ελέγχου και το διακανονισμό του ελληνικού χρέους.  Φεβρουάριος 1897: Ο νόμος, αφού εγκρίθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις, ψηφίζεται από την ελληνική Βουλή.  Απρίλιος 1897: έναρξη λειτουργίας Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Τα δημόσια έσοδα, τα οποία παραχωρήθηκαν στη ΔΟΕ, ήταν μια σειρά από κρατικά μονοπώλια (άλατος, πετρελαίου, σιτηρών, παιγνιοχάρτων κ.ά.), καθώς και ορισμένοι φόροι και οι τελωνειακοί δασμοί του Πειραιά.  ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΘΕΜΑ Α΄ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ Ο πρώτος ελληνικός δικομματισμός (1882-1895): Πώς προέκυψε; Ποιες πολιτικές δυνάμεις αντιπαρατέθηκαν στο πλαίσιό του; Αριθμός λέξεων 1200 Βιβλιογραφία Ν. Κ. Αλιβιζάτος, 2011, Το Σύνταγμα και οι εχθροί του στη νεοελληνική Ιστορία 1800-2010, Αθήνα: Πόλις. Gunnar Hering, 2004, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, 1821-1936, μτφρ. Θ. Παρασκευόπουλος, δύο τόμοι, Αθήνα, MIET. Κ.Π. Κωστής, 2018, Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας: η διαμόρφωση του νεοελληνικού κράτους, 18ος- 21ος αι., Αθήνα, Πατάκης. Α. Μπάλτα, 2001, Η καρδιοβόρος αγωνία της κάλπης: Τύπος και βουλευτικές εκλογές την εποχή του Χαρίλαου Τρικούπη, 1881-1895, Αθήνα, Βιβλιόραμα. Α. Μπάλτα, Ε. Βόγλη, Χ. Χρηστίδης, Χ., 2015, Θέματα ελληνικής ιστορίας (19ος-20ός αι.). [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Γ. Χ. Σωτηρέλης, χ.χ., Σύνταγμα και εκλογές στην Ελλάδα, 1864-1909: ιδεολογία και πράξη της καθολικής ψηφοφορίας, Αθήνα, Θεμέλιο. Σημείωση: οι φοιτητές/τριες του ΕΑΠ δεν υποχρεούνται να συμβουλευθούν βιβλία που δεν διανέμονται από το Πανεπιστήμιο. Η αναφορά σε πρόσθετη βιβλιογραφία έχει ρόλο αποκλειστικά ενδεικτικό και συμβουλευτικό.