جغرافیای ایران PDF

‫جغرافیای ایران‬ ‫‪1‬‬ ‫فصــل‬ ‫جغرافیـا چیسـت؟‬ ‫جغرافیا علم بررسی روابط متقابل انسان و محیط‬ ‫طبیعی برای بهبود زندگی بشر است‪.‬شما در این‬ ‫درس با چرایی جغرافیا و روش مطالعه در...

‫جغرافیای ایران‬ ‫‪1‬‬ ‫فصــل‬ ‫جغرافیـا چیسـت؟‬ ‫جغرافیا علم بررسی روابط متقابل انسان و محیط‬ ‫طبیعی برای بهبود زندگی بشر است‪.‬شما در این‬ ‫درس با چرایی جغرافیا و روش مطالعه در آن آشنا‬ ‫می شوید‪.‬‬ ‫*پل طبیعت ـ تهران‬  ‫درس ‪1‬‬ ‫جغرافیا‪ ،‬علمی برای زندگی بهتر‬ ‫طی سال های گذشته‪ ،‬مطالبی دربارۀ محیط پیرامون خود و سایر مکان ها خوانده اید‪.‬اطالعات مربوط به کرۀ زمین‪،‬‬ ‫مانند زیستگاه های مختلف‪ ،‬آب وهوا‪ ،‬رودها و کوه ها و حتی مسائل مربوط به آداب و رسوم و سنت ها به ما کمک‬ ‫می کند که دانش ما از محیط پیرامون و سایر مکان ها افزایش یابد‪.‬آیا شناخت محیط در جهت بهبود کیفیت زندگی‬ ‫انسان نقشی داشته است؟‬ ‫شکل‪1‬ـ سازه های آبی شوشتر (استان خوزستان) از بزرگ ترین مجموعه های صنعتی شناخته شده در عصر پیش‬ ‫از انقالب صنعتی در جهان است و از سوی سازمان یونسکو (شاهکار نبوغ و خالقیت) نامیده شده است‪.‬‬ ‫انسان در طول تاریخ تالش کرده است که ناشناخته های جهان هستی را معلوم و با استفاده از علوم مختلف‪ ،‬وضع‬ ‫زندگی خود را بهبود بخشد‪«.‬جغرافیا» یکی از قدیمی ترین دانش های بشری به شمار می رود‪.‬‬ ‫واژۀ جغرافیا‪ ،‬که برای اولین بار توسط اراتوستن‪ 1‬دانشمند یونانی ارائه شد‪ ،‬شامل کلمات ‪( GEO‬زمین) و ‪(    GRAPHY‬ترسیم‬ ‫و توصیف) است‪ ،‬او جغرافیا را « علم مطالعۀ زمین به عنوان جایگاه انسان تعریف میکند‪».‬‬ ‫امروزه بسیاری از جغرافیدانان اعتقاد دارند که جغرافیا آن قسمت از دانش بشری است که به انسان کمک میکند با‬ ‫ویژگی های طبیعی و انسانی و روابط بین آنها در محیط آشنا شود و از آنها در جهت بهبود زندگی خویش استفاده کند‪.‬‬ ‫بین جغرافیا و سایر رشته ها ارتباط وجود دارد‪.‬جغرافیا با کمک گرفتن از سایر علوم به سؤاالت خود پاسخ می دهد‪.‬‬ ‫‪ Eratosthenes‬ـ‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫جغرافیای ایران‬ ‫ه‬ ‫شناسی‬ ‫وا شناسی‬ ‫آب‬ ‫ی آب ها‬ ‫سی‬ ‫زمی‬ ‫ناسی‬‫آب و هواش‬ ‫جغرافیا‬ ‫شنا‬ ‫نا‬‫نش‬ ‫ست‬ ‫تی‬ ‫زی‬ ‫سی‬ ‫ژئ‬ ‫یس‬ ‫ومو‬ ‫یز‬ ‫رفو‬ ‫فیا‬ ‫ی‬ ‫لوژ‬ ‫غرا‬ ‫ج‬ ‫سی‬ ‫علو‬ ‫س‬ ‫شنا‬ ‫مف‬ ‫ک ها‬ ‫نج‬ ‫جغرافیای طبیعی‬ ‫ضا‬ ‫اک‬ ‫ش از‬ ‫خا‬ ‫یی‬ ‫خ‬ ‫‪S‬‬ ‫ی‬ ‫‪GI‬‬ ‫فیا‬ ‫دو‬ ‫‪1‬‬ ‫رو‬ ‫را‬ ‫جغ‬ ‫مطالعا‬ ‫اطالعات‬ ‫جغرافیا‬ ‫روش‬ ‫آم‬ ‫ف‬ ‫ار و فناوری‬ ‫نون‬ ‫ت‬ ‫های ک ُمی در‬ ‫جغرافیا‬ ‫ی‬ ‫روستایی‬ ‫و ارتباطات‬ ‫روستایی‬ ‫جغر ا‬ ‫فی‬ ‫ایی‬ ‫جغرافیا‬ ‫جغ‬ ‫(کارتو‬ ‫نقش‬ ‫رافیای نظامی‬ ‫علوم نظامی‬ ‫گ‬ ‫ه کشی‬ ‫ه‬ ‫رافی)‬ ‫ندسه‬ ‫خی‬ ‫جغ‬ ‫مط‬ ‫رافی‬ ‫جغرافیای انسانی‬ ‫اری‬ ‫العا‬ ‫یت‬ ‫ای‬ ‫ت‬ ‫فیا‬ ‫و‬ ‫شهر‬ ‫شه‬ ‫شه‬ ‫یخ‬ ‫غرا‬ ‫ری‬ ‫یم‬ ‫رسا‬ ‫تار‬ ‫ج‬ ‫عما‬ ‫زی‬ ‫سی‬ ‫ج‬ ‫سیا‬ ‫غرا‬ ‫ری‬ ‫ای‬ ‫ی‬ ‫فیا‬ ‫رافی‬ ‫جغ‬ ‫جمع‬ ‫ج‬ ‫سی‬ ‫سیا‬ ‫جغراف‬ ‫یت‬ ‫معی‬ ‫لوم‬ ‫قتصادی‬ ‫رافیای ا‬ ‫یای رفتاری‬ ‫نا‬ ‫تش‬ ‫جغ‬ ‫سی‬ ‫ع‬ ‫و فرهنگی‬ ‫انسا‬ ‫تصاد‬ ‫نشناسی‪،‬‬ ‫روا‬ ‫اق‬ ‫نشناسی و‬ ‫عه‬ ‫جام‬ ‫شناسی‬ ‫شکل‪2‬ـ ارتباط بین علوم و فنون مختلف جغرافیا و شاخه های آن‬ ‫‪ ‬برای درک بهتر این مطلب به مثال های زیر توجه نمایید‪:‬‬ ‫‪ ‬اینکه «با افزایش ارتفاع دما کاهش می یابد» یک اصل هواشناسی است ولی بررسی تأثیر این رابطه بر مکان و‬ ‫زندگی انسان نظیر‪ :‬نوع مصالح ساختمانی‪ ،‬منابع آب‪ ،‬فعالیت اقتصادی‪ ،‬جاذبه های گردشگری و ‪...‬در حوزۀ آب و‬ ‫هواشناسی است‪.‬‬ ‫‪ ‬علم اقتصاد تولید‪ ،‬توزیع و مصرف کاالها و خدمات‪ ،‬نظام های اقتصادی و عرضه و تقاضا را مطالعه می کند و‬ ‫جغرافیای اقتصادی به چگونگی معیشت گروه های انسانی در مکان های مختلف در رابطه با محیط زندگی شان‬ ‫می پردازد فرضاً چگونه منابع معدنی یک ناحیه در شکل گیری شهرهای صنعتی تأثیر دارد؟‬ ‫‪ ‬جغرافی دان جهت جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطالعات مورد نیاز خود از علم آمار و فناوری اطالعات و ارتباطات‬ ‫کمک گرفته و با استفاده از سخت افزار و نرم افزارهای متعدد در زمان کوتاه و با دقت زیاد به سؤاالت تحقیق خود‬ ‫پاسخ می دهد‪.‬‬ ‫بنابراین علم جغرافیا از یافته های علوم دیگر استفاده کرده و با یک دید همه جانبه بررسی ها و مطالعات خود را در‬ ‫مورد پراکندگی پدیده ها و روابط بین آنها انجام می دهد‪.‬البته این رابطۀ بین جغرافیا با سایر علوم دو سویه بوده و‬ ‫در یک جریان دو طرفه از داده ها و یافته های یکدیگر استفاده می نمایند‪.‬‬ ‫مفاهیم اساسی دانش جغرافیا‬ ‫اطالع از مفاهیم پایه ای هر علم برای درک آن الزم و ضروری است؛ به همین دلیل با برخی از مهم ترین مفاهیم‬ ‫جغرافیا آشنا می شویم‪.‬‬ ‫‪ Geography Information System‬ـ‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪١‬ـ مکان‪ :‬بسیاری از فعالیت های انسان در محل معینی انجام می شود که آن را مکان می نامند؛ به طور مثال‪ :‬خانه‪،‬‬ ‫مزرعه‪ ،‬مدرسه و کارخانه‪.‬‬ ‫پدیده به یک واقعیت یا رویداد جغرافیایی که محسوس و مشهود شده باشد گفته می شود که می تواند عوارض‬ ‫طبیعی یا انسان ساخت باشد‪.‬‬ ‫در هر مکان‪ ،‬پدیده های مختلفی هستند که بر یکدیگر تأثیر گذاشته و به نوبۀ خود از هم تأثیر می پذیرند؛ به طور  مثال‬ ‫یک روستا را در نظر بگیرید که خاک‪ ،‬آب‪ ،‬سرمایه و نیروی انسانی آن بر نوع اشتغال آن اثر می گذارد و بالعکس‪.‬این‬ ‫روند تأثیرگذاری و تأثیرپذیری به صورت جریانی پیوسته در مکان ادامه دارد و سبب تغییر شکل مکان ها می شود‪.‬‬ ‫به تصاویر زیر دقت‪ ،‬و برداشت خود را از آنها با سایر هم کالسی های خود مطرح کنید‪ ،‬نظر آنان را جویا شوید و با‬ ‫یکدیگر مقایسه کنید‪.‬‬ ‫شکل ‪4‬ـ میدان آزادی ـ تهران ‪1365‬‬ ‫شکل ‪3‬ـ میدان آزادی ـ تهران ‪1395‬‬ ‫‪٢‬ـ روابط متقابل انسان با محیط‪ :‬انسان و محیط‬ ‫دو عامل مهم در علم جغرافیا است‪.‬محیط طبیعی‪،‬‬ ‫مجموعه ای متعادل است‪.‬با ورود انسان‪ ،‬زمینه‌های تغییر‬ ‫در محیط فراهم می‌شود‪.‬هوش و استعداد انسان به او در‬ ‫جهت تغییر کمک می کند تا از محیط خود بهره مند شود‪.‬‬ ‫در دهه های اخیر‪ ،‬فناوری به کمک انسان آمده و سبب‬ ‫شده است که انسان در محیط‪ ،‬تأثیر بسیاری بگذارد‪.‬‬ ‫فناوری های جدید‪ ،‬انسان را قادر به بهره برداری از اعماق‬ ‫زمین کـرده و میزان دسترسی انسان را گسترش داده‬ ‫است‪.‬تصویر روبه رو نشان می دهد که انسان برای رفع‬ ‫نیازهای خود به تغییر محیط دست می زند و در نتیجه‬ ‫محیط طبیعی به محیط جغرافیایی تبدیل می شود‪.‬‬ ‫شکل ‪ 5‬ـ بادگير دوطبقه ابركوه ـ استان يزد‬ ‫‪4‬‬ ‫جغرافیای ایران‬ ‫محیط جغرافیایی از تعامل بین محیط طبیعی و محیط انسانی به وجود می آید‪.‬‬ ‫شکل ‪ 6‬ـ سد شاه عباسی (طبس‪ ،‬خراسان جنوبی) قدیمی ترین و بزرگ ترین سد قوسی‬ ‫جهان است که یکی از نمونه های عالی خالقیت‪ ،‬دوراندیشی و سخت کوشی ایرانیان است‪.‬‬ ‫عملکرد انسان در ارتباط با محیط طبیعی به دو گونه است‪:‬‬ ‫‪ ‬درک توان ها و استفاده از منابع برای رفع نیازها‬ ‫‪ ‬نگاه سودجویانه برای رسیدن به خواسته ها‬ ‫شکل ‪ 8‬ـ کشاورزی و رفع نیازها ـ برداشت چای ـ الهيجان ـ گیالن‬ ‫شکل‪7‬ـ قطع بی رویه درختان جنگل ـ مازندران‬ ‫به نظر شما کدام یک از این عملکرد ها تعادل محیط را در مدت طوالنی حفظ می کند؟‬ ‫از آنجا که جغرافیا روابط متقابل انسان را با محیط‪ ،‬مطالعه و بررسی می کند‪ ،‬بنابراین شناخت توان ها و ظرفیت‌های‬ ‫محیطی بدون دانش جغرافیا ممکن نیست؛ پس جغرافیا علمی برای زندگی بهتر است‪.‬‬ ‫‪5‬‬  ‫فعـالـیت‪1:‬‬ ‫عملکرد مثبت و منفی انسان را در هر یک از نواحی زیر بررسی کنید و جدول را کامل نمایید‪.‬‬ ‫جنگل گلستان ـ استان گلستان‬ ‫زردكوه ـ چهارمحال و بختیاری‬ ‫ساحل بندر انزلي ـ گيالن‬ ‫کویر ریگ جن ـ سمنان‬ ‫عملکرد منفی انسان‬ ‫عملکرد مثبت انسان‬ ‫ناحیه‬ ‫ــ چرای بی رویه دام‬ ‫ــ جلوگیری از فرسایش خاک‬ ‫کوهستانی‬ ‫ــ گسترش مناطق مسکونی در نقاط مرتفع‬ ‫ــ تولید برق آبی‬ ‫ــ آلودگی محیط‬ ‫ــ ایجاد ورزش های مناسب‬ ‫جنگلی‬ ‫بیابانی‬ ‫ساحلی‬ ‫‪6‬‬ ‫جغرافیای ایران‬ ‫کل نگری یا دید ترکیبی در جغرافیا‬ ‫چگونگی شکل گیری محیط های جغرافیایی‪ ،‬که حاصل روابط متقابل انسان و محیط است‪ ،‬سبب می شود جغرافی دان‬ ‫با دید ترکیبی یا کل نگری‪ ،‬موضوعات را مطالعه و بررسی کند؛ زیرا اجزا و عوامل محیط جغرافیایی در ارتباط با‬ ‫یکدیگر عمل می کند‪.‬‬ ‫دید ترکیبی یعنی‪ :‬مطالعه همه جانبه و جامع پدیده ها با تمام ویژگی های آن در یک مکان‬ ‫به طور مثال جغرافی دان با هدف توسعۀ یک شهر‪ ،‬به‬ ‫مطالعۀ همه جانبه می پردازد و این مسائل را طرح و‬ ‫مطالعه میکند‪.‬‬ ‫‪1‬ـ با تهیۀ نقشۀ شهر‪ ،‬امکان گسترش فیزیکی شهر را‬ ‫بررسی می کند‪(.‬نقشه خوانی)‪.‬‬ ‫‪2‬ـ با مطالعۀ بافت جمعیت شهر‪ ،‬میزان رشد آن و امکان‬ ‫مهاجر پذیری آن را حدس می زند (جغرافیای جمعیت)‪.‬‬ ‫‪3‬ـ با مطالعۀ میزان منابع آب شهر‪ ،‬امکان توسعۀ شهر را‬ ‫پیش بینی میکند (جغرافیای آب ها)‪.‬‬ ‫شکل ‪9‬ـ شهر کوهپایه ای سی سخت ـ کهگیلویه و بویراحمد‬ ‫‪4‬ـ ‪........................................‬‬ ‫فعـالـیت‪2:‬‬ ‫اگر بخواهید با دید ترکیبی‪ ،‬روستای زیر را مورد مطالعه قرار دهید با توجه به شکل‪ ،‬چه سؤاالتی برای آن طرح میکنید؟‬ ‫‪ 1‬شیب قرارگیری روستا چگونه است؟‬ ‫‪ 2‬آیا وقوع سیل در این روستا امکان پذیر است؟‬ ‫‪.................................... 3‬‬ ‫‪.................................... 4‬‬ ‫‪.................................... 5‬‬ ‫شکل ‪10‬ـ روستای پالنگان ـ کامیاران ـ کردستان‬ ‫‪7‬‬  ‫درس ‪2‬‬ ‫روش مطالعه و پژوهش در جغرافیا‬ ‫در درس گذشته دانستیم که در محیط جغرافیایی‪ ،‬اجزا و عوامل محیطی در ارتباط با یکدیگر‪ ،‬عمل می‌کنند؛ به همین‬ ‫دلیل جغرافیدانان با به کارگیری دید ترکیبی به مطالعۀ محیط می‌پردازند و به حل مسائل آن‪ ،‬اقدام می‌کنند؛ اما‬ ‫سؤال این است ابزارها و شیوه‌هایی که به جغرافیدانان کمک می‌کند تا بررسی‌های الزم را انجام داده و راه‌حل‌هایی‬ ‫مناسب پیشنهاد دهند چیست؟ آیا تاکنون به این مسئله فکر کردهاید؟ قبل از پاسخ به این سؤال الزم است که بدانیم‬ ‫در جغرافیا شش سؤال اساسی وجود دارد که جغرافی دان در بررسی‌های خود با آن روبه‌روست‪.‬‬ ‫سؤاالت کلیدی در جغرافیا‬ ‫سؤاالت جغرافیا عبارت است از‪ :‬کجا؟ چه چیزی؟ چرا؟ چه موقع؟ چه کسانی؟ چطور؟‬ ‫جهت تفهیم نحوه به کارگیری سؤاالت جغرافیا‪ ،‬فرض کنید با پدیده های گرد و غبار (ریزگردها) مواجه شده اید‪:‬‬ ‫ـ سؤال کجا‪ ،‬با رکن اساسی جغرافیا یعنی مکان وقوع پدیده‌ها سروکار دارد‪«.‬این اتفاق در کجا رخ داده است؟»‬ ‫(غرب و جنوب غربی)‬ ‫ـ سؤال چه چیز‪ ،‬بر ماهیت هر پدیده یا مسئله‪ ،‬داللت دارد؛ ‪« :‬چه چیزی رخ داده است؟» (وجود   ریزگردهای بیش‬ ‫از حد مجاز در هوا)‪.‬‬ ‫شکل ‪2‬ـ گرد وغبار در شهر اهواز ـ استان خوزستان‬ ‫شکل ‪1‬ـ توفان گرد وغبار ـ دهلران ـ استان ایالم‬ ‫ـ سؤال چرا‪ ،‬به علت وقوع پدیده می‌پردازد‪«.‬چرا این پدیده به وجود آمده است؟» (تداوم خشکسالی در سال‌های‬ ‫اخیر)‪.‬‬ ‫ـ سؤال چه موقع‪ ،‬به روند زمانی موضوعات می‌پردازد‪«.‬چه زمانی این پدیده‪ ،‬شدت می‌یابد؟» (فصل گرم سال)‪.‬‬ ‫ـ سؤال چه کسی یا چه کسانی‪ ،‬روابط متقابل انسان و محیط را مورد توجه قرار می‌دهد‪«.‬چه کسانی یا کدام‬ ‫فعالیت‌ها و برنامه‌های انسانی در این پدیده اثر داشته است و تأثیر آن بر محیط و انسان چیست؟» (بی‌توجهی به‬ ‫تثبیت خاک)‪.‬‬ ‫ـ سؤال چطور‪ ،‬به بررسی سیر تکوین و تحول پدیده می‌پردازد‪«.‬زمینه‌های به وجودآورندۀ این پدیده چیست؟»‬ ‫(قطع درختان‪ ،‬از بین رفتن دریاچه‌ها‪ ،‬باتالق‌ها‪ ،‬واحه ها و…)‬ ‫‪8‬‬ ‫جغرافیای ایران‬ ‫فعـالـیت‪1:‬‬ ‫به خبر داده شده توجه کنید و به سؤاالت کلیدی جغرافیا پاسخ دهید‪.‬‬ ‫کش‬ ‫توفان عصر ی‬ ‫ه‬‫ما‬‫ر‬ ‫ی‬ ‫ت‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫ش‬ ‫نبه بیست وه‬ ‫‪1394‬‬ ‫توفان‬ ‫ک‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ن‬ ‫نو‬ ‫اک‬ ‫ت‬ ‫در کن و سولقان‬ ‫کجا؟‬ ‫شت‬ ‫ه بر جا گذاشته‬ ‫بارندگی و‬ ‫است‪.‬بر اثر این‬ ‫ها‬ ‫‌‬ ‫ه‬ ‫کو‬ ‫سیل‪ ،‬مقداری از‬ ‫ت‬ ‫سم‬ ‫ی‬ ‫چه چیز؟‬ ‫امامزاده داو‬ ‫است؛‬ ‫ود ریزش کرده‬ ‫ش‬ ‫ه‬ ‫ست‬ ‫شک‬ ‫ن‬ ‫تعدادی از درختا‬ ‫ده‬ ‫و به همراه مقدار‬ ‫کرده و در م‬ ‫چرا؟‬ ‫ی سنگ‪ ،‬حرکت‬ ‫ه‬ ‫فت‬ ‫ر‬ ‫گ‬ ‫سیر پل کیگا قرار‬ ‫د‬ ‫تع‬ ‫ه‬ ‫ک‬ ‫ادی از شهر‬ ‫مسیر قر‬ ‫وندان که در این‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫ود‬ ‫خ‬ ‫ار گرفته‌اند‪ ،‬جان‬ ‫کی(چه وقت)؟‬ ‫س‬ ‫د‬ ‫ت داده‌اند‪.‬دوکا‬ ‫در پل سنگان‬ ‫رگر چینی شاغل‬ ‫ل‬ ‫ما‬ ‫آزادراه تهران ـ ش‬ ‫ک‬ ‫ن‬ ‫بی‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫چه کسانی؟‬ ‫شته شدگا‬ ‫ن حادثه هستند‪.‬‬ ‫چطور؟‬ ‫مراحل پژوهش در جغرافیا‬ ‫حس کنجکاوی انسان دربارۀ جهان و مسائل گوناگون آن سبب تالش او برای کشف ناشناخته‌ها‪ ،‬شده است‪.‬امروزه‬ ‫برای پاسخگویی به نیازها و سؤاالتی که برای انسان به وجود می آید روش‌های علمی مختلفی وجود دارد‪.‬‬ ‫علم جغرافیا همانند سایر علوم برای رسیدن به پاسخ مسائلی که با آن روبه رو است به تحقیق و پژوهش می‌پردازد‬ ‫و این مراحل را طی می‌کند‪:‬‬ ‫‪ ‬طرح سؤال و بیان مسئله‬ ‫‪ ‬تدوین فرضیه‬ ‫‪ ‬جمع‌آوری اطالعات‬ ‫‪ ‬پردازش اطالعات‬ ‫‪ ‬نتیجه‌گیری و ارائۀ پیشنهادها‬ ‫‪9‬‬  ‫گام ا ّول‪ :‬طرح سؤال و بیان مسئله‬ ‫پژوهشگر برای دستیابی به شناخت و آگاهی از مسئله‌ای که در ذهنش پدید آمده است‪ ،‬ابتدا باید مسئلۀ خود را‬ ‫به صورت واضح و روشن بیان کند‪.‬بهتر است صورت مسئله را به شکل سؤالی نوشته و از عبارات خبری یا جمالت‬ ‫کلی و نامعلوم جلوگیری شود‪.‬در این مرحله‪ ،‬پژوهشگر از خود میپرسد انجام این پژوهش چه اهمیتی دارد؟ نکتۀ مورد توجه‬ ‫در این مرحله این است که پژوهشگر باید پژوهش دیگران را مورد بررسی قرار دهد؛ به عبارت دیگر‪ ،‬مطالعۀ سابقه‪ ،‬پیشینۀ‬ ‫مسئله و نتایج پژوهش دیگران‪ ،‬مورد نیاز پژوهشگر است‪.‬او با این کار نسبت به موضوع‪ ،‬اطالعات بیشتری پیدا می کند‬ ‫ال پاسخ داده شده است یا خیر‪.‬‬ ‫و مهم تر از همه‪ ،‬پی می برد سؤالی که برایش پیش آمده قب ً‬ ‫مثال‬ ‫عوامل مؤثر در افزایش جمعیت شهر کرج در دهۀ‌اخیر چیست؟‬ ‫شکل‪3‬ـ شهرکرج ـ استان البرز‬ ‫گام دوم‪ :‬تدوین فرضیه‬ ‫فرضیه‌سازی یکی از مراحل حساس پژوهش است؛ زیرا فرضیه‌ها در هر پژوهش‪ ،‬نقش راهنما را دارد و به فعالیت‌هایی‬ ‫که قرار است انجام شود جهت می دهد‪.‬فرضیه پاسخ پیشنهادی و حدس اندیشمندانه محقق به سؤال تحقیق است‪.‬‬ ‫پژوهشگر با توجه به مسئلۀ خود‪ ،‬پیشنهادها و خبرهای ا ّولیه را در چارچوب مسئلۀ پژوهش خود ارائه می کند‪.‬‬ ‫پژوهشی در دسترس او بستگی دارد‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫فرضیه‌های پژوهشگر به میزان دانش‪ ،‬تجربیات و سوابق‬ ‫مثال‬ ‫‪ ‬بهنظر میرسد وجود زمینههای مناسب اشتغال‪ ،‬عامل افزایش جمعیت شهر کرج است‪.‬‬ ‫‪ ‬بهنظر میرسد وجود خدمات آموزشی‪ ،‬درمانی و تفریحی‪ ،‬عامل افزایش جمعیت شهر کرج است‪.‬‬ ‫‪10‬‬ ‫جغرافیای ایران‬ ‫گام سوم‪ :‬جمع‌آوری اطالعات‬ ‫جغرافی دانان برای مطالعه و پاسخگویی به سؤاالت خود به اطالعات نیاز دارند‪.‬آنها تالش می‌کنند اطالعات الزم را‬ ‫از منابع و روش‌های مختلفی به دست آورند‪.‬‬ ‫الف) روش کتابخانه‌ای‪ :‬این روش در تمامی پژوهش های علمی‪ ،‬مورد استفاده قرار می‌گیرد‪.‬در برخی از آنها تمام‬ ‫تالش پژوهشگر در کتابخانه صورت می‌گیرد و در برخی دیگر‪ ،‬بخشی از پژوهش در آنجا انجام می‌شود‪.‬‬ ‫تصاویر داده شده‪ ،‬برخی از منابع گردآوری اطالعات کتابخانه‌ای را نشان می‌دهد که مورد استفادۀ جغرافی دان قرار‬ ‫میگیرد‪.‬‬ ‫مثال‬ ‫‪ ‬پژوهشگر به سالنامۀ آماری یک ده ‌ه مراجعه میکند و تغییرات جمعیتی شهر کرج را مورد مطالعه قرار‬ ‫می‌دهد‪.‬او با کمک عکس‌های هوایی و ماهواره‌ای‪ ،‬رشد فیزیکی شهر کرج را طی یک دهه بررسی میکند‪.‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫عکس هوایی روستای قاضی جهان ـ آذربایجان شرقی‬ ‫نقشه استان اردبیل‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫تصویر ماهواره ای شهر تفرش ـ استان مرکزی‬ ‫سالنامه آماری کشور‬ ‫‪11‬‬ ‫ب) روش میدانی‪ :‬پژوهشگر در این روش برای گردآوری اطالعات ناگزیر است به مکان مورد تحقیق برود و با مراجعه‬ ‫به افراد یا محیط و برقراری ارتباط مستقیم با مکان مورد مطالعه به گردآوری اطالعات بپردازد‪.‬در واقع‪ ،‬او باید ابزار‬ ‫اطالعاتی خود را به مکان مورد نظر ببرد‪.‬پرسش‌نامه‪ ،‬مصاحبه و مشاهده‪ ،‬از جمله ابزارهای گردآوری‬ ‫ِ‬ ‫سنجش و‬ ‫اطالعات میدانی است‪.‬‬ ‫مثال‬ ‫توجه به تغییرات‬ ‫پژوهشگر با تعدادی از ساکنان یکی از محلههای قدیمی شهر کرج‪ ،‬مصاحبه میکند و ضمن ّ‬ ‫جمعیتی به بررسی علتهای پنهان تغییرات هم می‌پردازد‪.‬‬ ‫گام چهارم‪ :‬پردازش اطالعات‬ ‫پس از جمع‌آوری‪ ،‬استخراج و طبقه‌بندی اطالعات‪ ،‬مرحلۀ پردازش یعنی حذف اطالعات غیرضروری و حفظ‬ ‫اطالعات مرتبط با پژوهش و تجزیه و تحلیل اطالعات آغاز می‌شود‪.‬‬ ‫مثال‬ ‫درصد تغییرات جمعیت و درصد شاغالن در یک دهه در شهر کرج با استفاده از روشهای آماری مورد تجزیه‬ ‫و تحلیل قرار می‌گیرد‪.‬‬ ‫گام پنجم‪ :‬نتیجه‌گیری و ارائۀ‌ پیشنهادها‬ ‫در مرحلۀ آخر‪ ،‬پژوهشگر با نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل اطالعات‪ ،‬پاسخ مسئلۀ پژوهش را می یابد‪.‬او ضمن ارائۀ‬ ‫دالیل علمی و منطقی به تأیید یا رد فرضیه یا فرضیه های خود می پردازد‪.‬در صورتی که فرضیه یا فرضیه های یک‬ ‫پژوهشگر رد شود‪ ،‬پژوهشگر نباید دلسرد شود و پژوهش خود را بیهوده پندارد‪ ،‬زیرا این پژوهش به کسانی که با این‬ ‫سؤال مواجه شده اند پاسخ می دهد و از طرح دوبارۀ آن جلوگیری می کند‪.‬‬ ‫مثال‬ ‫نتیجهگیری؛ بین تقاضای نیروی کار در شهر کرج و جذب جمعیت در آن‪ ،‬رابطه‌ای مستقیم وجود دارد‪.‬‬ ‫پیشنهاد‪ :‬با توجه به قابلیتهای جغرافیایی شهرهای اطراف‪ ،‬صنایع کوچک در آنجا ایجاد شود‪.‬‬ ‫فعـالـیت‪2:‬‬ ‫آیا تاکنون موضوعی جغرافیایی در اطراف شما بوده است که حس کنجکاوی شما را جلب کرده باشد؟ در جدول‬ ‫زیر‪ ،‬مسئلۀ مورد نظر خود و موارد داده شده را تکمیل کنید‪.‬‬ ‫نمونه‬ ‫مراحل‬ ‫سؤال پژوهش‬ ‫فرضیۀ پژوهش‬ ‫جمع‌آوری اطالعات‬ ‫پردازش اطالعات‬ ‫نتیجه‌گیری و‬ ‫ارائۀ پیشنهادها‬ ‫‪12‬‬