Ukryta obserwacja uczestnicząca – dylematy moralne

Dobrze, oto notatki do nauki oparte na podanym tekście:

Wprowadzenie do ukrytej obserwacji uczestniczącej

• Celem artykułu jest przedstawienie dylematów moralnych, przed którymi staje badacz stosujący ukrytą obserwację uczestniczącą.
• Problemy etyczne wynikają z funkcjonowania w dwóch odmiennych światach: akademickim i fabrycznym.
• Autor podjął pracę w fabryce AGD, by wykorzystać tę technikę w badaniach.
• Artykuł ma zaprezentować dylematy moralne, które były udziałem badacza oraz pokazać wpływ trudności natury etycznej na interpretację danych.
• Rozpatrywane kwestie są wynikiem rzeczywistych trudności etycznych podczas trwania badań.
• Dylematy przedstawione w artykule:
  • Zmiana statusu obserwowanych w oczach badacza
  • Problem zaufania opartego na "wspólnej" definicji sytuacji—"instrumentalne zaufanie"
  • Problem wzajemnego "zwierzania się" i jego implikacje etyczne
  • Postawa badacza wobec konfliktu i problem zaangażowania
  • Moment zakończenia badań i ujawnienia "prawdziwej tożsamości"
• Celem opublikowania artykułu jest głównie opis problemów etycznych wynikających z badań.
• Artykuł nie zawiera wskazówek ani zaleceń dotyczących postępowania badacza podczas obserwacji ukrytej.
• Wnioski odnoszące się do praktycznego wymiaru problemów pozostawione są czytelnikowi.
• Inne aspekty związane z techniką obserwacji uczestniczącej mają marginalne znaczenie i zostały jedynie wspomniane w artykule.
• Empiryczny charakter tekstu sprawia, że nacisk położony jest na wątek badawczy, kosztem rozważań teoretycznych.
• Interpretacje i wnioski autora nie mają charakteru ogólnego ze względu na krótki czas trwania badań (jeden miesiąc).
• Terminy "moralny" i "etyczny" są używane zamiennie w artykule.

Obserwacja uczestnicząca, jawna i ukryta

• W literaturze istnieje wiele definicji obserwacji uczestniczącej, każda podkreślająca inne aspekty.
• Obserwacja uczestnicząca wg Schwartza to proces badawczy,w którym obserwator przebywa w środowisku społecznym do celów naukowych.
• Obserwator powinien pozostawać w bezpośrednich, bliskich stosunkach obserwowanymi, a współuczestnictwo w ich życiu dostarcza mu materiałów badawczych.
• Hammersley i Atkinson łączą obserwację uczestniczącą z podejściem naturalistycznym.
• Badanie w naturalnym środowisku zwiększa prawdopodobieństwo zrozumienia badanej rzeczywistości, odzwierciedlając elementy ją tworzące.
• Rola obserwatora uczestniczącego służy lepszemu dotarciu do doświadczeń uczestników.
• Obserwacja uczestnicząca wywodzi się z badań etnograficznych i antropologicznych.
• Lucy Moore i Jan Savage podkreślają, że obserwacja jest użyteczną techniką w poznawaniu obyczajów społecznych oraz idei.
• W socjologii, technika ta jest stosowana przez socjologów organizacji.
• Jej popularność wynika z możliwości obserwacji zachowań w toku naturalnych wydarzeń.
• Wykorzystanie tej techniki występuje w postaci jawnej i ukrytej, każda ma wady i zalety.
• Anson D. Shupe i David G. Bromley zastosowali jawną obserwację uczestniczącą w badaniu grup skonfliktowanych.
• Richard Wilmot wykorzystał technikę jawnej obserwacji uczestniczącej badając domy pomocy dla alkoholików.
• Robert Power zastosował obserwację uczestniczącą w badaniach narkomanów.
• Martin A. Plant i Charles E. Reeves zastosowali metodę kuli śnieżnej w badaniach nad narkomanią.
• Autorzy w powyższych wypadkach uzyskali zgodę badanych na obserwację.
• Clifford Christians uważa zgodę badanach jako jeden z podstawowych wymogów etycznych badacza.
• Spełnienie tego kryterium wyklucza oszustwo i dylematy z nim związane.
• Badani są świadomi procesu zbierania danych, mają możliwość rozszerzać lub ograniczać zakres ujawnianych informacji.
• Powstaje w związku z tym pytanie: dlaczego ukrywać tożsamość i jakie to niesie konsekwencje?
• Badacze stosujący jawną obserwację uczestniczącą są zasadniczo przeciwni ukrytej i na odwrót.
• Odmianą obserwacji uczestniczącej jest obserwacja uczestnicząca ukryta, zwana zamaskowaną.
• Obserwator ukrywa swoją tożsamość przed badanymi lub niektórymi z nich w tej technice.
• Technika ta ma zwolenników i przeciwników.
• Wady ukrytej obserwacji uczestniczącej: -Niewielki stopień zdefiniowania jako techniki badawczej -Niezamierzony wpływ na badaną rzeczywistość -Utrata obiektywizmu -Niemożność zaplanowania swojej roli -Bezużyteczność wśród grup funkcjonujących na granicy prawa -Angażowanie emocji badacza
• Do zwolenników tej techniki należą: -Badania nad funkcjonowaniem grup formalnych (Street Corner Society) -Badania nad tożsamością ludzi bezdomnych -Badania sekty wierzącej w koniec świata -Badania nad funkcjonowaniem szpitali psychiatrycznych -Badania na trawlerze - zamrażalni (Janiszewski) -Badania w Zakładach Cegielskiego w Poznaniu (Kazimierz Doktór) -Badania w polskich i japońskich przedsiębiorstwach przemysłowych (Krzysztof Konecki)
• Badacze decydujący się na ukrytą obserwację uczestniczącą uważają, że ujawnienie celu badań zniweczyłoby wszelkie próby poznania prawdy.
• Ludzie zachowują się inaczej, gdy wiedzą, że są obserwowani, dlatego należy wzbudzić w nich przekonanie, że badacz jest jednym z nich.

Pochodzenie dylematów etycznych w ukrytej obserwacji uczestniczącej

• Konsekwencje etyczne w ukrytej obserwacji biorą się z konieczności tworzenia fałszywej tożsamości.
• Tożsamość ta powiązana jest z rolą, którą badacz narzuca sobie w oczach otoczenia.
• Całkowity uczestnik zmuszony jest grać podwójną rolę wobec aktorów społecznych.
• Badacz nieustannie dba o wykreowany na potrzeby badawcze wizerunek.
• Matthew Lauder opowiada się za użyciem tej techniki w ramach badań nad ruchami religijnymi i nacjonalistycznymi.
• Lauder usprawiedliwia wprowadzanie w błąd, gdy służy to neutralizacji groźnych grup.
• Pominięty zostaje problem poufności informacji, gdy badacz jest aktywnym działaczem społecznym.
• Howard Becker, Martyn Hammersley i Paul Atkinson dopuszczają tego typu badania, warunkując jego użycie w większości od kontekstu.
• Dylematy moralne pojawiają się, gdy badacz jest jedynie współtwórcą wizerunku.
• Badacz zajmuje pewne stanowisko, tak zwana "postawa neutralna", zatem nie jest w stanie zachować obiektywnego podejścia.
• Temporalność badań ma znaczenie, wraz z procesem "wrastania" w kontekst sytuacyjny badacz nawiązuje osobiste relacje ze swym otoczeniem.
• W miarę zżywania się z otoczeniem, badacz staje się współkreatorem. -Jest to nie tylko kwestią przestrzegania zasad metodologii, ale również sztuczne zachowanie narzucone w kontekście ukrytej obserwacji.

Dylematy moralne i neutralność

• Należy dostrzec subtelności terminu "neutralność badawcza" i określić, czy zakłada on emocje, zachowania, czy obie te sfery.
• "Neutralność emocjonalna", opierając się na dominacji tożsamości badacza, spycha na margines wypracowaną na własny użytek tożsamość w grupie.
• Empatia w badaniach, jak uważa S. Ossowski, jest niezbędna, bo warunkuje funkcję "wczuwania się" badacza.
• Empatia pozwala uzasadniać tezy ogólne poprzez odwoływanie się do doświadczenia wewnętrznego.
• Emptia stanowić ma klucz do właściwej interpretacji i zrozumienia zachowań.
• Konecki podkreśla, że zbytnie dystansowanie się do przedmiotu badania prowadzi do wyobcowania się badacza i wpływa na ocenę wniosków.
• Silne emocje pokazują badaczowi sposób interpretacji zebranych danych.
• Analiza stanów emocjonalnych pomaga kontrolować trafność obserwacji, wspomagać proces konceptualizacji problemów.
• Badacz, który nie dopuszcza do siebie emocji, dystansuje się od badanych i przekreśla szansę na dogłębne zrozumienie problemu.
• "Neutralność zachowania" to intencjonalne postępowanie badacza, sprowadzające kontakty z badanymi do "neutralnej formy".
• W myśl klasyfikacji Doktóra, charakteryzuje ją niski stopień identyfikacji badacza z badanymi.
• Badani przez cały czas trwania obserwacji pozostają dla obserwatora "obiektami".
• Konsekwencją jest wyizolowanie wobec grupy.

Specyfika Miejsca Pracy a Ukryta Obserwacja

• W formalnej organizacji, badacz musi podporządkować się woli przełożonych i współpracowników.
• Badacz zyskuje rolę członka grupy zawodowej, posiadając prawa i obowiązki.
• Identyczne warunki, podobny charakter pracy i sposób spędzania przerw zbliża go do ludzi.
• Rodzą się sympatie i antypatie, które mogą wpływać na podejmowane przez niego decyzje.
• Zdarza się, że w zespole krystalizuje tożsamość badacza w grupie, niezgodna z jego preferencjami.
• Fakt wykonywania pracy utrudnia wycofanie się w sytuacji niekomfortowej.
• Innym aspektem jest konieczność respektowania norm, nakazów oraz zakazów.
• Prowadzenie ukrytej obserwacji wiązać się może z konformizmem wobec przekonań grupy.
• Część problemów etycznych odnosi się do specyfiki miejsca pracy i grupy zawodowej.

Opis badań autora

• Badania autora są częścią pracy doktorskiej, skupionej wokół problemu nękania psychicznego w miejscu pracy.
• Zastosowano triangulację metodologiczną, technikę wywiadu narracyjnego i pogłębionego oraz analizę dokumentów.
• Do badań należała technika ukrytej obserwacji uczestniczącej. –Trwały one miesiąc (od 7 marca do 7 kwietnia 2006 roku. –Badacz przepracował 21 dni roboczych, czyli 160 godzin. –Badacz odbył jednodniowe szkolenie w zakresie BHP i badania lekarskie.
• Badania przeprowadzone zostały w fabryce sprzętu AGD, zatrudniającej około 1400 pracowników.
• Autor pracował jako pomocnik w dziale produkcji, a następnie awansował na stanowisko operatora gilotyny hydraulicznej.
• W czasie obserwacji istniała możliwość nieskrępowanego komunikowania się z innymi.

Zmiana statusu obserwowanych w oczach badacza

• Badacz na początku obserwacji koncentruje się na aspektach formalnych.
• Badacz stara się zaplanować jaką rolę przyjmie w obserwowanym środowisku.
• Dystans jest rezultatem szkolenia, lecz także warunkiem profesjonalnej postawy naukowej.
• Badacz przed obserwacją stosuje profesjonalny język.
• Autor na początku badań był pełen rezerwy do badanych.
• Zauważyłem u siebie także poczucie wyższości, które sprawiało mi satysfakcję.
• Autor obserwował zachowania rozmów, ich treść.
• Angażowały jego uwagę działania na rzecz wczucia się w nową rolę.
• Autor kontrolował wypowiedzi, sposób zachowania i nastawienie wobec pracowników.
• Na koniec pierwszego dnia szkolenia BHP rozpocząłem rozmowę z jednym z rekrutów, Rafałem, któremu pomogłęm w teście sprawdzającym wiedzę.
• Autor dzięki temu mógł liczyć na pierwsze informacje zwrotne i podzielenia się swoimi wrażeniami w zamian za jego pomoc.
• Następnie udzielił kilku porad Rafałowi, który już wcześniej pracował jako robotnik w różnych zakładach produkcyjnych.
• W zamian za tę pomoc, Rafał przypomniał badaczowi o stawieniu się na wstępne badania lekarskie.
• Badacz zaczął myśleć o nim w kategoriiznajomego i chciałem z nim pracować.
• Obawy dyskutowane między uczestnikami były wygłaszane i udostępniane
• Autor uważa, że mówi i myśli zaimek ˜"my", a nie, tylko ja
• Wspólnie opowiadanie dowcipów i wymiana doświadczeń zawodowych zbliżało ich.
• Zaobserwował on "otwartość" między pracownikami czekającymi na lekarza i powszechne niezadowolenie dotyczyło rekrutacji oraz warunków socjalnych.

Zmiana w świadomości autora

• W kolejnym etapie badani rozpoznawali badacza i innych nowych pracowników za pomocą noszonych ubrań. – Na początku to były ubrania cywilne, które zdefiniowały ich tożsamość pracowników oddelegowanych w danym zakładzie.
• Następnie autor został przypisany do bardziej doświadczonego pracownika/ opiekuna, który pomógł im rozwijać swoje pierwsze doświadczenia na stanowisku.
• Autor wkrótce został pracownikiem produkcyjnym.
• Po awansie zaduma i satysfakcja autora narosły z jego tożsamości jako asystenta zamiast badacza, chcącego chronić interesy asystenta.
• Obserwacja doprowadziła powolną modyfikację stosunku autora w wykonywaniu zadań i ludzi, z którymi współpracował.
• Autor, jako pomocnik, stał się znacznie bardziej zależny.
• Autor, jako praktykant, liczył się z opiniami kolegów.
• Odpowiedzialność Autora także rozwinęła się dla jego współpracowników.
• Po raz pierwszyAutor przestał myśleć w kategoriach strategicznych / metodologicznych.
• Na pewnym poziomie Autor czuł, że zestarzał się ze współpracownikami.
• Pod koniec stażu Autor zaczął kwestionować etykę tego, co stało się.

Problem zaufania opartego na "wspólnej" definicji sytuacji–"instrumentalne zaufanie"

• Ważnym czynnikiem w budowaniu zaufania była wspólna  pozycja pracowników.
• Największe zaufanie dało się reszcie klasy robotniczej.
• Indeksy zawierały wyrażanie opinii o strukturze przedsiębiorstwa i kierownictwie.
• Robotnicy mogą zadecydować, którzy pracownicy są godni ich zaufania.
• Istnieją dwa rodzaje robotników: godni zaufania i podpierdalający.
• Nowo wyznaczeni zaufani muszą być informowani, komu ufają, a komu nie.
• Członek musi mieć co na sumieniu i publicznie wyrażać negatywne opinie.
• Relacja zaufania pochodzi ze wspólnego położenia członków załogi produkcyjnej.
• Niskie wykształcenie, status zawodowy, zarobki i ambicje.
• Grupa integruje się za pomocą koloru ubrania.
• Posługiwanie się wulgaryzmami również prowadzi do większej integracji.
• Robotnicy pozwalają kolegom żartować sobie z kobietami, ale nie wchodzą z nimi w interakcje.
• Zaufanie, zdobyte lub wyrażone, jest ściśle narzędziem.

Problem wzajemnego "zwierzania się".Implikacje etyczne

• Budowanie koleżeństwa ma w sobie ukryty element, ze słyszenia ma budowanie i weryfikacja zebranych historii.
• Badacze zdobywają wierność stając się swoimi i udostępniają prawdziwe historie, które są czasem ze statystyk.
• Badacz musi udzielać odpowiedzi związane z ujawnianiem się z wyprzedzeniami bez kontroli tego, co może przekazać mu się lub zatrzymać.
• Badacz jest zmuszony posunąć się w kłamstwach, aby wyeksponować środowisko autoprezentacji i uczynić każdą część wiarygodną.
• Partnerów angażuje się przez zaufanie w uwiarygadnianie.
• Podobnie jak życie prywatnego, ludzie się od razu i zwykle się nie do pierwszego partnera interakcji.
• W analizowanych przykładach autor wygłaszał opinię na niektóre, kontrowersyjny pogląd.
• W trakcie rozmowy uczył innych mówić co myśli w swojej wspólnocie, co prowadziło do ufniej w grupie.
• Poczucie winy w stosunku do uczestnictwa, zmusza do powszechnego kłamstwa celem osiągnięcia środowiska.
• Badane są obawy dotyczące wzajemnego wpływania na ujawnianie informacji.
• Badacz, który jest zaangażowany w konflikt, może podjąć decyzję o pozostaniu po stronie obserwatora, lub zaangażowania się w bójkę.
• Zazwyczaj, kiedy konflikt się zaognia, to ktoś zaprzyjaźniony z naszym badaczem często może przyjść do niego w trudniejszych chwilach.

Pytania badacza dotyczące etycznego wyboru

– Zdarzyło się, że podczas przeprowadzonych badań, autor wszedł w dyskusyjne pojedynki z kierowcą wózka, którego, jak autor wcześniej zauważył, nie lubili inni pracownicy, jednak poza równie wulgarną odpowiedzią nie zrobiłem niczego, by zaszkodzić wózkowemu.

• W konsekwencji czego koledzy pytali się go dlaczego z nim nie walczy.
• Powiedział kolegom, że "wszystko jest w porządku", tak że jego emocjonalne zaplątanie prawdopodobnie mogło doprowadzić pozostałych współpracowników.
• W tych trudnościach lekcja polega na tym, że nie wszystko można zaplanować w badaniach i błędnych decyzji może wiele kosztować.

Moment zakończenia badania i ujawnienia "prawdziwej tożsamości"

–Autor uważał, że musi powiedzieć prawdę, wyjawić ją najbardziej zaufanemu pracownikowi, dyrektorowi Marcinowi.

• Wyobrażał sobie, że kiedy skończy pracę powie mu, na czym polega prawda.
• Marcin zawołał go i od początku próbował ocalił go od odejścia z pracy, powołuje się na zaplanowany awans na tym stanowisku.
• Autor ponownie skłamał o czymś nowym. –Powiedział, że krewny, który jest dyrektorem sklepu spożywczego zaprosił im do pracy..

Wnioski

Świadectwo

– Badanie nie podobało się, że jego celem jest oszukiwanie osób, które były dla niego szczere, ponieważ łączył ich wspólny wysoki status społeczny.

Przypadki, okoliczności prowadzą do niebezpiecznych warunków etycznych podczas badan lub ich brakuje.

Zatajenie wpływa

Związek

Pozycja i status społeczny

Decyzje

Studenci.

• Pomimo podjęcia takiej decyzji, ujawnienie sekretu byłoby błędem.
• Zakład w ten czy inny sposób prowadzi do powstania małego zła, z założeniem pewnych nieodłącznych skutków
• Dylematy moralne przedstawione i opisane w tym wydaniu nie są ograniczeniami.
• Wystąpienie powyższych problemów natury etycznych, zależy ono bardziej na ich bliskich relacjach i kontaktach towarzyskich z uczestnikami.