Topkapı Sarayı: Bir Bakış

Topkapı Sarayı'na Giriş

• İlk Osmanlı sarayı Orhan Bey tarafından Bursa'da kurulmuştur; bu, Bursa'nın başkent yapılmasıyla eş zamanlıdır.
• I. Murat döneminde Edirne'de yeni bir saray inşa edilmiş ve şehir başkent ilan edilmiştir.
• Topkapı Sarayı, Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul'un fethinden sonra inşa ettirilmiştir.
• Saray, padişah ve ailesinin ikametgahı ve devletin yönetim merkezi olarak kullanılmıştır.
• Topkapı Sarayı'nda cülus ve bayram törenleri düzenlenmiş, yabancı elçiler kabul edilmiş ve halkın adalet başvuruları alınmıştır.
• Tüm halk, din ayrımı olmaksızın, adalet arayışı için Topkapı Sarayı'na başvurabilirdi.
• Saray nerede ise, devlet merkezi de oradadır prensibi Osmanlı'da geçerliydi.
• Topkapı Sarayı, padişahın evi olmasının yanı sıra önemli devlet adamlarının yetiştirildiği bir Eğitimhane idi.

Topkapı Sarayı'nın Bölümleri: Birun, Enderun ve Harem

• Topkapı Sarayı üç ana bölümden oluşuyordu: Birun (dış saray), Enderun (iç saray) ve Harem.

Enderun (İç Saray)

• Enderun, devlet adamı yetiştirilen en önemli merkezdi.
• Devşirme sistemiyle toplanan zeki ve yetenekli çocuklar burada eğitim alırdı.
• Enderun'da yetişenler, sadrazamlığa kadar yükselebilirlerdi.
• Öğrencilere dini, ilmi, siyasi eğitimlerin yanı sıra Saray protokolleri de öğretilirdi.
• Enderun'da "Hiçbir balık uçmaya, hiçbir kuş yüzmeye zorlanmaz" ilkesi benimsenmişti, yani herkes yeteneğine göre yönlendirilirdi.
• Osmanlı padişahları, Enderun mektebine büyük önem verirdi.

Birun (Dış Saray)

• Birun, Saray muhafızları ve çalışanlarının bulunduğu bölgeydi.
• Padişahın hocası, hekimbaşı, ulema, Hünkar imamı ve göz hekimi gibi kişiler de burada görev yapardı.
• Sarayda kalma mecburiyeti olmayan görevliler de Birun'da bulunabilirdi.

Harem

• Harem, padişahın ve ailesinin özel yaşam alanıydı.
• Harem ve selamlık olmak üzere iki kısma ayrılırdı.
• Cariyeler de devşirme sistemiyle alınır ve Müslüman geleneklerine göre yetiştirilirdi.
• Cariyeler, zamanı geldiğinde devlet adamlarıyla evlendirilirlerdi.
• Harem'den sorumlu en yetkili kişiye Harem ağası denirdi.

Divan-ı Hümayun (Devlet Yönetim Merkezi)

• Divan-ı Hümayun, devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı yerdi.
• İlk Divan, Orhan Bey döneminde kurulmuştur.
• Fatih Sultan Mehmet dönemine kadar padişah divana başkanlık ederken, bu dönemden sonra sadrazam başkanlık etmeye başlamıştır.
• Divan-ı Hümayun bir danışma meclisiydi; son karar padişaha aitti.
• Divan toplantıları ilk başta her gün yapılırken, zamanla haftada 4 güne indirilmiş ve 17. yüzyıldan sonra önemini kaybetmeye başlamıştır.

Divan-ı Hümayun Görevlileri

• Sadrazam (Vezir-i Azam): Padişahın vekili ve başyardımcısıydı.
• Vezir: Sadrazam'ın yardımcısıydı; günümüzdeki devlet bakanlarına benziyordu.
• Kazasker: Büyük davalara bakar, kadı ve müderrislerin atamasını yapardı; adalet ve eğitim işlerinden sorumluydu.
• Defterdar: Devletin mali işlerinden sorumluydu; günümüzdeki Hazine ve Maliye Bakanı'na benziyordu.
• Şeyhülislam: En yüksek din görevlisiydi; alınan kararların dine uygunluğunu denetlerdi; günümüzdeki Diyanet İşleri Başkanına benziyordu.
• Nişancı: Fethedilen yerleri kaydeder ve padişahın emrine mührünü basardı.
• Yeniçeri Ağası: Yeniçeri ocağının başkomutanıydı; askeri konularda görüş bildirirdi.
• Kaptanı Derya: Deniz kuvvetlerinin komutanıydı.

Merkezi Otoriteyi Güçlendirme Çalışmaları

• Kanunname-i Ali Osman: Fatih Sultan Mehmet döneminde çıkarılan bu kanunla padişahın otoritesi güçlendirilmiştir; kardeş katli uygulaması da bu dönemde getirilmiştir.
• Divan-ı Hümayun başkanlığının sadrazama devredilmesi, padişahın üzerindeki baskıyı azaltarak daha rahat karar almasını sağlamıştır.
• Harem'den evlenme usulüyle, padişahların güçlü ailelerle evlenerek devlet işlerine karışılmasının önüne geçilmiştir.
• Müsadere usulüyle, haksız yollarla servet edinenlerin mallarına el konularak devletin otoritesi artırılmıştır.

Veraset Sistemi

• İlk dönemlerde ülke hanedanın ortak malıydı; bu durum taht kavgalarına yol açıyordu.
• I. Murat, ülkenin padişah ve oğullarının ortak malı olduğunu belirtmiştir.
• Fatih Sultan Mehmet, ülkenin padişahın malı olduğunu ifade etmiş ve kardeş katlini yasallaştırmıştır.
• I. Ahmet döneminde Ekber ve Erşed sistemi getirilerek en yaşlı ve en olgun olan şehzadenin tahta geçmesi sağlanmıştır.

Şehzadeler ve Sancağa Çıkma Usulü

• Padişahın erkek çocuklarına şehzade denirdi.
• Şehzadeler, yaklaşık 15 yaşına geldiklerinde tecrübe kazanmaları için sancaklara gönderilirdi.
• Yanlarına lalalar (tecrübeli devlet adamları) verilerek devlet yönetimi konusunda eğitilirlerdi.
• Sancakta bulunan şehzadelere Çelebi Sultan denirdi.
• Sancak usulü ile tahta çıkan son padişah III. Mehmet'tir.