Teoria stopy procentowej - II rok, Ekonomia

Teoria stopy procentowej - rok II, studia I stopnia, kierunek ekonomia

• Teoria stopy procentowej, rok II, studia I stopnia, kierunek ekonomia
• Wykład prowadzony przez Dr inż. Piotra Komorowskiego
• Pieniądze to nie wszystko, ale wszystko bez pieniędzy to nic

Plan wykładu

• Teoria definicji i funkcji pieniądza
• Geneza pieniądza
• System i polityka pieniężna
• Stopa procentowa

Definicja pieniądza

• Pieniądz to środek płatniczy za towary i usługi lub zwalniający od zobowiązań
• Zbiór aktywów, którymi ludzie regularnie posługują się, aby kupować dobra i usługi od innych ludzi
• Wszystko, co jest powszechnie akceptowane jako zapłata za dobra i usługi oraz spłata długu, i inaczej niż dochód i majątek

Definicje pieniądza (kontynuacja)

• Dobro spełniające funkcje pieniądza przez długi czas i posiadamjące akceptację społeczną jako pieniądz
• Jakość pieniądza - stopień spełniania poszczególnych funkcji:
• Szczególny towar, powszechny ekwiwalent
• Prawny środek płatniczy
• Towar na rynku finansowym
• Podstawowy instrument obok stopy procentowej (polityka gospodarcza)

Pieniądze

• Towar realizujący funkcje pieniądza

Funkcje pieniądza

• Miernik wartości - wspólne nazewnictwo, do porównywania wartości
• Środek cyrkulacji - wymiany, akceptowany przez sprzedawców i nabywców
• Środek płatniczy - sprzedaż i spłata kredytów
• Środek oszczędności, akumulacji i tezauryzacji, m.in. skarb, kapitał, odłożony popyt
• Pieniądz światowy - reguluje zobowiązania międzynarodowe

Cechy dobrego pieniądza

• Akceptowalność
• Trwałość
• Podzielność (monety są droższe niż nominalna wartość)
• Stabilność
• Jednolitość, przenośność

Znaczenie pieniądza

• Zależne od stosunków ekonomicznych, m.in. od atrakcyjności posiadania waluty, potencjału gospodarczego, wartości wymiany, konkurencyjności gospodarki

Siła nabywcza

• Wynika ze stosunku ilości pieniądza do ilości towarów rynkowych (ile i jakich dóbr i usług można nabyć za daną walutę)
• Inflacja - wzrost cen, spadek siły nabywczej
• Skutkiem inflacji jest spadek siły nabywczej koszyka dóbr konsumpcyjnych w okresie roku

Geneza pieniądza

• Ewolucja pieniądza: barter (wymiana towaru za towar), wady barteru, w tym niesprawiedliwość, brak uniwersalności, trudna wymiana (płacidła: muszelki, bydło, skóry, sól, konie, tytoń)
• Pieniądz kruszcowy (metalowy): trwały, mała objętość, łatwość transportu, podzielność
• Początkowo wymianie podlegały nieobrobione bryłki
• Wady: kontrolowanie ilości i jakości metalu, którym dokonywano płatności, stemple
• Monety: kawałek metalu z oznaczeniami gwarantującymi jego wartość

Zalezy pieniądza kruszcowego

• Jednakowa jakość, trwałość, podzielność, rzadkość, cenność, brak korozji, łatwość przechowywania

Wady systemu kruszcowego

• Pokrycie złotem banknotów i pieniądza bezgotówkowego systematycznie zmniejszało się
• Emisja pieniądza zależna od wzrostu ilości kruszcu
• Zależność kosztu uzyskania kredytów od ilości kruszcu
• Niedostateczna podaż złota i srebra wobec ilości towarów powodowała deficyt pieniądza, jego podrożenie i wzrost stopy procentowej
• Odpływ złota powodował spadek koniunktury

Prawo Kopernika Greshama

• Kiedy w obiegu są 2 rodzaje monet o takiej samej wartości nominalnej, ale różnej wartości rzeczywistej, to zawsze gorsza moneta wypiera z obiegu lepszą monetę

Ewolucja pieniądza (kontynuacja)

• Pieniądz papierowy - banknot - przedmiot wywodzący się z kwitu potwierdzającego wartość monet zdeponowanych w banku
• Pieniądz wymienialny - pieniądz wymieniający się na kruszec (obecnie - pieniądz wymienialny na inne waluty)
• Pieniądz bezgotówkowy i elektroniczny - czeki, przelewy, karty magnetyczne, karty kredytowe i obciążeniowe, karty debetowe

Siła nabywcza

• Wynika ze stosunku ilości pieniądza do ilości towarów rynkowych (ile i jakich dóbr i usług można nabyć za daną walutę).
• Inflacja - wzrost cen, spadek siły nabywczej (koszyka dóbr konsumpcyjnych w okresie roku)

System i polityka pieniężna

• System pieniężny to przyjęty przez państwo system obiegu pieniądza
• Określa jednostkę pieniężną, jej podział, znaki pieniężne, siłę nabywczą, kurs do innych walut, a także zdolność płatniczą.
• Zakres wewnętrznej i zewnętrznej wymienialności, możliwość wywozu za granicę, zabezpieczenie, gwarancje rządowe, zasady emisji, pokrycie wartości pieniądza w skarbie państwa, limity deficytu budżetowego i długu publicznego
• Waluta narodowa - niewymienialna, wymienialna (częściowo, całkowicie)
• Kurs walutowy - cena zagranicznych walorów, walut i dewiz w walucie krajowej (rynkowy, administrowany, koszyk walut - przedmiot interwencji państwa lub BC)
• Funkcje kursu walutowego - informacyjna, cenotwórcza, antycykliczna

Zmiany kursów

• Dewaluacja / rewaluacja
• Deprecjacja / aprecjacja

Ilościowa teoria pieniądza

• Twierdzenie o zależności przyczynowo-skutkowej między ilością pieniądza w obiegu a poziomem cen.
• MV=PY.
• Jeśli ViY są względnie stałe, to M i P zmieniają się wprost proporcjonalnie.

Inflacja

• Proces wzrostu przeciętnego poziomu cen w gospodarce
• Skutkiem inflacji jest spadek siły nabywczej

Rodzaje inflacji

• Inflacja popytowa - nadmierny popyt wobec podaży
• Inflacja kosztowa - rosnące koszty produkcji
• Inflacja strukturalna - niedostosowanie struktury produkcyjnej do zmieniających się potrzeb nabywców

Natężenie inflacji

• Pełzająca
• Krocząca
• Galopująca
• Hiperinflacja

Przyczyny inflacji

• Nadmierna podaż pieniądza
• Konieczność reperowania finansów publicznych
• Nadmierny wzrost płac
• Wzrost cen surowców energetycznych
• Organiczne podaży towarów
• Wysokie obciążenia podatkowe
• Nadmierna ilość monopoli w gospodarce

Skutki inflacji

• Spadek wartości niezabezpieczonych oszczędności
• Brak stabilności w prowadzeniu działalności gospodarczej
• Naciski pracowników na wzrost płac
• Spadek wartości i zaufania do pieniądza
• Rozbieżności pomiędzy planowanymi i rzeczywistymi zyskami
• Wyższe dochody nominalne
• Ograniczenie produkcji
• Utrudnienia w rozliczaniu transakcji zagranicznych

Dwa poglądy dotyczące ilości pieniądza

• Szkoła bankowa (liberalna) - ilość pieniądza zależy od rozmiarów produkcji i handlu, a nie odwrotnie. Wzrost koniunktury pobudza emisję weksli, które zdyskontowane w bankach pobudzają emisję pieniądza kredytowego.
• Szkoła kruszcowa - emisja pieniądza nie powinna zależeć od koniunktury. Postuluje się reglamentację i kontrolę emisji

Polityka monetarna

• Obejmuje mechanizmy kreacji (emisji) i funkcjonowania obiegu, a także kontrolę ilości pieniądza na terenie danego kraju.
• Bank centralny jest podmiotem tej polityki, wyznacza cele, bezpośrednio prowadzi i nadzoruje tę politykę za pomocą właściwych sobie instrumentów.
• Dylemat, w jakim stopniu polityka monetarna ma być związana z polityką finansową rządu, a także jakie mają być relacje między rządem a bankiem centralnym.
• W polityce monetarnej występują dwie skrajne opcje: podporządkowanie polityce finansowej i gospodarczej państwa oraz rozdział między polityką monetarną i finansową, a także niezależność i suwerenność banku centralnego w wytyczaniu polityki monetarnej.

Podaż pieniądza

• Ilość pieniądza w obiegu - obejmuje gotówkę, wkłady oszczędnościowe, wkłady terminowe, wysoce płynne aktywa finansowe
• Podaż pieniądza ściśle związana jest z agregatami pieniężnymi, które określają różne rodzaje podaży pieniądza w zależności od ich płynności

Polityka pieniężna (kontynuacja)

• Zwiększanie ilości środków płatniczych przez bank centralny w gospodarce określane jest jako polityka pieniężna ekspansywna, a zmniejszanie jako restrykcyjna
• Podaż pieniądza regulowana jest m.in. poprzez określanie poziomu stóp procentowych, stopy rezerwy obowiązkowej oraz operacje otwartego rynku (handel papierami wartościowymi pomiędzy bankami centralnym a komercyjnymi oraz innymi przedsiębiorcami)
• Wskazywanie bezpośrednich związków inflacji z podażą pieniądza było typowe dla ekonomistów z tzw. monetaryzmu

Metody wpływania na podaż pieniądza przez bank centralny

• W celu zwiększenia podaży: obniżenie stopy redyskontowej, zakup rządowych papierów wartościowych na otwartym rynku, obniżenie poziomu stopy rezerwy obowiązkowej
• W celu zmniejszenia podaży: podwyższenie stopy redyskontowej, sprzedaż posiadanych rządowych papierów wartościowych, podwyższenie poziomu stopy rezerwy obowiązkowej

Teoria podaży pieniądza bankowego

• W dwustopniowym systemie bankowym, złożonym z BC i banków komercyjnych, krążą dwa rodzaje pieniądza: pieniądz banku centralnego i pieniądz banków komercyjnych (depozytowy, wkładowy lub bankowy)

Pieniądz banku centralnego

• Jest zobowiązaniem banku centralnego wobec jego posiadaczy
• To pieniądz gotówkowy, obejmujący banknoty i bilon
• W prowadzeniu rozliczeń wykorzystanie gotówki bywa niewygodne, a nawet nie zawsze możliwe

Bank komercyjny

• Nie trzyma pieniędzy bezużytecznie w skarbcu, lecz obraca nimi dążąc do wypracowania zysku
• Jest mało prawdopodobne, że wszyscy klienci banku równocześnie zażądają wypłaty gotówki
• Rezerwy gotówkowe (depozyty klientów) bank komercyjny może zamienić na depozyt w banku centralnym lub udzielić kredytów

Rezerwa

• W warunkach stabilnego rynku banki komercyjne nie muszą mieć pełnego pokrycia swoich zobowiązań rezerwami w gotówce
• Wystarczy np. 10% rezerwa gotówkowa na obsłużenie 100% wartości złożonych depozytów

Rezerwa gotówkowa

• Część kwoty depozytów pełniąca funkcję pogotowia kasowego (do realizacji operacji bankowych)
• Zapewniająca płynność banku
• Możliwość przeznaczenia na rezerwę kasową całej kwoty depozytów

Pieniądz bankowy

• Powstaje poprzez emisję kredytów ponad wartość złożonych w banku depozytów
• Wielkość emisji pieniądza bankowego odpowiada nadwyżce kwoty udzielonych kredytów nad złożonymi w bankach depozytami
• Regulatorem emisji pieniądza bankowego jest tzw. rezerwa obowiązkowa gotówki, określana przez bank centralny

Stopy rezerwy obowiązkowej

• Od 0,50 do 3,50, w zależności od okresu
• Oprocentowanie i okres obowiązywania

Rzeczywista kreacja pieniądza

• Tabela z przykładami

Banki

• Tabela z przykładowymi danymi dla banków

Podaż pieniądza M1, M2, M3 w Polsce

• Dane tabelaryczne i wykresy pokazujące podaż pieniądza w Polsce

Agregaty pieniądza

• M0 - Baza monetarna (R + C)
• C - pieniądz gotówkowy
• R - pieniądz bezgotówkowy banków komercyjnych
• M1 - C + D (pieniądz gotówkowy + wkłady w bankach)
• M2 - M1 + depozyty terminowe oraz inne zobowiązania banków.
• M3 - M2 + niektóre papiery wartościowe

Agregaty pieniądza (kontynuacja).

• M2 - obejmuje M1 + depozyty terminowe i inne zobowiązania banków wobec podmiotów niebankowych o pierwotym terminie zapadalności do 2 lat
• M3 - obejmuje M2 + operacje z przyrzeczeniem odkupu pomiędzy bankami i sektorem niebankowym, oraz dłużne papiery wartościowe o terminie zapadalności do 2 lat, emitowane przez banki

Przyrost HICP i agregatów monetarnych w Polsce

• Wykresy pokazujące przyrost HICP i agregatów monetarnych w Polsce

Dynamika podaży pieniądza M3 (rok do roku)

• Wykresy pokazujące dynamikę podaży pieniądza M3 w różnych krajach

Stopa procentowa

• Definicja stopy procentowej - cena dysponowania pożyczonym lub zainwestowanym kapitałem, skalkulowana za okres jednego roku, stosunek kosztów obsługi do wielkości kapitału, stopa zwrotu funduszy, koszt dla pożyczającego, wydatek pieniężny, barometr sytuacji
• Stopa procentowa - wewnętrzna (krajowa) - cena pieniądza związana z jego wypożyczaniem
• Kurs walutowy - zewnętrzna cena pieniądza związana z jego kupnem
• Stopa realna i nominalna
• Efektywne oprocentowanie

Formy stóp procentowych

• Podstawowe stopy procentowe NBP
• Stopa referencyjna
• Stopa kredytu lombardowego
• Stopa depozytowa NBP
• Stopa redyskontowa NBP
• Równanie stopy procentowej (dla 1 okresu)
• Równanie stopy procentowej (dla n okresów)

Rada Polityki Pieniężnej (RPP)

• Organ decyzyjny Narodowego Banku Polskiego, ukształtowany w 17 lutego 1998 roku
• Przewodniczący - Prezes NBP
• 9 członków, powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat na 6 lat
• Zadania RPP: ustalanie corocznych założeń polityki pieniężnej, składanie sprawozdań, ustalanie wysokości stóp procentowych, zasad i stóp rezerwy obowiązkowej banków, określanie górnych granic zobowiązań, zatwierdzanie planu finansowego NBP, przyjmowanie rocznych sprawozdań finansowych NBP oraz ustalanie zasad operacji otwartego rynku.

Podstawowe stopy procentowe NBP (z datami i wartościami)

• Tabele ze stopami referencyjną, lombardową, depozytową i redyskontową weksli

Stopa referencyjna

• Stopa operacji otwartego rynku NBP
• Minimalna rentowność 7-dniowych bonów pieniężnych emitowanych przez NBP
• Operacje polegają na zakupie/sprzedaży krótkoterminowych bonów pieniężnych na rynku międzybankowym, w celu przywrócenia równowagi płynnościowej w sektorze bankowym
• Wysokość wpływa na poziom WIBOR-u, który stanowi podstawę oprocentowania kapitału obcego

Stopa kredytu lombardowego NBP

• Cena, po której BC udziela bankom komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartościowych
• Ustalana na podstawie stopy redyskontowej, ale wyższa niż ona
• Podstawa do określania maksymalnego oprocentowania kredytów (od 20 lutego 2006)

Stopa depozytowa NBP

• Oprocentowanie jednodniowych depozytów składanych przez banki komercyjne w banku centralnym.

Stopa redyskontowa NBP

• Cena pieniądza dla dyskontowania weksli banków komercyjnych w BC.
• Najniższa stopa kredytu NBP
• Ryzyko ograniczone do zastawu weksli.

Stopy procentowe w transakcjach międzybankowych

• LIBOR (London Interbank Offered Rate) - podstawowa stopa w transakcjach międzybankowych, określana codziennie w Londynie o godz. 11 GMT.
• Podstawa do wyznaczania krótkookresowych kredytów

WIBOR i stopa bazowa NBP.

• Wykresy pokazujące WIBOR, RPP, 3M, 6M i 12M w odniesieniu do stóp bazowych NBP

Rynki stóp procentowych

• Różne formy stóp procentowych na rynku finansowym, zależne od aktywów, podmiotów, rynków transakcji, warunków i czasu transakcji.

Stopy oprocentowania różnych produktów kredytowych

• Kredyty konsumpcyjne, lombardowe, obrotowe, inwestycyjne, konsorcjalne, hipoteczne
• Rozmaite formy kredytów

Mechanizm stopy procentowej

• Stopa procentowa jako cena pieniądza i kapitału podlega mechanizmowi popytu i podaży
• Przyczyny wahań stóp procentowych wyjaśniają 2 teorie: teoria funduszy pożyczkowych i teoria preferencji płynności

Teoria funduszy pożyczkowych

• Odmienne preferencje osób fizycznych i podmiotów gospodarczych odnośnie sposobu i czasu wydatkowania
• Rynkowa stopa procentowa jest ceną równowagi
• Popyt na kredyt ze strony podmiotów chcących nabyć dobra teraz a podaż funduszy pożyczkowych

Teoria preferencji płynności

• Wahania stóp procentowych jako efekt dwóch czynników (podaży i mikroekonomicznej skłonności do utrzymywania rezerw pieniężnych, czyli preferencji płynności)
• Dochód z procentu jest wynagrodzeniem za oszczędzanie.
• Niektóre osoby preferują gotówkę (wyższe stopy procentowe-oszczędności na lokatach)

Teoria preferencji płynności (kontynuacja)

• Posiadanie gotówki wynika z motywów (transakcyjnych, ostrożnościowych, spekulacyjnych)

Pożyczkodawca a inwestor

• Pokrycie ryzyka przez pożyczkodawcę
• Inwestor a pożyczkobiorca
• Źródła kosztów dla pożyczkodawcy

Determinanty stóp procentowych

• Wpływy na wysokość stóp procentowych (płynność, inwestycje, koniunktura, inflacja i czynniki zagraniczne)

Równowaga

• Krótkookresowa - stopy procentowe są efektem podaży i popytu, a podmioty reprezentujące podaż chcą ich podnieść, a reprezentanci popytu obniżyć. Długookresowa - rentowność depozytów i innych form inwestycji wynika z produktywności kapitału, finansowanego ze źródeł obcych.
• Stopa długookresowa jest pochodną stóp krótkoterminowych i kierunku oczekiwań zmian w kolejnych okresach

Rentowność inwestycji a koszt kapitału

• Wymóg rentowności inwestycji
• Bank winien wyznaczyć wyższą stopę procentową na kredyty niż na depozyty
• Pożyczkobiorca winien uzyskać wyższy zwrot z inwestycji od kosztu kapitału

Podaż pieniądza a stopa procentowa

• Im społeczeństwo bogatsze, tym większą część swoich dochodów może zaoszczędzić
• Z zasady, im wyższa podaż pieniądza, tym niższe stopy procentowe, i na odwrót - niższa podaż - wyższe stopy.

Wskutek wzrostu dochodów

• Rosną oszczędności, spada stopa procentowa
• Niższa stopa procenowa pobudza inwestycje
• Na sytuację na rynku pieniężnym wpływa wiele czynników (oszczędności, wkład, kapitał akcyjny, rezerwy)
• Oczekiwania wzrostu stóp procentowych powodują wzrost krótkoterminowych inwestycji i kredytów.

Stopa inwestycji a stopa procentowa

• Stopy procentowe są związane z koniunkturą gospodarczą.
• Wzrost koniunktury sprzyja popytowi na kapitał (oraz wzrost oprocentowania depozytów)
• Poziom inwestycji, to popyt na kapitał, podaż pieniądza i stopa procentowa są współzależne, oddziaływanie jest odwrotnie proporcjonalne.
• Wzrost stóp procentowych hamuje koniunkturę i pobudza bezrobocie

Czynniki wpływające na poziom stóp procentowych

• Cykliczność zmian stóp procentowych w warunkach stabilnej inflacji oraz zmian ogólnego poziomu aktywności gospodarczej, polityka banku centralnego, ryzyko gospodarczo-polityczne kraju, stopień otwartości gospodarki, oczekiwania uczestników rynku

Stopa procentowa a ryzyko

• Ryzyko po stronie pożyczkobiorcy (polityczne, rynkowe, operacyjne, finansowe, zadłużenia)
• Ryzyko po stronie wierzyciela (kredytowe, inwestycyjne, niewypłacalności)

Stopa procentowa a ryzyko (kontynuacja)

• Poziom ryzyka to konieczność zapłacenia wyższej stopy procentowej (premia za ryzyko)
• Oprocentowanie papierów dłużnych komercyjnych jest wyższe niż skarbowych

Wnioski teoretyczne

• Wysokiemu ryzyku często towarzyszą wysokie zyski, im dłuższy okres, tym wyższe wynagrodzenie
• Miarą ryzyka może być okres kredytowania, statystyczny rozkład zwrotu z inwestycji
• Ograniczenie ryzyka kredytowego
• Ryzyko z kredytem

Wnioski teoretyczne (c.d.)

• Stopa procentowa jest premią za ryzyko
• W przedsiębiorstwie można zarządzać od strony finansowej i operacyjnej
• Przykładem kredytów niskiego ryzyka są kredyty udzielane Skarbowi Państwa
• Przyjmowanie krótkoterminowych weksli skarbowych, lub rocznych obligacji skarbowych jako miary oprocentowania lokat

Rentowność inwestycji a koszt kapitału

• Pożyczkobiorca powinien uzyskać od kosztu kapitału wyższy zwrot z inwestycji.

Podaż pieniądza a stopa procentowa

• Im społeczeństwo jest bogatsze, tym wyższa podaż pieniądza, niższe stopy procentowe.
• Wzrost dochodów powoduje wzrost oszczędności, co wpływa na spadek stóp procentowych, zaś wzrost inwestycji sprzyja wzrostowi stóp procentowych
• Podaż i popyt na pieniądz są współzależne, oddziaływanie jest odwrotnie proporcjonalne

Wskutek wzrostu dochodów

• Wzrost oszczędności, spadek stóp procentowych
• Niższa stopa procentowa pobudza inwestycje
• Sytuacja na rynku pieniężnym (oszczędności, wkładów bankowych, kapitał akcyjny)
• Oczekiwania wzrostu stóp procentowych – podwyższony wzrost krótkoterminowych inwestycji i kredytów

Determinanty wysokości stóp procentowych

• Cykliczność zmian stóp procentowych, polityka banku centralnego, ryzyko gospodarczo-polityczne, stopień otwartości gospodarki, oczekiwania uczestników rynku.

Stopa procentowa a ryzyko

• Ryzyko po stronie pożyczkobiorcy: polityczne, rynkowe, operacyjne, finansowe, ryzyko zadłużenia
• Ryzyko po stronie wierzyciela: kredytowe, inwestycyjne, niewypłacalności
• Wyższa stopa procentowa oznacza konieczność zapłaty premii za ryzyko inwestycyjne
• Oprocentowanie papierów dłużnych komercyjnych jest wyższe od oprocentowania papierów skarbowych

Podsumowanie (Wnioski teoretyczne)

• Wysokiemu ryzyku często towarzyszą wysokie zyski
• Wyższe ryzyko = wyższy zwrot z inwestycji
• Dłuższy okres lokaty = większa kwota, wyższe wynagrodzenie
• Miarą ryzyka jest okres kredytowania lub statystyczny rozkład zwrotu z inwestycji
• Ograniczenie ryzyka kredytowego
• Czynniki wpływające na stopy procentowe - Popyt i podaż pieniądza, oszczędności, inwestycje, ryzyko, rentowność, konkurencja lokat/inwestycji.

Podsumowanie (Wnioski teoretyczne, c.d.)

• Stopa procentowa jest premią za ryzyko
• Zarządzanie finansowe i operacyjne w przedsiębiorstwie
• Przykłady niskiego ryzyka (kredyty Skarbowi Państwa)
• Miarą oprocentowania lokat są trzymiesięczne weksle skarbowe lub roczne obligacje skarbowe.