Teoria stopy procentowej PDF

Teoria stopy procentowej rok II – studia I stopnia kierunek ekonomia Dr inż. Piotr Komorowski Pieniądze to nie wszystko, ale wszystko bez pieniędzy to nic  Plan wykładu 1. Teoria z zakresu definicji i funkcji pieniądza 2. Geneza pieniądza 3. System i p...

Teoria stopy procentowej rok II – studia I stopnia kierunek ekonomia Dr inż. Piotr Komorowski Pieniądze to nie wszystko, ale wszystko bez pieniędzy to nic  Plan wykładu 1. Teoria z zakresu definicji i funkcji pieniądza 2. Geneza pieniądza 3. System i polityka pieniężna 4. Stopa procentowa 1. Teoria z zakresu definicji i funkcji pieniądza  Definicje pieniądza pieniądz - według słownika języka polskiego to „środek płatniczy za towary i usługi lub zwalniający od zobowiązań” „zbiór aktywów, którymi ludzie regularnie posługują się, aby kupować dobra i usługi od innych ludzi” „wszystko, co jest powszechnie akceptowane jako zapłata za dobra i usługi oraz spłata długu, i znaczy co innego niż dochód i majątek”  Definicje pieniądza Dobro spełniające funkcje pieniądza przez dłuższy czas i posiadające akceptację społeczną jako pieniądz. Jakość pieniądza - stopień spełniania poszczególnych funkcji szczególny towar, powszechny ekwiwalent (ekonomia), prawny środek płatniczy (prawo), to znaczy, że zapłata należności przez dłużnika nie może nie być przyjęta. towar na rynku finansowym (gospodarka) podstawowy instrument obok stopy procentowej (polityka gospodarcza)  Pieniądź Towar realizujący funkcje pieniądza  Funkcje pieniądza Miernik wartości - pieniądz jest wspólnym mianownikiem dla porównywania wartości. Służy do tego podział jednostki Środek cyrkulacji - wymiany tj. akceptowany przez sprzedawcę i nabywcę Środek płatniczy - gdy sprzedaż towarów jest oddzielona w czasie od przekazania równowartości pieniądza np. przy spłacie kredytów, Środek oszczędności, akumulacji i tezauryzacji, czasowo wycofany z obiegu jako skarb, kapitał lub odłożony popyt. Pieniądz światowy - reguluje zobowiązania międzynarodowe, dzięki wymienialności wewnętrznej i zewnętrznej  Cechy dobrego pieniądza akceptowalność, trwałość, podzielność, (monety najczęściej są droższe niż ich wartość nominalna) stabilność, jednolitość, przenośność.  Znaczenie pieniądza zależy od stosunków ekonomicznych, w tym od: atrakcyjności posiadania waluty, potencjału gospodarczego, wartości wymiany międzynarodowej, międzynarodowej konkurencyjności gospodarki.  Siła nabywcza wynika ze stosunku ilości pieniądza do ilości towarów rynkowych czyli ile i jakich dóbr i usług można nabyć za daną walutę Inflacja – wzrost cen Skutkiem Inflacji jest spadek siły nabywczej koszyka dób konsumpcyjnych w okresie roku 2. Geneza pieniądza  Ewolucja pieniądza Barter – brak pieniądza jako osobnego środka płatniczego nie istniało – wady: wymiana jest uciążliwa i niesprawiedliwa, gdyż wartość użytkowa przedmiotów nie była jednakowa i nie prowadziła do zaspokojenia wszystkich potrzeb – Płacidła: muszle, bydło, skóry, sól, konie, tytoń  Pieniądz kruszcowy Pieniądz metalowy: – trwały, – mała objętość, – łatwość transportu , – podzielność na mniejsze części. Początkowo wymianie podlegały nieobrobione bryłki – Wady: kontrolowanie ilości i jakości metalu, którym dokonywano płatności stemple  Monety Kawałek metalu, trwale oznakowanym w ceku zagwarantowania jej wartości jako pieniądza bicie monety - stempel na monecie był osobistą pieczątką lub oznaką osoby, która gwarantowała wagę monety  Zalety pieniądza kruszcowego (towarowego): jednakowa jakość, trwałość, podzielność, rzadkość, cenność, brak korozji i łatwość przechowywania.  Wady systemu kruszcowego Pokrycie złotem banknotów i pieniądza bezgotówkowego zmniejszało się systematycznie. – emisja pieniądza zależna od wzrostu ilości kruszcu, – zależność kosztu uzyskania kredytu od ilości pieniądza. Zależność koniunktury gospodarczej od ilości kruszcu tj. niedostateczna podaż złota i srebra wobec ilości towarów powodowała deficyt pieniądza, jego podrożenie i wzrost stopy procentowej. To zaś powodowało Odpływ złota za granicę, związany z importem, powodował spadek koniunktury, a przypływ lub wydobycie złota nakręcało koniunkturę.  Prawo Kopernika Greshama Gdy w obiegu znajdują się dwa rodzaje monet o jednakowej wartości nominalnej, ale różnej wartości :rzeczywistej, to zawsze moneta gorsza wypiera monetę lepszą z obiegu.  Ewolucja pieniądza pieniądz papierowy – banknot – przedmiot wywodzący się z kwitu potwierdzającego wartość monet zdeponowanych u bankiera; pieniądz wymienialny – pieniądz, który można było wymienić na kruszec (obecnie: pieniądz wymienialny na inne waluty, oficjalnie uznany); pieniądz bezgotówkowy i elektroniczny – czeki i przelewy bankowe oraz karty magnetyczne (karty kredytowe i obciążeniowe są połączone z kontem, z którego jest pokrywane zadłużenie z karty; karty debetowe to karty, z których wypłaty są ograniczone do stanu rachunku).  Charakterystyka pieniądza: - Pierwotnie i obecnie pieniądzem mogą być towary stanowiące nadwyżkę w gospodarstwie i pełniące funkcje pieniądza - np.alkohol, wyroby tytoniowe, części zamienne. 1. akceptowany lokalnie (lub globalnie) środek wymiany, 2. Pieniądz jako narzędzie władzy (ściągania podatków). Władcy walczyli o wprowadzenie własnego pieniądza fałszując go często. 3. Rozwój bankowości, pieniądza bezgotówkowego i kredytowego. 4. deficyt pieniądza w okresie rewolucji przemysłowej, ograniczanie wymienialności na złoto i funkcjonowanie pieniądza papierowego. – Gospodarka wymagała więcej płynności. 5. Pieniądz jako narzędzie kreowania wydatków państwa w formie deficytu budżetowego i długu publicznego. 6. Wymienialność zewnętrzna walut narodowych 7. Pieniądz elektroniczny i plastikowy  Podstawowe formy pieniądza W obiegu historycznie przybierały postać: pieniądza pełnowartościowego: – kruszcowego (towarowego), – złotego i srebrnego niepełnowartościowej formy pieniądza – papierowego, – elektronicznego.  Pieniądz bezgotówkowy zapis na rachunku bankowym kwoty, której dysponentem jest właściciel pieniądza. Bank dokonuje operacji na polecenie dysponenta rachunku: 1. na żądanie (a vista), celem bieżących rozliczeń, 2. rachunek terminowy, 3. rachunek debetowy. Rozwój pieniądza bezgotówkowego Rewolucja w stosunku do pieniądza gotówkowego, podobna do przejścia od pieniądza kruszcowego do papierowego Powstał wskutek dokonywania rozliczeń wielu podmiotów za pośrednictwem tego samego banku. W konsekwencji ruch gotówki stał się zbędny. Jego emisja powstaje w momencie składania depozytu gotówkowego lub udzielania kredytu przez bank.  Formy rozliczeń bezgotówkowych czek bankowy, tj. dokument, na którym wystawca daje polecenie swojemu bankowi wypłacenia określonej sumy okazicielowi czeku. polecenie przelewu, czyli pisemna dyspozycja obciążenia rachunku dysponenta i przelania określonej kwoty środków na inny rachunek, jest zastąpione przez: wypłatę w bankomatach, w miejscu zakupu towaru, poprzez kasy – terminale bankowe, poprzez home banking,  Pieniądz elektroniczny Pieniądz elektroniczny, na nośnikach pamięci cyfrowej to nowa jakość pieniądza bezgotówkowego o ogromnej mobilności i zasięgu na całym świecie oraz automatycznej wymienialności na waluty lokalne. Bitcoin ? 3. System i polityka pieniężna  System pieniężny to przyjęty przez państwo system obiegu pieniądza, określający jednostkę pieniężną, jej podział, znaki pieniężne, siłę nabywczą, kurs do innych walut, oraz zdolność płatniczą, w tym zakres wewnętrznej i zewnętrznej wymienialności, możliwość (limity) wywozu za granicę, zabezpieczenie lub gwarancje rządowe, zasady emisji, pokrycie wartości pieniądza w skarbie państwa, limity deficytu budżetowego i długu publicznego.  Waluta narodowa w relacji do innych walut niewymienialna wymienialna – wewnętrznie, zewnętrznie, – częściowo, całkowicie.  Kurs walutowy cena zagranicznych walorów, walut i dewiz, w walucie krajowej. – rynkowy - płynny, czarnorynkowy, – administrowany - stały, sztywny, parytetowy, koszyk walut, – jako przedmiot interwencji państwa lub BC.  Funkcje kursu walutowego Informacyjna Cenotwórcza Antycykliczna  Zmiany kursów Dewaluacja / rewaluacja Deprecjacja / aprecjacja  Ilość w obiegu a wartość pieniądza – ilościowa teoria pieniądza twierdzenie o istnieniu zależności przyczynowo-skutkowej między ilością pieniądza w obiegu a poziomem cen. MV = PY Jeśli V i Y są względnie stałe, to M i P zmieniają się wprost proporcjonalnie  Inflacja proces wzrostu przeciętnego poziomu cen w gospodarce SKUTKIEM inflacji jest spadek siły nabywczej  Rodzaje inflacji w zależności od przyczyn inflacja popytowa - przyczyną wzrostu cen jest nadmierny popyt w stosunku do istniejącej podaży. inflacja kosztowa - przyczyną wzrostu cen są rosnące koszty produkcji. inflację strukturalna - przyczyną jest niedostosowanie struktury produkcyjnej do zmieniających się potrzeb nabywców.  Natężenie inflacji Pełzająca Krocząca Galopująca Hiperinflacja  Przyczyny inflacji Nadmierna podaż pieniądza Konieczność „reperowania” finansów publicznych Nadmierny wzrost płac w gospodarce Wzrost cen surowców energetycznych Organicznie podaży towarów Wysokie obciążenia podatkowe Nadmierna ilość monopoli w gospodarce  Skutki inflacji spadek wartości niezabezpieczonych oszczędności brak stabilności w prowadzeniu działalności gospodarczej, naciski pracowników na wzrost płac, spadek wartości i zaufania do pieniądza, rozbieżność pomiędzy planowanymi a rzeczywistymi zyskami, wyższe dochody nominalne, ograniczenie produkcji, utrudnienia w rozliczaniu transakcji zagranicznych.  Dwa poglądy dot. ilości pieniądza Szkoła bankowa (liberalna) –zależy od rozmiarów produkcji i handlu, a nie odwrotnie, gdyż wzrost koniunktury pobudza emisję weksli a te zdyskontowane w bankach, emisję pieniądza kredytowego, Szkoła kruszcowa – emisja nie powinna zależeć od produkcji i handlu. postuluje się reglamentację i kontrolę emisji, co może to prowadzić do nadmiernej emisji poprzez finansowanie wydatków państwa bez pokrycia w dochodach i wzrostu długu publicznego, gdyż pieniądz raz wprowadzony do obiegu nie jest wycofywany.  Polityka monetarna obejmuje mechanizm kreacji (emisji) i funkcjonowania obiegu i kontroli ilości pieniądza na terenie danego kraju. Bank centralny jest podmiotem tej polityki, wyznacza cele, bezpośrednio prowadzi i nadzoruje i tą politykę za pomocą właściwych sobie instrumentów. Dylemat, w jakim stopniu polityka monetarna ma być związana z polityką finansową rządu, jakie relacje mają być zachowane między rządem a bankiem centralnym.  W polityce monetarnej występują dwie skrajne opcje podporządkowania polityce finansowej, a przez to polityce gospodarczej państwa, rozdziału polityki monetarnej i finansowej, w tym niezależności i suwerenności w wytyczaniu polityki monetarnej BC.  Podaż pieniądza ilość pieniądza w obiegu. Pojęcie obejmuje zarówno gotówkę, wkłady oszczędnościowe, wkłady terminowe oraz wysoce płynne aktywa finansowe. z podażą pieniądza ściśle związany jest termin agregatów pieniężnych, określających różne rodzaje podaży pieniądza w zależności od stopnia ich płynności  Polityka pieniężna Zwiększanie ilości środka płatniczego przez bank centralny w gospodarce określane jest ekspansywną polityką pieniężną, a zmniejszanie – restrykcyjną. Podaż pieniądza regulowana jest m.in. poprzez określanie poziomu podstawowych stóp procentowych, stopy rezerwy obowiązkowej oraz operacje otwartego rynku (handel papierami wartościowymi prowadzony pomiędzy bankiem centralnym a bankami komercyjnymi oraz innymi przedsiębiorcami). Wskazywanie bezpośrednich związków inflacji z podażą pieniądza było charakterystyczne dla ekonomistów związanych z monetaryzmem.  Metody wpływania na podaż pieniądza przez bank centralny: w celu zwiększenia podaży: - obniżenie stopy redyskontowej w celu zwiększenia pożyczek dla banków komercyjnych, - zakup rządowych papierów wartościowych na otwartym rynku, - obniżenie poziomu stopy rezerwy obowiązkowej; w celu zmniejszenia podaży: - podwyższenie stopy redyskontowej celem zmniejszenia pożyczek dla banków komercyjnych, - sprzedaż posiadanych rządowych papierów wartościowych, - podwyższenie poziomu stopy rezerwy obowiązkowej.  Teoria podaży pieniądza bankowego W dwustopniowym systemie bankowym złożonym z banku centralnego i banków komercyjnych krążą dwa rodzaje pieniądza: pieniądz banku centralnego, pieniądz banków komercyjnych. (inaczej pieniądz depozytowy, wkładowy lub bankowy)  Pieniądz banku centralnego jest zobowiązaniem banku centralnego wobec jego posiadaczy. to pieniądz gotówkowy obejmuje banknoty i bilon. W prowadzeniu rozliczeń wykorzystanie gotówki bywa niewygodne a nawet nie zawsze możliwe. Dlatego upowszechniła się bezgotówkowa forma rozliczeń za pośrednictwem banku komercyjnego.  Bank komercyjny nie trzyma pieniędzy bezużytecznie w skarbcu, lecz obraca nimi dążąc do wypracowania zysku, jest mało prawdopodobne, że jego wszyscy klienci równocześnie zażądają wypłaty gotówki. Rezerwy gotówkowe, czyli depozyty klientów bank komercyjny może – zamienić na depozyt w banku centralnym – lub udzielić kredytu.  Rezerwa W warunkach stabilnego rynku banki komercyjne nie muszą mieć pełnego pokrycia swoich zobowiązań rezerwami w gotówce. Wystarczy np. 10% rezerwa gotówkowa na obsłużenie 100% wartości złożonych depozytów.  Rezerwa gotówkowa to część kwoty depozytów pełniąca funkcję pogotowia kasowego, wystarczającego do realizacji operacji bankowych, czyli zapewniającego płynność banku. Wynika stąd możliwość przeznaczenia na rezerwę kasową całej kwoty depozytów celem bieżącej obsługi kredytów.  Pieniądz bankowy powstaje poprzez emisję kredytów ponad wartość złożonych w banku depozytów dzięki temu, że kwota depozytów może być traktowana jako rezerwa gotówkowa (pogotowie kasowe) banku. Wielkość emisji odpowiada nadwyżce kwoty udzielonych kredytów nad złożonymi w bankach depozytami. W skali ogólnogospodarczej powiększa on wielokrotnie pierwotną ilość pieniądza gotówkowego w obiegu pochodzącego z banku centralnego. Regulatorem emisji pieniądza bankowego jest tzw. rezerwa obowiązkowa gotówki określana przez bank centralny.  Stopy rezerwy obowiązkowej Stopa rezerwy Obowiązuje Oprocentowanie obowiązkowej: od dnia - od środków złotowych i środków w walutach obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych, od 0,50 2020-04-30 środków uzyskanych z tytułu emisji papierów wartościowych - od środków uzyskanych z tytułu operacji repo i sell-buy- 0,00 2018-03-01 back Oprocentowanie środków 0,1 2020-05-29 rezerwy obowiązkowej  Stopy rezerwy obowiązkowej Stopa rezerwy Obowiązuje Oprocentowanie obowiązkowej: od dnia - od środków złotowych i środków w walutach obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych, od 3,50 2010-12-31 środków uzyskanych z tytułu emisji papierów wartościowych - od środków uzyskanych z tytułu operacji repo i sell-buy- 0,00 2012-01-01 back Oprocentowanie środków 0,5 2018-01-01 rezerwy obowiązkowej  Stopy rezerwy obowiązkowej Stopa rezerwy Obowiązuje Oprocentowanie obowiązkowej: od dnia - od środków złotowych i środków w walutach obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych, od 0,50 2020-04-30 środków uzyskanych z tytułu emisji papierów wartościowych - od środków uzyskanych z tytułu operacji repo i sell-buy- 0,00 2018-03-01 back Oprocentowanie środków 0,1 2020-05-29 rezerwy obowiązkowej  Stopy rezerwy obowiązkowej Stopa rezerwy Obowiązuje Oprocentowanie obowiązkowej: od dnia - od środków złotowych i środków w walutach obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych, od 0,50 2020-04-30 środków uzyskanych z tytułu emisji papierów wartościowych - od środków uzyskanych z tytułu operacji repo i sell-buy- 0,00 2018-03-01 back Oprocentowanie środków 0,50 2021-10-07 rezerwy obowiązkowej  Depozyty Rezerwy Banki Kredyty na żądanie obowiązkowe I 1000,00 35,00 965,00 II 965,00 33,78 931,22 III 931,22 32,59 898,63 IV 898,63 31,45 867,18 V 867,18 30,35 836,83 VI 836,83 29,29 807,54 VII 807,54 28,26 779,28 VIII 779,28 27,27 752,01 IX 752,01 26,32 725,69 X 725,69 25,40 700,29 Razem 8563,38 299,71 8263,67 Wszystkie 20008,05 700,29 19307,76 pozostałe banki System bankowy 28571,43 1000,00 27571,43 ogółem  WNIOSEK: Wzrost wskaźnika rezerw obowiązkowych powoduje spadek podaży pieniądza (ilości pieniądza w obiegu).  W praktyce ma miejsce współpraca wielu banków, które na podstawie pierwotnych depozytów udzielają sobie wzajemnie kredytów. Łańcuch emisji przypomina piramidę, generującą pieniądz bankowy. Emisja pieniądza bankowego w postaci kredytu może więcej niż 10-krotnie przewyższać wartość depozytów gotówkowych. Udzielony kolejnym bankom ponownie jest traktowany jako depozyt. Po potrąceniu kwoty gotówki na rezerwę obowiązkową, może być podstawą kolejnej emisji pieniądza bankowego.  Baza monetarna Bank centralny jest odpowiedzialny za podaż pieniądza i stara się utrzymać kontrolę nad tym procesem. Baza monetarna określa łączną podstawę emisji pieniądza bankowego w gospodarce i obejmuje Rezerwy obowiązkowe banków komercyjnych jako depozyty na żądanie w banku centralnym + gotówkę w systemie bankowym, czyli: Pieniądz banku centralnego to: – suma gotówki poza systemem bankowym, – suma rezerw gotówkowych w bankach komercyjnych i – suma depozytów banków komercyjnych w banku centralnym.  Agregaty pieniądza M0 Baza monetarna określona jako M0 = R + C, gdzie: C – pieniądz gotówkowy (monety i banknoty w obiegu poza sektorem bankowym), R – pieniądz bezgotówkowy banków komercyjnych na rachunkach w banku centralnym.  Agregaty pieniądza M1 Określone jako M1 = C + D, gdzie: C – pieniądz gotówkowy (monety i banknoty w obiegu poza sektorem bankowym), D – wkłady w bankach i podobnych instytucjach płatne na żądanie (depozyty bieżące).  Agregaty pieniądza M2 Obejmuje M1, a dodatkowo depozyty i inne zobowiązania banków wobec podmiotów niebankowych o pierwotnym terminie zapadalności do 2 lat (włącznie) oraz depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy (włącznie). M3 Obejmuje M2, a dodatkowo operacje z przyrzeczeniem odkupu pomiędzy bankami a sektorem niebankowym oraz dłużne papiery wartościowe o terminie zapadalności do 2 lat (włącznie) emitowane przez banki.  Podaż pieniądza M1, M2, M3 w Polsce M0 M1 M2 M3 gru 96 34 196,2 67 866,0 140 038,7 140 428,8 sty 00 44 762,1 101 145,4 260 852,6 261 040,5 sty 05 66 502,9 179 444,1 366 417,0 377 241,5 sty 10 117 604,3 381 269,2 705 346,0 711 029,2 sty 15 171 363,1 596 572,8 1 032 424,4 1 044 747,4 lut 18 243 098,6 892 298,9 1 303 824,0 1 315 382,3  Źródło: dane Narodowego Banku Polskiego oraz Głównego Urzędu Statystycznego 4. Stopa procentowa  Definicje stopy procentowej Cena dysponowania pożyczonym kapitałem finansowym skalkulowaną za okres jednego roku (kategoria rynkowa), Stosunek kosztów obsługi do wielkości pożyczonego lub zainwestowanego kapitału (kategoria ekonomicznego wyboru), – Stopa zwrotu funduszów pożyczkowych jako wynagrodzenie za czasową rezygnację z władania kapitałem (efekt dochodowy), – Koszt dla pożyczających środki pieniężne za wynagrodzeniem (efekt kosztowy), – Wydatek pieniężny, jaki muszą ponieść pożyczkobiorcy na rzecz wierzycieli (efekt finansowy), – Barometr sytuacji na rynku finansowym (funkcja informacyjna)  Teoria stopy procentowej Stopę procentową definiuje się jako cenę pieniądza, która jest wyznaczana przez: – pożyczkobiorców - jest to kwota jaką są w stanie zapłacić za otrzymanie pieniędzy na określony czas, – pożyczkodawców - kwota, za którą zrezygnują z posiadania pieniędzy przez pewien okres czasu.  Stopa a kurs Stopa procentowa „wewnętrzna” (krajowa) - cena pieniądza związana z jego wypożyczaniem Kurs walutowy – „zewnętrzna” cena pieniądza związana z jego kupnem  Stopa realna i nominalna Stopa nominalna - nominalny przychód z posiadanego kapitału lub cenę kapitału udostępnionego, Stopa realna - stopa procentowa, pomniejszona o oczekiwaną stopę inflacji  Stopa realna i nominalna Realna stopa procentowa – wyraża rzeczywistą nadwyżkę ponad poziom deprecjacji pieniądza, jaką otrzymują inwestorzy z tytułu zainwestowanych środków pieniężnych, – stopa procentowa, pomniejszona o oczekiwaną stopę inflacji Stopa nominalna – jest to kwota procentowa, jaką należy zwrócić łącznie z uwzględnieniem stopy deprecjacji pieniądza inflacji, – nominalny przychód z posiadanego kapitału lub cenę kapitału udostępnionego Realna stopa procentowa = (1 + nominalna stopa procentowa ) -- 1 (1 + stopa inflacji)  Efektywne oprocentowanie (albo koszt) kredytu to stosunek wielkości zapłaconych do rzeczywistej wartości wpływu gotówkowego z tytułu kredytu. Efektywna stopa procentowa = roczny koszt obsługi kredytu x 100% średnioroczna wartość kredytu Efektywna stopa procentowa (w banku) = stopa procentowa wolna od ryzyka (obejmująca premię za inflację) (koszt kapitału + marża banku obejmująca koszt banku i zysk banku) + premia za ryzyko indywidualne i systematyczne + premia za płynność Na efektywną stopę procentową dla kredytobiorcy ma wpływ: sposób uzyskania czyli ciągnięcia kredytu, jednorazowo, w ratach, w miarę potrzeb itp. spłaty, czyli kredytu, sposób naliczania odsetek, dodatkowe koszty bezpośrednio warunkujące uzyskanie kredytu. Łączny koszt kredytu = wartość kredytu x stopa procentowa x okres trwania kredytu,  Konstrukcja stopy procentowej Efektywna stopa procentowa, czyli będąca przedmiotem transakcji pieniężno-kredytowych obejmuje proporcjonalnie do wielkości kredytu: – stopę procentową realną, wolną od ryzyka, – plus stopę inflacji oraz zależnie od kredytobiorcy: – marżę na pokrycie ryzyka systematycznego i indywidualnego kredytobiorcy – marżę z tytułu płynności (od okresu pożyczki) oraz – plus marżę banku (koszty banku plus zysk banku) W odróżnieniu od efektywnej stopy procentowej stopa oczekiwana wyraża oczekiwania odnośnie oficjalnej oceny przyszłego poziomu inflacji, oszczędności i inwestycji.  Procent(odsetki) a stopa procentowa FV = PV + ∆PV = PV + PV ⋅ i = PV⋅(1 + i) FV = PV ⋅ (1 + i) FV – przyszła wartość dłużnego instrumentu finansowego PV – jego obecna wartość ∆PV – procent i –stopa procentowa  Równanie stopy procentowej Dla 1 okresu Dla n okresów  Formy stóp procentowych Ustalanie wysokości stóp procentowych jest najważniejszym narzędziem Rady Polityki Pieniężnej i NBP jako Banku Centralnego. Polega to na obniżaniu lub podwyższaniu ich procentowych wysokości oraz wzajemnych relacji. Obejmuje: – Podstawowe stopy procentowe NBP – Stopy rezerwy obowiązkowej  Rada Polityki Pieniężnej organ decyzyjny Narodowego Banku Polskiego Rada Polityki Pieniężnej ukształtowała się w dniu 17 lutego 1998 r. W skład Rady wchodzą: Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP, 9 członków, powoływanych w równej liczbie przez: Prezydenta RP, Sejm i Senat. Członkowie Rady Polityki Pieniężnej powoływani są na 6 lat.  Zadania RPP ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, ustala wysokość stóp procentowych NBP, ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków, określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych, zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP, przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP, ustala zasady operacji otwartego rynku. dokonuje oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP.  Podstawowe stopy procentowe NBP Stopa referencyjna Stopa kredytu lombardowego Stopa depozytowa NBP Stopa redyskontowa NBP  Stopa referencyjna to stopa operacji otwartego rynku NBP, wyznacza minimalną rentowność 7- dniowych bonów pieniężnych emitowanych przez NBP operacje te polegają na zakupie lub sprzedaży krótkoterminowych, z reguły 7-dniowych, bonów pieniężnych na rynku międzybankowym w celu przywrócenia równowagi płynnościowej w sektorze bankowym wysokość stopy referencyjnej wpływa na poziom WIBOR-u, który z kolei stanowi podstawę oprocentowania kapitału obcego Stopa kredytu lombardowego NBP określa cenę, po której bank centralny udziela bankom komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartościowych jest ona ustalana na podstawie stopy redyskontowej i jest od niej wyższa jest podstawą do określenia maksymalnego oprocentowania kredytów i pożyczek (zgodnie z przepisami tzw. ustawy antylichwiarskiej od 20 lutego 2006 roku maksymalna wysokość odsetek nie może przekroczyć czterokrotności stopy lombardowej).  Stopa depozytowa NBP określa oprocentowanie jednodniowych depozytów składanych przez banki komercyjne w banku centralnym  Stopa redyskontowa NBP (inaczej informacyjna) określana jako cena pieniądza. jest podstawą dyskontowania weksli banków komercyjnych w BC najniższa stopa uzyskania kredytu NBP, ryzyko ogranicza się zastawem weksli.  Podstawowe stopy procentowe NBP Obowiązuje Stopa procentowa: Oprocentowanie od dnia Stopa referencyjna 1,50 2015-03-05 Stopa lombardowa 2,50 2015-03-05 Stopa depozytowa 0,50 2015-03-05 Stopa redyskonta weksli 1,75 2015-03-05  Podstawowe stopy procentowe NBP Obowiązuje Stopa procentowa: Oprocentowanie od dnia Stopa referencyjna 0,50 2020-04-09 Stopa lombardowa 1,00 2020-04-09 Stopa depozytowa 0,00 2020-04-09 Stopa redyskonta weksli 0,55 2020-04-09  Podstawowe stopy procentowe NBP Obowiązuje Stopa procentowa: Oprocentowanie od dnia Stopa referencyjna 1) 0,10 2020-05-29 Stopa lombardowa 0,50 2020-05-29 Stopa depozytowa 0,00 2020-05-29 Stopa redyskontowa 0,11 2020-05-29 weksli Stopa dyskontowa 0,12 2020-05-29 weksli  Podstawowe stopy procentowe NBP Obowiązuje Stopa procentowa: Oprocentowanie od dnia Stopa referencyjna 1) 0,50 2021-10-07 Stopa lombardowa 1,00 2021-10-07 Stopa depozytowa 0,00 2021-10-07 Stopa redyskontowa 0,51 2021-10-07 weksli Stopa dyskontowa 0,52 2021-10-07 weksli  Ważność stóp procentowych NBP Informacja o stopach procentowych NBP ma ważne znaczenie dla ustalania stóp procentowych na rynku Jest parametrem koniunktury gospodarczej, który odnosi się do stopy oprocentowania obligacji skarbowych i do poziomu inflacji. Banki komercyjne dostosowują do ich poziomu swoje podstawowe stopy procentowe. Znaczenie stóp procentowych NBP spada w gospodarce otwartej, gdy banki międzynarodowe mają swobodę uzupełniania płynności ze źródeł zagranicznych a nie z polskiego banku centralnego.  Stopy procentowe w transakcjach międzybankowych London Inter Bank Offered Rate (LIBOR) – podstawowa stopa procentowa w transakcjach międzybankowych określana codziennie w Londynie o godz. 11 GMT. Stanowi podstawę do wyznaczania w punktach stóp procentowych dla krótkookresowych kredytów tygodniowych, miesięcznych, dwu, trzy i sześciomiesięcznych oraz jednego roku. Podobną konstrukcję mają - WIBOR, EURIBOR  Na rynku występuje wiele form stóp procentowych, zależnie od: – aktywów rynku pieniężnego i kapitałowego, którymi się obraca, – podmiotów dokonujących operacji (państwa, banków instytucji finansowych, – rynków na których dokonuje się transakcji, – warunków i czasu transakcji. Informacje te są przedmiotem analiz, sprawozdawczości i publikacji w prasie.  Stopa oprocentowania różnych produktów kredytowych kredytów konsumpcyjnych, masowych, standardowych i ryzykownych, lombardowych, jednorazowo pobieranych i zwracanych, w pełni zabezpieczonych, kredytów obrotowych, odtwarzalnych, monitorowanych i limitowanych, kredytów inwestycyjnych, indywidualnie negocjowanych i pracochłonnych, kredytów konsorcjalnych, dużych jednostkowo i bardziej ryzykownych, Kredytów hipotecznych, długookresowych i dobrze zabezpieczonych, wspomaganych przez państwo, rolnych, mieszkaniowych, budowlanych, kredytów do sfinansowania deficytów budżetowych państwa i samorządów.  Mechanizm stopy procentowej Stopa procentowa jako cena pieniądza i kapitału podlega mechanizmowi popytu i podaży. Jest to założenie modelowe. Przyczyny wahań stóp procentowych wyjaśniają dwie teorie: –Teoria funduszy pożyczkowych –Teoria preferencji płynności  Teoria funduszy pożyczkowych Osoby fizyczne i podmioty gospodarcze mają odmienne preferencje, co do czasu wydatkowania zasobów pieniężnych: – niektórzy, jako potencjalni pożyczkobiorcy preferują szybkie wydawanie dochodów i pieniędzy pożyczonych, – inni, opóźniają wydatki, gromadzą środki pieniężne na przyszłość licząc na ich powiększanie się, są zorientowani na oszczędzanie. Według tej teorii rynkowa stopa procentowa jest ceną równowagi między popytem na kredyt ze strony tych, którzy chcą nabyć dobra na kredyt już teraz, a podażą funduszy pożyczkowych kształtowaną przez osoby oszczędzające, preferujące wyższe dochody w przyszłości.  Teoria preferencji płynności wyjaśnia wahania stóp procentowych jako efekt dwóch zasadniczych czynników: – podaży pieniądza, która jako efekt makroekonomiczny jest zależna od: – mikroekonomicznej skłonności do utrzymywania rezerw pieniężnych, czyli preferencji płynności przez podmioty gospodarcze. Keynes - twórca tej teorii uważał, że dochód z procentu jest nagrodą za oszczędzanie. a) Gdyby nie znano stóp procentowych jako wynagrodzenia dla inwestorów, wówczas nie utrzymywano by depozytów w bankach a zasoby pieniężne byłyby gromadzone w gotówce. b) Popyt na pieniądz jest zależny od rynkowych stóp procentowych. Im wyższe stopy procentowe, tym więcej podmiotów stara się utrzymywać zasoby pieniężne na lokatach bankowych. Im stopa procentowa jest niższa, tym wyższy udział gotówki w ogólnej sumie oszczędności.  Teoria preferencji płynności c.d. Posiadanie gotówki (płynności) wynika z trzech motywów: –transakcyjnego, wielkość gromadzonych zasobów zależy od częstości wpływów, wielkości wydatków i standardu życia, –ostrożnościowego, obejmującego nieprzewidziane wydatki, –spekulacyjnego, ze względu na różne okazje dodatkowych korzyści i nieatrakcyjność przechowywania gotówki w innej formie.  Interes podmiotów Pożyczkodawca udziela pożyczki lub lokuje środki pieniężne za wynagrodzeniem, zaś inwestor lub wierzyciel, jako właściciel kapitału rezygnuje z bieżącej konsumpcji na rzecz pomnożenia majątku i wzrostu bogactwa. W banku (u pożyczkodawcy) dochód z oprocentowania udzielonych kredytów jest źródłem zysku, natomiast oprocentowanie depozytów tam złożonych jest najważniejszym źródłem kosztów. Inwestorzy. Należy odróżnić inwestowanie kapitału w formie lokat, gdy strony umawiają się na określone stałe oprocentowanie, od udziału kapitałowego, gdy inwestor jest nadal właścicielem kapitału i ponosi ryzyko rentowności inwestycji, nie jest pewny zysków ani utrzymania wartości kapitału.  Determinanty stopy procentowej W gospodarce istnieje wiele segmentów rynku finansowego ze specyficznymi stopami procentowymi i rynki te na siebie oddziałują. Stopa procentowa jest zjawiskiem wzajemnie sprzężonym, także wpływając na - oszczędności, - inwestycje, - koniunkturę - inflację, - przepływy kapitału z zagranicy itp.  Równowaga Krótkookresowa: – Wysokość stóp procentowych jest bezpośrednio efektem podaży i popytu pieniądza. – Podmioty reprezentujące podaż dążą do podniesienia stóp procentowych a reprezentanci popytu do ich obniżenia. Długookresowa: – Rentowność depozytów i innych form inwestycji wynika z produktywności kapitału rzeczowego w gospodarce finansowanego ze środków obcych. – Stopa procentowa długookresowa jest pochodną stóp krótkookresowych oraz kierunku oczekiwań ich zmiany w kolejnych okresach.  Równowaga Stopa depozytów < Stopa kredytów< Rentowność przedsiębiorstw Rentowność inwestycji rzeczowych Rentowność inwestycji rzeczowych wyznacza graniczny koszt pozyskania środków finansowych. Jeżeli produktywność kapitału byłaby niższa niż koszt kredytu,. to firmy będą na takich przedsięwzięciach inwestycyjnych tracić, a w konsekwencji ich kapitał z roku na rok będzie się kurczyć.  Determinanty wysokości stopy procentowej popyt i podaż, stopa oszczędności jako podstawa podaży kapitału, stopa inwestycji, jako podstawa popytu na kapitał, ryzyko inwestycyjne, rentowność kapitału uzyskiwana przez pożyczkobiorców, konkurencja różnych form lokat i inwestycji (struktura popytu), stopy procentowe za granicą sprzężenia zwrotne w obszarze bilansu handlowego, kursu walutowego i transferu kapitałów, polityka interwencyjna rządu i banku centralnego  Stopa procentowa a ryzyko Ryzyko po stronie pożyczkobiorcy: –ryzyko polityczne, rynkowe i indywidualne –ryzyko operacyjne –ryzyko finansowe lub ryzyko zadłużenia Ryzyko po stronie wierzyciela: –ryzyko kredytowe –ryzyko inwestycyjne –ryzyko niewypłacalności  Stopa procentowa a ryzyko c.d. Niezależnie od rodzajów i sposobu pomiaru ryzyka poziom ryzyka zależy od sposobu inwestowania Skłonność do ryzyka to konieczność zapłaty wyższej stopy procentowej czyli premii za ryzyko Dotyczy to również instrumentów Ze względu na ryzyko, oprocentowanie papierów dłużnych komercyjnych jest wyższe od oprocentowania bankowych papierów dłużnych, a to jest wyższe od oprocentowania skarbowych papierów dłużnych.  Wnioski teoretyczne Wysokiemu ryzyku często towarzyszą wysokie zyski. Wyższe ryzyko oznacza wyższy zwrot z tych inwestycji. Im dłuższy okres lokaty, większa kwota, tym z zasady wyższe wynagrodzenie. Miarą ryzyka może być okres kredytowania albo statystyczny rozkład zwrotu z inwestycji. Dlatego, często zaciąga się wiele mniejszych kredytów na małe kwoty W ten sposób ogranicza się ryzyko kredytowe akceptując wzrost kosztów obsługi zadłużenia. Gdy ryzyko jest duże, to może się zdarzyć, że kredyt nie zostanie zwrócony. Czasami ryzyko jest tak duże, że nikt nie chce go podjąć. Stąd instrumenty długoterminowe i bardziej ryzykowne są droższe od mniej ryzykownych i krótkoterminowych.  Wnioski teoretyczne c.d. Stopa procentowa jest premią za ryzyko. W przedsiębiorstwie można zarządzać od strony finansowej generowaniem zysków oraz, zarządzać od strony operacyjnej, poprzez minimalizację ryzyka. Przykładem niskiego ryzyka są kredyty udzielane Skarbowi Państwa. Tam niezależnie od wielkości i długości okresu kredytowania przyjmuje się, że ryzyko jest bardzo małe. Dlatego za podstawę kalkulacji oprocentowania przyjmuje się dla lokat trzymiesięcznych lub rocznych: trzymiesięczne weksle skarbowe lub roczne obligacje skarbowe. Rentowność inwestycji a koszt kapitału Wymóg rentowności inwestycji dokonywanych przez pożyczkobiorców oznacza, że: – Bank winien wyznaczyć wyższą stopę procentową na kredyty niż na depozyty – Pożyczkobiorca winien uzyskać wyższy zwrot z inwestycji od kosztu kapitału  Podaż pieniądza a stopa procentowa Im społeczeństwo jest bogatsze, tym większą część swoich dochodów może zaoszczędzić. Z zasady, im wyższa jest podaż pieniądza, tym niższe stopy procentowe. I odwrotnie, im niższa jest podaż pieniądza, tym wyższe są stopy procentowe. Gdy podaż wzrasta, to stopa procentowa spada do pewnej ceny równowagi. Wskutek wzrostu dochodów rosną oszczędności, spada stopa procentowa gdy zaś rosną inwestycje – rośnie stopa procentowa,  Wskutek wzrostu dochodów rosną oszczędności, spada stopa procentowa niższa stopa procentowa pobudza inwestycje gdy zaś rosną inwestycje – rośnie stopa procentowa, Na sytuację na rynku pieniężnym wpływa wiele innych czynników jak: – bieżące oszczędności jako nadwyżka nad konsumpcją bieżącą, jeżeli dochody grup społeczeństwa są odpowiednio wysokie, – skumulowane oszczędności społeczeństwa w formie wkładów bankowych, kapitału akcyjnego, rezerw pieniężnych i walutowych, bogactwa itp. Oczekiwanie wzrostu stopy procentowej powoduje wzrost inwestycji krótkookresowych i wzrost kredytów krótkookresowych. Stopa procentowa zachęca lub zniechęca ludność do oszczędności tej nadwyżki dochodów powyżej akceptowanego standardu konsumpcji.  Stopa inwestycji a stopa procentowa Stopy procentowe są związane z koniunkturą gospodarczą. Wzrost koniunktury sprzyja popytowi na kapitał i zatem pobudza ogólnie wzrost oprocentowania depozytów. Poziom inwestycji wyraża popyt na kapitał. Popyt na pieniądz i stopa procentowa są współzależne. Oddziaływanie jest odwrotnie proporcjonalne. Wzrost stóp procentowych hamuje koniunkturę i pobudza bezrobocie. Stopa inwestycji może być miarą koniunktury Zachodzi także związek odwrotny – wpływ koniunktury na stopę procentową Czynniki mające wpływ na poziom stóp procentowych cykliczność zmian stóp procentowych – pojawia się w warunkach stabilnej inflacji i dotyczy zmian ogólnego poziomu aktywności gospodarczej polityka banku centralnego – ma wpływ na poziom stóp procentowych głównie w krótkim terminie ryzyko gospodarczo-polityczne kraju – jest ono związane z sytuacją gospodarczą i polityczną danego kraju stopień otwartości gospodarki – mierzy się go udziałem eksportu w PKB oraz stopniem używanej reglamentacji celnej i dewizowej; im wyższy jest ten stopień, tym większy jest wpływ zagranicznych stóp procentowych oczekiwania uczestników rynku co do kształtowania się stóp procentowych w przyszłości