Табиғи ресурстар класы

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

Қазақстандағы құбыр жолының ең жиі орналасқан ауданы қайсы?

Солтүстік

Оңтүстік

Батыс (correct)

Шығыс

«Дружба» құбыр жолының ұзындығы қанша километр?

5000 км (correct)

3000 км

4000 км

6000 км

Қазақстан арқылы өтетін құбыр жолдарының бірі қайсы?

Мәскеу-Алматы

Бейжің-Уланбатыр

Астана-Шымкент

Бұхара-Орал (correct)

Теңіз көлігінің жүк тасымалынан жетекші орын алатын себебі неде?

Пайдалану құнының арзан болуы Signup and view all the answers

Теңіз көліктің ең маңызды артериясы қайсы?

Атлант мұхиты Signup and view all the answers

Қазақстандың әуе тасымалымен айналысатын авиакомпаниялар саны неше?

20 авиакомпания Signup and view all the answers

Дүниежүзіндегі жолаушы тасымалының жартысына жуығы қай мемлекетке тиесілі?

АҚШ Signup and view all the answers

Әуе көлігінің ерекшелігі неде?

Жоғары жылдамдығы Signup and view all the answers

Қазақстанның басты әуе айлағы қай қалада орналасқан?

Астана Signup and view all the answers

Қазақстанның дамыған су көліктерінің бірі қайсы?

Ертіс Signup and view all the answers

Көлік жүйесінің басты міндеті қандай?

Жүк және жолаушы тасымалы Signup and view all the answers

Теміржолдың ауа-райы жағдайына тәуелсіз болу себебі неде?

Жолдың тұрақтылығы Signup and view all the answers

Қазақстанда меридиан бағытында орналасқан теміржол магистралдары қайсы?

Орынбор-Ташкент Signup and view all the answers

Автомобиль көлігінің кемшіліктері қандай?

Қоршаған ортаны ластау Signup and view all the answers

Теміржолдың жиілігі ең төмен елдер орналасқан аймақтар қандай?

Африка, Азия, Латын Америкасы Signup and view all the answers

Дүниежүзінде жүк тасымалдаудан 1-орынды алатын көлік түрі қандай?

Автомобиль Signup and view all the answers

Көлік желісінің ұзындығы деген не?

Нақты облыс бойынша барлық жолдардың ұзындығы Signup and view all the answers

Көлік желісінің жиілігі неге байланысты?

Ауданының көлеміне Signup and view all the answers

Қазақстандағы автомагистралдардың жалпы ұзындығы қанша?

100 мың км Signup and view all the answers

Газтәрізді жүктерді тасымалдауда жетекші орын алатын көлік қандай?

Құбыр көлігі Signup and view all the answers

Study Notes

### Табиғи ресурстар

Табиғат пен қоғам тығыз байланысты және біртұтас жүйе болып табылады.
Табиғи ресурстар – адамзат қоршаған ортадан алатын және өмір сүруіне, шаруашылығына пайдаланатын табиғат элементтері.
Табиғи ресурстарға мыналар жатады: тау жыныстары, ауа, су, топырақ, өсімдік, жануар, климат, жел.
Табиғи ресурстардың жіктелуі:
- Минералдық (пайдалы қазбалар)
- Су (құрлықтағы су)
- Жер (жер қоры)
- Биологиялық (жер биомассасы)
- Дүниежүзінің мұхиттық ресурсы
- Климаттық (жел, жылу, ылғал, жарық)
- Ғарыштық (күн радиациясы)
- Рекреациялық (демалу және туризм ресурсы)
Табиғи ресурстардың екі түрі бар: сарқылатын және сарқылмайтын.
Сарқылмайтын ресурстарға мыналар жатады:
- Ғарыштық (Күннің энергиясы, Ай әсерінен судың көтерілуі мен қайтуы)
- Климаттық (су, жел энергиясы, ауа массасы)
Сарқылатын ресурстар қалпына келетін және қалпына келмейтін болып бөлінеді.
Қалпына келетін ресурстарға мыналар жатады:
- Биосфера (өсімдік, жануар)
- Ауызсу
- Топырақ
- Ауа
Қалпына келмейтін ресурстарға мыналар жатады:
- Минералды байлықтар
Ресурспен қамтамасыз етілу – табиғи ресурстың мөлшері мен оларды қолдану өлшемі арасындағы қатынас.
Қазақстанда уран қорының ¼, хромның 1/7, қорғасын мен мырыштың 1/10 орналасқан.
Табиғи ресурстарды игерудегі мәселелер:
- Пайдалы қазбаларды іздеудің тереңдік және көлденең бағыттары.
- Пайдалы қазбаларды игерудегі қиындықтар.
- Көлік шығынына әкелетін өндіру және өңдеу салаларын орналастырудағы үйлесімсіздік.
- Өндіретін шикізаттың және тау-кен геологиялық және тау-кен техникалық жағдайларының нашарлауы.
- Пайдалы қазба өндірісінің және меншікті капитал жұмсалымының өнідірілетін шикізаттың бірлік уақытына шаққандағы өзіндік құнының өсуі.
- Қайта өңдеу және іске қосу кезінде минералды және орманды ресурстарды жоғалту.
- Табылған шикізатты кешенді түрде қолданбау.
- Кен орындарында ескі өндіру әдістері мен техникаларды қолдану.
- Табиғи ресурстарды игеру аймақтарындағы экологиялық тепе-теңдікті бұзу.

Табиғи ресурстарды игерудегі қиындықтар

Табиғи ресурстарды игерудегі қиындықтар:
- Игеру және қолдану қиындығы
- Экологиялық зардаптар

Табиғи ресурстарды рационалды пайдалану:

Табиғи ресурстарды рационалды пайдалану жолы:
- Минералды шикізаттарды қайта өңдеу және үдемелі байыту технологияларын енгізу.
- Тау-кен өндірісіндегі қалдықтарды жою немесе қайта өңдеу.
- Шикізат өндіретін аудандардағы топырақты қайта өңдеу.
- Энергия және материал шығынын азайту.
- Шикізаттарды қайталап қолдану.
- Сумен қайта жабдықтау жүйесін жетілдіру.
- Шикізат базаларының жанында аумақтық-өндірістік кешендерді салу.
- Басқа арзан шикізат көзін табу.

Ақпараттық-географиялық жүйелер

Деректерді автоматты түрде пайдалану арқылы картографиялық-географиялық деректер қоры қалыптасады.
Математикалық-картографиялық модель ақпаратты цифрлау арқылы алынатын мәлімет болып табылады.
Карта сапалы, әртүрлі түс қолданылған және картографиялық стандартқа сай жасалған туынды.
Деректер қоры – зерттеу нысанының цифрлық геоақпараттық моделі.

Инфрақұрылым

Материалдық өндіріске және тұрғындарға қызмет көрсету саласының ірі тобы - инфрақұрылым
Инфрақұрылымның құрамы:
- Коммуникациялық (көлік және байланыс)
- Әлеуметтік (денсаулық, білім, сауда, туризм)

Көлік Жүйесі

Көлік жүйесі - бір-бірімен көлік жолдары және тораптары арқылы байланысқан барлық көлік түрлерінің жиынтығы
Көлік жүйесінің басты міндеті - жүк және жолаушы тасымалы
Дүниежүзілік ішкі жүк айналымының 85% дамыған елдерге тиесілі

Көлік Желісі

Көлік желісінің ұзындығы - мемлекеттегі және оның аймағындағы барлық жолдардың ұзындығы
Көлік желісінің жиілігі - жол ұзындығының аумақ ауданы бірлігіне қатынасы

Көлік Жұмысының Бағалануы

Көліктің жұмысы келесі көрсеткіштермен бағаланады:
- Тасымалданған жүктің салмағы және жолаушылардың саны
- Жүк айналымы немесе жолаушының жолдың ұзындығына қатынасы

Көлік Түрлері

Көліктің негізгі түрлері:
- Құрлық
- Су
- Әуе

Теміржол

Теміржол - құрлық көліктерінің арасында ерекше рөл атқаратын көлік түрі
Теміржол - ауа-райы жағдайын талғамайтын көлік түрі
Теміржол - қозғалысы тұрақты, тасымалдау құны арзан және тасымалданатын жүктің салмағы жоғары болуымен ерекшеленетін көлік түрі
Теміржолдың ұзындығы бойынша жетекші елдер:
- АҚШ, Ресей, Үндістан, Қытай, Германия, Франция
Теміржолдың жиілігі жоғары елдер - Батыс Еуропа елдері
- Батыс Еуропада 1000 км2-ге 100 км-ден астам теміржол тиесілі
Теміржол жиілігі ең төмен елдер - Африка, Азия, Латын Америкасы
Қазақстанда меридиан бағытында орналасқан теміржол магистралдары:
- Орынбор-Ташкент
- Түркістан-Сібір (Семей-Алматы-Құлан)
- Трансқазақстан (Петропавл-Қарағанды-Шу)
Қазақстанда ендік бағытында орналасқан теміржол магистралдары:
- Ортасібір (Челябинск-Қостанай-Көкшетау-Қарасу)
- Оңтүстіксібір (Қарталы-Астана-Құлынды-Барнаул)

Автомобиль

Автомобиль - жүкті жылдам және соңғы пунктке дейін жеткізе алатын көлік түрі
Автомобиль көлігінің қолайсыз жағы - жанармайды көп жұмсауы және қоршаған ортаны ластауы, тасымалдау құны жоғары
Дүниежүзінде автомобиль - салмағы бойынша жүк тасымалдаудан 1 орынды алатын көлік түрі
Қысқа қашықтыққа тасымалдауда жетекші орын алатын көлік - автомобиль
Автомобиль жолының ұзындығы бойынша жетекші мемлекет - АҚШ
АҚШ-тағы автомобиль жолдарының жалпы ұзындығы - 5 млн км
Автомобиль жолдарының жиілігі бойынша жетекші орын алатын елдер - Батыс Еуропа елдері, Жапония
Қазақстандағы автомагистралдардың жалпы ұзындығы - 100 мың км

Құбыр Көлігі

Құбыр көлігі - сұйық және газтәрізді жүктерді тасымалдауда жетекші орын алатын көлік
Құбыр көлігі - жүкті тоқтаусыз жеткізетін және көп қызмет күшін талап етпейтін көлік түрі
Ең ұзын құбыр жолдары - Ресей, АҚШ, Канада
«Дружба» құбыр жолының ұзындығы - 5 мың км
- «Дружба» - Ресейдің Батыс Сібірдегі газын Батыс Еуропаға тасымалдайтын құбыр жолы
Қазақстандағы құбыр жолының ең жиі орналасқан ауданы - Батыс
Қазақстан арқылы өтетін құбыр жолдары:
- Орта Азия-Орталық
- Бұхара-Орал
Қазақстанның солтүстігінен оңтүстігіне тартылған мұнай құбыр жолы - Омск- Павлодар-Шымкент-Шарджоу

Теңіз Көлігі

Теңіз көлігі - су көліктерінің ішіндегі ең маңыздысы
Теңіз көлігі - пайдалану құны арзан және жүк тасымалынан жетекші орын алатын көлік түрі
Теңіз көлігі - мемлекетаралық жүк тасымалдаудың 80% тиесілі көлік түрі
Теңіз көлігі - жүкті ұзақ қашықтыққа тасымалдайтын, жүк айналымында бірінші орын алатын көлік түрі
Теңіз көлік жолының жиі орналасқан аймағы - Атлант мұхиты
Атлант мұхиты - дүниежүзіндегі теңіз арқылы тасымалданатын жүктің 40% тиесілі
Тынық мұхит жағалауында орналасқан алпауыт мемлекеттер:
- АҚШ, Ресей, Қытай, Жапония
Теңіз көлігі - Қазақстан үшін соңғы орындағы көлік түрі
«Астана», «Алматы», «Абай», «Алатау» - Каспий теңізі арқылы Ресей мен Әзірбайжанның теңіз порттарына жүк тасымалдайтын танкерлер

Өзен Көлігі

Еуропаның ірі өзен артериялары:
- Рейн, Дунай, Одер, Эльба
Еуропаның су көлігі дамыған өзендері:
- Рейн, Дунай, Одер, Эльба
Ресейдің су көлігі дамыған өзендері:
- Еділ, Обь, Енисей
АҚШ-тың су көлігі дамыған аймақтары:
- Миссисипи және Ұлы көлдер
Қазақстанның су көлігі дамыған өзендері:
- Ертіс, Жайық

Әуе Көлігі

Әуе көлігінің ерекшелігі - жылдамдығы, кез келген ауданға жүкті жеткізе алатындығы
Әуе көлігі - өте қымбат көлік түрі
Әуе көлігі - жолаушыларды, жедел және тез бұзылатын азық-түлік жүктерін тасымалдайтын көлік түрі
Әуе көлігі жақсы дамыған елдер:
- АҚШ, Франция, Ұлыбритания, Германия, Жапония, Қытай
АҚШ - дүниежүзіндегі жолаушы тасымалының жартысына жуығын өз мойнына алған мемлекет
Қазақстанның басты «әуе айлағы» - Астана
Қазақстандағы әуе тасымалымен айналысатын авиакомпаниялар саны - 20
Қазақстандағы ең үлкен авиакомпания - «Эйр Астана»
- «Эйр Астана» - халықаралық және ішкі жолаушылардың 3/5 бөлігін тасымалдайтын Қазақстандық авиакомпания

Аймақтық Көлік Жүйесі

Солтүстік Америка - аймақтық көлік жүйесі арасында жетекші орын алатын аймақ
Солтүстік Америка - жол қатынасының ұзындығы мен жүк тасымалдау жөнінен жетекші орын алатын аймақ (30%)
Батыс Еуропаның көлік жүйесі - жүк тасымалдаудың 20% ...

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.

Description

Табиғи ресурстар адамның шаруашылығына, экологиясына және өміріне қажетті элементтер. Бұл ресурстардың жіктелуін, олардың сарқылатын және сарқылмайтын түрлерін, сондай-ақ олардың табиғат пен қоғам арасындағы байланысты зерттейміз.