Шыңғыс ханның құпиялы тұлғасы
29 Questions
0 Views

Choose a study mode

Play Quiz
Study Flashcards
Spaced Repetition
Chat to Lesson

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

Мәмбеткерім Қожырбайұлының мақаласында Шыңғыс ханның қай руға қатыстылығы туралы айтылады?

  • Қазақ - Ұлы жүз - Дулат
  • Қазақ - Кіші жүз - Байұлы - Адай - Келімберді - Мұңал (correct)
  • Қазақ - Орта жүз - Қыпшақ
  • Қазақ - Орта жүз - Арғын

Айдын Бекжановтың мақаласының негізгі сұрағы қандай?

  • Шыңғыс ханның шығу тегі туралы қандай тарихи деректер бар?
  • Шыңғыс хан қазақ болса, моңғолдар кім? (correct)
  • Шыңғыс хан неліктен қазақ тарихында маңызды тұлға?
  • Моңғолдардың қазақ тарихына қосқан үлесі қандай?

Автордың пікірінше, Шыңғыс ханның тегі туралы мәселенің түпкілікті шешімі неге байланысты?

  • Моңғол және қазақ ғалымдарының келісіміне
  • Шыңғыс ханның сүйегін тауып, ДНК талдау жасауға (correct)
  • Тарихи жазбаларды тереңірек зерттеуге
  • Шежірелік мәліметтерді салыстыруға

Мақалада қандай газеттерде жарияланған материалдар талқыланады?

<p>&quot;Алтын Орда&quot; (A)</p> Signup and view all the answers

Ғалымдардың Шыңғыс ханның тегі туралы өз көзқарастарын білдіруі неліктен құптарлық іс болып табылады?

<p>Бұл тарихи шындықты анықтауға көмектеседі (C)</p> Signup and view all the answers

Неліктен Шыңғыс ханның өмірі тарихтағы ең құпия тұлғалардың бірі болып саналады?

<p>Өмірінің көптеген беттерінің шешілмеген күйінде қалуынан. (A)</p> Signup and view all the answers

Шыңғыс ханның қандай қасиеттері оны «екінші мыңжылдықтың тұлғасы» ретінде мойындауға себеп болды?

<p>Сұңғылалығы, ақылдылығы және ерікті түрде берілген халықтарға зорлық-зомбылық көрсетпеуі. (D)</p> Signup and view all the answers

Неліктен Шыңғыс хан өз өмірінің кейбір сәттерін құпия ұстады?

<p>Достарынан гөрі қастарының көп болуы мүмкін деп санағандықтан. (C)</p> Signup and view all the answers

Шыңғыс ханның тарихтағы орны туралы қандай болжам жасауға болады?

<p>Біреу мақтап-жақтар, ал екінші керісінше пікірде болуы мүмкін. (D)</p> Signup and view all the answers

Шыңғыс хан туралы қандай өнер туындылары жасалды?

<p>Мыңдаған кітаптар мен ғылыми мақалалар, бірнеше кинофильмдер мен пьеса қойылымдар. (C)</p> Signup and view all the answers

Егер Шыңғыс хан қатыгез, жабайы болса, неліктен оны әлем «екінші мыңжылдықтың тұлғасы» ретінде мойындады?

<p>Оның бойында қатыгездікпен қатар ерікті түрде берілген халықтарға зорлық-зомбылық көрсетпеу сияқты қасиеттер де болған. (A)</p> Signup and view all the answers

Шыңғыс ханның қандай әскери тактикасы оған басқа елдерді жаулап алуға көмектесті?

<p>Қатыгездікпен басқа елдерді жаулап алудың неше түрлі әдістері. (B)</p> Signup and view all the answers

Шыңғыс ханның өмірінің құпияларының сақталу себебі неде?

<p>Оның тек өзіне ғана белгілі кейбір сәттерді құпия сақтауында және олардың бүгінгі күнге дейін ашылмауында. (B)</p> Signup and view all the answers

Шыңғыс ханның ұлылығы неде деп ойлайсыз?

<p>Оның атының тарихта қалуына сенуінде және оның мирасының әлі күнге дейін талқылануында. (B)</p> Signup and view all the answers

Шыңғыс хан қайтыс болғаннан кейін оның рухы қалай көрініс табады?

<p>Оның рухы адамзаттың ойына орала береді, ол туралы кітаптар, мақалалар, фильмдер шығарылады. (A)</p> Signup and view all the answers

Қазақ тарихшыларының Шыңғыс ханның тегі туралы пікірлері қандай?

<p>Түрік, қазақ руларынан шыққан (D)</p> Signup and view all the answers

Мәскеулік генетиктердің зерттеулері бойынша, Шыңғыс ханның ДНК-сы қай халықтарда кездеседі?

<p>Тува, Бурятия, Қалмақстан және Алтай қазақтарында (C)</p> Signup and view all the answers

Төреғали Тәшенов ғалымдардың Шыңғыс ханның ДНК-сы туралы тұжырымдарына қандай сын айтады?

<p>Шыңғыс ханның өзінің ДНК-сы жоқ болғандықтан, бұл тұжырымдар негізсіз (B)</p> Signup and view all the answers

АҚШ-тың «Адам генетикасы» журналында жарияланған зерттеулердің нәтижесі қандай?

<p>Еуразия халықтарының қан құрамдары бір-біріне жақын, Шыңғыс қаған ұрық қалдырған (A)</p> Signup and view all the answers

Шыңғыс ханның тегі кім?

<p>Қият руының Бөржігін әулетінен (C)</p> Signup and view all the answers

Қай шежірелерде Шыңғыс ханның шешесі мен бәйбішесінің Қоңырат руынан шыққаны айтылады?

<p>«Моңғолдың құпия шежіресі» және «Алтын топчы» шежірелерінде (D)</p> Signup and view all the answers

Шыңғыс хан дүниеге келгенге дейін Қият руы қай аймақта өмір сүрген?

<p>Әмудария мен Сырдария арасындағы Мәуеренахр аймағында (D)</p> Signup and view all the answers

Неліктен көптеген ғалымдар Шыңғыс ханның арғы тегі түріктер болуы мүмкін деп есептейді?

<p>Қият руының түрік тайпаларының мекенінде өмір сүргендіктен (A)</p> Signup and view all the answers

Түріктерден қорғану үшін салынған Ұлы Қытай қорғаны ненің айғағы болуы мүмкін?

<p>Ежелгі түрік руларының Моңғолия жеріне қоныс аударғанының (A)</p> Signup and view all the answers

Ежелгі моңғол жеріндегі тайпалардың сарбаздарды «мың құл» деп атауының ықтимал себебі неде?

<p>Барлық жауап дұрыс (C)</p> Signup and view all the answers

Неліктен ғалымдардың көпшілігі Шыңғыс ханға дейін «моңғол» атауы кездеспейді деп санайды?

<p>Барлық жауап дұрыс (B)</p> Signup and view all the answers

«Моңғолдың құпия шежіресіндегі» кейіпкерлердің қандай ерекшеліктері бар?

<p>Барлығы түрік ғұрыптарын ұстанған және есімдері түріктерге жақындау (B)</p> Signup and view all the answers

Қазақ тарихшыларының пікірінше, «Құпия шежірені» орысшаға аударғанда қандай қателік кеткен?

<p>«Мың қолды» немесе «мың құлды» «моңғолдар» деп аударған (C)</p> Signup and view all the answers

М.Қарғабаевтың зерттеуінде Шыңғыс хан қай рудан тарайды?

<p>Жалайыр (B)</p> Signup and view all the answers

Flashcards

Мәмбеткәрим Кожырбайулының Чыңгызхан турындагы фикере

Мәмбеткәрим Кожырбайулының фикеренчә, Чыңгызхан казах булып, аның нәселе кече жузгә, аннан Байулы кабиләсенә, аннан Адай кабиләсенә, аннан Келимберды нәселенә, аннан Мунгал нәселенә барып тоташа.

Айдын Бекжановның соравы

Айдын Бекжанов Чыңгызхан казах булса, монголлар кем дигән сорау бирә.

Чыңгызханның нәселен ничек ачыкларга?

Чыңгызханның нәселен төгәл билгеләү өчен ДНК анализы ясау зарур.

Нәсел бәхәсенең чишелеше

Чыңгызханның сөякләрен табып, ДНК анализы ясап, нәселен ачыклау – бәхәснең төп чишелеше.

Signup and view all the flashcards

Төрле фикерләрнең сәбәбе

Чыңгызхан турында төрле фикерләр әйтелү – галимнәрнең үз карашларын белдерүе.

Signup and view all the flashcards

Чыңгызхан серләре

Чыңгызханның тормышында әлегә кадәр чишелмәгән серле битләр күп.

Signup and view all the flashcards

Чыңгызхан акылы

Чыңгызхан бик зирәк һәм акыллы кеше булган.

Signup and view all the flashcards

Чыңгызхан кануннары

Чыңгызхан яулап алу белән беррәттән, ирекле халыкларга зыян китермәскә боерган.

Signup and view all the flashcards

Чыңгызхан дөньяда

Бөтен дөнья Чыңгызханны «икенче меңьеллыкның шәхесе» дип таный.

Signup and view all the flashcards

Чыңгызханның ышанычы

Чыңгызхан үзенең бөеклеге тарихта калачагына ышанган.

Signup and view all the flashcards

Чыңгызхан серләре (дәвам)

Чыңгызхан дусларына да, дошманнарына да үз тормышының кайбер мизгелләрен яшергән.

Signup and view all the flashcards

Чыңгызхан турында әдәбият

Чыңгызхан турында меңләгән китаплар һәм мәкаләләр язылган.

Signup and view all the flashcards

Чыңгызхан кинематографиядә

Чыңгызхан турында берничә кинофильм төшерелгән.

Signup and view all the flashcards

Чыңгызхан сәхнәдә

Чыңгызхан турында пьесалар куелган.

Signup and view all the flashcards

Чыңгызханның үзенчәлеге

Чыңгызхан - тарихта иң серле шәхесләрнең берсе.

Signup and view all the flashcards

Чыңгыз хан каберен эзләү

Чыңгыз хан мирасын эзләү буенча якынча йөз экспедиция оештырылды, әмма сер ачылмады.

Signup and view all the flashcards

Чыңгыз ханның килеп чыгышына кызыксыну

Соңгы вакытта тарихчылар Чыңгыз ханның чыгышына бик нык игътибар итәләр.

Signup and view all the flashcards

Чыңгыз ханның этник бәйләнеше

Кайбер тарихчылар Чыңгыз ханны төрек, хәтта казакъ дип тә күрсәтергә тырышалар.

Signup and view all the flashcards

Чыңгыз хан ДНКсы

Мәскәү генетиклары Чыңгыз хан ДНКсының кайбер халыкларда булуын игълан иттеләр.

Signup and view all the flashcards

ДНКны тикшерүдәге кыенлыклар

Чыңгыз хан ДНКсын тикшерүче галимнәрнең үзләрендә аның ДНКсы юк.

Signup and view all the flashcards

Евразия халыкларының генетик бәйләнеше

Бер төркем галимнәр Евразия халыкларының кан составы уртак булуын ачыкладылар.

Signup and view all the flashcards

Феномен Чыңгыз хан

Кайберәүләр Чыңгыз хан 16 миллион кешегә нәсел калдырган дип саный.

Signup and view all the flashcards

Чыңгыз хан нәселе

Чыңгыз ханның әтисе Есүкей – Кият руының Бөрҗигин нәселеннән.

Signup and view all the flashcards

Чыңгыз ханның туганнары

Чыңгыз ханның әнисе һәм хатыны Коңырат руыннан.

Signup and view all the flashcards

Киятларның яшәү урыны

Кият руы Чыңгыз хан туганчы ук Әмудәрья һәм Сырдарья арасында яшәгән.

Signup and view all the flashcards

Чыңгыз ханның төрек чыгышы

Кайбер галимнәр Чыңгыз ханның бабалары төрекләр дип саный.

Signup and view all the flashcards

Төрекләрнең миграциясе

Төрек кабиләләре Кытайның төньягына һәм Монголиягә күченгән дип фаразлана.

Signup and view all the flashcards

Кытай стенасының максаты

Кытай стенасы төрекләрдән саклану өчен төзелгән дигән фараз бар.

Signup and view all the flashcards

"Мең кул" сүзенең мәгънәсе

"Мең кул" атамасы күчмә халыкларның күплегенә ишарә итә.

Signup and view all the flashcards

"Монгол" сүзенең килеп чыгышы

Кайбер галимнәр "монгол" сүзе "мең колдан" килеп чыккан дип саный.

Signup and view all the flashcards

Study Notes

Шыңғыс ханның құпиялы тұлғасы

  • Шыңғыс ханның өміріндегі беймәлім беттер әлі күнге дейін шешілмеген құпия болып қалуда.
  • Ол әлем тарихындағы ең құпиялы және бірегей тұлғалардың бірі болып саналады.
  • Шыңғыс хан ақылды, сұңғыла адам болған, қатыгездікпен қатар ерікті халықтарға зорлық-зомбылық көрсетпеу туралы бұйрықтары да болған.
  • Әлем оны "екінші мыңжылдықтың тұлғасы" ретінде мойындайды.
  • Шыңғыс хан достарынан гөрі қастары көп болатынын біліп, өмірінің кейбір сәттерін құпия ұстаған.

Шыңғыс хан туралы зерттеулер мен пікірталастар

  • Шыңғыс хан туралы мыңдаған кітаптар, ғылыми мақалалар, кинофильмдер мен пьесалар жарық көрген.
  • Қағанның мүрдесін іздеу үшін екі жүз жылда жүзге жуық экспедиция ұйымдастырылған.
  • Қазақ тарихшылары (М.Мағауин, Қ.Данияров, т.б.) Шыңғыс ханды түрік, қазақ руларымен байланыстыруға тырысады.
  • Моңғолдар Шыңғыс ханды моңғол десе, қытайлықтар оның тегін қытайдан іздейді.
  • Мәскеулік генетиктер Моңғолиямен шекаралас аймақтарда және Алтай қазақтарында Шыңғыс ханның ДНК-сын тапқанын мәлімдеді.
  • Ғалым Төреғали Тәшенов Шыңғыс ханның өзіне тән ДНК-сы жоқ екенін, сондықтан бұл мәліметтердің күмәнді екенін айтады.
  • АҚШ-тың "Адам генетикасы" журналында жарияланған зерттеулер Еуразияның әр бөлігінен алынған халықтардың ДНК-сы ұқсас екенін, бұл 16 миллион адамға Шыңғыс қағанның ұрық қалдырғанын көрсетеді деген қорытындыға келген.

Шыңғыс ханның шығу тегі

  • Әкесі Есүкей - Қият руының Бөржігін әулетінен, сондықтан Шыңғыс ханның тегі Бөржігін болып саналады.
  • Шешесі Әуелен және бәйбішесі Бөрте Қоңырат руынан шыққан.
  • Қият руы Шыңғыс хан дүниеге келгенге дейін үш жүз жыл бұрын Мәуеренахрда өмір сүрген, бұл аймақ ежелгі түрік тайпаларының мекені болған.
  • Кейбір ғалымдар Шыңғыс ханның арғы тегі түріктер болуы мүмкін деген болжам жасайды.
  • Ғұндардың Ұлы қоныс аударуынан бұрын түрік рулары қазіргі Моңғолия жеріне қоныс аударуы мүмкін.
  • Шыңғыс хан тарих сахнасына шыққанға дейін "моңғол" атауы еш жерде кездеспеген.
  • М.Қарғабаевтың пікірінше, "моңғол" сөзі рулық немесе тайпалық ұғымды білдірмейді.
  • "Моңғолдың құпия шежіресіндегі" кейіпкерлердің барлығы түрік ғұрыптарын ұстанған.
  • Шыңғыс хан алыс жорықтарға шығарда түріктерше Көк Тәңірге жалбарынған.
  • Көптеген қазақ тарихшылары орыс тарихшылары "Құпия шежірені" аударғанда "мың қолды" "моңғолдар" деп аударып, моңғол халқын ойлап тапқан деп санайды.

Шыңғыс ханның тегі туралы басқа болжамдар

  • М.Қарғабаев Шыңғыс ханды Арыс бұтағының Жалайыр тармағынан тарайтын түркі деп нақтылайды.
  • Мәмбеткерім Қожырбайұлы Шыңғыс қағанды Қазақ - Кіші жүз - Байұлы - Адай - Келімберді - Мұңал деп санайды.

Қорытынды

  • Шыңғыс ханның тегі туралы әлі де көптеген пікірталастар бар.
  • Бұл мәселенің шешілуі үшін Шыңғыс ханның сүйегін тауып, ДНК талдау жасау қажет.

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.

Quiz Team

Description

Шыңғыс ханның өміріндегі беймәлім беттер әлі күнге дейін шешілмеген құпия болып қалуда. Ол әлем тарихындағы ең құпиялы және бірегей тұлғалардың бірі. Шыңғыс хан туралы зерттеулер мен пікірталастар көптеп кездеседі.

More Like This

Use Quizgecko on...
Browser
Open
Browser
Browser