Siyaset Bilimi: Temel Kavramlar

• Siyaset bilimi, siyasal davranışları ve sistemleri inceleyen bir sosyal bilim dalıdır.
• Parlamenter sistem, hükümetin yasama organına karşı sorumlu olduğu bir demokratik yönetim biçimidir.

Siyaset Biliminin Temel Kavramları

• İktidar, bir aktörün diğer aktörlerin davranışlarını etkileme yeteneğidir.
• Meşruiyet, iktidarın yönetilenler tarafından kabul görmesi ve haklı bulunmasıdır.
• Otorite, belirli bir pozisyona veya role sahip olmaktan kaynaklanan meşru iktidardır.
• Devlet, belirli bir toprak parçası üzerinde egemenlik sahibi olan ve zor kullanma yetkisine sahip siyasi örgüttür.
• Egemenlik, devletin kendi toprakları üzerindeki mutlak otoritesidir.
• Hukuk devleti, devletin de hukuk kurallarına bağlı olduğu ve keyfi uygulamalardan kaçındığı bir sistemdir.
• Siyasal katılım, vatandaşların siyasi süreçlere aktif olarak dahil olmasıdır.
• Seçimler, vatandaşların temsilcilerini belirlemek için oy kullanmasıdır.
• Sivil toplum, devletten bağımsız olarak örgütlenen ve kamusal konularla ilgilenen kuruluşlardır.
• İdeoloji, bir grup veya toplumun dünya görüşünü, değerlerini ve siyasi hedeflerini yansıtan fikirler bütünüdür.
• Liberalizm, bireysel özgürlükleri ve serbest piyasayı savunan bir ideolojidir.
• Sosyalizm, toplumsal eşitliği ve devletin ekonomiye müdahalesini savunan bir ideolojidir.
• Muhafazakârlık, geleneksel değerleri ve kurumları korumayı amaçlayan bir ideolojidir.

Parlamenter Sistemin Özellikleri

• Çift başlılıkta devlet başkanı (genellikle cumhurbaşkanı veya kraliyet ailesi üyesi) ve hükümet başkanı (başbakan) olmak üzere iki ayrı lider bulunur.
• Devlet başkanı sembolik yetkilere sahipken, başbakan yürütme yetkisini kullanır.
• Hükümetin yasama organına karşı sorumluluğu, hükümetin yasama organının (parlamento) güvenine dayanması ve parlamento tarafından düşürülebilmesidir (güvensizlik oyu).
• Güvenoyu, hükümetin parlamentonun desteğini alıp almadığını belirlemek için yapılan oylamadır.
• Gensoru, parlamentonun hükümetin politikalarını eleştirmek ve düşürmek için kullandığı bir mekanizmadır.
• Yasama ve yürütme organları arasında işbirliği, parlamenter sistemin yasama ve yürütme organları arasında yakın bir ilişki ve işbirliği gerektirmesidir.
• Hükümet, yasa tasarılarını parlamentoya sunar ve parlamentonun onayını almak zorundadır.
• Parlamento, hükümetin politikalarını denetler ve gerektiğinde hesap sorar.
• Başbakanın rolü, hükümetin başı olması ve yürütme yetkisini kullanmasıdır.
• Başbakan, hükümeti kurma ve kabineyi oluşturma yetkisine sahiptir.
• Başbakan, parlamentoda çoğunluğu sağlamak ve hükümetin politikalarını savunmakla görevlidir.
• Seçim sistemi, parlamenter sistemlerde genellikle nispi temsil sistemi veya karma sistemlerin kullanılmasıdır.
• Nispi temsil, partilerin oy oranına göre parlamentoda temsil edilmesini sağlar.

Parlamenter Sistem Türleri

• Westminster modeli, İngiltere'de gelişen ve tek partili çoğunluk hükümetlerinin görüldüğü bir modeldir.
• Bu modelde güçlü bir başbakan ve disiplinli bir parti sistemi söz konusudur.
• Hükümetin yasama organı üzerindeki kontrolü yüksektir.
• Çoğulcu parlamenter sistem, koalisyon hükümetlerinin yaygın olduğu ve farklı siyasi partilerin işbirliği yaptığı bir modeldir.
• Güçler ayrılığı daha belirgindir ve parlamento hükümeti daha etkili bir şekilde denetler.
• İsviçre, Belçika ve Hollanda gibi ülkelerde görülür.

Parlamenter Sistemin Avantajları

• Hesap verebilirlik, hükümetin yasama organına karşı sorumlu olması ve daha hesap verebilir bir yönetim sağlamasıdır.
• Temsil, nispi temsil sisteminin farklı siyasi görüşlerin parlamentoda temsil edilmesini kolaylaştırmasıdır.
• İstikrar, güvenoyu mekanizmasının hükümetin istikrarını sağlamaya yardımcı olmasıdır.

Parlamenter Sistemin Dezavantajları

• Koalisyon zorlukları, koalisyon hükümetlerinin farklı partilerin uzlaşmasını gerektirdiği için karar alma süreçlerini yavaşlatabilmesidir.
• Hükümet istikrarsızlığı, güvensizlik oylarının hükümetin sık sık değişmesine ve siyasi istikrarsızlığa yol açabilmesidir.
• Başbakanın gücü, bazı durumlarda başbakanın yetkilerinin çok geniş olabilmesi ve demokratik denetimi zayıflatabilmesidir.

Türkiye'de Parlamenter Sistem

• Türkiye, 1923'ten 2018'e kadar parlamenter sistemle yönetilmiştir.
• Bu dönemde tek partili ve çok partili dönemler yaşanmıştır.
• 2017'de yapılan anayasa değişikliğiyle Türkiye, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçmiştir.

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi

• Yürütme yetkisinin doğrudan halk tarafından seçilen cumhurbaşkanına verildiği bir sistemdir.
• Cumhurbaşkanı, hükümeti kurar ve kabineyi atar.
• Yasama ve yürütme organları arasında daha belirgin bir ayrım vardır.
• Cumhurbaşkanının parlamentoya karşı sorumluluğu bulunmamaktadır.