Siyaset Bilimi Temel Kavramlar

• Siyaset bilimi, devlet, hükümet, siyasi kurumlar, siyasi davranışlar ve siyasi düşünce gibi konuları inceler.

Siyaset Biliminin Temel Kavramları

• İktidar, bir aktörün başkalarının davranışlarını etkileme veya kontrol etme yeteneğidir.
• Otorite, iktidarın meşru kabul edilmesidir; yönetilenlerin, yönetenlerin karar alma hakkını kabul etmesidir.
• Meşruiyet, bir yönetim biçiminin veya iktidarın, yönetilenler tarafından haklı ve kabul edilebilir bulunmasıdır.
• Devlet, belirli bir toprak üzerinde egemenlik sahibi olan siyasi bir örgütlenmedir.
• Max Weber'e göre devlet, belirli bir toprak parçası üzerinde meşru şiddet kullanma tekeline sahiptir.
• Egemenlik, devletin kendi toprakları üzerindeki en yüksek otorite olması ve dışarıdan müdahale görmemesidir.

Siyasi İdeolojiler

• Liberalizm, bireysel özgürlükleri, serbest piyasayı ve sınırlı hükümeti savunur; önemli düşünürü John Locke'tur.
• Sosyalizm, toplumsal eşitliği, sosyal adaleti ve üretim araçlarının toplumsal kontrolünü savunur; temel teorisyeni Karl Marx'tır.
• Muhafazakarlık, geleneksel değerleri, toplumsal düzeni ve mevcut kurumları korumayı amaçlar; Edmund Burke önemli bir düşünürdür.
• Faşizm, otoriter liderlik, güçlü devlet ve milliyetçiliği temel alır; Benito Mussolini ve Adolf Hitler önde gelen temsilcileridir.

Siyasi Sistemler

• Demokrasi, halkın yönetime katıldığı veya temsilcileri aracılığıyla yönetimi etkilediği bir sistemdir.
• Otoriter sistem, siyasi gücün tek bir kişi veya küçük bir grup tarafından kullanıldığı, halkın siyasi katılımının sınırlı olduğu sistemdir.
• Totaliter sistem, devletin toplumun tüm yönlerini kontrol etmeye çalıştığı, bireysel özgürlüklerin olmadığı sistemdir.

Hükümet Sistemleri

• Parlamenter sistemde, yürütme organı (başbakan ve kabine) yasama organına karşı sorumludur.
• Başkanlık sisteminde, yürütme organı (başkan) doğrudan halk tarafından seçilir ve yasama organına karşı doğrudan sorumlu değildir.
• Yarı başkanlık sisteminde hem başkan hem de başbakan bulunur, yetkiler paylaşılır.

Başkanlık Sistemi

• Yürütme yetkisi doğrudan halk tarafından seçilen bir başkan tarafından kullanılır.
• Başkan, hem devlet başkanı hem de hükümet başkanıdır.
• Kuvvetler ayrılığı ilkesi belirgindir; yasama, yürütme ve yargı organları bağımsızdır.
• Başkan, genellikle yasama organına karşı sorumlu değildir, görevden alınması (impeachment) özel durumlarla sınırlıdır.

Başkanlık Sisteminin Temel Özellikleri

• Tek kişilik yürütme söz konusudur; yürütme yetkisi doğrudan seçilen başkan tarafından kullanılır.
• Yasama, yürütme ve yargı organları arasında kesin bir ayrım yani kuvvetler ayrılığı vardır.
• Başkan, doğrudan halk oyuyla veya seçim kurulu aracılığıyla seçilir.
• Başkanın belirli bir görev süresi vardır ve bu süre sonunda yeniden seçilebilir (ülkeye göre değişir).
• Başkan, yasama organına yasa teklif edebilir, ancak yasaları doğrudan geçirme yetkisi yoktur; yasama ile ilişkiler bu şekilde düzenlenir.
• Başkan, yasama organı tarafından kabul edilen yasaları veto edebilir (geri çevirebilir).
• Başkan, üst düzey kamu görevlilerini (bakanlar, yargıçlar vb.) atama yetkisine sahiptir.

Başkanlık Sisteminin Avantajları

• Başkanın belirli bir görev süresi olduğu için hükümet istikrarı sağlanır.
• Başkan, doğrudan halka karşı sorumlu olduğu için daha hesap verebilir olabilir.
• Tek bir lider (başkan) tarafından karar alındığı için bürokratik süreçler kısalır ve hızlı karar alınabilir.
• Başkan, güçlü bir liderlik pozisyonuna sahip olduğu için kriz durumlarında etkili olabilir.

Başkanlık Sisteminin Dezavantajları

• Yasama ve yürütme organları arasında uzlaşmazlık yaşanması durumunda hükümet krizi ortaya çıkabilir (katı kuvvetler ayrılığı).
• Başkanın geniş yetkilere sahip olması, yetkiyi kötüye kullanma potansiyeli yaratır.
• Başkanlık sistemi, azınlık gruplarının temsilini zorlaştırabilir.
• Başkanlık seçimleri, toplumda siyasi kutuplaşmaya neden olabilir.

Başkanlık Sisteminin Uygulama Örnekleri

• Amerika Birleşik Devletleri, başkanlık sisteminin klasik örneğidir; başkan hem devlet başkanı hem de hükümet başkanıdır.
• Brezilya, Latin Amerika'da başkanlık sistemiyle yönetilen önemli bir ülkedir.
• Nijerya, Afrika'da başkanlık sistemini uygulayan bir ülkedir.

Türkiye'de Başkanlık Sistemi Tartışmaları

• Türkiye'de başkanlık sistemi tartışmaları uzun yıllardır sürmektedir.
• 2017 yılında yapılan anayasa değişikliği ile Türkiye, parlamenter sistemden Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçmiştir.
• Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, başkanlık sistemine benzer özellikler taşımakla birlikte, kendine özgü bir modeldir.

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi

• Yürütme yetkisi, doğrudan halk tarafından seçilen Cumhurbaşkanı tarafından kullanılır.
• Cumhurbaşkanı, hem devlet başkanı hem de hükümet başkanıdır.
• Bakanlar, Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır.
• Cumhurbaşkanı, TBMM'ye karşı sorumlu değildir.
• TBMM, Cumhurbaşkanını görevden alma yetkisine sahiptir (ağır suçlamalarla).
• Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile düzenleme yetkisi bulunmaktadır (kanunlarla düzenlenmeyen alanlarda).