شکل گیری حکومت صفویه

• دوران صفویه، دوره‌ای از یکپارچگی و اتحاد در ایران است.

اوضاع سیاسی ایران در زمان تأسیس حکومت صفوی

• کشور ایران فاقد حکومت واحد و قدرتمند بود و دچار تفرقه و تجزیه شده بود.
• حاکمان مناطق مختلف ایران با یکدیگر در جنگ بودند که این امر باعث ناامنی و اختلال در امور کشور شده بود.
• همسایگان ایران مانند امپراتوری عثمانی قصد گسترش قلمرو خود را داشتند و به ایران طمع داشتند.
• ازبک‌ها در شمال شرق ایران قدرت گرفته بودند و به مرزهای ایران حمله می‌کردند.

شکل‌گیری حکومت صفوی

• شیخ صفی‌الدین اردبیلی (۶۵۰-۷۳۵ هـ.ق) از مشایخ معروف بود که مذهب شیعه داشت و خانقاهش در اردبیل مورد توجه بود.
• پس از مرگ شیخ صفی‌الدین، خانقاه او به فرزندانش رسید که برای گسترش فرهنگ شیعی تلاش می‌کردند.
• در پی تلاش‌ها، ایلات ترک ساکن شمال و شمال غربی ایران به مذهب شیعه گرویدند و مهم‌ترین طرفداران خاندان شیخ صفی شدند که به قزلباش معروف بودند.
• در ابتدای قرن ۱۰ هجری، یکی از نوادگان شیخ صفی به نام اسماعیل به قدرت رسید.
• اسماعیل صفوی به کمک نیروی نظامی قزلباش‌ها، حکومت‌های محلی در شمال غربی را شکست داد و پس از تسلط بر تبریز، خود را شاه ایران خواند.
• پس از تاج‌گذاری، مذهب شیعه را مذهب رسمی کشور اعلام کرد.
• شاه اسماعیل سپس حاکمان مناطق مختلف را از میان برداشت و با شکست ازبک‌ها در خراسان، بر سراسر ایران مسلط شد.
• اقدامات او منجر به یکپارچگی، استقلال و نیرومندی حکومت ایران شد و قلمرو آن به حدود دوره ساسانیان رسید.
• حکومت صفوی موجب همبستگی و اتحاد بیشتر اقوام ایرانی شد.

اروپاییان در راه ایران

• هم‌زمان با قدرت رسیدن سلسله صفوی، کشورهای اروپایی وارد قرون جدید شده بودند.
• در قرن‌های شانزدهم تا نوزدهم میلادی، اروپاییان با ساختن کشتی‌های بزرگ و مجهز به توپ‌های جنگی، به غارت سرزمین‌های دیگران پرداختند و بخش‌هایی از قاره‌های آمریکا، آفریقا و آسیا را مستعمره خود کردند.
• پرتغال، اسپانیا، انگلستان و فرانسه پیشگامان استعمار بودند.
• در آستانه تأسیس سلسله صفوی، پرتغالی‌ها جزایر و سواحل جنوبی ایران را تصرف کرده و تجارت خلیج فارس و دریای عمان را در اختیار گرفته بودند.
• شاه اسماعیل صفوی به دلیل نداشتن کشتی جنگی نتوانست در برابر پرتغالی‌ها کاری از پیش ببرد.
• شاه عباس اول از رقابت انگلیسی‌ها و پرتغالی‌ها استفاده کرد و به کمک کشتی‌های جنگی انگلستان، پرتغالی‌ها را از سواحل و جزایر ایران بیرون راند.
• انگلستان با اخراج پرتغالی‌ها، زمینه نفوذ خود در ایران را مستحکم کرد.
• تا زمان شاه عباس اول، سران ایل قزلباش حاکم ولایت‌های مختلف ایران بودند.
• شاه عباس اول برای تقویت حکومت مرکزی و جلوگیری از نافرمانی سران ایل قزلباش، حکومت ولایت‌ها را از آنان گرفت و به افرادی غیر از قزلباش‌ها سپرد.
• او سیاه جدیدی از افراد غیر قزلباش تشکیل داد و با کمک گرفتن از اروپاییان، این سپاه را به تفنگ و توپ مجهز کرد.

حکومت صفوی در سراشیب سقوط

• پس از مرگ شاه عباس اول، چهار پادشاه دیگر روی کار آمدند که توانایی و لیاقت اداره کشور را نداشتند.
• سیاست کشتن و کور کردن شاهزادگان و جلوگیری از حکومت آنها بر ولایت‌ها، باعث شد تا آنان شیوه کشورداری را نیاموزند.
• سلسله صفوی پس از شاه عباس اول تقریباً از داشتن پادشاهی لایق و توانمند محروم ماند و در نتیجه ضعف و بی‌لیاقتی شاهان مقام‌های کشوری و لشکری دچار اختلاف و درگیری شدند و از انجام دادن مسئولیت‌های مهم خود بازماندند.
• امور حکومت مختل شد و هرج و مرج کشور را فرا گرفت
• در چنین اوضاع نابسامانی، گروهی از افغان‌ها در قندهار سر به شورش برداشتند و پس از پیروزی بر حاکم آن ولایت به سوی اصفهان حرکت کردند.
• سلطان حسین صفوی که در اواخر حکومتش به ضعف و سستی گرایید، نتوانست در مقابل گروه مهاجم خارجی مقابله کند و پس از چند ماه محاصره، محمود افغان سردسته شورشیان بر پایتخت و قسمتهایی از ایران مسلط شد.
• در دوران صفویه با افزایش اقتدار و امنیت، تولید و تجارت افزایش یافت و ایران با برخی از کشورهای اروپایی روابط سیاسی و بازرگانی برقرار کرد.
• در آن زمان اروپاییان شرکت‌های بزرگ تجاری تأسیس کرده بودند و می‌خواستند روابط تجاری خود را با دیگر کشورها افزایش دهند و در این مسیر به رقابت می‌پرداختند.
• برای عقد قراردادهای بازرگانی نمایندگانی را به ایران فرستادند.

مقابله با دشمنان

• صفویان برای دفاع از یکپارچگی جغرافیایی ایران بارها با دشمنان خارجی رو به رو شدند.

• ازبکها در شرق و عثمانی ها در غرب مهمترین دشمنان آنها بودند.

• سلطان عثمانی که مخالف شکل گیری سلسله قدرتمند مستقل و شیعه مذهب صفوی بود، با سپاهی عظیم راهی ایران شد.

• در جنگ چالدران بین سپاهیان ایران و عثمانی، شاه اسماعیل و سربازانش شجاعت زیادی نشان دادند اما سپاه عثمانی به کمک سلاح های آتشین مانند توپ و تفنگ پیروز شد.

• پس از جنگ چالدران تبریز به اشغال عثمانی ها در آمد اما مقاومت و مبارزه مردم آن ها را وادار به عقب نشینی کرد.

• پس از شاه اسماعیل پسرش، تهماسب به حکومت رسید.

• او با سر و سامان دادن به اوضاع داخلی و دفع حمله های از یکان موفق شد حکومت صفوی را تثبیت و تحکیم کند.

• شاه تهماسب پایتخت را از تبریز به قزوین انتقال داد؛ زیرا تبریز همواره در معرض هجوم سپاه عثمانی بود.

• او روابط مسالمت آمیزی با کشورهای همسایه و مسلمان خود، برقرار کرد.

• شاه عباس اول (پنجمین شاه صفوی) حکومت صفوی را به اوج قدرت رساند.

• او از یک ها و عثمانیان را شکست داد و تا پشت مرزهای ایران عقب راند، همچنین پایتخت را از قزوین به اصفهان منتقل کرد و برای آبادی آن بسیار کوشید.

در زمان تأسیس صفویه، ایران دچار تفرقه و ناامنی بود. قدرت‌های محلی در جنگ بودند و همسایگان طمع داشتند. با تلاش‌های شیخ صفی‌الدین اردبیلی و نوادگانش، مذهب شیعه گسترش یافت و قزلباش‌ها به عنوان نیروی نظامی به قدرت رسیدند.