Шала туылған нәрестелерге күтім жасау

Айы күні жетіп туылған жас нәресте және Шала туылған нәресте

• Дәріс тақырыбы - мерзімінде туылған және шала туылған нәрестелерге күтім жасау.
• Неонатология - жаңа туған нәрестелерді күту туралы ғылым, олардың алғашқы төрт аптасындағы ауруларын анықтау және емдеу әдістерін іздестіру.
• Неонаталдық кезең - нәрестенің өмірінің алғашқы 28 күні.
• Жаңа туған нәрестелер мерзімі жетіп туылған, шала туылған немесе мерзімінен кеш туылған болып бөлінеді.
• Қазақстан Республикасында неонаталдық көмек көрсету 2023 жылғы 31 наурыздағы № 52 бұйрыққа сәйкес ұйымдастырылады.
• Тірі туылу - бұл гестациялық жасы 22 апта немесе одан жоғары, дене салмағы 500 граммнан асатын нәресте анасынан бөлінген кезде тыныс алу, жүрек соғысы, кіндік пульсациясы немесе бұлшықеттің ерікті қозғалысы сияқты тіршілік белгілерінің болуы.
• Перинатальды кезең - ұрықтың жатырішілік өмірінің толық 22 аптасынан бастап туылғаннан кейін 7 күнге дейінгі кезең.
• Перинатальды кезең үш кезеңге бөлінеді: антенатальды (босануға дейін), интранатальды (босану кезінде) және постнатальды (босанғаннан кейін 7 күнге дейін).
• Мерзімінен бұрын босану - 22 аптадан 36 апта 6 күнге дейінгі жүктілік.
• Жүктілік мерзімі - соңғы етеккірдің бірінші күнінен бастап есептеледі.
• Шала туылған нәресте - 22 аптадан 37 аптаға дейін туылған нәресте.
• Күні жетіп туылған нәресте - 37 және 42 апта аралығында туылған нәресте.
• Күні асып туылған нәресте - 42 аптадан асып туылған нәресте.
• Туылғандағы дене салмағына негізделген нәрестелер:
• Аз салмақты нәресте - кез келген гестациялық мерзімде 2500 грамнан аз салмақпен туылған нәресте.
  • Туу салмағы төмен, дене салмағы 2500 грамнан аз.
  • Туу салмағы өте төмен, дене салмағы 1500 грамнан аз.
  • Туу салмағы өте төмен, дене салмағы 1000 грамнан аз.
• Жас нәресте - баланы құрсақтан тыс ортаға бейімделу кезеңіндегі атауы.

Жаңа туған нәрестелердің ерекшеліктері

• Тынысы анық және қатты, қимылдары ширақ, терісі қызғылт түсті және май қабаты жақсы дамыған.
• Құлақ қалқаны шеміршекті және өз қалпын сақтаған.
• Кіндік сақинасы дәл ортасында орналасқан.
• Ер балаларда ұмасында екі жұмыртқа, ал қыз балаларда үлкен жыныстық еріндері кіші жыныстық еріндерін жауып тұрады.
• Дүниеге келгеннен кейін баланың кіндігі кесіледі және оттегінің жетіспеуі көмірқышқыл газының мөлшерін арттырады, дем алу орталығын ынталандырады және тыныс алуға әкеледі.
• Туғаннан кейін бірінші және бесінші минуттарда Апгар шкаласы бойынша бағаланады.
  • Дем алуы, жүрек соғысы, тері түсі, бұлшықет тонусы және рефлекстері бағаланады.
  • 8-10 балл - қалыпты жағдай, 8-ден төмен - тұншығып туылған.
• Физиологиялық қызару (талаурау) - терінің қан кернеуінің жоғарылауы, температураның өзгеруінен болады.
• Токсикалық эритема (қызару) - теріде әртүрлі көлемдегі қызыл түсті бөртпелер пайда болады, себебі - аллергендер.
• Физиологиялық сарғаю - тері мен шырышты қабаттардың сарғаюы, билирубиннің шығарылуының жеткіліксіздігінен болады.
• Дене салмағының физиологиялық кемуі - алғашқы күндері салмақтың 150-300 г-дай кемуі, себебі - сұйықтық мөлшерінің сәйкессіздігі.
• Транзиторлық қызба - дене қызуының 39-40°C-қа дейін көтерілуі, себебі - су алмасуының бұзылуы.
• Жыныс мүшелеріндегі өзгерістер (жыныстық криз) - эстрогендік жыныс гормондарының әсерінен пайда болады.
• Несеп қышқылы инфаркты - бүйрек инфаркты, бүйректің нашар дамуынан туындайды.

Шала туылған балалардың ерекшеліктері

• Физиологиялық жағдайлар шала туылған балаларда да байқалады, бірақ айырмашылықтары бар:
  • Қызару анығырақ, сарғаю ұзағырақ.
  • Температураға сезімталдық айқын, жыныс ағзаларында өзгерістер болмауы мүмкін.
• Шала туылған нәресте (ШТН) - 37 аптаға дейін туылған және салмағы 2500 г-нан төмен бала.
• Шала туылған нәрестелерде жүйке жүйесі әлсіз болады.
  • Физиологиялық реакциялар тез өшеді, жылу реттелуі тұрақсыз және бұлшықет гипотонусы тән болады.
  • Жүрек-қан тамырлары жүйесі жетілмеген, пульс толуы аз және лабильді болып келеді.

Мерзімінен бұрын босанулардың жіктелуі

• Өте ерте - 22 апта + 0 күн - 27 апта + 6 күн
• Ерте - 28 апта + 0 күн - 31 апта + 6 күн
• Мерзімінен бұрын - 32 апта + 0 күн - 33 апта + 6 күн
• Кеш шала - 34 апта + 0 күн - 36 апта + 6 күн
• Шала туылғандық дәрежесі гестациялық мерзімге сәйкес анықталады.
• Аз салмақты нәресте - кез келген гестациялық мерзімде 2500 грамнан аз салмақпен туылғандар.
• Жатырішілік дамудың соңғы апталары салмақ қосу және органдардың дамуы үшін маңызды.
• Шала туылған нәрестелерде медициналық проблемалар көбірек болуы мүмкін.
• Ерте туылудың себебін анықтау мүмкін емес.
• Белгілі факторлар ерте босану қаупін арттырады, оның ішінде қант диабеті, жүрек және бүйрек аурулары және жоғары қан қысымы.
• Жүктілікке байланысты факторларға нашар тамақтану және темекі шегу жатады.

Шала туылған сәбилердің денсаулығына байланысты проблемалар

• Тыныс алу қиындықтары, салмағы аз және дене температурасын тұрақты ұстай алмау.
• Қалыптыдан аз белсенділік және тамақтандырудағы қиындықтар.
• Шала туылған балалар өмірге қауіпті жағдайлармен туылуы да мүмкін:
  • Миға қан кету, өкпеден қан кету және гипогликемия.
  • Жаңа туған сепсис, пневмония және аритмия.
  • Анемия және тыныс алудың бұзылуы синдромы.

Шала туылған баланың белгілері

• Дауысы әлсіз және басы үлкен.
• Құлақ қалқаны пішінделмеген және тегіс.
• Терісі жұқа және маңдайы, арқасы, иығы мен жамбасы майда түктермен жабылған.
• Тері асты май қабаты нашар дамыған немесе мүлдем жоқ.
• Емшек бездерінің емізігі мен ұшы дамымаған.
• Тырнақтары өте жұмсақ және кіндік сақинасы төмен орналасқан.
• Алақан мен табан сызықтары әлсіз немесе көрінбейді.
• Қыз балалардың үлкен жыныстық еріндері кіші жыныстық еріндерін жауып тұрмайды.
• Бұлшықет тонусы және рефлекстері төмен. Дем алысы үстірт және жиі болады, және өкпе толық жетілмеген.
• Қан құрамында гипогликемия және гипопротеинемия байқалады.
• Шала туылған балалар өз денесінің температурасын бір қалыпта ұстай алмайды, сондықтан оларға түрлі температуралық режим сақтау керек.
• Көптеген шала туылған нәрестелер ауызбен тамақтана алмайды.

Жаңа туған нәресте күтімін ұйымдастыру

• Дені сау нәресте - туғаннан кейін медициналық көмекті қажет етпейтін және тіршілігін жақсы сақтайтын бала.
• Нәресте күтімінің негізгі қадамдары:
  • Босанатын бөлмені дайындау.
  • Баланы кептіру және жағдайын бағалау.
  • Классификациялау, шаралар қабылдау, және «терісі терісіне» жанастыру.
  • Тыныс алу жолдарын тазалау, кіндікті қысу/кесу және төспен емізуді бастау.
  • Профилактикалық шараларды жүргізу және ана мен баланы жалғыз қалдырмау.
• Баланың тәулік бойы анасымен бірге болуын қамтамасыз ету.
• Баланың дүниеге келуі жеке, таза және жылы бөлмеде өтуі керек.
• 2-7 қадамдар туылғаннан кейінгі алғашқы 60 секундта жүргізіледі.
• Нәрестені туыла салысымен жылы жаялыққа алып кептіреді.
  • Содан кейін акушерка баланы анасының кеудесіне қояды және құрғақ жаялықпен кептіруді жалғастырады.
  • Ылғалданған жаялықты құрғақ және жылы жаңа жаялықпен ауыстырып, басына қалпақ және аяқтарына шұлық кигізіледі.
• Нәрестені бағалау баланы кептіріп болғасын жүргізіледі: тыныс шығару және бұлшықет тонусы.
  • Арнайы күтімді қажет ететін нәрестелерді (реанимация) және анасының кеудесінде қалатын дені сау нәрестелерді ажырату.
• Жаңа туған нәресте жағдайына жіктеу және қажет жағдайда сәйкес шаралар қабылдау.
  • Жаңа туған нәрестені қандай топқа жатқызу керектігін анықтау.
  • Реанимациялық шаралар жүргізуге шешім қабылдау.
• Тері-тері байланысы температураны реттеуге, микрофлораға бейімделуге және емшек емізуге көмектеседі.
  • Анасы мен баласының арасында психологиялық байланыс орнатады.
  • Туыстық байланысты қалыптастыруға және жаңа туған нәрестенің қалыпты дене температурасын қалыптастыру және сақтауға ықпал етеді.
• Балаға бірінші емізуге ол дайын болған кезде рұқсат беру керек.
• Егер бала жақсы тыныс алып жатса тыныс алу жолдарын тазалаудың қажеті жоқ.

Кіндік күтімі

• Туылғаннан соң 1 минуттың соңына қарай кіндікті қысып, арнайы скобамен қыстырады.
• Кіндік қалдығын таза және құрғақ ұстау керек, үстіне ештеңе жағуғу болмайды.
• Кіндік күтімі кезінде антисептиктерді қолданбау ұсынылады.
• Кіндіктің түсу уақыты туған күнге байланысты 1-2 аптаға дейін.
• Кіндік бауының инфекциясының белгілері антибиотиктерді тағайындауды қажет етеді.
• Алғашқыда емшекпен емізу бойынша кеңес беруді акушерка жүргізеді. Геморрагиялық аурудың алдын алу үшін К витаминін және конъюнктивиттің алдын алу үшін арнайы мазь жағады.
• Алғашқы күні вирусты гепатит В-ға қарсы екпе жасалады;

Нәрестенің температурасын анықтау тәртібі

• Нәрестенің температурасы туғаннан бастап 15 минут өткен соң өлшенеді, және басқа да өлшемдер әр 30 минутта қайталанады.
• Температура 36,5 пен 37,5°C аралығында болуы керек.
• Дене температурасы өлшеуден басқа, тыныс алу жиілігін, экспекторацияны және терінің түсін тексеру керек.
• Гипотермия кезінде шаралар қолданып, жылыту керек.
• Қалыпты дене температурасын ұстап тұру.
• Қадағалау уақытында баланы жалаңаштамау және тез киіндіру керек.
• Шарттар орындалғаннан кейін, баланы киіндіру керек.
• Жылыту шараларын жүргізу.
• Баланы қарау және салмағын өлшеу.
• Тығыз құндақтамаңыз, тыныс алу функциясына әсер етуі мүмкін.
  • Керісінше, нәрестенің бостандығын қамтамасыз етіңіз.

Дұрыс тамақтандыру ережелері

• Емшек сүтін беріңіз, сұраныс бойынша, 8 реттен кем емес.
• Ана мен балаға күтім бойынша кеңестер беріңіз.
• 6 айға дейін қосымша тағам немесе сұйықтықтарды бермеңіз.
• Емшек сүті таза, қажетті заттардың құрамы бар және оңтайлы температурада болады.
• Бала емшек сұрағанда емізіңіз.
• Эмшектегі сүт таусылмайды, ол қайта түзіледі.
• Бала дұрыс ұстағаныңызға көз жеткізіңіз.
• Баланы емшекке жақындатыңыз, еріндеріңізбен қытықтаңыз.
• Бала аузын кең ашқанша күтіңіз де, емшекті салыңыз (емшектің ұшын ғана емес, құрылымының көп бөлігін).
• Төзімділік танытыңыз, тәжірибе жасаңыз және мамандардан кеңес алыңыз.
• Баланы дұрыс орналастыру керек: (4 кеңес)
  • Денесі түзу, беті емшекке қарап тұруы керек, өзіңізге тартыңыз.
• Баланы омырауға дұрыс салу: (5 кеңес)
  • Аузын кең ашыңыз, ернін шығарыңыз және иегін емшекке тигізіңіз, щектері дөңгеленеді.
• Шала туған балаларды қосымша күтіммен тамақтандыру керек:
  • Рефлекстері болмаса, зондпен тамақтандырыңыз, рефлекстері болса, қасықпен немесе бөтелкемен тамақтандырыңыз.
• Тыныс алуды жақсартатын шараларды қолданыңыз.
• Тазалықты сақтаңыз және аурулардан аулақ болыңыз.
• Шала туылған баланың физиологиялық шарттары бар.
• Шала туылған нәрестелерге арналған күтім процедураларын үнемі қолданыңыз.

Бұл жазбалар сізге жаңа туған нәрестелерді бағалаудың және күтудің барлық аспектілерін түсінуге көмектеседі деп үміттенемін.

Дәріс мерзімінде және шала туылған нәрестелерге күтім жасауға арналған. Неонатология - жаңа туған нәрестелерді күту туралы ғылым болып табылады. Неонаталдық кезең - нәрестенің өмірінің алғашқы 28 күні.