Recht en Rechtvaardigheid: Inleiding

Recht en Rechtvaardigheid

• Vrouwe Justitia is het symbool van het strafrecht.
• Ze heeft drie kenmerken: een zwaard, een blinddoek en een weegschaal.
• Het zwaard staat voor het vellen van een vonnis, de uitspraak van de rechter over de straf of onschuld van de verdachte.
• De blinddoek staat voor objectiviteit, waarbij naar de feiten en niet naar de persoon wordt gekeken.
• De weegschaal met gelijke schalen staat voor het even zwaar meetellen van elk feit/bewijs.
• Het logo van de Officier van Justitie toont geen zwaard; de officier kan alleen een straf eisen, maar niet opleggen.

Rechtsstaat

• Nederland is een rechtsstaat: burgers en overheid hebben rechten en plichten.
• Een voorbeeld van een plicht is de belastingplicht.
• De overheid heeft het recht om burgers te straffen als zij geen belasting betalen.
• Burgers hebben recht op gezondheidszorg, en de overheid heeft de plicht om te zorgen als burgers hulp nodig hebben.
• Rechten en plichten worden ook wel rechtsnormen of wetten genoemd.
• Rechten en plichten staan in de Grondwet en het Wetboek van Strafrecht.

Horizontale vs. Verticale Werking

• Horizontale werking is de relatie tussen overheid en burger en vice versa.
• Een voorbeeld is het recht van een burger op gelijke behandeling door de overheid (gelijkheidsbeginsel).
• Verticale werking is top-down: de overheid legt regels op aan de burger.
• In een verticale werking, de overheid legt van bovenaf regels op, zoals niet door rood rijden.

Zekerheden van een Rechtsstaat

• Een rechtsstaat biedt invloed op het bestuur van het land via verkiezingen.
• Rechtsbescherming tegen machtsmisbruik van de overheid is een ander aspect.
• Privacy opgeven om veiligheid te kunnen garanderen is een gevolg van de verharding van de samenleving.

Publiek en Privaatrecht

• Publiekrecht regelt zaken tussen overheid en burger en heeft een verticale werking.
• Strafrecht, bestuursrecht (zoals bouwvergunningen), staatsrecht vallen onder publiekrecht.
• Het strafrecht valt onder publiekrecht, omdat de overheid bepaalt wat strafbaar is.
• Het overtreden van een wet is het overtreden van de wet van de overheid.
• Privaatrecht regelt zaken tussen burgers en heeft een horizontale werking.
• Personen- en familierecht (huwelijk, scheiding, overlijden), ondernemingsrecht, vermogensrecht (huurovereenkomsten, koopcontracten) vallen hieronder.

Grondbeginselen van het Strafrecht

• Strafmaat is de maximale straf voor een delict, volgens het Wetboek van Strafrecht.
• Legaliteitsbeginsel houdt in dat je alleen gestraft kan worden voor iets dat strafbaar is gesteld in het Wetboek van Strafrecht.
• Ne bis in idem-regel betekent dat iemand niet twee keer voor hetzelfde delict veroordeeld kan worden.
• Ne = niet, Bis = twee, In = voor, Idem = hetzelfde.

Rechters en Grondrechten

• Rechters in Nederland zijn onafhankelijk.
• Ze worden benoemd voor het leven en kunnen niet worden ontslagen.
• Rechters mogen hun eigen beslissingen nemen, maar ze moeten zich wel houden aan het Wetboek van Strafrecht.
• De overheid kan een rechter niet dwingen om een bepaalde beslissing te nemen.
• In Nederland zijn er vier soorten grondrechten.
• Sociale grondrechten hoeven niet door de overheid te worden gegarandeerd als er geen geld voor is (recht op onderdak, uitkering, onderwijs).
• Politieke grondrechten hebben te maken met de politiek, zoals kiesrecht en het oprichten van een politieke partij.
• Gelijkheidsrechten staan in artikel 1 en verbieden discriminatie.
• Vrijheidsrechten omvatten vrijheid van meningsuiting, godsdienst, betoging en drukpers.
• Sociale grondrechten kosten geld en hoeven niet gegarandeerd te worden door de overheid.
• Politieke, gelijkheids- en vrijheidsrechten kosten geen geld en moeten altijd door de overheid gegarandeerd worden.

Strafrecht: Opsporing

• Een persoon is verdachte "wanneer ben je 'verdachte'": als er een redelijk vermoeden is dat die persoon een strafbaar feit heeft gepleegd.
• Er is sprake van een redelijk vermoeden als iemand op heterdaad betrapt is, of als er aangifte is gedaan en jouw naam is genoemd.
• Als je verdachte bent, krijg je te maken met de politie.
• De politie heeft drie taken: ordehandhaving, opsporing van verdachten en hulpverlening.
• De politie heeft vijf bevoegdheden bij haar opsporingstaak: staande houden, fouilleren, aanhouden, huiszoeking en inbeslagname.
  • Staande houden is iemand vragen om te stoppen en naar naam en adres vragen.
  • Zwijgen betekent meegaan naar het bureau, maximaal 6 uur vasthouden, waarbij de tijd tussen 00.00 en 09.00 uur niet meetelt.
  • Fouilleren mag op straat alleen aan spullen en buitenste kledinglaag.
  • Lichamelijk fouilleren op bureau mag soms met toestemming van de Officier van Justitie, bijvoorbeeld bij verdenking van drugssmokkel.

Aanhouden en Huiszoeking

• Aanhouden is arresteren, de procedure is: 6 uur politiecel (= 1/2 dag), 2 x 24 uur verlenging politiecel (= 4 dagen), maximaal 102 dagen hechtenis in Huis van Bewaring.
• In totaal is dit 106 1/2 dag voorarrest.
• Bij een overtreding (licht delict) zonder strafblad is de maximale hechtenis 1 jaar in het Huis van Bewaring.
• Bij een misdrijf (zwaar delict) met strafblad is de maximale straf 30 jaar of levenslange gevangenisstraf.
• Poging tot en medeplichtigheid is niet strafbaar bij een overtreding, maar wel strafbaar bij een misdrijf.
• Huiszoeking mag alleen met bevel tot huiszoeking en bevel tot binnentreding (met toestemming OvJ).
• Inbeslagname mag alleen met bevel tot inbeslagname (met toestemming van OvJ).
• Naast de politie krijgt de verdachte ook te maken met de Officier van Justitie.

Officier van Justitie

• De officier van justitie heeft vier taken: leiding geven aan het opsporingsonderzoek, een straf eisen namens de samenleving tegen de verdachte, controleren of de verdachte zijn straf wel uitzit/uitvoert/heeft betaald en beslissen wat er met de zaak van de verdachte gebeurt aan de hand van het proces-verbaal.
• De Officier van Justitie kan kiezen uit:
  • Geseponeerd: in de prullenbak gegooid/vernietigd, bijvoorbeeld bij een eerste keer en iets kleins, gebrek aan bewijs, dader te jong, schade hersteld.
  • Geldboete: schikking/transactie, bijvoorbeeld een verkeersboete.
  • Strafbeschikking: kan bij lichte delicten soms zelf een straf opleggen, maar dat kan alleen als de schuld al vast staat
  • Vervolgen: rechtszaak.
• Als je voor de rechter moet verschijnen, krijg je een dagvaarding.
  • Dit is een brief waarin staat dat je voor de rechter moet verschijnen, en waarom, wanneer en waar.

Rechtbanken

• Er zijn vier soorten rechtbanken: kantongerecht, arrondissementsrechtbank, gerechtshof en de Hoge Raad.
• Het kantongerecht behandelt overtredingen en bevindt zich in Bergen op Zoom (BoZ).
• De arrondissementsrechtbank (19) behandelt misdrijven, en verkeers- en kleine drugsdelicten.
• Het Gerechtshof behandelt zaken 1e keer Hoger Beroep (5).
• De Hoge Raad (1) behandelt 2e keer Hoger Beroep. Er komt geen nieuwe rechtszaak, maar er wordt door raadsmannen gekeken of er in eerdere rechtszaken geen fouten zijn gemaakt.

Soorten Straffen

• Welke straffen kan de rechter geven? a. Hoofdstraffen:
  • Gevangenisstraf: voor misdrijven, maximaal levenslang.
  • Taakstraf: voor overtredingen met een maximale straf van 6 maanden, maximaal 240 uur.
  • Geldboete.
  • Hechtenis: voor overtredingen, maximaal 1 jaar, huis van bewaring.
  • Of een combinatie van straffen. b. Bijkomende straf:
  • Deze wordt altijd in combinatie met een hoofdstraf gegeven.
  • Bijvoorbeeld: invorderen rijbewijs, bekendmaken van de naam van een bedrijf, je mag je beroep niet meer uitoefenen. c. Maatregel:
  • Wordt altijd in combinatie met een gevangenisstraf gegeven.
  • TBS (Ter Beschikking Stelling): na je gevangenisstraf ga je naar een psychiatrische gevangenis.
  • Dit is voor criminelen die (gedeeltelijk) ontoerekeningsvatbaar zijn. TBS is in eerste instantie voor 4 jaar, maar kan verlengd worden.

Voorwaardelijk vs. Onvoorwaardelijk

• Voorwaardelijk betekent dat je je straf niet hoeft uitzitten, tenzij je in je proeftijd opnieuw de fout ingaat.
• Je zit dan alsnog je straf uit + je nieuwe straf.
• Het moet gaan om een soortgelijk delict.
• Onvoorwaardelijk betekent dat je sowieso je straf uitzit.
• Een combinatie van voorwaardelijk en onvoorwaardelijk kan ook.

Strafuitsluitingsgronden

• Soms heeft iemand wel iets strafbaars gedaan, maar is dat toch niet strafbaar. Dit heet een strafuitsluitingsgrond.
• Voorbeelden hiervan zijn:
  • Noodweer/zelfverdediging: mits de verdediging in verhouding staat tot het gevaar.
  • Overmacht-noodtoestand: je zet je auto op verboden terrein om een kind in nood te redden, of je zet je auto op de stoep om te helpen bij een ernstig ongeval.
  • Ambtelijk bevel: op bevel van de politie moet je even tegen het verkeer in rijden en dan krijg je van een andere agent een boete. Die is dan ongegrond.
  • Psychische overmacht: door een (tijdelijke) abnormale geestelijke toestand doe je iets strafbaars, bijvoorbeeld je partner neersteken na een jarenlange geestelijke mishandeling.
  • Ontoerekeningsvatbaarheid: bijvoorbeeld iemand die een psychose heeft en iemand verwondt. Men krijgt dan meestal TBS.
  • Afwezigheid van schuld: winkelpersoneel verkoopt spullen die door de baas illegaal verkregen zijn, maar het personeel weet dat niet.

Jongerenstrafrecht

• Kinderen onder de 12 jaar kunnen niet worden gestraft, ouders zijn verantwoordelijk.
• Kinderen tussen de 12 en 18 jaar vallen onder het jongerenstrafrecht.
• a. Hoofdstraffen:
  • Jeugddetentie = tuchtschool/jeugdgevangenis voor maximaal 1 jaar als je tussen de 12 en 16 bent, vanaf 16 tot 18 jaar is dat maximaal 2 jaar.
  • Geldboete.
  • Waarschuwing = berisping.
  • Taakstraf bij Bureau HALT (= Het ALTERnatief).
• b. Maatregelen:
  • PIJ maatregel (= Penitentiaire Inrichting Jongeren) (= TBS voor kinderen).
  • Gezinsvoogd.
• Tegenwoordig bestaat er ook het adolescentenstrafrecht: jongeren die nog net geen 18 jaar zijn en iets ernstigs gedaan hebben, kunnen worden bestraft als volwassenen.