Realisme in Romans: Kenmerken en Context

19e-eeuwse Roman

• Romanschrijvers uit de 19e eeuw bundelden vroegere pogingen in een enkele vorm, wat leidde tot de 'klassieke' roman.
• Het genre kenmerkt zich door realistische prozaverhalen met gebeurtenissen en karakterontwikkeling gesitueerd tegen de achtergrond van een bepaald milieu, gericht op de individuele lezer.

Romantiek

• De Romantiek ontstond in 1774 met Goethes Die Leiden des jungen Werthers.
• Rond 1800 verspreidde de stroming zich door West-Europa.
• Er was bewondering voor het grootse, indrukwekkende, woeste, het exotische, oude mythen, heldhaftige verleden, natuur en gevoel.
• Romantiek keerde zich af van en zette zich af tegen de eigentijdse maatschappij.
• Schrijvers vonden inspiratie in de geschiedenis, met vaderlandsliefde, heldendom, passie en sentiment als belangrijke ingrediënten.
  • Sir Walter Scott (1771-1832) staat bekend als de vader van de historische roman, met Ivanhoe (1819) als bekend werk.
  • Hendrik Consciences (1812-1883) schreef de populaire historische Roman De leeuw van Vlaanderen.
    • Het is een boek over de Guldensporenslag dat het Vlaamse nationale verleden idealiseert.
  • Max Havelaar (1859) van Multatuli (Edward Douwes Dekker, 1820-1887) wordt gezien als het romantische meesterwerk in de Nederlandse literatuur.
    • Zijn eigen ontstaansgeschiedenis wordt verteld in een raamvertelling.
    • Het is een tendensroman die de wantoestanden in Nederlands-Indië aankaart.
  • In de Engelse Romantiek schreven kunstenaars over extreme vormen van de menselijke natuur en het bovennatuurlijke.
    • Dit leidde tot het romantische griezelverhaal of de gothic novel.
    • Bekende werken zijn Mary Shelley's Frankenstein (1818) en de verhalen van Edgar Allan Poe, de grondlegger van de moderne thriller en misdaadroman.

Realisme

• Vanaf 1830 kwam er een verandering in literaire thematiek.
• Schrijvers openden hun ogen voor de realiteit en vonden een publiek in de burgerij.
• De realistische roman plaatst de mens in een politieke, sociale en economische context.
• Er wordt vaak onderhuidse kritiek geleverd op de maatschappij.
• Realistische schrijvers streefden naar een objectieve registratie van de alledaagse werkelijkheid.
  • Ze wilden het weergeven in een tranche de vie (een momentopname).
• Gebruikte technieken:
  • In plaats van een chronologische vertelling, beginnen verhalen in medias res.
    • Noodzakelijke informatie wordt later onthuld via een flashback.
  • Er werd een alwetende verteller gebruikt die niet interpreteert, maar enkel registreert.
  • De held verloor aan betekenis; de focus lag op het leven en de werkelijkheid van gewone mensen.
• Bekende Realistische auteurs:
  • Charles Dickens (1812-1870) met Oliver Twist (1838)
  • Gustave Flaubert (1821-1881) met Madame Bovary (1856)
  • Fjodor Dostojevski (1821-1881) met De gebroeders Karamazov (1881)
  • Lev Tolstoj (1828-1910) met Oorlog en vrede (1865-1969)
• In Nederland scoorde Nicolaas Beets (1814-1903) als Hildebrand met Camera Obscura (1839).
  • Het is een humoristische zedenroman met romantisch-sentimenteel en burgerlijk realisme.
  • Deugd en waarheid zegevieren, en slechteriken worden gestraft.
• Conscience (1812-1883) met zijn landelijke romans zoals De loteling (1850) geldt als het summum van echt realisme in Vlaanderen.
  • Er is geen sprake van een echte werkelijkheidsliteratuur, door de volksopvoedende taak.
  • Vlaanderen werd afgeschermd van vernieuwing, vooral uit Frankrijk.
  • Frans realisme werd als rauw, vies, immoreel en pornografisch gezien.

Naturalisme

• Het naturalisme is een doorgedreven vorm van realisme.
• Naturalisten schetsen schrijnende beelden van mensonwaardige omstandigheden van boeren en fabrieksarbeiders.
• De mens wordt gezien als product van ras, opvoeding en milieu.
• De mens is gedetermineerd, vrije wil is een illusie, wat leidt tot een fatalistische houding.
• Het naturalisme ontstond met Emile Zola (1840-1902), zoals Thérèse Raquin (1867).
  • Hij brak met moraliserend idealisme en schreef waarheidsgetrouwe verhalen met genuanceerde persoonsbeschrijvingen.
• Louis Couperus' (1863-1923) Eline Vere (1889) wordt beschouwd als een van de beroemdste naturalistische romans.
• Tegenover het Hollands stadsnaturalisme staat het landelijk naturalisme van Stijn Streuvels (1871-1969) en Cyriel Buysse (1859-1932).
  • Streuvels wordt niet gezien als een naturalist, maar schept een landelijke mythologie (boerenepiek).
  • Hij beeldt ellende en hartstochten natuurgetrouw uit, en laat de mens beheersen door een noodlot.
    • Langs de wegen (1902) en De Vlaschaard (1907) zijn bekende werken van Streuvels.
  • Buysse beeldde de volksmens van het Vlaamse land uit.
    • Het recht van de sterkste (1893) en het toneelstuk Het gezin van Paemel (1903) zijn bekende werken van Buysse.
• Van de koele meren des doods (1900) van Frederik Van Eeden (1860-1932) is een meesterwerk.
  • Geschreven volgens de principes van naturalisme, maar met een positiever alternatief voor de door het noodlot voorbestemde afloop.

Neoromantiek

• In 1904 publiceerde Arthur Van Schendel (1874-1946) Een zwerver verliefd (1904).
  • Dit werk, en andere literaire werken die weer bij de gedachtewereld van de romantiek aanknoopten behoren tot de neoromantiek..
  • Deze stroming ontstond als reactie tegen het realisme en naturalisme en tegen het impressionisme.

Symbolisme

• De kleine Johannes (1885) van Frederik Van Eeden (1860-1932) is een meesterwerk.
• Het beschrijft de groei van een kinderziel door middel van allegorieën en contacten met planten en dieren.