Қазақстанның физикалық географиясы

Кіріспе

• Бұл құжат Қазақстанның физикалық географиясы, жануарлар әлемі және оны туризмде пайдалану мүмкіндіктері туралы мәліметтер ұсынады.

Қазақстан Республикасының жалпы физикалық географиялық сипаттамасы

• Қазақстан Еуразиядағы аумағы жағынан төртінші мемлекет, жалпы аумағы 2717,3 мың км².
• Қазақстанның солтүстігінде Сібірге тән жануарлар, оңтүстігінде тропиктік жануарлар кездеседі.
• Қазақстан қоңыржай климаттық белдеуде орналасқан, табиғат зоналары ендік бағытта созылады.
• Қазақстан дүниежүзілік мұхиттардан алыс орналасқандықтан шөлді және шөлейтті аймақтар басым.
• Оңтүстік-шығысында суармалы жерлер, батысында Каспий теңізі жағалауында -132 метрлік Қарақия ойысы, оңтүстік-шығысында 6995 метрлік Хан Тәңірі шыңы бар.
• Қазақстан бес мемлекетпен шектеседі, шекарасының жалпы ұзындығы 15000 км-ден асады.

Қазақстанның жер бедері

• Қазақстанның жер бедері әртүрлі, шығыстан батысқа және оңтүстіктен солтүстікке қарай біртіндеп төмендейді.
• Жер бедері жазықтар, ойпаттар, үстірттер, қыраттар, таулардан тұрады, оңтүстік-шығысында биік таулар бар.
• Каспий маңы ойпаты солтүстік-батысында орналасқан, -28 м тереңдікте жатыр.
• Маңғыстау түбегі - сортаңды ойпатты және көтеріңкі таулы.
• Каспий маңы ойпаты - ең үлкен жазық, тегіс жер бедерімен және тұзды топырағымен сипатталады.
• Тұран ойпаты Қазақстанның оңтүстік бөлігінде, Сырдария өзені арқылы бөлінген, Қызылқұм және Қарақұм шөлдері орналасқан.
• Батыс Сібір жазығы Қазақстанның солтүстік бөлігінде орналасқан, оңтүстіктен солтүстікке қарай еңіс, Ертіс және Есіл-Тобыл жазықтарынан тұрады.
• Қазақстан жерінің көп бөлігін - Үстірт, Бетпақдала, Жем, Торғай үстірті және Жалпы Сырт қыраты үстірттер мен жусанды дала алып жатыр.

Қазақстанның климаты

• Қазақстанның климаты континентті, солтүстігінде қысы суық, жазы қоңыржай, оңтүстігінде қыс жұмсақ, жазы ыстық.
• Климатқа географиялық ендік, күн радиациясы және атмосфералық процестер әсер етеді.
• Солтүстiк Мұзды мұхит арктикалық ауа массасын, Орта Азия тропиктік ауа райын қалыптастырады.
• Қыс кезiнде Азия антициклоны ауаның жоғарыдан төмен қозғалуына байланысты аязды ауа райын қалыптастырады.
• Жыл мезгілдерінің ауысуы Қазақстанның қоңыржай белдеуде орналасуына байланысты.
• Қыс солтүстікте қарашада басталып наурызға дейін созылады, далаларда боранды және суық.
• Солтүстікте қаңтарда орташа температура -18°C-қа дейін төмендейді.
• Көктем ерте келеді, оңтүстікте басталып, солтүстікке қарай ауысады.
• Жаз ыстық және ұзақ, ауа температурасы солтүстікте +38°C-қа, оңтүстікте +46°C-қа дейін көтеріледі.

Қазақстанның ішкі сулары

• Ішкі суларға өзендер, көлдер , жер асты сулары және мұздықтар жатады.
• Өзендері екі алапқа бөлінеді: Солтүстік Мұзды мұхит алабы және ішкі тұйық көлдер алабы.
• Ертіс өзені Зайсан көлінен басталады және Солтүстік Мұзды мұхит алабына жатады.
• Есіл және Тобыл өзендері Ертіске құяды
• Бұқтырма өзені – Ертістің оң жақ саласы және Алтайдың мұздықтарынан басталады.
• Есіл өзені Сарыарқадан басталады, Сергеевка және Вязьма су қоймалары салынған.
• Тобыл өзені Оңтүстік Оралдан басталады
• Жайық өзені Каспий теңізі алабының ең үлкен өзені болып саналады, Жем өзені де осы алапқа тиесілі.
• Арал теңізі алабына Сырдария өзені жатады.
• Іле, Шарын, Шелек және Қаскелең өзендер Балқаш көліне құяды.
• Жоңғар Алатауынан басталатын Тентек өзені , Сасықкөлге келіп құяды.
• Әр түрлі көлемдегі 48 мыңнан астам көл.

Қазақстан жануарлар дүниесіне жалпы сипаттама

Қазақстанның орманды және дала зонасының жануарлары

• Шоқ ормандарда аққайың, көк теректер және басқа ағаштар өседі, олардың арасында жалбыз және қымыздық бар.
• Бұлан - Қазақстандағы ең ірі киік, шоқтығының биіктігі 2 метрге жетеді,салмағы 600кг-ға жуық.
• Елік - орманды далаға тән жануар, салмағы 37 кг-ға дейін жетеді, артында ақ дағы бар.
• Жертесері- ұсақ жануар, ұзындығы 7-10 см, жартылай суда тіршілік етеді, сілекейі улы.
• Ақ қоян- орқоянға ұқсас, жемісі шамалы кішiлеу.
• Тоған қарқарасы-дене мөлшерi орта,жегі көбiнесi су бетiндегі түнгі кобелектер.
• Құр- ерекше келбеті бар құс.

Қазақстанның шөл және шөлейт зонасының жануарлары

• Ақбөкен- Қазақстанның символы,мүйізі медицинада бағаланады.
• Қарақұйрық - Орталық Азияда кең таралған, ХХ ғасырға дейін ауланған.

Қазақстанның Тянь-Шань тауларының жануарлар

• Солтүстік Тянь-Шаньда тянь-шань шыршасы өсетін ормандарда орман жануарлары тіршілік етеді.
• Батыс Тянь-Шань тауларында аршалы ормандар, көкқұс, жұмақ шыбыншы және көкқұс тағы кездеседі.
• Көнекөз сарышұнақ- сирек сарышұнақтын бір түрінен.
• Тауетекі- таулы жерлерде мекендейді.
• Барыс - тілімізде өте ауыр, ерекше жануар.

Қазақстанның Алтай тауларының жануарлары

• Негізінен Сібірлік жануарлар.

Қазақстан жануарлар дүниесін туризмде пайдалану

• Қорғау, ағартушылық, ғылым, туризм және демалыс мақсатында ерекше қорғалатын табиғи алаңдарды ұйымдастыру қажет.
• Ұлттық парктер мен қорықтар табиғатты сақтауға және туризмді дамытуға мүмкіндік береді.
• Бұл көлдер табиғи ресурстардың көзі болып табылады.
• Туризм үшін аңшылық және балық аулауды дамытуға болады.
• Кұстарды бақылау (Бедвочинг) құстардың көптеген түрлерін көруге мүмкіндік береді.

Қазақстандағы сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген жыртқыш құстар

• Адамдар атылмады, сондықтан қорғау керек және жандандыру қажет.