Қазақстанның ежелгі тарихы

Қазақстан территориясындағы алғашқы адамдар

• Алғашқы адам іздері ерте тас дәуіріне жатады.
• Алғашқы адамдар сыртқы шабуылдардан және жыртқыш аңдардан қорғану үшін қауымға бірікті.

Антропология және археология

• Адамзат тарихының заттай деректерін зерттейтін ғылым - археология.
• Адамзат орта палеолит дәуірінде от жағуды үйренді.

Ежелгі адамдардың қоныстану аймақтары

• Ең қолайлы қоныстану жерлері - Қаратау, Баянауыл, Алатау, Тянь-Шань, Мұғалжар тау жоталары.

Тас дәуірі және өнер

• Тас дәуірі б.з.д. 2,6 миллион жылдан б.з.д. 3 мыңыншы жылға дейінгі кезеңді қамтиды.
• Ежелгі адамдардың жартас суреттері петроглифтер деп аталады.
• Адамзат алғашқы еңбек құралдарын тастан жасады.
• Садақ пен жебе мезолитте ойлап табылды.

Еңбек бөлінісі және Қола дәуірі

• Мал шаруашылығының егіншіліктен бөлінуі қоғамдық еңбек бөлінісі болды.
• Қола дәуірі б.з.д. XVIII-VIIІ ғасырларды қамтиды.
• Орталық Қазақстандағы соңғы қола мәдениеті – Беғазы-Дәндібай мәдениеті.
• Андрон мәдениетінің 30-дан астам қонысы мен 150-ден астам қорымы Орталық Қазақстанда табылды.
• Андрондықтар мал шаруашылығы және егіншілікпен айналысқан.

Қола және керамика

• Қола мыс пен қалайының қоспасынан алынды.
• Қола дәуіріндегі керамикалық бұйымдарда геометриялық ою-өрнек басым болды.
• Андрондықтардың антропологиялық типі — европеоидтар.

Сақтар мен Үйсіндер

• Б.з.д. III ғасырда сақ тайпаларының орнына үйсіндер келді, олар Жетісуда қоныстанды.
• "Халықтардың ұлы қоныс аударуы" б.з. ІІ-V ғасырларда болды.
• Ғұндар Қазақстанға алғаш б.з.д. І ғасырда қоныс аударды.
• Ғұндар 24 руға бөлінген.
• Қаңлылар Оңтүстік Қазақстанды мекендеген ең ежелгі тайпалардың бірі болды.
• Үйсіндердің билеушісі гуньмо деп аталды.
• Қазақстан аумағындағы алғашқы тайпалық одақтардың жалпы атауы сақтар болды.

Сақтармен соғыс және олардың қоғамы

• Александр Македонский б.з.д. 4 ғасырда сақтармен соғысты.
• Сақтар қоғамы жауынгерлер, абыздар, қауымдар болып бөлінді.
• Сақ қоғамында әйелдер мен ер адамдардың құқықтары бірдей болды.
• Сақтарды ежелгі грек деректерінде скифтер деп атаған.
• Сақ қорғандарынан табылған заттар аң стилінде орындалған.
• Үйсіндер Қытаймен дипломатиялық және туыстық байланыс орнатты.

Ғұндар және Түркілер

• Еуропа елдеріне шапқыншылық кезінде ғұндарды Атилла басқарды.
• Ғұн қоғамындағы ең жоғарғы билеушінің титулы - шаньюй.
• Қазақстандағы VІ-Х ғасырлардағы мемлекет ерте феодалдық сипатқа ие болды.
• Түрік қағанатын 552 жылы Бумын-қаған құрды.
• Түрік қағанаты 552-603 жылдары өмір сүрді.

Батыс Түркілер және көне түркі жазуы

• Батыс Түрік қағанаты 603-704 жылдары өмір сүрді.
• Батыс Түрік қағанатының астанасы - Суяб.
• Көне түркі жазуы руна жазуы деп аталды.
• Сақтар туралы ежелгі жазба дерек Авеста деп аталады.
• VI-XII ғасырларда Қазақстанның экономикасы мен мәдениетінің негізгі орталығы Жетісу және Оңтүстік Қазақстан болды.
• ІХ ғасырда Тараз, Испиджаб қалаларында тиын сарайлары болған.
• Шығыста Әл-Фарабиді Аристотельден кейінгі «екінші ұстаз» деп атады.

Кітапханалар, империялар және хандықтар

• Әлемдегі көлемі мен саны бойынша екінші кітапхана Отырарда болды.
• XIV ғасырдың соңында Қожа Ахмет Ясауи кесенесін Ақсақ Темір бұйрығымен тұрғызылды.
• Оғыз мемлекеті ІХ-ХІ ғасырларда өмір сүрді.
• Оғыз мемлекетіндегі мүліктік теңсіздік малға байланысты болды.
• Ұлы Жібек жолының басты тауары жібек болды.
• VIII-XII ғасырларда Қараханидтер исламды ресми дін деп жариялады.
• Қараханидтер мемлекеті 942-1210 жылдары өмір сүрді.
• Қарахан мемлекетіндегі «икта» термині салық жинау құқығын білдірді.

Ежелгі Түркілер және Моңғолдар

• Ежелгі түріктердің тотемі көкбөрі болды.
• Түргеш қағанаты 704-756 жылдары өмір сүрді.
• 704-766 жылдары Таразда құйылған теңгелер түргештерге қатысты болды.
• Қыпшақ қоғамында құлдар әскери тұтқындарды ұстаудан пайда болды.
• Жошы ұлысы Орталық Қазақстанды қамтыды.
• 1359-1379 жылдары аралығы Алтын Орда тарихы «Ұлы дүрбелең» кезеңі деп сипатталады.
• XV ғасырдың 30-жылдарында Алтын Орданың ыдырауынан Ноғай Ордасы пайда болды.
• Қазақ жерін моңғолдар 1219 жылы жаулап ала бастады.

Шыңғысхан, Моғолстан және Әбілқайыр

• Шыңғысхан империясының әскери-құқықтық заңдар жинағы Яса (Жасақ) деп аталды.
• Моңғол мемлекеті ХІІІ ғасырдың басында құрылды.
• Монғолдар Отырар қаласын 5 ай бойы қоршады.
• Ақ Орданың құлауы Ноғай Ордасы мен Әбілқайыр хандығының пайда болуына әкелді.
• Әбілқайыр мемлекеті 1428-1468 жылдар аралығында өмір сүрді.

Қазақ Хандығы

• Қазақ хандығы 1465-1466 жылдары құрылды.
• Керей мен Жәнібек Қазақ хандығының негізін қалады.
• XVII ғасырда Түркістан Қазақ хандығының астанасы болды.
• Ұлы жүздің құрамына Дулат, Албан, Жалайыр тайпалары кірді.
• Орта, Кіші Жүздерге Арғын, Найман, Қыпшақ, Адай, Жағалбайлы тайпалары кірді.
• Тәуке ханды А.И. Левшин «Дала Ликургі» деп атады.
• Қасым ханды тарихта «Қазақ жерін біріктіруші» деп атады.
• Жеті Жарғы қазақтардың әдет-ғұрып заңдары болды.

Заңдар мен оқиғалар

• XVIII ғасырдағы қазақтардың әдет-ғұрып заңдары XVIII ғасырда болды.
• Жоңғар хандығы XVII ғасырда құрылды.
• Ақтабан шұбырынды оқиғасы 1723-1727 жылдары болды.
• 1726 жылы жоңғарларды жеңу қазақ халқын біріктірді.
• Халықтың шығу тегін, таралуын шежіре зерттейді.
• Қазақстанды толық отарлауға негіз болған реформа 1867-1868 жылдары қабылданды.
• «Сібір қырғыздары туралы жарғының» авторы М.М. Сперанский болды.
• Сырым Датұлы бастаған көтеріліс 1783-1797 жылдары болды.
• Кіші жүздегі хандық билік 1824 жылы жойылды.
• Орта жүздегі хандық билік 1822 жылы жойылды.

Сперанский және отарлау

• 1822 жылы М.Сперанский реформасы бойынша Орта жүз Сібір қырғыздарының аймағы болып аталды.
• 1783-1797 жылдары Кіші жүздегі көтеріліс хан билігіне әсер етті.
• «Орынбор қырғыздары туралы жарғы» жобасын П.Эссен жазды.
• Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігінің 30 жылдығы 2021 жылы аталып өтілді.
• ШЫҰ-ның 10 сессиясы 2011 жылы Астанада өтті.
• Қазақстан Республикасы 2010 жылы ЕҚЫҰ-на төрағалық етті.
• Ақмола қаласы Астана атына 1998 жылы өзгертілді.

Қазақстан Республикасының қалыптасуы

• «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы 2004 ж қабылданды.
• ТМД құрылғандығы туралы келісімге 1991 жылы Алматыда қол қойылды.
• 1989 жылы «Невада-Семей» экологиялық қозғалысы құрылды.
• Қазақстан Республикасы жер көлемі бойынша әлемде 9-шы орын алады.
• Алматыдағы Азиядағы сенім саммиті 2002 жылы өткізілді.
• Қазақстан халықтары Ассамблеясын құру туралы Жарлық 1995 жылы қабылданды.
• «Болашақ» бағдарламасы 1995 жылы студенттерге АҚШ пен Еуропада оқуға мүмкіндік берді.
• Ядролық полигонның жабылуы туралы жарлық 1991 ж 29 тамызда шықты.

Әскери ұйымдар және реформалар

• Қазақстан Республикасы 1994 жылдан бастап НАТО-мен серіктес.
• Ш.Уәлихановтың жазып қалдырған эпикалық жыры - «Манас».
• 1867-1868 жылдары Қазақстан 3 генерал-губернаторлыққа бөлінді.
• "Сырдария мен Жетісуды басқару" туралы ереже 1867 жылы бекітілді.
• 1867-1868 жылғы ережелердің бастысы қазақтың жерінің үкіметке өтуі болды.
• Дала генерал губернаторлығына Ақмола, Семей және Жетісу кірді.

Ресей және Қазақстан

• Орыс және украин шаруалары Қазақстан жеріне ХIX ғасырдың 70-жылдарында көшірілді.
• «Дала комиссиясы» 1865 жылы құрылды.
• Омбыда банк жүйесі 1895 жылы іске қосылды.
• 19 ғасырдың екінші жартысында өндірістік орындарда жұмыс істеген қазақтардың үлесі 50-60 пайыз болды.
• Ш. Уәлихановтың эпикалық жыры «Манас» болды.
• XIX ғасырдағы шертпе күйдің негізін Тәттімбет қалады
• Ы.Алтынсарин мектепті Ырғызда орнатты.
• Қоянды жәрмеңкесінің негізін Ботов қалады.

Жәрмеңке, авторлар және көтерілістер

• Жетісудағы ірі жәрмеңке Қарқара жәрмеңкесі болды.
• "Қырғыз-қазақ ордалары мен даласының сипаттамасын" А. Левшин жазды.
• Абай Құнанбаев «Ғақлия» шығармасын жазды.
• Шоқан Уәлихановты әлемге әйгілі еткен еңбегі - Қашғар сапарынан туған еңбегі.
• Алғашқы демографиялық халық санағы 1897 жылы өтті.
• Сырым Датұлы бастаған көтерілістің сипаты - ұлт-азаттық.
• Столыпин реформасы кезінде 17 млн десятина жер алынды.
• Исатай Тайманұлы көтерілісі 1836-1838 жылдары болды.

Көтеріліс және саясат

• 1916 жылғы көтерілістің себебі 25 маусымдағы патша жарлығы.
• Орынбор-Ташкент темір жолы 1906 жылы берілді.
• Мемлекеттік Думаға Торғай облысынан Ахмет Бірімжанов сайланды.
• Думада Бақытжан Қаратев баяндама жасады..
• Ы.Алтынсариннің шәкірті Мұхамеджан Қарабаевты.
• Қазақтар 1907-1917 жылдары Ресей Думасына сайланбады.
• «Алаш» партиясының бағдарламасы «Қазақ» газетінде жарияланды.

Қос үкімет

• Қазақстанда Ақпан төңкерісінен кейін Уақытша үкімет және Жұмысшылар мен солдат депутаттарының кеңесі құрылды.
• "Алаш" партиясы 1917 жылы құрылды.
• "Алаш" партиясының көшбасшысы Ә. Бөкейханов болды.
• "Қазақ" газетінің редакторы А. Байтұрсынов болды.
• Алғашқы төрағасы М.Әйтпенов болған ұйым «Үш жүз» болды.

Кеңес үкіметі

• Кеңес өкіметін құруға Ә. Жангелдин мен С. Сейфуллин қатысты.
• Қырғыз АКСР-нің бірінші орталығы Орынбор болды.
• Қазақ АКСР-і Орталық Атқару Комитетінің төрағасы С. Меңдешев болды.
• 1917 жылға қарай қазақтардан 45 млн жер тартып алынды.
• 1925 жылы ауылды кеңестендіру туралы шешім қабылданды.
• 1921 жылы жер-су реформасы жерді қайтаруды мақсат етті.
• Индустрияландыру 1925 жылы басталды.
• 1929 жылы астана Алматыға көшірілді.

АКАСР-дің атауы

• Қырғыз АКСР-і Қазақ АКСР-і болып 1925 жылы өзгерді.
• Қостанайды Қазақстанға қосуды А. Байтұрсынов дәлелдеді.
• 1925-1933 жылдары Қазревкомның хатшысы Ф. Голощекин болды.
• Халықты қайта қоныстандыру кезінде қазақтар Қытайға көшті.

Ұжымдастыру

• Ұжымдастыру саясатына қарсы 1929-1931 жылдары көтерілістер болды.
• Т. Рысқұловтың әйелі АЛЖИР-де жазаланды
• Түрксіб теміржолына Д. Омаров басшылық етті.
• Губкиннің айтуынша Орал-Ембі мұнайға бай.
• Жезқазғанды Қ. Сәтбаев ашты.

Репрессия және соғыс

• 1936 жылы Қазақ АКСР-і одақтас республика болды.
• Түркістан-Сібір темір жолының құрылысы 1927 жылы басталды.
• "Қазақстан отар болып келді" дегенді С.Сәдуақасов айтты.
• Тың жерлер игеріле бастағанда диқандарға тегін жер берілді.
• Тың жерлерді игеру 1954 жылы басталды.

Тың аймақтары

• 1970 жылдары мұнай өндіру Қазақстанда жалпыодақтық маңызға ие болған салалардың бірі болды.
• Қазақстандық тауарлар өнімі 80 жылдары 97% шикізаттан тұрды.
• 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасына қатысқандар 1990 жылы Желтоқсан партиясын құрды.
• КОКП ОК-ы 1987 жылғы пленумында болған төңкерісті «қазақ ұлтшылдығының» көрінісі деп бағалады.
• 1989 жылы Жаңаөзенде халық наразылығы болды.
• 1995 ж 95 жылы Қазақстан Республикасы Президенттік басқаруға өтті.

Валюта және Ұлттық қауіпсіздік

• 1993 жылы ұлттық валюта - теңге енгізілді.
• 1990 жылы Қазақ КСР егемендігі декларациясы қабылданды.
• Мемлекеттің ең маңызды құндылығы адам және оның құқығы.
• Мемлекеттік биліктің қайнар көзі - халық.
• Дінмұхамед Қонаев 1960-1986 жылдары билік құрды.

Азаттықтың қалыптасуы

• 1992 жылы Лиссабонда ядролық қарусыз аймақ аталды.
• Қазақстан Республикасы құрылымы жағынан унитарлы ел.
• Жаңа конститутция 1995 жылы қабылданды
• 1991 жылы ТМД-ға 11 ел кірді.
• Қазақстан дүниежүзілік құрылтайы 1992 жылы болды.
• Конституция бойынша әрбір азаматтың борышы мемлекетті қорғау.
• "Қазақстан - 2030" стратегиясында қауіпсіздік ең маңызды бағыт.

Тіл туралы заң және жаһандану

• 1992 жылы жеке алтын қорын өндіре бастады.
• Экологияны қорғау үшін 1989 жылы Невада-Семей союзы құрылды.
• Тіл туралы Заң 1989 жылы қабылданды.
• Ақмола қаласы 1998 Астана атына ие ие болды.

Шанхай және Қытай

• Қытай, Қазақстан, Ресей, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан елдері Шанхай ұйымына кіреді.
• Ахмет Байтұрсынов 1919 жылы Маса мақаласын жазды.
• Сібір қырғыздарының аймағы Омбыда болды.
• Қазақ АКСРнің орталығы С.Меңдешов болды

Соғысқа қарсы күрестегі Кеңес Одағының батырлары

• 1917 жылдан кейін жерді тартып алу 17 млн-ға жеткен
• Бесеудің хаты Ғолошекинге бағытталған хат
• Тың жерлер Павлодар,Ақмола,Көкшетау,Қостанай,Солтүстік Қазақстан, және Торғай облыстарында басталған
• Aштықтан жаппай қырылу кеңінен орын алды
• 1921 жылы экономиканың дамуы жақсара бастады

Кеңес Одағының жанаруы

• 1912 жылы білім мекемелерінде оқу басталды
• Одақтастық жолымен жағдайды шешу жолдары реттелді
• Республикаға М.Козыбаев сынды жаңа президенттер келді
• И.М.Губкиннің жетекшілігімен қайта ашылды
• Қазақтардың жері Патшалық Ресейдің меншігіне өткен кезең 1886-1891 жылдар Жаңа қалалар пайда болуы пайдалы кен орындарын игеруге байланысты болды

Жеке тұлғалардың рөлі

• Алашорданың орталығы Семей қаласында орналасқан
• Голощекин "Кіші Қазан" идеясын айтты
• 1886-1891 Патшалық жерлерді отарлаудың ең ауыр кезі
• Түркішілдік ағым ХХ ғасырда қарқынды дамыды
• Көрнекті геолог ғалым Қ.Сатпаев көптеген еңбектер жасады

Қазақстандағы жаңа жағдайлар

• С.Асфендияров білікті маман болды
• Жер мәселесі бойынша Т.Рысқулов көп еңбек жасап,оны Президиумда қаратты
• Түркмен Республикасының хатшысы Турар Рысқулов 1919 жылғы наурызда тағайындалды
• Қазақ жеріндегі басқару жүйесі өзгерді
• 1891 жылы Торғай мен Ақмола облыстарында жаңа басқару жүйесі құрылды
• Тың жерлерді игеру 1845 жылы басталды
• Семей полигонында сынақ 1949 жылы басталды.

1945-1949 жж аралығы

• Соғыс ауыртпалығына қарамастан білім ошақтары ашыла берді.
• Соғыстан кейін Отанына қайтқан жауынгерлерге құрмет көрсетілді
• Қазақстан Ғылым академиясы ашылды
• Ленинградты қорғауда З.Оңғарбаева ерлік көрсетті
• Жаңа экономикалық саясатқа бет бұрыс жасалды
• Алғашқы төрағасы болған С.Меңдешов көптеген ізгі жолдарды бастап кетті

Желтоқсан оқиғасы

• Тың жерлерді игеруден кейін Қазақстанды С.Сәдуақасов отар деп атады
• Бұл үрдісті сол кезде Ф. Голощекин қолдады .
• Желтоқсан оқиғасының құрбандары 8500 ден аса адамдар.
• Қазақстанда тұңғыш институт 1928 жылы ашылды
• Қазақ АКСРО-нің құрылтайшысы С.Меңдешов болды.
• Түрксібтің салынуына Рысқулов пен Тынышбаев ат салысты.

Бәрі халық үшін

• Түрксібтің салынуына Рысқулов пен Тынышбаев ат салысты
• Антигитлерлік одақты П.Курсов ашты.
• Бородино шайқасында Т.Тоқтаров көзге түсті Қазақ КСРО-нан бөлініп өз алдына мемлекет болды
• Ғолощекин зорлықпен қазақ жерін кеңейтті
• Жергілікті адамдарды қолдау саясаты жүргізілді Тіл туралы заң шықты.