Psychologie Hoofdstuk over Gedrag en Waarneming

Inleiding tot de psychologie

• Psychologie is de wetenschap van menselijk gedrag.
• Wetenschappelijke psychologie baseert zich op onderzoek.
• Voorwetenschappelijke psychologie baseert zich op ervaringen.

Methoden in de psychologie

• Beschrijvend/begrijpend onderzoek verzamelt informatie door:
  • Natuurlijke observatie (gedrag observeren in natuurlijke omgeving)
    • Positief: levendig beeld
    • Negatief: reactieve gedragingen (onderzoeker heeft invloed)
  • Interviews/vragenlijsten (vragen stellen)
    • Negatief: antwoorden niet altijd realistisch (sociale wensen)
  • Psychologische tests (vaardigheden meten)
  • Gevalsstudies (gedetailleerd onderzoek van 1 persoon)
    • Positief: detailrijk
    • Negatief: veralgemeningen zijn moeilijk
• Correlatieonderzoek zoekt verbanden tussen variabelen.
  • Positieve correlatie: variabelen veranderen in dezelfde richting.
  • Negatieve correlatie: variabelen veranderen in tegengestelde richting.
  • 0 correlatie: geen verband tussen variabelen.

Experimenteel onderzoek

• Doel: oorzakelijke verbanden tussen variabelen vaststellen.
• Gebaseerd op 4 fasen:
  • Hypothesen formuleren: voorspellingen op basis van observatie/theorie
  • Hypothesen operationaliseren: toetsbaar maken
  • Experiment uitvoeren: onafhankelijke variabelen manipuleren
  • Data verzamelen en analyseren

Domeinen binnen de psychologie

• Theoretische psychologie
  • Algemene psychologie (functieleer)
  • Persoonlijkheidspsychologie
  • Ontwikkelingspsychologie
  • Sociale psychologie
• Toegepaste psychologie
  • Schoolpsychologie
  • Bedrijfspsychologie
  • Klinische psychologie

Stromingen binnen de psychologie

• Dieptepsychologie
• Gedragspsychologie
• Gestaltpsychologie
• Humanistische psychologie
• Cognitieve psychologie
• Biologische psychologie
• Positieve psychologie

Waarnemingsproces

• Bestaat uit 3 fasen:
  • Selecteren: gewaarwording van prikkels
  • Structureren: organisatie van prikkels
  • Interpreteren: betekenisgeving
• Selectieve aandacht: focus op bepaalde prikkels en negeren van andere.
• Absolute drempel(detectiedrempel): minimumintensiteit van een prikkel om waargenomen te worden.
• Gestaltpsychologie: waarneming als een geheel (meer dan de som van de delen).

Groeperingsprincipes

• Figuur-achtergrond: objecten op de voorgrond worden gescheiden v.b. de achtergrond.
• Gelijkheid: gelijke elementen groeperen v.b. figuren.
• Nabijheid: nabije elementen worden als groep gezien.
• Geslotenheid: onvolledige figuren worden als geheel gezien.
• Continuïteit: lijnstukken die elkaar voortzetten
• Beweging: veranderende figuren worden sneller waargenomen.
• Contraste: v.b. kleur.

Illusies

• Verkeerde waarnemingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid.
• Verschil met hallucinatie: bij illusies zien/horen/ruiken/proeven mensen iets wat er niet is, bij hallucinaties komt dit alleen voor bij ziektebeelden.
• Bottom-up verwerking: informatie van de zintuigen vormt de basis van de waarneming.
• Top-down verwerking: kennis, ervaring en verwachtingen spelen een rol in de waarneming

Geheugen

• intentioneel (gedoeld) of spontaan (ongepland).
• Geheugeninhoud (declaratief)
  • Episodisch
    • persoonlijke ervaringen
  • Semantisch
    • algemene kennis
• Geheugeninhoud (non-declaratief)
  • Procedureel
    • geautomatiseerde vaardigheden
• Geheugenmodel
  • Zintuiglijk geheugen
  • Kortetermijngeheugen
  • Langetermijngeheugen
• Inprenting: proces van het opslaan van informatie in het geheugen.

Korte termijngeheugen/werkgeheugen

• Beperkte capaciteit: ongeveer 5-9 items onthouden.
• Chunking: items groeperen om meer te onthouden.
• Seriële positiecurve: begin en einde items gemakkelijker onthouden dan middenitems.

Herinneren

• Gespreide herhaling: verspreiden van herhalingen over tijd.
• Vervagen van geheugensporen
• Interferentie: andere informatie verstoort toegang tot bepaalde herinneringen.

Denken en intelligentie

• Denken: mentale activiteit waarbij ideeën en beelden worden gekoppeld.
• Concreet denken: gebaseerd op concrete objecten en ervaringen.
• Abstract denken: gaat verder dan de directe observaties en betrokken bij concepten en principes.
• Schema's: mentale structuren die ervaringen en kennis in categorieën organiseren.
• Script: reeks handelingen die normaal gezien geassocieerd worden met een bepaalde situatie.
• Probleem oplossen: definiëren, zoeken naar strategieën en strategieën gebruiken.
• Redeneren: inductief (van concreet naar algemeen) en deductief (van algemeen naar concreet).

Valstrikken bij het denken

• Suggestieve vraagstelling: vraag beïnvloedt het antwoord.
• Framing: presenteren van een boodschap zo dat de ontvanger een bepaald beeld krijgt.
• Beschikbaarheid heuristiek: vertrouwen op makkelijk verkrijgbare informatie, waardoor het beoordelen van alle beschikbare informatie moeilijker wordt.
• Representativiteitsheuristiek: beslissing baseren op enkele kenmerken en niet op andere relevante, soms verborgen, feiten.
• Funcitonele starheid: vastzitten in een bepaalde manier van denken.
• Inzichtelijk leren: cognitief proces waarbij iemand in staat is om een probleem op te lossen, door te denken, op een eigen manier.
• Bekrachtiging/straf: gedrag dat tot een positieve gevolgen leidt, wordt herhaald en gedrag met negatieve gevolgen leidt daar juist tot geen herhaling.
• Operante conditionering: gedrag wordt beïnvloed door consequenties. Stimulus generalisatie en discriminatie.
• Contiguïteit/contingentie: een relatie tussen stimuli die ervoor zorgen dat ze elkaar kunnen herinneren.
• Klassieke conditionering: geassocieerde stimuli die een respons veroorzaken.

Motivatie

• Innerlijke sturing ons gedrag.
• Richting/intensiteit/persistentie van een gedrag.
• Psychodynamische theorieën (Freud)
• Humanistische theorie (Maslow): behoeften hiërarchie (fysiologisch, veiligheid, liefde, achting, zelfactualisatie). == Zelf-determinatietheorie (Deci en Ryan): competentie, autonomie én verbondenheid zijn noodzakelijk voor groei en welzijn.