Psychologia pracy: Przyczyny mobbingu

• Badania od lat 90. XX w. koncentrują się na przyczynach przemocy w pracy, analizując agresję, mobbing i molestowanie.
• Badacze analizują czynniki organizacyjne i społeczne sprzyjające występowaniu tych zjawisk, a także różnice indywidualne.
• W artykule przedstawiono rozważania na temat roli przekonań i schematów w rozwoju mobbingu.

Mobbing

• Mobbing to długotrwałe nękanie wynikające z interakcji sprawcy i ofiary, co prowadzi do określonych reakcji i dalszych działań.
• Początkowo skupiano się na środowiskowych uwarunkowaniach mobbingu, obecnie analizuje się cechy indywidualne.
• Analiza obejmuje cechy, wzorce behawioralne, emocjonalne i umysłowe determinujące ryzyko wejścia w rolę mobbera lub ofiary.
• Rozważane są procesy umysłowe, które podtrzymują powtarzalne agresywno-obronne interakcje.
• Istotne pytania dotyczą przyczyn wyboru agresji i ataku oraz powodów angażowania się w relację przemocy, jak również roli postrzegania i interpretacji.
• W psychologii, mobbing oznacza ciąg powtarzających się negatywnych działań i praktyk skierowanych przeciwko jednej osobie lub większej liczbie osób.
• Działania mobbingowe skutkują upokorzeniem, krzywdą i cierpieniem ofiary.

Funkcje Poznawcze

• Różnice indywidualne w zakresie osobowości, kompetencji społecznych, samoregulacji i historii życia mogą wpływać na rozwój mobbingu.
• Istotną rolę odgrywa sposób myślenia, przekonania, schematy poznawcze i nawyki myślowe.
• Interpretacja zachowań ludzkich i sytuacji społecznych ma znaczenie dla sposobu, w jaki się do nich odnosimy.
• Interpretacje te stanowią indywidualny filtr mentalny.
• Wspólność interpretacji w danej kulturze wynika z podobnego środowiska i przyswojenia norm i wartości.
• Konceptualizuje się je jako tzw. obiektywny wymiar znaczenia.
• Indywidualne spojrzenie na zjawiska społeczne wynika ze specyficznych doświadczeń konkretnej osoby oraz rodzinnego przekazu norm i wartości, tworząc osobisty lub prywatny wymiar znaczenia.
• W rzeczywistości społecznej odwołujemy się do uformowanych w procesie rozwoju przekonań wchodzących w skład skryptów i schematów poznawczych.
• Teoretycy nurtu poznawczego wyróżniają kilka poziomów treści poznawczych.
• Schemat poznawczy jest podstawowy elementem wiedzy o świecie społecznym
• Zawiera wiedzę ogólną, wyabstrahowaną z konkretnych doświadczeń człowieka z danym rodzajem zdarzeń, osób czy obiektów.

Poziomy treści poznawczych

• Głębie przekonania są kategorycznymi stwierdzeniami dotyczącymi Ja, świata, innych ludzi i relacji międzyludzkich.
• Założenia i zasady definiowane są jako reguły lub formuły, które pomagają nadać doświadczeniom sens i je uporządkować.
• Mogą wpływać na wnioski i zachowania.
• Stanowią część systemu schematów.
• Schematy są głębszymi strukturami zawierającymi komponenty fizjologiczne, zmysłowe, emocjonalne i behawioralne.
• Sprzyjają selektywnemu odbiorowi, przetwarzaniu i przechowywaniu informacji.
• Automatyczne myśli reprezentują najniższy poziom struktur poznawczych, aktywują się najszybciej.
• Stanowią komentarz do sytuacji.
• Najbardziej typowe tworzą styl poznawczy.
• Funkcjonalność treści poznawczych zależy od dopasowania do rzeczywistości.
• Za funkcjonalne uznaje się te przekonania, założenia czy myśli, które adekwatny opisują rzeczywistość we wszystkich jej wymiarach.
• Im mniejszym stopniu przekonanie lub założenie oddaje złożoną rzeczywistość, tym jest bardziej dysfunkcjonalne.
• Dysfunkcjonalne przekonania zostały nazwane przez Ellisa [10] przekonaniami irracjonalnymi.
• Irracjonalne przekonania Ellisa: roszczeniowość, katastrofizowanie, nadmierne uogólnianie, nietolerancja frustracji.
• Style radzenia sobie Younga: podporządkowanie, unikanie, nadmierna kompensacja schematu.
• Wychodząc z założenia, że schemat jest uniwersalny, aktywne dezadaptacyjne schematy mogą wzmacniać lub osłabiać gotowość do zachowań mobbingowych i determinować sposób reagowania na transgresję w relacjach interpersonalnych w pracy.
• Osoby o określonych wczesnych nieadaptacyjnych schematach przejawiają nieuświadomioną tendencję do wybierania środowisk zawodowych czy wręcz zawodów, które charakteryzują się podobną dynamiką i strukturą do toksycznych środowisk i relacji.
• Na podstawie analizy zachowania sprawców mobbingu i osób poszkodowanych można przypuszczać, że posługują się oni pewnymi konstruktami poznawczymi, które z jednej strony usprawiedliwiają przemoc interpersonalną, a z drugiej – utrudniają efektywne radzenie sobie z zachowaniami sprawcy.

Przekonania Sprawców Mobbingu

• Przekonania o agresji, własnym Ja oraz relacjach z innymi ludźmi są istotne z perspektywy mobbingu.
• W literaturze dotyczącej mechanizmów powstawania agresji i mobbingu zwraca się uwagę na związki zachowań agresywnych z samooceną i narcyzmem.
• Narcyzm definiowany jest jako wyolbrzymione poczucie własnej ważności i wyjątkowości, niezdolność do tolerowania krytyki, obojętność wobec innych, brak empatii i tendencja do wykorzystywania innych.
• Czynnikiem sprzyjającym ekspresji agresji jest zagrożenie dla ego w połączeniu z wysokim mniemaniem o sobie.
• Zatem samoocena staje się krucha i nieodporna na wszelkiego rodzaju zewnętrzne zagrożenia czy antycypację takich zagrożeń
• Osoby przeżywające wątpliwości dotyczące własnego Ja boją się utraty pozytywnej samooceny, a ta utrata - realna lub wyimaginowana – popycha je w stronę zachowań agresywnych.
• Zachowania agresywne mogą być interpretowane jako narzędzie obrony własnego Ja.
• W perspektywie poznawczej treści poznawcze, które wiążą się z kruchą i niestabilną samooceną, to m.in. przekonania perfekcjonistyczne, obejmujące również absolutystyczne roszczenia dotyczące wielu sfer życia jednostki, w tym życia zawodowego.
• Niemożność realizacji perfekcjonistycznych standardów odsyła do stresujących przemyśleń nad własną naturą
• Redukcja dysonansu poznawczego.
• W przypadku mobbera redukcja tego dysonansu może się odbywać poprzez aktywne pomniejszanie wartości i kompetencji innych osób, dawanie sobie prawa do wymierzania sprawiedliwości tym, którzy nie pasują do wyobrażeń mobbera.
• Można postawić hipotezę, że osoby stające się mobberami, u których nie występują klinicznie istotne zaburzenia osobowości, charakteryzują się stylem poznawczym, w którym obecne są przekonania zbliżone w swej treści do przekonań charakterystycznych dla osobowości antyspołecznej.
• Podstawowe motywy poznawcze takich osób wynikają z przekonań typu: Świat jest z natury wrogi, Trzeba się przede wszystkim martwić i troszczyć o siebie, W życiu można być tylko katem albo ofiarą, Jeśli ktoś pozwala się wykorzystywać, to trzeba to robić.
• Agresja stanowi użyteczne zachowanie przydatne w procesie realizacji własnych celów [18], jest więc traktowana instrumentalnie.
• Style poznawcze o rysach narcystycznych, w których kluczowe są przekonanie o własnej wyjątkowości i wartości oraz tendencja do karania tych, którzy nie uznają tego specjalnego statusu.
• Powoduje to łamanie zasad współżycia społecznego, by udowodnić innym swoją wyższość i zabezpieczyć się przed dyskomfortem związanym z zagrożeniem.
• Podejrzliwość i nieuzasadnione przypisywanie wrogich intencji innym nie sprzyja dobrym relacjom interpersonalnym i może prowadzić do przejawiania takich zachowań, jak nadmierna nieuzasadniona kontrola, odmowa współpracy, koncentracja na błędach i niedociągnięciach, rozpowszechnianie niesprawdzonych informacji o pracownikach, prowokowanie konfliktów.
• Badacze uważają, że przekonania akceptujące agresję predysponują ludzi do agresji poprzez uruchamianie antyspołecznych skryptów.

Przekonania Osób Mobbowanych

• Teorie cech nie dają satysfakcjonującej odpowiedzi, co decyduje o mobbingu.
• Podzielono dwie główne kategorie zachowań ofiar mobbingu: agresywne i pasywne ofiary mobbingu.
• Agresywne ofiary, które mają tendencję do przypisywania wrogich intencji jako przyczyn zachowań sprawców, częściej sami zachowują się w sposób agresywny, prowokując drugą stronę interakcji do działań odwetowych.
• Charakteryzują od deficytami w samoregulacji emocji i kontroli zachowania, są impulsywne
• Duża czesc cechuje się antyposłecznym stylem myślenia
• Pasywne poddają się biegowi zdarzeń, unikają kontaktu ze sprawcą i wierzą, że nie mają szans na konfrontację.
• Obserwacje wskazują, że pasywne ofiary mobbingu mają większe szanse na współczucie ze strony współpracowników płci żeńskiej, natomiast ofiary prowokatywne więcej wsparcia uzyskają ze strony współpracowników płci męskiej.
• Przekonania poszkodowanych koncentrują się wokół bezradności wobec sprawcy oraz motywu sprawiedliwości.
• Bezradność i przekonanie o oddaniu w ręce sprawcy sprawiają, że ofiara mobbingu nie jest w stanie mu się przeciwstawić i zazwyczaj zachowuje się w sposób uległy, powstrzymując się od dochodzenia swoich praw.
• Motyw sprawiedliwości ukarania sprawcy, zazwyczaj mobilizuje poszkodowanych do walki o zachowanie własnej godności i egzekwowanie swoich praw w pracy.
• Problem może stanowić zbyt sztywne, nieelastyczne przekonanie na temat sprawiedliwej kary dla sprawcy.
• Katastroficzne myślenie wzmacniają dysfunkcjonalne absolutystyczne przekonania spiskowe
• Pasywne biernie się poddają biegowi zdarzeń, koncentrują swoje wysiłki na tym, by go nie prowokować, podtrzymują przekonanie, że nie mają żadnych szans w konfrontacji ze sprawcą.
• Treści poznawcze uwypuklające wątek bezradności mają wpływ na negatywne emocje jednostki, co komplikuje relacje.

Wczesne Schematy

• Istnieją badania potwierdzających związki wczesnodziecięcych WNS z funkcjonowaniem w życiu prywatnym
• Badania nad rolą WNS jako wyznaczników funkcjonowania człowieka w pracy właściwie nie ma.
• Wydaje się, że WNS mogą sprzyjać rozwojowi agresywnych skryptów (czyli wzorców behawioralnych agresywnego reagowania na sytuacje społeczne).
• Badania wykazały, że schematy z obszaru osłabionej autonomii i obszaru uszkodzonych granic są związane z występowaniem agresji u kobiet i mężczyzn.
• Sugeruję to, że osoba z trudnościami w odpowiedzialności może być w grupie ryzyka, zarówno jako mobber i mobbowany.
• Teoria schematów Younga oraz jej adaptacja do środowiska pracy mogą stanowić inspirację dla badaczy mobbingu.

Przekonania Utrudniające Relacje

• Zastosowanie zasady zero tolerancji to jest najskuteczniejszy sposób walki z mobbingiem
• Przekonania o świecie mogą być w zakresie sztywnych roszczeń, kapitulacyjne oceniajac innych
• Utrzymywanie takich przekonań nie tylko wiąże się z przeżywaniem niezdrowego gniewu, ale i oddziałuje w sposób negatywny na zdolność oceny sytuacji stresujących bądź trudnych, które zdarzają się w każdym miejscu pracy.
• Podstawowe zniekształcenia poznawcze pojawiające się w trakcie przeżywania niezdrowego gniewu to: przecenianie stopnia rozmyślnego i złośliwego działania obiektu gniewu; postrzeganie siebie jako osoby całkowicie „w porządku"
• Zaobserwowano również, że osoby doświadczające niezdrowego gniewu mają tendencję do planowania zemsty na obiekcie swojego gniewu .
• Ważne wydają się także ogólne, utrwalone przekonania na temat pracy jako takiej i ogólnych reguł rządzących relacjami międzyludzkimi w miejscu pracy.
• Próba odniesienia kluczowych przekonań i schematów jednostki do zasad funkcjonowania w pracy może rzucić nowe światło na mechanizmy powstawania mobbingu i innych niepożądanych zachowań interpersonalnych w pracy.
• W koncepcji torowania poznawczego zakłada się, że pojawienie się negatywnej interpretacji sytuacji lub czyjegoś zachowania sprawia, że w świadomości jednostki stają się dostępne inne idee semantycznie związane z tą myślą, a dzięki temu, że schematy poznawcze w naszym umyśle są kojarzone z uczuciami, owa pierwotna myśl może uruchomić wiele różnorodnych procesów poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych.