1.) Psychische Stoornis in het Strafrecht

Psychische stoornis in het strafrecht

• Overzicht van het onderwerp: Het onderwerp behandelt de rol van psychische stoornissen in het strafrecht, met aandacht voor toerekeningsvatbaarheid, straffen en behandelingen. Er wordt specifiek ingegaan op de zaak Thijs H. en een recent arrest van de Hoge Raad.

Zaak Thijs H.

• Datum arrest Hoge Raad: 7 oktober 2023 (ECLI:NL:HR:2023:1295)
• Verdachte: 28-jarige Nederlandse man
• Misdrijven: 3x moord (Heerlen/Den Haag, 4/7 mei 2019)
• Psychiatrische diagnose: Ernstig psychotisch toestandsbeeld (schizofrenie), volledig ontoerekeningsvatbaar. De stoornis was gekenmerkt door paranoïde wanen en grootheidsideeën.
• Beoordeling Hof Den Bosch (17 maart 2022): (ECLI:NL:GHSHE:2022:868) had vastgesteld dat de verdachte verminderd toerekeningsvatbaar was en had een straf opgelegd van 22 jaar + tbs met dwangverpleging.
• Factoren van belang: middelengebruik, medicatie, betrouwbaarheid informatie, procesbelangen verdachte, besef strafbaarheid, en keuzes.

Oordeel Hoge Raad (Zaak Thijs H.)

• Beoordelingskader ontoerekeningsvatbaarheid: Inzicht in wederrechtelijkheid en het vermogen om hiernaar te handelen is een criterium.
• Ontoerekeningsvatbaarheid en moord: Ontoerekeningsvatbaarheid sluit moord (voorbedachten rade) niet uit.
• Juridisch criterium: De rechter stelt vast of er in juridische zin bij het delict sprake was van een psychische stoornis en of deze stoornis op grond daarvan een strafuitsluiting grond voldoende aannemelijk is.

Is een psychische stoornis strafrechtelijk relevant?

• Algemeen: In beginsel is een psychische stoornis niet strafrechtelijk relevant, tenzij er redenen zijn voor schorsing van de vervolging (artikel 16 Sv) of de verdachte ontoerekeningsvatbaar is (artikel 39 Sr) of zorg/executie door de straf of maatregel (bijvoorbeeld detentieongeschiktheid).

Beoordeling strafrechter

• Bewijsvraag: Het vaststellen van de feiten.
• Kwalificatievraag: De juiste juridische indeling van de feiten.
• Strafuitsluitingsgronden: Schulduitsluitingsgronden, rechtvaardigingsgronden
• Straf en/of maatregel: Dit hangt af van de beoordeling.

Zaak Thijs H. (Rechtbank Oost-Brabant, 29.8.2024, ECLI:NL:RBOBR:2024:3890)

• Verdachte: 68-jarige man
• Misdrijven: Verdachte was verdacht van moord/doodslag op zijn echtgenote.
• Psychiatrische Diagnose: Geen psychiatrische en/of persoonlijkheidsstoornis.
• Oordeel rechter: Rechtbank had een oordeel van de rechtbank, met betrekking tot voorgaande punten.

Artikel 39 Sr

• Ontoerekeningsvatbaarheid: Een verdachte is niet strafbaar wanneer het ten laste gelegde feit hem, ten gevolge van een psychische stoornis, niet kan worden toegerekend.

Forensische vraagstelling

• Is er een psychische stoornis?
• Was de stoornis aanwezig tijdens het tenlastegelegde?
• Is er een causaal verband tussen de stoornis en het delict?
• Hoe was de toerekeningsvatbaarheid van de verdachte?
• Welke risicofactoren zijn aanwezig?
• Advies van deskundigen, inclusief pathologie:

Stoornis ten tijde van delict

• Verdachteperspectief: Inzicht in delict vanuit het perspectief van verdachte.
• Beperkingen door de stoornis: Beperkingen van verdachte in het vermogen de ongeoorloofdheid van zijn handelen in tezien.
• Vervolging en aansprakelijkheid: Beoordeling strafrechtelijke verantwoordelijkheid van de verdachte.
• Risico op herhaling: Inzicht in risico op herhaling.
• Noodzakelijkheid gedwongen behandeling: Noodzaak en legitimatie van gedwongen behandeling.

Verband stoornis en delict

• Karakteristieken tenlastegelegde: Specifieke kenmerken van de stoornis bij het delict.
• Inzicht wederrechtelijkheid: Inzicht in wederrechtelijkheid en vermogen tot keuzes/inschattingen bij het delict.
• Beperking vermogen: Beperking in vermogen tot keuzes/inschattingen tijdens het delict.
• Juridische relevantie van keuzemomenten.
• Diagnostiek hoofdrol: Hoofdbestanddeel van het delict dat niet mag zijn bij diagnose.
• Objectiviteit en belangen: Objectiviteit en procesbelangen.

Ontoerekeningsvatbaarheid en psychische overmacht

• Toerekening: 'abnormale' mens in normale omstandigheden, onvermogen tot wilsbepaling vanuit psychische stoornis.
• Overmacht: Normale mens in abnormale omstandigheden, wilsbeperking door externe omstandigheden.
• Diagnostisch oordeel: Basis voor juridische beoordeling, oordeel van psycholoog/psychiater.
• Juridisch oordeel: Primaire juridische beoordeling. Kan de verdachte in redelijkheid anders handelen?

Graduele beoordeling

• Volledig toerekeningsvatbaar: Geen stoornis, wel stoornis maar geen beperkingen in gedrag.
• Volledig ontoerekeningsvatbaar: Rechtstreeks verband, geen realiteitscorrectie.

Gevaar voor herhaling

• Pathologisch en statistisch gevaar: Oorzaken van eventueel delictgevaar.
• Individuele beoordeling: Beoordeling op basis van delictanalyse (stoornis/omstandigheden).
• Gevaar voor soortgelijke delicten: Gevaar voor soortgelijke delicten in de toekomst (aard en ernst).
• Verwachting recidivetermijn: Verwachting termijn en factoren in de toekomst.

Gedragskundige overwegingen

• Stoornisgevaar: Gevaar vanuit de stoornis.
• Andere risicofactoren: Andere risicofactoren behalve de stoornis.
• Behandelbaarheid: Behandelbaarheid van de stoornis.
• Motivatie: Motivatie van de verdachte voor behandeling
• Bestwil: Belangen van verdachte.

Advisering

• Adviezen voor verdere handelingen.

Strafrechtelijke sancties

• Straffen: Ter vergelding (leedtoevoeging), begrensd door proportionaliteit met ernst en schuld.
• Maatregelen: Ter beveiliging (gedragsbeïnvloeding, herstel), geen proportionaliteit. Geen straf zonder schuld.

Hoofdstraffen

• Gevangenisstraf: levenslang, maximaal 30 jaar; evt. voorwaardelijk.
• Taakstraf: Maximaal 240 uur, evt. voorwaardelijk.
• Geldboete: Maximaal € 103.000 (natuurlijke personen) /€1.030.000 (rechtspersonen) evt. voorwaardelijk.

Gedwongen behandelkaders

• Diverse kaders (voorwaardelijk straf, terbeschikkingstelling, plaatsing in inrichting voor stelselmatige daders etc.).
• Wet langdurig toezicht (art. 38zSr), zorgmachtiging.

Terbeschikkingstelling

• Rechtvaardiging van de maatregel, noodzaak bescherming, ernstig delict + recidivegevaar.
• Doel: gevaarsreductie en resocialisatie.
• Geen proportionaliteit met ernst van delict.
• Dubbelrapportage vereist; causaal verband tussen stoornis en delict, etc..

TBS met dwangverpleging

• Opgelegd voor 2 jaar, verlenging mogelijk met 1-2 jaar.
• Indien niet opgelegd voor misdrijf tegen personen is gemaximeerd tot 4 jaar.
• Niet vereist: instemming of behandelmotivatie betreffende beveiligingsmaatregelen.

TBS in getal (2023)

• Gemiddeld aantal TBS-patiënten (bezetting) met grafiek.
• Aantal nieuw ingestroomde TBS-patiënten (instroom) met grafiek.

TBS met voorwaarden

• Randvoorwaarden met betrekking tot gevaar, duur maximaal 9 jaar.
• Eventuele combinatie met maximaal 5 jaar gevangenisstraf.
• Motivatie en behandelbaarheid is een criterium

Mogelijke voorwaarden

• Opname in een kliniek, ambulante behandeling, geneesmiddelen, reclassificatie, voorwaarden ter bescherming van mensen/goederen. Bijzondere voorwaarde mag geen recht op vrijheid intrekken.