Prikkels en Reacties in Organismen

Prikkels en reacties in organismen

• Een prikkel is een waarneembare verandering die een organisme kan laten reageren.
• Een receptor is een structuur die prikkels herkent en opvangt.
• Het zenuwstelsel en het hormonaal stelsel zorgen voor informatieoverdracht tussen receptor en effector; zij zijn de geleiders.
• Effectoren zijn spieren of klieren die de reactie uitvoeren.
• Een regelsysteem is een geheel van geordende processen dat zorgt dat een organisme gepast reageert.

Homeostase

• Homeostase is het stabiel houden van de inwendige parameters van een organisme.
• Dit wordt bereikt met behulp van regelsystemen.
• Conductoren (geleiders) leiden informatie van de receptor naar de effector en zorgen dat het lichaam de homeostase bereikt.
• Bijvoorbeeld: zweten (warmteafgifte); bloedvaatjes vernauwen/verwijden (warmte regulatie); kippenvel (isolatie).

Planten en prikkels

• Planten beschikken over regelsystemen om te reageren op veranderingen in hun omgeving en zo evenwicht (homeostase) te behouden.
• Prikkeldrempel: minimale sterkte van een prikkel die waarneembaar is.
• Prikkelgewenning: langdurige prikkel kan minder opvallend worden.
• Prikkelfilter: filterfunctie in de hersenen die bepaalt of en hoe sterk prikkels doorgeven worden.

Soorten prikkels

• Uitwendige prikkels komen van buiten het organisme.
• Inwendige prikkels ontstaan binnen het organisme.
• Chemische prikkels zijn gerelateerd aan stoffen.
• Fysische prikkels zijn veranderingen door kracht of energie.

Receptorcellen bij dieren

• Dieren vangen prikkels op via receptorcellen, die in zintuigorganen liggen.
• Mechanoreceptoren reageren op druk en beweging (in oor en huid).
• Chemoreceptoren reageren op veranderingen in concentratie van stoffen.
• Thermoreceptoren reageren op temperatuurveranderingen.
• Pijnreceptoren detecteren beschadigingen.
• Fotoreceptoren reageren op licht (in ogen).
• Elektroreceptoren detecteren elektrische signalen.
• Magnetoreceptoren reageren op magnetische velden.

Het oog

• Elementen zoals wenkbrauwen, oogleden, wimpers, traanvocht en oogkas beschermen het oog.
• Het bindvlies zoekt vochtigheid.
• Spieren zorgen voor bewegingen van de ogen.
• Oogvliezen: zorgen voor druk in oog, aan- en afvoer stoffen, fotoreceptoren.
• Netvlies: deel met fotoreceptoren (staafjes en kegeltjes).
• Blinde plek: geen staafjes/kegeltjes, waar oogzenuw vertrekt.
• Gele vlek: veel kegeltjes, scherp zicht.
• Ooglens verandert kromming om beeld scherp te stellen.
• Accommodatie: aanpassing lenskromming voor scherp zicht op verschillende afstanden.

Typen zenuwcellen in het netvlies

• Pigmentlaag: buitenste laag, donkere korrels.
• Staafjes: lichtgevoelig, zwart-wit zien, vooral in schaduw
• Kegeltjes: lichtgevoelig, kleur zien, vooral in centraal zicht
• Bipolaire cellen: verbinden lichtgevoelige cellen met ganglioncellen.
• Ganglioncellen: zenuwcellen die verder signalen naar hersenen sturen.

Defecten in het oog

• Bijziendheid: scherp zien dichtbij, veraf niet.
• Verziendheid: scherp zien veraf, dichtbij niet.
• Kleurenslechtziendheid: defect in kegeltjes.
• Nachtblindenheid: defect in staafjes.
• Ouderdomsverziendheid (presbyopie): lens verliest elasticiteit.