Platentektoniek en Continentendrift

Platentektoniek - Succescriteria

• Je moet vakterminologie correct gebruiken (belangrijke termen zijn vetgedrukt).
• Je kunt argumenten en oorzaken voor bewegingen in de aardkorst geven, op basis van recent wetenschappelijk onderzoek.
• Je kunt de gevolgen en de locatie van endogene processen (platentektoniek, vulkanisme, aardbevingen, gebergtevorming, eilandvorming) verklaren.
• Je kunt geo-wetenschappelijke informatie organiseren in tijd en/of ruimte, met behulp van thematische kaarten.
• Je kunt geschikte kaarten en/of afbeeldingen gebruiken om geografische verschijnselen te verklaren.

Van 'continentendrift' tot 'platentektoniek'

• Alfred Wegener (1880-1930): Een Duitse meteoroloog en geofysicus die de theorie van continentendrift ontwikkelde (1915).
• Theorie van Continentendrift: Wegener stelde dat de continenten ooit één supercontinent vormden (Pangea) en langzaam uit elkaar zijn gedreven.
• Publicatie: Wegener publiceerde zijn theorie in 1915 in het boek "Het ontstaan van continenten en oceanen".
• Hoofdidee: De continenten waren ooit één groot supercontinent (Pangea) en dreven uiteen door de tijd.

Overgang naar Platentektoniek

• Aangepaste theorie (1968): Een aangepaste versie van Wegener's theorie werd geaccepteerd, bekend als plaattektoniek.
• Paradigmaverschuiving: Een verandering van de manier waarop de wetenschap naar aardkorst bewegingen keek; van traditionele modellen naar continentendrift en uiteindelijk naar plaattektoniek.
• Betrokken disciplines: Structurele geologie, geomagnetisme, paleontologie, paleoklimatologie, seismologie, geofysica en vulkanologie.
• Resultaat: De samenwerking tussen verschillende wetenschappelijke disciplines leverde de robuuste theorie van platentektoniek.

De lithosfeer onder de loep

• Lithosfeer: Het buitenste, harde deel van de aarde, bestaande uit de oceanische en continentale korst, en een deel van de vasten buitenmantel.
• Asthenosfeer: Het plastische gedeelte van de mantel, onder de lithosfeer.
• Tektonische platen: De lithosfeer is opgedeeld in verschillende platen die horizontaal of verticaal bewegen. Platen bestaan uit continentale en/of oceanische korst, of een combinatie van beide.
• Aantal Platen: 9 grote platen en 6 kleine platen, met de grootste plaat de Pacifische plaat (~108 miljoen km²)
• Actieve continentranden: Waar continenten direct aan plaatgrenzen liggen.
• Passieve continentranden: Waar geen duidelijke plaatgrens is.

De Motor van de Platentektoniek

• Seismisch Onderzoek: Onderzoek naar de temperatuurverschillen in de mantel.
• Subductiezones: Gebieden waar oude oceanische platen terug in de mantel dalen (tot 600-1200 kilometer diep).
• Convectiestromingen: Temperatuurverschillen in de mantel veroorzaken convectie stromingen die de platen bewegen.
• Achterliggende krachten: Trek-kracht (slab-pull) en duwkracht (ridge-push) beïnvloeden de beweging van platen.

De Wilsoncyclus

• Supercontinenten: Grote, samengevloeide continenten zoals Pangea (tijdens het Perm en Trias).
• Cyclus van supercontinenten: Continenten bewegen samen, breken uit elkaar en komen weer samen.
• Verklaring: De cyclus van supercontinenten is verbonden aan het verschuiven van oceanische en continentale platen.
• Soorten Plaatranden: Divergerende (uit elkaar bewegende), Convergerende (naar elkaar bewegende) en Transform (langs elkaar bewegende) randen.

Divergerende Plaatranden

• Hotspots: Magma stijgt op door afname van druk.
• Flood Basalts: Voorbeeld van hotspots die breuken en vulkanisme veroorzaken (bijvoorbeeld Oost-Afrikaanse Rift).
• Riftfase: Scheuren in continenten door opwellende magma. Nieuwe oceaan ontstaat met basaltische oceaanbodem.

Convergerende Plaatranden

• Continentale en Oceanische Plaat Botsen: Een oude oceanische plaat duikt onder een continentale plaat.
• Twee Oceanische Platen Botsen: Een oudere oceanische plaat duikt onder een jongere oceanische plaat.

Transforme Plaatranden

• Platen schuiven langs elkaar: Aardbevingen veroorzaakt door wrijving.

Gevolgen van platentektoniek

• Soorten Plaatranden: Divergerende, convergerende en transforme randen.
• Endogene processen: Processen aan de binnenkant van de aarde, zoals de vorming van plooiingsgebergten, vulkanen en aardbevingen.
• Exogene processen: Processen aan de buitenkant van de aarde.

Kenmerkende Gevolgen van Plaatbewegingen

• Plooiingsgebergten: Vorming van gebergten bij botsing van continentale platen.
• Vulkanen: Ontstaan van vulkanen langs plaatranden of op hotspots.
• Aardbevingen: Ontstaan van aardbevingen bij wrijving langs plaatranden.

Soorten Vulkanen

• Spleetvulkanen: Divergentie - De aardkorst scheurt waardoor magma kan uittreden.
• Schildvulkanen: Midden op aardplaten - Ontstaan door hotspots onder oceanische korst, lage viscositeit.
• Stratovulkanen: Aan convergerende plaatranden, of hotspots onder continentale korst, hoge viscositeit.
• Calderavulkanen: Instortende delen van stratovulkanen na uitbarsting.

Aardbevingen en Tsunami's

• Oorzaken: Vooral langs plaatranden, zwaardere aardbevingen bij botsende en transforme platen, spanningsontlading.
• Begrippen: Hypocentrum (plaats van de aardbeving), epicentrum (boven het hypocentrum), seismometer.
• Schaal van Richter/Momentmagnitudeschaal (MMS): meet aardbevingen.
• Tsunami's: Ontstaan wanneer er een verandering in de zeebodem optreedt, en verplaatsen van grote watermassa's naar de kust.

Test je kennis over platentektoniek en continentendrift. In deze quiz ga je in op vakterminologie, oorzaken van bewegingen in de aardkorst, en de gevolgen van endogene processen. Verken de theorieën van Alfred Wegener en hoe deze ons begrip van de aarde hebben veranderd.