Phát Triển Khoa Học và Kỹ Thuật Thế Kỉ XVIII-XIX

Sự Phát Triển Khoa Học và Kĩ Thuật Thế Kỉ XVIII-XIX

• Thế kỷ XVIII-XIX chứng kiến sự phát triển vượt bậc của khoa học, kỹ thuật, văn học và nghệ thuật.
• Những thành tựu này thay đổi nhận thức con người và tạo tiền đề cho những biến đổi lớn trong xã hội.

Khoa Học Tự Nhiên

• Đầu thế kỷ XVIII, I. Niu-tơn công bố Thuyết vạn vật hấp dẫn, làm thay đổi nhận thức về vũ trụ.
• Giữa thế kỷ XVIII, M. Lô-mô-nô-xốp công bố Định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng.
• Giữa thế kỷ XIX, thuyết tiến hóa của S. Đác-uyn giải thích sự đa dạng của sinh vật qua chọn lọc tự nhiên.
• Những thành tựu khoa học tự nhiên tạo ra thay đổi lớn trong nhận thức về thế giới và đặt cơ sở cho cách mạng công nghiệp.

Khoa Học Xã Hội

• Khoa học xã hội gắn liền với nhiều trào lưu tư tưởng tiến bộ.
• Ở Đức, chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng phát triển với L. Phoi-ơ-bách và G. Hê-ghen.
• Ở Anh, kinh tế chính trị học tư sản ra đời với A. Xmít và D. Ri-các-đô.
• Chủ nghĩa xã hội không tưởng xuất hiện với C. H. Xanh Xi-mông, S. Phu-ri-ê (Pháp) và R. Ô-oen (Anh).
• Giữa thế kỷ XIX, C. Mác và Ph. Ăng-ghen sáng lập chủ nghĩa xã hội khoa học.
• Khoa học xã hội lên án mặt trái của chủ nghĩa tư bản, phản ánh khát vọng về một xã hội không có tư hữu và bóc lột, hình thành cương lĩnh đấu tranh của giai cấp công nhân.

Kĩ Thuật Thế Kỉ XIX

• Nhiều phát minh và cải tiến kỹ thuật ra đời, bao gồm cải tiến luyện kim, tìm kiếm nguyên liệu mới, và chế tạo máy công cụ.
• Năm 1807, Phơn-tơn (người Mỹ) chế tạo tàu thủy chạy bằng động cơ hơi nước đầu tiên.
• Sử dụng lò cao trong luyện kim dẫn đến sự ra đời của thép và nhôm.
• Khám phá về điện thúc đẩy sự ra đời của động cơ điện, điện thoại, vô tuyến điện, và ứng dụng năng lượng điện vào cuộc sống.
• Động cơ đốt trong tạo tiền đề cho ô tô, máy bay và khai thác dầu mỏ.
• Trong nông nghiệp, phân bón hóa học, máy kéo hơi nước, máy cày nhiều lưỡi, và máy gặt đập được sử dụng rộng rãi.
• Kỹ thuật tạo nên cuộc cách mạng công nghiệp, tăng năng suất, và phát triển giao thông vận tải.

Văn Học Thế Kỉ XVIII-XIX

• Văn học phát triển rực rỡ với nhiều nhà văn, nhà thơ lớn.
• Các tác phẩm phản ánh hiện thực xã hội và đặt nền móng cho văn học hiện đại.
• Tiêu biểu có "Tấn trò đời" của H. Ban-dắc, "Nhà thờ Đức Bà Pa-ri" và "Những người khốn khổ" của Vích-to Huy-gô, "Chiến tranh và hòa bình" của Lép Tôn-xtôi.
• Các nhà văn, nhà thơ lớn khác bao gồm A. Pu-skin (Nga), Ph. Si-lơ, Giô-han Gớt (Đức), W. Thác-cơ-rê, S. Đích-ken (Anh).

Nghệ Thuật Thế Kỉ XVIII-XIX

• Âm nhạc thế kỷ XVIII ghi dấu ấn của W. Mô-da (Áo) và S. Bách (Đức) với các tác phẩm cổ điển.
• Âm nhạc thế kỷ XIX tràn đầy tính lãng mạn với L. Bét-thô-ven (Đức), Ph. Sô-panh (Ba Lan), P. I. Trai-cốp-xki (Nga).
• Cung điện Véc-xai (Pháp) hoàn thành và trở thành công trình kiến trúc đồ sộ.
• Hội họa thế kỷ XVIII-XIX xuất hiện nhiều danh họa với các tác phẩm nổi tiếng gắn bó với cuộc sống hiện thực, như Gi. Đa-vít, Ơ. Đơ-la-croa (Pháp); Ph. Gôi-a (Tây Ban Nha); I. Lê-vi-tan (Nga); V. Van Gốc (Hà Lan).
• Văn học và nghệ thuật góp phần lên án tệ nạn xã hội, thức tỉnh và khích lệ người dân đấu tranh cho tự do và hạnh phúc.

Trung Quốc Nửa Sau Thế Kỉ XIX-Đầu Thế Kỉ XX

• Trung Quốc trở thành đối tượng xâm lược của các nước đế quốc do nhu cầu về nguyên liệu, nhân công và thị trường.
• Nhà Thanh suy yếu tạo điều kiện cho các nước đế quốc xâm lược.

Quá trình xâm lược của các nước đế quốc vào Trung Quốc

• 1840-1842, Anh gây Chiến tranh thuốc phiện và buộc nhà Thanh ký Hiệp ước Nam Kinh.
• Anh chiếm châu thổ sông Trường Giang, Đức chiếm Sơn Đông, Pháp chiếm Vân Nam, Quảng Đông, Quảng Tây, Nga và Nhật Bản chiếm Đông Bắc Trung Quốc.
• Năm 1901, Trung Quốc trở thành nước nửa thuộc địa sau Hiệp ước Tân Sửu.

Cách Mạng Tân Hợi (1911)

• Mâu thuẫn giữa nhân dân Trung Quốc và đế quốc xâm lược, lực lượng phong kiến lên cao là nguyên nhân sâu xa dẫn đến Cách Mạng Tân Hợi.
• Chính quyền Mãn Thanh ra sắc lệnh "Quốc hữu hóa đường sắt" là nguyên nhân trực tiếp.
• 10/10/1911, cách mạng bùng nổ và thắng lợi ở Vũ Xương, sau đó lan rộng.
• Tôn Trung Sơn được bầu làm Tổng thống lâm thời của Trung Hoa Dân quốc vào cuối tháng 12/1911.
• Viên Thế Khải nhậm chức Tổng thống tháng 2/1912 sau khi vua Thanh thoái vị, cách mạng chấm dứt.
• Lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển, ảnh hưởng đến phong trào giải phóng dân tộc ở châu Á.
• Cách mạng Tân Hợi không xóa bỏ triệt để giai cấp phong kiến, không giải quyết được vấn đề ruộng đất và không chống lại đế quốc xâm lược.

Nhật Bản Nửa Sau Thế Kỉ XIX-Đầu Thế Kỉ XX

• Giữa thế kỷ XIX, chính quyền Mạc phủ Tô-ku-ga-oa suy yếu và Nhật Bản đối mặt với nguy cơ xâm lược.

Cuộc Duy Tân Minh Trị (1868)

• Mục đích: đưa Nhật Bản thoát khỏi tình trạng phong kiến lạc hậu và bảo vệ độc lập.
• Thiên hoàng Minh Trị tiến hành cải cách sau khi lên ngôi năm 1868.
• Chính phủ mới được thành lập, tình trạng cát cứ bị xóa bỏ.
• Hiến pháp năm 1889 ban hành, quyền lực tối cao thuộc về Thiên hoàng.
• Quý tộc tư sản hóa và đại tư sản lên nắm quyền.
• Thống nhất tiền tệ và thị trường, cho phép mua bán ruộng đất, tự do kinh doanh và xây dựng cơ sở hạ tầng.
• Tổ chức, huấn luyện quân đội theo kiểu phương Tây, phát triển công nghiệp đóng tàu, sản xuất vũ khí.
• Thi hành chính sách giáo dục bắt buộc, chú trọng khoa học - kỹ thuật, cử học sinh du học phương Tây.
• Nhật Bản thoát khỏi nguy cơ trở thành thuộc địa, phát triển theo con đường tư bản chủ nghĩa, và có vị thế bình đẳng với Âu - Mỹ.
• Duy tân Minh Trị giữ độc lập, chủ quyền, mở đường cho chủ nghĩa tư bản, có ảnh hưởng nhất định đến đấu tranh giải phóng dân tộc ở châu Á.
• Cuộc Duy tân mang tính chất của một cuộc cách mạng tư sản, diễn ra dưới hình thức cải cách đất nước.

Giai đoạn đế quốc chủ nghĩa của Nhật Bản

• Giai đoạn: cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX đánh dấu sự chuyển giao sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa.
• Các công ty độc quyền xuất hiện, chi phối kinh tế - chính trị (Mít-xu-bi-si, Mít-xưi, Su-mi-tô-mô).
• Nhật Bản đẩy mạnh xâm lược và bành trướng, tiến hành chiến tranh với Trung Quốc (1894-1895), Nga (1904-1905), chiếm đóng Đài Loan, Liêu Đông, Lữ Thuận, Nam Xa-kha-lin, Triều Tiên, Sơn Đông.

Việt Nam Dưới Thời Nguyễn (Nửa Đầu Thế Kỉ XIX)

• Sau khi vua Quang Trung qua đời (1792), nhà Tây Sơn suy yếu do mất người lãnh đạo, mâu thuẫn nội bộ và uy tín giảm sút.

Thành lập Vương triều Nguyễn

• Năm 1802, Nguyễn Ánh đánh bại Tây Sơn, lập triều Nguyễn, lấy niên hiệu Gia Long, kinh đô ở Phú Xuân (Huế).

Chính Quyền Nhà Nguyễn

• Nguyễn Ánh thâu tóm quyền lực, củng cố chế độ quân chủ trung ương tập quyền, thống nhất lãnh thổ đất nước.
• Năm 1815, ban hành Hoàng Việt luật lệ (Luật Gia Long), bảo vệ quyền uy nhà vua, củng cố trật tự phong kiến.
• Cải cách Minh Mạng hoàn thiện bộ máy quản lý nhà nước, chia cả nước thành 30 tỉnh và 1 phủ (Thừa Thiên).
• Ngoại giao mềm dẻo với nhà Thanh, khước từ quan hệ với Âu - Mỹ và cấm đạo gay gắt.

Kinh Tế Việt Nam Nửa Đầu Thế Kỉ XIX

• Nhà Nguyễn quan tâm đến khai hoang, di dân lập ấp, lập đồn điền.
• Địa chủ, cường hào chiếm đoạt ruộng đất, nông dân lưu vong, lụt lội, hạn hán thường xuyên xảy ra.
• Thủ công nghiệp có cải tiến kỹ thuật và nghề khai mỏ được đẩy mạnh.
• Chính sách bắt thợ giỏi vào quan xưởng và quy định ngặt nghèo kìm hãm sự phát triển thủ công nghiệp.
• Thương nghiệp phát triển nhưng chính sách thuế khóa và bế quan tỏa cảng kìm hãm sự phát triển.

Xã Hội Việt Nam Nửa Đầu Thế Kỉ XIX

• Cuộc sống cơ cực của người dân và mâu thuẫn xã hội dẫn đến nhiều cuộc nổi dậy chống nhà Nguyễn.
• Lực lượng tham gia đấu tranh gồm nông dân, thợ thuyền, binh lính, nhà nho, nhân dân các dân tộc thiểu số.
• Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu gồm Phan Bá Vành (1821-1827), Lê Duy Lương (1833), Nông Văn Vân (1833-1835), Cao Bá Quát (1854-1856).

Văn Hóa Việt Nam Nửa Đầu Thế Kỉ XIX

• Văn học viết với nhiều tác phẩm có giá trị bằng chữ Nôm (Truyện Kiều của Nguyễn Du, thơ Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan, Cao Bá Quát).
• Văn học dân gian thể hiện dưới nhiều hình thức (tục ngữ, ca dao, truyện Nôm dài, truyện tiếu lâm).
• Nội dung cơ bản của văn học phản ánh cuộc sống, khát vọng của nhân dân, phê phán thói hư tật xấu của xã hội phong kiến.
• Nhã nhạc cung đình phát triển đến đỉnh cao, văn nghệ dân gian xuất hiện (quan họ, hát ví, hát cò lả).
• Hội họa phát triển với tranh dân gian Đông Hồ, Hàng Trống, Kim Hoàng.
• Kiến trúc, điêu khắc phát triển với kinh thành Huế, chùa Thiên Mụ, Cửu đỉnh, chùa Tây Phương, đình làng Đình Bảng.

Tôn Giáo và Khoa Học Việt Nam Nửa Đầu Thế Kỉ XIX

• Phật giáo tiếp tục phát triển.
• Các giáo sĩ phương Tây truyền bá Công giáo và số người theo đạo tăng lên.
• Sử học được biên soạn (Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Đại Nam thực lục, Lịch triều hiến chương loại chí).
• Địa lý và địa lý lịch sử có giá trị (Nhất thống địa dư chí, Gia Định thành thông chí).
• Y dược học nổi tiếng với Hải Thượng y tông tâm lĩnh của Lê Hữu Trác.

Quá Trình Thực Thi Đối Với Quần Đảo Hoàng Sa Và Quần Đảo Trường Sa

• Thời Gia Long, Hoàng Sa và Trường Sa thuộc tỉnh Quảng Ngãi.
• Năm 1803, triều đình lập lại đội Hoàng Sa và Bắc Hải, biên chế trong quân đội, có nhiệm vụ thực thi chủ quyền.
• Thời Minh Mạng, hoạt động thực thi chủ quyền được đẩy mạnh.
• Việc đo đạc, vẽ bản đồ, dựng miếu thờ và trồng cây xanh được thực hiện.
• Năm 1838, Đại Nam nhất thống toàn đồ thể hiện Hoàng Sa và Trường Sa thuộc lãnh thổ Việt Nam.

Cuộc Kháng Chiến Chống Thực Dân Pháp Xâm Lược Từ Năm 1858 Đến Năm 1884

• Pháp xâm lược Việt Nam do nhu cầu về nguyên liệu, nhân công, thị trường và vị trí quan trọng của Việt Nam.
• Chế độ phong kiến Việt Nam khủng hoảng, suy yếu.
• Nhà Nguyễn thi hành chính sách "bế quan tỏa cảng", cấm đạo và đàn áp giáo sĩ, tín đồ Thiên Chúa.

Kháng Chiến Ở Đà Nẵng Và Nam Kì (1858-1862)

• Chiều 31/8/1858, liên quân Pháp - Tây Ban Nha dàn trận trước cửa biển Đà Nẵng.
• Sáng 1/9/1858, Pháp tấn công và đổ bộ lên bán đảo Sơn Trà, mở đầu xâm lược Việt Nam.
• Dưới sự chỉ huy của Nguyễn Tri Phương, quân dân đẩy lùi nhiều đợt tấn công, cầm chân liên quân Pháp - Tây Ban Nha suốt 5 tháng.
• Kế hoạch "đánh nhanh thắng nhanh" của Pháp thất bại.
• Sau thất bại ở Đà Nẵng, Pháp chuyển quân vào Nam Kỳ, chiếm thành Gia Định (17/2/1859).
• Do kháng cự quyết liệt, Pháp phá thành, rút xuống tàu chiến, kế hoạch "đánh nhanh thắng nhanh" thất bại.
• Năm 1860, quân Pháp ở Gia Định mỏng do phải san sẻ lực lượng.
• Quân triều đình "thủ hiểm" trong Đại đồn Chí Hòa.
• Đầu năm 1861, Pháp tấn công Đại đồn Chí Hòa, đánh chiếm Gia Định, Định Tường, Biên Hòa, Vĩnh Long.
• Tháng 6/1862, triều đình ký Hiệp ước Nhâm Tuất, thừa nhận Pháp cai quản ba tỉnh miền Đông Nam Kì và đảo Côn Lôn, bồi thường cho Pháp 20 triệu phrăng.
• Phong trào kháng Pháp sôi nổi ở Đông Nam Kỳ, nghĩa quân Nguyễn Trung Trực đốt cháy tàu Ét-pê-răng.

Nhân Dân Nam Kì Tiếp Tục Kháng Chiến (1862-1874)

• Sau Hiệp ước Nhâm Tuất, triều đình đàn áp các cuộc khởi nghĩa nông dân ở Bắc Kì và Trung Kì, ngăn cản phong trào kháng chiến ở Nam Kì.
• Năm 1867, Pháp chiếm 3 tỉnh miền Tây Nam Kì (Vĩnh Long, An Giang, Hà Tiên) do triều đình bạc nhược.
• Phong trào kháng chiến của nhân dân Nam Kì diễn ra mạnh mẽ.
• Nguyễn Trung Trực lập căn cứ ở Hòn Chông, tập kích đồn Kiên Giang.
• Trương Định lập căn cứ Gò Công, Tân Phước.
• Nguyễn Đình Chiểu, Phan Văn Trị dùng thơ văn lên án tội ác của giặc, ca ngợi nghĩa quân.
• Nguyễn Hữu Huân bị bắt đi đày, sau khi được thả về lại tiếp tục chống Pháp.
• Từ 1867-1873, Pháp thiết lập bộ máy cai trị ở Nam Kì, dùng Nam Kỳ làm bàn đạp tấn công Cam-pu-chia và đánh chiếm Việt Nam.